Պատմութիւն Հայոց

ԳԼՈՒԽ ԼԹ.
Յաղագս մեծի սովուն որ եղեւ ՚ի Կոստանդնուպօլիս:

  (1829) ՅԵՏ առման Վառնա քաղաքին հրաւիրակս առաքեաց Սուլթան Մահմուտ արքայ, եւ ետ բերել զդեսպանս Գաղղիացւոց եւ Անգիլացւոց, որք եկին ՚ի Կոստանդնուպօլիս, եւ նստան ՚ի պալատս իւրեանց յապրիլի 7:

Բայց յաւուրս յայսոսիկ սով մեծ եղեւ ՚ի Կոստանդնուպօլիս հացի՝ եւ ձիթոյ՝ եւ իւղոյ՝ եւ որք ՚ի կարեւորացն սակի իցեն. զի խափանեցաւ երթեւեկութիւն նաւուց բեռնաւորելոց ցորենով եւ ալերբ:

Վասնորոյ եւ օր ըստ օրէ պակասեցաւ եւ սպառեցաւ հանապազօրեայ ցորեն՝ եւ գարի՝ եւ ալիւր, որք տուեալք լինէին յարքունուստ ՚ի փռունս հացագործաց:

Եւ քսանամեայ փտեալ կորեակ եղեւ նիւթ հացի, եւ այն մոխրախառն՝  հողանման՝  եւ  սեաւ,  զոր  աղքատք՝  որ  լոկ  ուտէին, զմահ տարաժամ համբուրէին:

Եւ այն եւս դառն էր եւ թանկագին եւ դժուարագիւտ, մինչ զի հարիւրաւոր անձինք կանգնէին յարաժամ առաջի փռանց յամենայն ազգաց խառն ՚ի միասին, մինչեւ չտալ անցս անցորդաց, թէպէտ եւ բիր ՚ի ձեռին Գավասք փաշայից ծեծէին եւ վանէին զնոսին:

Եւ որպէս հացն, նոյնպէս եւ ամենայն պիտոյք, իւղ եւ միս, ձէթ եւ պանիր, ունդ եւ օճառ, եղեն ծանրագին, եւ սով եւ թանկութիւն  պաշարեաց  զբնակիչս  Կոստանդնուպօլսոյ:

Յայս հայեցեալ մեծամեծ նախարարաց տէրութեանն, եւ բազմիցս ժողով արարեալք՝ չգտին այլ ինչ ճար վասն սովուս, բայց միայն այս, զի ամենայն օտարականք՝ որք ՚ի տասն ամահ հետէ եկեալ էին ՚ի Կոստանդնուպօլիս, գնասցեն ՚ի քաղաքս եւ ՚ի հայրենիս իւրեանց, ուստի եկեալքն են, եւ Կոստանդնուպօլսեցիք՝ որք ունին բաւական դրամ ՚ի ձեռին, ելեալք մեկնեսցին որդւովք եւ ընտանեօք իւրեանց ՚ի Նիկոմիդա, ՚ի Պրուսա, ՚ի Թրակիա, եւ յայլ մօտաւոր տեղիս:

Ուստի եւ վճռահատեալ այս որոշումն նոցա, եւ հաւանեցուցեալ զարքայ առ ՚ի պակասեցուցանել զբնակիչս Կոստանդնուպօլսոյ այսու եղանակաւ, զի բաւեսցէ մնացելոցն ցորեան եւ այլ պիտոյք, որ ինչ գտանին ՚ի շտեմարանս արքունիս, եղեւ հրաման յարքարէ, եւ եկն հրովարտակ ՚ի Պատրիարքարանս Հայոց եւ Յունաց, եւ  առ Հրեայս,  զի մեկնեսցին  ՚ի Կոստանդնուպօլսոյ Կոստանդնուպօլսեցիք, եւ օտարականք ՚ի հայրենիս իւրեանց:

Իսկ   խորախորհուրդ   եւ   բազմահանճար   Պէզճեան   ամիրայ զմտաւ ածեալ զայլ ինչ եղանակ գտանելոյ զապրուստ հացի եւ կերակրոյ, գնաց առ արքայ, եւ ասէ ցնա. ով Տէր թագաւոր. յայտ իսկ է տէրութեան ձերում, զի այսչափ բազմութիւն քրիստոնէից գոլով  ՚ի  քաղաքի  յայսմիկ,  ոչ  իշխեն  թշնամիք  թշնամութիւն առնել քաղաքիս, եւ ոչ եւս զօրեն ՚ի վերայ յարձակիլ, զի մի վնաս ինչ հասուսցեն քրիստոնէից ազգաց, որք բնակեալքն են ՚ի քաղաքի յայսմիկ:

Արդ եթէ դու զսոսա բարձցես աստի, եւ ցրուեսցես յայլ ինչ օտար երկիր, բառնաս եւ զահ եւ զերկիւղ թշնամեաց եւ որպէս թէ՝ հրաւէրս կարդաս առ նոսա գալ պատերազմաւ ՚ի վերայ քաղաքիս:

Ահաբեկեալ արքայի ՚ի բանիցս այսոցիկ՝ ասէ ցնա, զիա՞րդ եւ ու՞ստի գտանիցի այսչափ բազմութեան հանապազօրեայ հաց եւ պարէն, եւ որ այլ ինչ են ՚ի կարեւորացն սակի:

Պատասխանի տայ նմա Պէզճաան Յարութիւն, եւ ասէ ցնա, արքայ՝ յաւիտեան կաց, հրաման տուր ամենայնի, զի ով ոք կամիցի, երթիցէ ՚ի մօտակայ քաղաքս եւ ՚ի գիւղօրէս, եւ գնեալ զցորեան եւ զալիւր, բերցէ ՚ի Կոստանդնուպօլիս, եւ վաճառեսցէ այնչափ գնոյ՝ որպէս ինքն կամիցի, եւ մի տացէ զմաքս կամ զայլ ինչ տուրս արքայի, զի շնորհեալ է նոցա այն ամենայն:

Արդ ընթերցցի այս հրաման ՚ի լուր ամենայն ժողովրդեան, եւ տեսցես զյաճախութիւն հացի եւ ամենայն պիտոյից ՚ի քաղաքի յայսմիկ:

Համոցեալ արքայի ՚ի բանիցս յայսոցիկ, յետս կոչեաց զառաջին հրաման իւր, եւ շնորհեաց ամենեցուն կալ մնալ ՚ի քաղաքի յայսմիկ,  եւ  անդէն ընթերցաւ  հրովարտակ հրամանաց արքայի,

զի ով ոք եւ կամիցի, երթիցէ ՚ի մօտակայ քաղաքս եւ ՚ի գիւղօրէս, որք շուրջ զքաղաքաւս իցեն, եւ գնեսցեն ալիւր եւ ցորեան,

եւ այլ ամենայն պիտանիք, զոր ինչ եւ գտանիցեն, եւ բերեցեն ՚ի Կոստանդնուպօլիս,  եւ  վաճառեսցեն  ըստ  կամաց  իւրեանց,  եւ  մի տացեն զմաքս, կամ զայլ ինչ սահմանեալ տուրս արքայի, զի ՚ի շնորհեալ է յարքայէ:

Իբրեւ տարածեցաւ այս հրաման ՚ի լսելիս ամենայն ժողովրդեան, բազումք ՚ի բնակչաց քաղաքիս, ՚ի Տաճկաց՝ ՚ի Հայոց՝ եւ ՚ի Յունաց, նաւեցին ՚ի ծովեզերս Պոնտոսի մմինչեւ ՚ի Սամսոն եւ ՚ի Տրապիզոն, եւ ոմանք ՚ի Պրուսա, եւ ՚ի գիւղօրէս Նիկոմիդեայ, եւ այլք ՚ի Թրակիա, եւ յԱնդրիանուպօլիս, եւ ՚ի մէջ քսան աւուրց սկսաւ վաճառիլ ալիւր եւ ցորեան ՚ի փողոցս քաղաքին, եւ եղեւ առատութիւն հացի եւ ամենայն պիտոյից, եւ բարձաւ սով եւ թանկութիւն ՚ի քաղաքէս:

Եւ գովեաց արքայ զխելս եւ զուշիմութիւն Պէզճեան Յարութիւն ամիրային առաջի ամենայն մեծամեծաց իւրոց եւ ետ նմա նշան ականակապ կախել ՚ի կուրծս իւր, եւ զգենուլ զկերապարանս զգեստուց ըստ Տաճկաց:

Յաւուրս յայսոսիկ եւ արքունի ճարտարապետ Գրիգոր ամիրայն աւարտեաց զշինութիւն մեծի պալատի արքային ՚ի գիւղն Սթաւրօզ,  եւ  ետ նմա  արքայ նշան  ականակապ, եւ  փոխեաց եւս զկերպարանս զգեստուց նորա:

Շնորհեաց եւ արքունի վառօդապետ Սիմէօն ամիրային զնշան ականակապ, եւ զգենուլ զկերպարանս զօրէն այլազգեաց: Եւ երեքին այսոքիկ զօրհանապազ երթեւեկէին ՚ի պալատն եւ յանդիման լինէին արքայի, եւ խօսակցէին ընդ նմա սիրեալաբար: (1829) Ի սմին ժամանակի կառուցին ՚ի Գարակէօմրիւկ կոչեցեալ  թաղն  զեկեղեցի  իմն  փոքրիկ  եւ  վայելուչ՝  բազմաշխատ վաստակօք  Տէր   Պաղտասար  քահանային   Պալատու,   կատարեցին զօծումն նորա յանուն սրբոյն Յօհաննու Ոսկեբերան հայրապետին ՚ի մայիսի 7:

Յաւուրս  յայսոսիկ  եւ  գին  արքունի  հարկին՝  որ  էր  երեսուն եւ վեց դահեկան ըստ մարդաթուի, յաւելաւ եւ եղեւ քառասուն եւ ութ դահեկան: