Պատմութիւն Հայոց

ԳԼՈՒԽ ԺԵ.
Յաղագս հրաժարելոյ Յովհաննու ՚ի պատրիարքութենէ, եւ յաջորդելոյ Աբրահամ   պատրիարքի:

(1813) Յետ այսր ամենայնի հիւանդացաւ Յովհաննէս պատրիարք անբժշկելի ախտիւ փայծեղնացաւութեան՝ նեղեալ ՚ի բազմադիմի հոգոց եւ աշխատութեանց ազգին:

Եւ մինչ յոյս առողջութեան ոչ գտաւ, եւ ախտ ցաւոցն օր քան զօր զօրացաւ, մինչեւ չկարել յոտին կալ եւ պատարագել՝ վասն որոյ եւ իշխանք եւ մեծամեծք ազգիս ժողով արարեալ, խորհեցան զայլ ոք դնել յաթոռ պատրիարքութեան, եւ զնա հանգուցանել ՚ի վանս սուրբ Երուսաղէմայ, որ ՚ի Խրիսուպօլիս:   Ուստի եւ ՚ի միում աւուր ժողովեալ ամենեցուն ՚ի պատրիարքարանի,  յայտնեցին  նմա  զխորհուրդս  իւրեանց,  խոստանալով երդմամբ յանուն Աստուծոյ, զի պահեսցեն զնա յանդորրու՝ հոգ տանելով զամենայն պիտոյից նորին մինչեւ ցվախճան նորին:

Լուեալ զայս ամենայն Յովհաննէս պատրիարք, եւ յօժարակամ հաճեալ ընդ խնդիր նոցա, ասէ ցնոսա. «Ընտրեցէք ձեզ զոմն առաջնորդ եւ պատրիարք, եւ ես ՚ի պատրաստի եմ հրաժարիլ յաթոռոյս»:

Եւ նոքա ասեն միաբերան, թէ «Ոչ վայելէ մեզ ընտրել պատրիարք, այլ այդ տնտեսութիւն ձերումդ խոհականութեան անկ»:

Զայսու ժամանակաւ Աբրահամ եպիսկոպոսս Գոլեան՝ նուիրակ սուրբ Էջմիածնի, շրջեալ ութ ՚ի նուիրակութիւն, եւ ապա եւեալ ՚ի Կոստանդնուպօլիս նստէր յեկեղեցւոջ սուրբ Աստուածածնի, եւ Յովհաննէս պատրիարք սէր ցուցեալ նմա, առաքէր յեկեղեցիս յաւուրս տօնախմբութեանց նոցին իբրեւ իւր իսկ փոխանորդ:

Եւ սա՝ զի ունէր ինչս առ իւր ժողովեալ ՚ի նուիրակութենէ, վատնեաց զնոսա տալով աստ եւ անդ՝ եւ նոքօք որսաց զբազումե յիշխանաւորաց ազգիս ՚ի կողմն իւր:

Գիտելով զայս ամենայն Յովհաննէս պատրիարք, ընտրեաց ՚ի ժողովի իշխանաց զԱբրահամ նուիրակ ՚ի պատրիարքութիւն, որոց ՚ի լսելն զայս՝ միակամ հաւանութեամբ հաճեցան եւ խնդրեցին ՚ի Յովհաննէ պատրիարքէ՝ տալ թուղթ հրժարական, եւ առաքել ՚ի դուռն արքունի:

Եւ Յովհաննէս պատրիարք կոչեալ զգրագիր պատրիարքարանի, ետ գրել ՚ի լեզու տաճկաց զգիրն, եւ առաքեաց ՚ի ձեռն փոխանորդին իւրոյ Սահակայ վարդապետին ՚ի դուռն եպարգոսի, եւ եպարգոսն առաքեաց առ թագաւորն:

Յայն թուղթ յայտ առնէր Յովհաննէս պատրիարք, թէ ինքն կամակար մտօք հրաժարի ՚ի պատրիարքութենէ վասն տկարութեան անձին, եւխնդրէր, զի տացի այն պատիւ Աբրահամ վարդապետի:

Այլ թագաւորն՝ որ իմաստութեամ առնէր զամենայն, կասկածեալ, թէ գուցէ ակամայ ինչ իցէ այն եւ կամ դաւաճանութեամբ այլոց, յղեաց ՚ի պատրիարքարանն զարս հաւատարիմս հարցանել, թէ ճշմարտիւ կամիցի՞ Յովհաննէս հրաժարիլ ՚ի պատրիարքութենէ, եւ թէ իւր իցէ գրել տուեալ զթուղթն հրաժարական:

Եւ իբրեւ ստուգեաց զամենայն, յղեաց պատգամ առ եպարգոսն կոչել զԱբրահամ վարդապետ ՚ի դուռն իւր, եւ զգեցուցանել նմա զվերարկու պատրիարքական պատուոյ, եւ նա վաղվաղակի կատարեաց զհրամանն ՚ի մայիս 5 յամի տեառն 1813, եւ հանդիսիւ դարձոյց զնա ՚ի պատրիարքարանն:

Ի հասանել նորա անդր՝ ելին ընդ առաջ նորա մեծամեծք Հայոց, եւ ընկալեալ զնա մեծաշուք պատուով, ածին ՚ի ներքս առ Յովհաննէս պատրիարք, զորոյ համբուրեաց զաջ Աբրահամ պատրիարք, զոր եւ սիրով ընկալեալ Յովհաննու պատրիարքի՝ օրհնեաց զնա, եւ հանեալ զմետաքսեայ ծիրանի փիլոնն պատրիարքական յանձնէ  իւրմէ՝  էարկ ՚ի  վերայ նորա, նոյնպէս  եւ զպատուական յակինթ մատանին հանեալ ՚ի ձեռաց իւրոց՝ եդ ՚ի մատն նորա, եւ զգաւազան իւր փղոսկրեայ՝ արծաթապատ եւ ոսրեզօծ՝ մատոյց ՚ի ձեռս նորա. եւ յերրորդում աւուր յանձն արարեալ նմա զամենայն ինչ, եւ տուեալ նմա զողջոյնն հրաժարական, ելեալ նստաւ յերիւար զարդարուն եւ շքեղ:

Ընդ առաջ նորա բազմութիւնք քահանայից եւ իշխանաց, եւ յետուս  նորա  ամբոխ  հասարակ ժողովրդեան,  էջ  ՚ի  նաւահանգիստն ՚ի Գումգափու: Անդ զկայ առեալ Յովհաննու պատրիարքի՝ ասաց նոցա բանս մխիթարութեան, եւ օրհնեալ զնոսա սուրբ Երուսաղէմի՝ որ անդ, կացեալ ՚ի պատրիարքութեան զամս 14: