Պատմութիւն Հայոց

ԳԼՈՒԽ ԽԸ.
Յաղագս մահամերձ բանտարգելութեան Ճանիկ եւ Մագսուտ եւ Խնդիր ամիրայից, եւ ազատութեան նոցին: Եւ յաղագս կաթողիկոսութեան տեառն Յովհաննու:

(1832) Երեւելի էր ՚ի սմին ժամանակի ներքին քարտուղար եւ խորհրդակիցն արքայի՝ Մուստաֆա աղա, այր ագահ եւ շահասէր, որ ետ շինել նաւս մեծամեծս վաճառականութեան, եւ տայր բերել  յՕտէսայէ  զցորեան,  եւ  ՚ի  Վալաքիոյ՝  զոչխար եւ զկով, եւ յինքն գրաւեալ ՚ի տէրութենէն զբուրդ, զմետաքս, զափիոն, եւ զիւղ, ժողովէր բռնութեամբ դիւրագնոյ, եւ վաճառէր Եւրոպացի վաճառականաց բազմագնոյ, որովք հարստացաւ յոյժ, եւ լինելով սիրելի յոյժ յաչս արքայի՝ լինէր նախագահ եւ հրամայող  ամենայն  մեծամեծաց  տէրութեանն:

Զսա ոչ կարելով տանել նոցա, գտին ժամ բարեպատեհ, եւ պատմեցին արքայի զգործս նորա, եւ պէսպէս բանաւոր պատճառս ՚ի մէջ բերեալ, կնքեցին զբան իւրեանց առ այս, եթէ այրս այս յաւեր եւ յաղքատութիւն եւ ՚ի վերջին տնանկութիւն հասոյց զբնակիչս Անատօլուի եւ Րումէլիյի ագահութեամբ իւրով: Զոր լուեալ արքայ, դժուարեցաւ յոյժ ընդ գործս նորա եւ հրամայեաց հանել զնա ՚ի պալատէ իւրմէ, եւ ընկենուլ ՚ի պատուոյն, եւ խրատուք Խոսրով Մէհմէտ  փաշային  եռդուղեան  փաշայութիւն տուալ նմա, առաքեաց զնա ՚ի Թըրհալա:

Սմա հատավաճառ էր Մագսուտ Սարիմեան՝ եւ սիրելի յոյժ յաչս նորա, որով եւ արքայի իսկ եղեւ ծանօթ, բայց ՚ի պատճառս նորա ստացաւ զբազում թշնամիս ՚ի մեծամեծ նախարարաց տէրութեանն, նաեւ յազգէ մէրմէ:

Եւ յայսմ միջոցի ժամ բարեպատեհ  վարկուցեալ  Պէզճեանի, որ յոյժ սրտմտեալ էր ընդ դէմ Մագսուտայ յաղագս զանց առնելոյ նորա զպատուիրանաւ իւրով չմտանել ՚ի դասս քահանայից ՚ի ժամերգութեան, այնպէս հասկացոյց արքայի, որպէս թէ՝ զայն ամենայն չարիս՝ զոր արար Մուստաֆա, ուսուցանէր նմա հատավաճառ իւր Մագսուտ հայազգին:

Ուստի եւ հրամանաւ արքայի կոչեցին զՄագսուտ եւ զհօրեղբարս նորին՝ զՃանիկ եւ զխնդիր, ընդ որոց ունէր ընկերութիւն, եւ եդին ՚ի բանտի փողերանոցին, եւ դատաւոր սոցին կարգեցաւ հրամանաւ արքայի՝ տեսուչ փողերանոցին Նաֆիզ էֆէնտին, այր անգութ եւ անողորմ,   չարասէր  եւ  ագահ, որոյ  նմանն չէր երբէք երեւեալ ՚ի բազում ժամանակաց հետէ:

Եւ կնքեալ զսենեակ նոցա, տարան ՚ի փողերանոցն զարկեղս նոցին եւ զհաշուեգիրս, եւ գրեցին զամենայն:

Եւ բազմացաւ չարախօսութիւն թշնամեաց զնոցանէ առ արքայ, եւ մերձ էր նոցա վտանգ մահու: Այլ ողորմութեամբն Աստուծոյ եւ փութաջան վաստակօք Պէզճեն Յարութիւն ամիրայի սիրելւոյ արքային՝ յետ երկոտասան աւուրց բանտարգելութեան իւրեանց ազատեցան եւ գնացին ՚ի տունս իւրեանց:

(1833) Յաւուրս յայսոսիկ եղեւ հրդեհ մեծ ՚ի Կոստանդնուպօլիս, ելեալ ՚ի Թիւֆէնքխանայէ առ ընթեր Ճիպալիին, եւ յերկուս բաժանեալ, մի ծայր գնաց մինչեւ ՚ի Սիւլէյմանիյէ, եւ միւս՝ մինչեւ ՚ի Սուլթան Մէհմէտ, եւ վնաս բազումս հասոյց այլազգեաց:

(1833) Ի սմին ամի եւ Տէր Եփրեմ կաթողիկոս՝ կացեալ յաթոռ իւրում զամս քսան երկու, եհաս ՚ի խորին ծերուրութիւն, եւ անկեալ յուժոյ եւ ՚ի տեսութենէ, եւ կամովին հրաժարեալ յաթոռոյն, հաւանութեամբ կայսերն Նիկողայոսի՝ ընտրեցին զառաջնորդն Ռուսաստանու՝ զՏէր Յովհաննէս եպիսկոպոս Կարփեցի՝ եւ օծին զնա կաթողիկոս ՚ի մարտի 2, 1833:

Իսկ Եփրէմ կաթողիկոս առանձնացաւ ՚ի վանսն Հաղբատու, ուր կացեալ զամս հինգ՝ հանգեաւ խաղաղութեամբ ՚ի Քրիստոս: