ԱԶԳԱՅԻՆ ՍԱՀՄԱՆԱԴՐՈՒԹԻՒՆ

ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՍԿԶԲՈՒՆՔ

Ա.

Ազգին ամեն մէկ անհատը առ ազգը պարտաւորութիւններ ունի. ազգն ա՝ իր կողմէն առ ազգային ամեն մէկ անհատ պարտաւորութիւններ ունի.  դարձեալ ամեն մէկ  անհատ իրաւունքներ ունի ազգէն եւ ազգն անհատներէն:

Այս պարտիքներն որոշօղ եւ այս իրաւունքները հաստատօղ իշխանութիւնը ազգային վարչութիւն կը կոչվի, որում Օսմանեան տէրութենէն յատուկ արտօնութեամբ յանձնեալ է Տաճկաստանի Հայոց ներքին գործոց տնօրէնութիւնը:

 

Բ.

Ազգային վարչութիւնը հիմնեալ է իւրեանց ու պարտեաց սկզբունքին վրայ, որ արդարութան սկզբունք է. իր ոյժը ձայնից բազմութեան  մէջ  կը  կայանայ,  որ  օրինաւորութեան  սկզբունք  է:

Ամենայն  տնօրէնութիւն  ազգային  որ  չէ  համաձայն  սոյն  սըզ-

բանց, ոչ արդար է եւ ոչ օրինաւոր:

 

Գ.

Ազգն ազգային վարչութիւնը փոխադարձ պարտիքներով կապված է իրարու հետ:

 

Դ.

Ազգայնոց պարտականութիւնն է՝ ազգին պիտոյիցը պահանջած ծախքերուն մասնակից ըլլալ իւրաքանչիւրը իր կարողութեան չափովը, ազգին խնդրած ծառայութեանցը յանձնառու ըլլալ, եւ ազգային վարչութեան ըրած տնօրէնութեանցը ազգասիրաբար հնազանդիլ:

 

Ե.

Ազգային վարչութեան պարտականութիւնն է՝ ազգին բարոյական, մտաւորական եւ նիւթական պիտոյիցը հոգ տանիլ Հայաստանեայց Ս. եկեղեցւոյ դաւանութիւնն ու աւանդութիւնները անխախտ պահել, մարդկութեան հարկաւոր եղած անհրաժեշտ գիտելեաց ուսումը ազգին ամեն աստիճանի թէ մանչ եւ թէ աղջիկ տղայոց հաւասարապէս ծաւալել, ազգային հաստատութիւնները պայծառ պահել, ազգին հասոյթները օրինաւոր կերպով աւելցնել եւ ծախքերը իմաստութեամբ տնտեսել, ազգին ծառայութեանը մշտնջենապէս նուիրեալ անձանց կացութիւնը լաւցնել եւ ապագան անդորրել, կարօտելոց խնամ տանիլ հայրաբար, ազգայնոց մէջ ծագած վէճերը արդարութեամբ խաղաղել, եւ վերջապէս ազգին բարեկարգութեանն ու յառաջադիմութեանը աշխատութիւն չը խնայել:

 

Զ.

Ահա այս ամեն պարտիքները կատարելու եւ իրաւունքները ապահովելու դիտմամբ է որ ազգը հետեւեալ կերպով կը սահմանադրէ զազգային գործոց վարչութիւնը:

ԳԼՈՒԽ Ա.
ԱԶԳԱՅԻՆ ՎԱՐՉՈՒԹԻՒՆ

ԿԱԶՄՈՒԹԻՒՆ

1. Բարձրագոյն Դրան շնորհած արտօնութեանը համեմատ՝ Ազգային վարչութիւնը երեսփոխանական է:

Ազգը ընդհանուր ժողովով մը կը ներկայանայ եւ անոր միջնորդութեամբը կը վարէ զազգային իշխանութիւնը:

Ընդհանուր ժողովը՝ ազգին ընդհանրական գործոց տնօրէնութիւնն իրեն պահելով, սովորական գործոց վարչութիւնը երկու ազգային ժողովներու կը յանձնէ, Կրօնական գործոց մասը՝ կրօնական ժողովի մը, քաղաքական գործոց մասը՝ Քաղաքական ժողովի մը, իսկ խառն գործոց տնօրէնութիւնը՝ այս երկու ժողովոց առժամանակեայ մէկ տեղ գալովը ձեւացած խառն ժողովին կը յանձնէ:

2. Ազգային վարչութիւնը՝ աշխատութեանց բաժանումը բարեկարգութեան առաջին պայման բռնելով, ազգային գործոց մէջ տեսչութիւնն ու մատակարարութիւնը իրարմէ կը զատէ երկու կարգ խորհուրդներու միջոցով:

Տեսչութեան համար՝ ազգային գործոց գլխաւոր մասերուն յատկացեալ չորս ազգային խորհուրդ կը հաստատէ, որ են՝ Ուսումնական խորհուրդ, Տնտեսական խորհուրդ, Ելմտական խորհուրդ, Դատաստանական խորհուրդ, եւ վաւերագործութիւնն իրեն պահելով՝ այս խորհուրդներուն իւրաքանչիւրին ձեռնհասութեանը կը յանձնէ ազգային գործոց այս իւրաքանչիւր մասին տեսչութիւնը:

Մատակարարութեան համար՝ Պօլսի մէջ թաղական  խորհուրդներ կը հաստատէ թողին եկեղեցւոյն անուամբը, եւ ամեն մէկ թաղին տեղական գործոց եւ հաստատութեանց մատակարարութիւնը իր թաղական խորհրդին կը յանձնէ, ազգային խորհրդոց տեսչութեանը տակ:

3. Ազգային վարչութեան պաշտօնական գլուխ՝ Պօլսի պատրիարքն է, եւ կեդրոն՝ Պօլսի պատրիարքարանը:

Ազգային ժողովներն ու խորհուրդները իրենց գլուխ ունելով ազգին պատրիարքը՝ Պօլսի մէջ ազգային վարչութեան կեդրոնական մասը կը կազմեն, որոց իշխանութիւնը բոլոր Տաճկաստանի Հայոց վրայ կը տարածվի:

4. Ազգային կեդրոնական վարչութիւնը Տաճկաստանի առաջնորդանիստ գաւառներուն մէջ կը ներկայանայ գաւառական ժողովներով, որոնք Պօլսէ դուրս ազգային վարչութեան գաւառական մասը կը կազմեն որոյ պաշտօնական գլուխ վիճակին առաջնորդն է, եւ կեդրոն՝ տեղին առաջնորդարանը:

5. Գաւառական վարչութիւնը նոյն փոխադարձ պարտեօք կապված է գաւառաբնակ ազգայնոց հետ, ինչպէս կեդրոնական վարչութիւնը ընդհանուր ազգայնաց հետ. եւ իրեն յարացոյց պիտի բռնէ զկեդրոնական վարչութիւնը:

6. Գաւառական վարչութիւնը առաջնորդ անիստ քաղաքներու մէջ կրօնական եւ քաղաքական ժողովներ կը հաստատէ եւ անոնց կը յանձնէ գաւառին կրօնական եւ քաղաքական գործո տեսչութիւնը:

Այս ժողովները քաղքին թաղերուն մէջ Թաղական խորհուրդներ կը հաստատեն իրենց վերատեսչութեանն ու համարառութեանը  տակ եւ  անոնց  ձեռքովը  կը  մատակարարեն  տեղական գործերը, նոյն յարաբերութիւններով որով կը վարվին Կեդրոնական ժողովները Պօլսի Թաղական խորհըրդոց հետ:

Նմանապէս իրենց վերատեսչութեանն ու համարառութեանը տակ Թեմական խորհուրդներ կը հաստատեն, եւ ամեն մէկ թեմին տեղական գործոց եւ հաստատութեանց մատակարարութիւնը իր Թեմական խորհըրդին կը յանձնէ:

ՊԱՏԱՍԽԱՆԱՏՈՒՈՒԹԻՒՆ

7. Իւրաքանչիւր ժողով եւ խորհուրդ իր մասին մէջ ձեռնհաս է՝  համարատուութեան  պայմանով:

Գաւառական վարչութեան մէջ՝ Թաղական ու Թեմական խորհուրդները համարատու են Գաւառական ժողովներուն. Գաւառական ժողովները համարատու են գաւառական Ընդհանուր ժողովներուն. Գաւառական վարչութիւնը Կեդրոնական վարչութեան համարատու է,  եւ  Առաջնորդը  Պատրիարքին:

Կեդրոնական վարչութեան մէջ՝ Պօլսի թաղական խորհուրդները համարատու են ազգային Տեսուչ խորհուրդներուն ըստ իւրաքանչիւր  մասին.  Տեսուչ  խորհուրդները  համարատու  են  ազգային Քաղաքական ժողովին՝ բացի Դատաստանական խորհուրդէն որ համարատու է խառն ժողովին:

Կրօնական ու Քաղաքական ժողովները եւ Պատրիարքը Ընդհանուր ժողովին համարատու են:

Ընդհանուր ժողովը բարոյապէս պատասխանատու է Ազգին առջեւ:

ՅԱՐԱԲԵՐՈՒԹԻՒՆՔ

8. Ազգային վարչութեան՝ ազգին հետ, Արարատեան մայր Աթոռին հետ, Բարձրագոյն Դրան հետ ունեցած յարաբերութիւնները սա սկզբանց վրայ հիմնեալ պիտի ըլլան:

Ազգին եւ ազգայնոց հետ՝ միշտ հայրաբար վարվիլ:

Արարատեան մայր Աթոռին հետ՝ աւանդապահ մնալ միշտ նոյն յարաբերութեանց որոնցմով նախնեացմէ անտի կապված են իրարու հետ Ազգն ու Աթոռը:

Բ. Դրան հետ՝ թէ Ազգին եւ թէ ազգայնաց կրօնական ու քաղաքական իրաւունքները պահպանելու համար տէրութեան պաշտպանութիւնը խնդրել, եւ Ազգին հպատակութիւնը հաւատարիմ պահել առ Տէրութիւնը:

Սոյն յարաբերութեանց միջնորդ Պատրիարքն է:

1. ԿԵԴՐՈՆԱԿԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹԻՒՆ

Ա. ԱԶԳԱՅԻՆ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԺՈՂՈՎ

9. Ազգային Ընդհանուր ժողովը կը բաղկանայ 220 ազգային երեսփոխաններէ որոնցմէ 160ը Պօլսի թաղերուն եկեղեցեաց կողմէն ընտրեալ, եւ 60ը առաջնորդանիստ գաւառներուն կողմէն ընտրեալ:

Ընդհանուր ժողովին մէջ ազգային երեսփոխանաց անդամակից են.

Նախ՝ ազգային կեդրոնական Վարչութեան անդամներէն՝ Կրօնական ու Քաղաքական ժողովներուն եւ չորս Տեսուչ խորհուրդներուն անդամներն ու Թաղական խորհուրդներուն ատենապետները:

Այս կարգի անդամոց թիւը իբր 100 է. բայց այս թիւը երեսփոխանաց թիւին վրայ ճշգիւ չը կրնար աւելցվիլ, վասն զի ասոնց մէջ արդէն երեսփոխան ընտրվածներ ալ կրնան գտվիլ:

Երկրորդ՝ Ազգին կամ Տէրութեան ծառայութեանը մէջ  գլխաւոր պաշտօնով մը պատուեալ անձինք որոնց արժանաւորութիւնը Ազգին կամ Տէրութեան կողմէն վկայեալ կը համարվի, ինչպէս են Եկեղեցական դասէն՝ Պօլսի գտվող եպիսկոպոսները, Պօլսի եկեղեցեաց քարոզիչ վարդապետներն ու աւագերէցները. ուսումնական  դասէն՝   ազգային   մատենագիրներ,   վկայեալ   բժիշկներ, գլխաւոր դասատուներ, լրագրապետներ. քաղաքական դասէն՝ վերին պաշտօնաւորաց աստիճանակիցներ, արքունի ժողովոց անդամներ, Բ. Դրան դիւաններուն մէջ տնօրէններ եւ թարգմանապետներ, ազգային կամ արքունի հաստատութեանց մէջ տնօրէններ, ուսումնապետներ. զինւորական դասէն՝ վերին ըսպայից աստիճանակիցներ:

Այս կարգի անդամոց թիւն ալ չը կրնար ճըշտվիլ վերոյիշեալ պատճառով. բայց իբր ըսկզբունք՝ այս երկու կարգի անդամոց բովանդակ թիւը երբէք չը պիտի հաւասարի երեսփոխանաց թիւին [1]:

10. Ընդհանուր ժողովը էն շատը 400էն աւելի անդամ չը պիտի ունենայ, եւ քանի որ երեսփոխանաց մեծագոյն մասը այսինքն 111ը գոնէ ներկայ չըլլայ, նիստ չը պիտի կարենայ ընել:

11. Ընդհանուր ժողովին պաշտօնն է՝ Ազգին կողմէն երեսփոխանութեամբ ազգային բարձր պաշտօնաւորները ընտրել, Ազգային ժողովները կարգել, անոնց վարչութեանը համարառու ըլլալ, եւ ազգային ծանր կամ ընդհանրական գործերը վճռաբար տնօրինել:

Իր պարտաւորութիւնն է՝ ազգային Սահմանադրութեան ըսկզբունքները անխախտ պահել եւ անոնց տրամադրութեանցը համեմատ   վարվիլ:

12. Ընդհանուր ժողով կը գումարվի.

Նախ՝ կանոնաւորապէս ամեն տարի մարտ ամսին վերջերը ազգային Վարչութեան տարեկան ընդհանուր համարատուութիւնը մտիկ ընելու, ազգային ժողովականաց կէսին ընտրութիւնն ընելու եւ ազգային տարեկան տուրքին տնօրէնութիւնը հաստատելու համար: Սոյն տարեկան նիստին մէջ վարչութեան անդամները՝ տուրքի խնդիրէն զատ՝ միւս խնդիրներուն մէջ խօսք միայն ունին եւ ոչ քուէ:

2. Կաթուղիկոսի ընտրութեան մասնակից ըլլալու համար:

3. Երուսաղէմայ եւ Պօլսի Պատրիարքաց ընտրութեանը համար:

4. Կրօնական ու Քաղաքական ժողովոց մէջ կամ Պատրիարքին ու ժողովոց մէջ պատահած անհամաձայնութեանց համար: Սոյն պարագայից մէջ ալ Վարչութեան անդամները խօսք միայն ունին եւ ոչ քուէ:

5. Ազգային Սահմանադրութեան վերաքննութեանը համար. Եւ  վերջապէս  արտաքոյ  կարգի  պատահած  այնպիսի  ծանր խնդիրներու համար զորոնք Ազգային ժողովները Ընդհանուր ժողովով որոշել հարկաւոր դատեն:

13. Ընդհանուր ժողով կը հրաւիրեն, նախ՝ Պատրիարքը՝ Ազգին կողմէն, երկրորդ՝ Ընդհանուր ժողովին ատենապետը՝ սոյն ժողովին դիւանին կողմէն, երրորդ՝ Կրօնական կամ Քաղաքական ժողովին ատենապետները՝ սոյն ժողովոց կողմէն:

Բ. ՊԱՏՐԻԱՐՔ

14. Պատրիարքը Ազգային ժողովոց նախագահն է եւ անոնց գործադիր իշխանութիւնը կը վարէ:

15. Պատրիարքը իրեն եկած ամեն գործ՝ որ ժողովին ձեռնհասութեանը տակ է նէ՝ ժողովին քննութեանն ու որոշմանը պիտի յանձնէ, եւ ազգային որոշմանց մէջ ՚ի պաշտօնական դրութիւնքը

անվաւեր պիտի համարվին եթէ ձեռնհաս ժողովին կողմէն ալ կնքեալ կամ ստորագրեալ չըլան. իսկ  երբ  ըստիպօղական  գործ մը պատահի որոյ տնօրէնութիւնը չը ներէ սպասել մինչեւ ժողովոց գումարման օրը եւ արտաքոյ կարգի ժողով գումարել կարելի չըլլայ, Պատրիարքը կրնայ ինքնին տնօրինել՝ պատասխանատուութիւնը իր վրայ առնելով, բայց եղելութիւնը կանոնաւոր կերպով միշտ արձանագրել տալով ձեռնհաս ժողովին պէտք է որ իմացնէ առաջիկայ նիստին մէջ զանի վաւերացնել տալու համար:

16. Պատրիարքը իր բացակայութեան ատեն Ազգային ժողովներու մէջ տրված որոշում մը չըստորագրած՝ իրաւունք ունի դիտօղութիւն ընելու եւ խնդիրը կրկին քննութեան առնել տալու. իսկ երկրորդ որոշումը ետքը պարտաւորեալ է ստորագրելու՝ եթէ այն որոշումը Սահմանադրութեան տրամադրութեանցը անհամաձայն չը գտնէ:

17. Պատրիարքը իրաւունք ունի Սահմանադրութեան տրամադրութեանցը համեմատ չը  վարվօղ ազգային գործակալ մը, այսինքն՝  եկեղեցական  մը,  վարժապետ մը,  եկեղեցւոյ,  վանքի, դպրատան կամ հիւանդանոցի մատակարար մը, իր պաշտօնէն հանելու կամ արգիլելոււ առաջարկութիւն ընել որում որ անկ է:

18. Պատրիարքը իրաւունք չունի ազգային ժողովները կամ խորհուրդները ինքնին լուծելու. բայց երբոր տեսնէ թէ սոյն ժողովները Սահմանադրութեան հակառակ ընթացքի մը  մէջ  են, առջի անգամին՝ անոնց ատենապետին հետ կը բանակցի բացատրութիւն ուզելու համար. երկրորդին՝ գրով իմաց կուտայ նոյն ժողովին իր ապօրինաւոր ընթացքը եւ ի կարգ կը հրաւիրէ զանի. իսկ  երրորդին՝  Ընդհանուր  ժողով  կը  կոչէ  եթէ  ամբաստանելին Ազգային ժողովներէն մէկն է, կամ Քաղաքական ժողովին կը դիմէ եթէ խորհուրդներէն մէկն է, եւ պատճառներն իմացնելով ամբաստանեալ ժողովին լուծումը կը պահանջէ:

19. Պատրիարքը ազգային սնտուկէն իրեն յատկացեալ ամսական մը պէտք է ունենայ, եւ Պատրիարքարանին ներքին մատակարարութեան պահանջած ծախքը իր վրայ ըլլայ:

Գ. ԱԶԳԱՅԻՆ ԿՐՕՆԱԿԱՆ ԺՈՂՈՎ

20.  Կրօնական  ժողովը  14  բանիբուն  եկեղեցականներէ  կը բաղկանայ:

21.  Կրօնական  ժողովին  պաշտօնն  է՝  ազգային  կրօնական գործոց ընդհանուր տեսչութիւնը:

Իր պարտաւորութիւնքն են՝ Ազգին մէջ կրօնական զգացումը զարգացնել, Հայաստանեայց Ս. Եկեղեցւոյ դաւանութիւնն ու աւանդութիւնքը անխախտ եւ անարատ պահել, եկեղեցեաց եւ եկեղեցականաց բարեկարգութեանը հսկել, քահանայից կացութիւնը լաւցնելու եւ ապագան անդորրելու հոգ տանիլ, արժանաւոր ու  բանիբուն եկեղեցականներ  հասցնել, եւ  ազգային մէջ  ծագած կրօնական վէճերը քննել ու լուծել:

22.  Երբ  պատահի կրօնական այնպիսի  ծանր խնդիր  մը  զոր Կրօնական ժողովը չը կարենայ լուծել, Ընդհանուր ժողովին բազմական  գտվօղ  եկեղեցականաց  հետ  համագումար  ժողով  պիտի կազմէ. եթէ այն համագումար ժողովն ալ իր ձեռնհասութենէն վեր դատէ ըզ խնդիրը, Արարատեան մայր Աթոռին պէտք է դիմէ: 23. Թէ մայրաքաղաքիս եւ թէ գաւառներու մէջ վարդապետի եւ քահանայի ձեռնադրութեան հրամանը Կրօնական ժողովէն կը տրվի:

24. Քանի որ եկեղեցւոյ մը ժողովուրդը աւելի քահանայի մը հարկաւորութիւնը չըզգայ եւ Թաղական խորհըրդին միջնորդութեամբը չը խնդրէ, նոյն թաղին եկեղեցւոյն համար քահանայի ձեռնադրութեան  հրաման  չի  պիտի  տրվի:

25. Պօլսի եկեղեցեաց քարոզիչ վարդապետներն ու աւագերէցները Կրօնական ժողովը կ՝որոշէ, եւ Պատրիարքը կ՝անուանէ:

26. Կրօնական ժողովին սրբազան պարտաւորութիւնն է հսկել որ՝ հոգեւոր պաշտօնները ձրի կատարվին եւ հոգեւոր պաշտօնեայք եկեղեցիէն ապրին:

Դ. ԱԶԳԱՅԻՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ԺՈՂՈՎ

27. Քաղաքական ժողովը 20 քաղաքագէտ աշխարհականներէ կը բաղկանայ:

28. Քաղաքական ժողովին պաշտօնն է՝ ազգային քաղաքական գործոց ընդհանուր վերատեսչութիւնը:

Իր պարտաւորութիւնն է՝ ազգային խորհուրդներուն կողմէն իրեն մատուցված ազգօգուտ առաջարկութիւնները ուշի ուշով քննել եւ կարեւորութիւնը յայտնըվելէն ետքը հաստատել զանոնք եւ անոնց գործադրութեանը արգելքները՝ եթէ կան՝ բառնալու հոգ տանիլ, եւ Ազգին բարեկարգութեանն ու յառաջադիմութեանը ըստ ամենայնի փոյթ ունենալ:

29. Քաղաքական ժողովը իրեն եկած գործերը՝ որ խորհրդին վերաբերեալ է նէ, նոյն խորհըրդին քննութեանը պէտք է յանձնէ, եւ անոր կարծիքը չառած չը տնօրինէ:

30. Քաղաքական ժողովը կրնայ՝ բանաւոր պատճառով մը՝ չը հաստատել կամ ետ ձգել խորհրդի մը ըրած որոշումը, բայց՝ անոր ձեռնհասութիւնը  յարգելով՝  չը  պիտի  կարենայ  նոյն  որոշման ներհակ որոշում եւ գործադրութիւն ընել:

31. Քաղաքական ժողովը իրաւունք չունի զազգային խորհուրդներէն մէկը լուծելու, քանի որ Սահմանադրութեան տրամադրութեանցը հակառակ ընթացքի մէջ չը տեսնէ զանի. իսկ եթէ պատահի այսպիսի պարագայ մը, առջի անդամին՝ անոր ատենապետէն բացատրութիւն կ՝ուզէ, երկրորդին՝ գըրով իմաց կուտայ խորհրդին եւ կարգի կը հրաւիրէ զանի, իսկ երրորդին կը լուծէ. բայց Ընդհանուր ժողովին տրվելու տարեկան տեղեկագրին մէջ այս լուծման պատճառները պէտք է որ բացատրէ:

32. Երբ պատահի քաղաքական այնպիսի ծանր խնդիր մը զոր Քաղաքական ժողովը իր ձեռնհասութենէն վեր դատէ, Ընդհանուր ժողովին պէտք է որ դիմէ:

Ե. ԱԶԳԱՅԻՆ ՈՒՍՈՒՄՆԱԿԱՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴ

33. Ուսումնական խորհուրդը 10 ուսումնական աշխարհականներէ կը բաղկանայ:

34. Ուսումնական խորհըրդին պաշտօնն է՝ ազգային դաստիարակութեան ընդհանուր տեսչութիւնը:

Իր պարտաւորութիւնքն են՝ ազգային վարժարանաց բարեկարգութեանը հսկել, ազգային դաստիարակութեան ընդհանուր հիմնագիր մը եւ դպրոցական կանոններ հաստատել, եւ անոնց համեմատ՝ ազգային վարժարանաց մէջ միօրինակ ընթաց մը որոշել թէ ուսման եւ թէ ուսուցման, սկզբնական գիտելեաց ուսումը ծաւալել, աղջկանց դաստիարակութեանը յատուկ կերպով հոգ տանիլ, սոյն նպատակով հաստատեալ ընկերութեանց խրախոյս տալ եւ ձեռնտու ըլլալ, ազգային դաստիարակաց կացութիւնը լաւցնելու եւ ապագան անդորրելու խնամ տանիլ, ազգին մէջ բանիբուն  դասատուներ  հասցնելու  եւ  դպրոցաց  ընտիր  դասագիրքներ պատրաստելու փոյթ ունենալ:

35. Ուսումնական խորհուրդը պէտք է իր կողմէն ամենայն ջան ՚ի գործ դնէ որ՝ թէ Պօլսի, եւ թէ գաւառներու մէջ ամեն թաղ սկզբնական դաստիարակութեան դպրոցներ ունենան, նոյնպէս Պօլսի եւ առաջնորդանիստ քաղաքները մէյ մէկ ազգային ուսումնարան ունենան դասական ուսմանց համար: Այս ուսումնարանէն  վկայականով  կ՚ելնեն  աշկերտները,  եւ  մասնաւոր  ուսմունք ընօղներուն՝ դասատութեան վկայագիր ալ կը տրվի:

36. Ուսումնական խորհուրդը կ՚որոշէ ազգային վարժարանաց մէջ ընդունվելու դասագիրքներն ու դասատուները. իսկ քրիստոնէական վարդապետութեան դասագիրքն ու դասատուն Կրօնական ժողովէն պէտք է որ խնդրէ:

37. Ուսումնական խորհուրդը կը նախագահէ ազգային վարժարանաց տարեկան քննութեանը. իսկ քրիստոնէական վարդապետութեան մասին քննութիւնը Կրօնական ժողովին ձեռօք կ՚ըլլայ:

Զ. ԱԶԳԱՅԻՆ ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴ

38. Տնտեսական խորհուրդը 10 տնտեսապէս աշխարհականներէ կը բաղկանայ:

39. Տնտեսական խորհըրդին պաշտօնն է՝ ազգային հաստատութեանց եւ կալուածոց մատակարարութեան ընդհանուր տեսչութիւնը:

Իր պարտաւորութիւնն է՝ այն հաստատութեանց պայծառութեանն ու բարեկարգութեանը հոգ տանիլ:

40. Տնտեսական խորհուրդը վանօրէից եւ հիւանդանոցի համար մասնաւոր հոգեբարձութիւններ կը հաստատէ եւ անոնց միջնորդութեամբը կը մատակարարէ զայս հաստատութիւնները:

41. Վանօրէից հոգաբարձութիւնը եօթ հոգիէ կը բաղկանայ, որոնց երեքը եկեղեցական եւ չորսը աշխարհական:

Տնտեսական խորհուրդը կ՚ընտրէ զայս հոգաբարձուները եւ Քաղաքական ժողովին  հաւանութեամբը  Պատրիարքը  կ՚անուանէ: 42. Վանօրէից հոգաբարձութեան նպատակը պիտի ըլլայ սոյն հաստատութեանց եկամուտներն ու հասոյթները ազգին օգտին ծառայեցնել.  նախ՝  վանօրէից  մէջ  ուսումնարան  հաստատելով՝ Կրօնական ժողովին եւ Ուսումնական խորհրդին տուած հիմնագրին համաձայն, եւ որի մէջ որ պէտք կայ՝ հիւանդանոց, տպարան, թանգարան:

43. Վանօրէից հոգաբարձութիւնը իւրաքանչիւր վանքի համար երկերկու գործակալ պէտք է ունենայ տեղացի, որոնք վանահօր նախագահութեամբը կը մատակարարեն ըզվանքը՝ Գաւառական ժողովէն անկախ կերպով:

44. Հիւանդանոցի հոգաբարձութիւնը եօթ հոգիէ կը բաղկանայ որոնց երկուքը բժիշկ:

Տնտեսական խորհուրդը կ՚ընտրէ այս Հոգաբարձուները եւ Քաղաքական ժողովին հաստատութեամբը Պատրիարք կ՚անուանէ:

45. Հիւանդանոցի հոգաբարձութեան նպատակը պիտի ըլլայ սոյն հաստատութիւնը իր նպատակին ծառայեցնել, հոն տնօրինելով նախ՝ կանոնաւոր Հիւանդանոց մը աղքատ հիւանդանաց համար. երկրորդ՝ Պատսպարան մը ծեր ու անկար աղքատաց համար. երրորդ՝ Զգաստարան մը անառակաց համար. չորրորդ՝ Կրթարան մը որբ ու անտէրունչ տղայոց համար:

Այս օթեվաններուն իւրաքանչիւրը թէ շէնքի եւ թէ կարգի կողմէն բժշկական կանոնաց եւ ողջապահիկ օրինաց համաձայն պէտք է կարգադրեալ ըլլայ:

46. Կտակաց տնօրէնութիւնը Տնտեսական խորհըրդին կը վերաբերի: Այս խորհուրդը պէտք է հսկէ որ ամէն կտակ օրինաւոր կերպով վաւերացեալ ըլլայ, կտակօղին դիտաւորութիւնը անխախտ պահվի եւ գործադրութիւնը ապահով ըլլայ:

Սոյն տրամադրութեանց համեմատ՝ կտակի վերաբերեալ յատուկ կանոններ ու մասնաւոր Հոգաբարձութիւն պէտք է հաստատէ Տնտեսական խորհուրդը:

Երբ կտակին գործադրութիւն կտակօղին դիտաւորութեանը համեմատ չըլլայ, ընտանիքը իրաւունք ունի բողոքելու:

47. Թէ Պօլսի եւ թէ գաւառներու մէջ գտված ազգային անշարժ ըստացուածոց կալուածագիրներուն (Սէնէտ, Հէօճէին, Ֆէրազ)  օրինակենրը  Տնտեսական խորհըրդին  ձեռքով  ժողվվելով ազգային  դիւանատան մէջ  պիտի  պահվի  ամենայն  ապահովութեամբ:

48. Տնտեսական խորհուրդը պէտք է հսկէ որ ամեն ազգային ըստացուած օրինաւոր կալուածագիր ունենայ:

49. Ազգային որ եւ է կալուածի գնումն ու վաճառումը չը կրնար գործադրվիլ առանց Տնտեսական խորհրդին գիտութեանը, Քաղաքական ժողովին հաճութեանն ու Պատրիարքին կնքադրութեանը:

Սոյն տրամադրութեանց միւթէվէլիութեան ըսված բանը վերցած  է:

50. Պօլսի մէջ եւ շրջակաները ազգային որ եւ է շինութիւն կամ նորոգութիւն չը կրնար ըսկսիլ առանց Տնտեսական եւ Ելմտական խորհրդոց  գիտութեանն  ու  Քաղաքական ժողովին  հաճութեանը:

Նմանապէս ազգային որ եւ է հաստատութեան համար ստակ չը կրնար ժողվըվիլ առանց վերոյիշեալ պայմանին:

Ե. ԱԶԳԱՅԻՆ ԵԼՄՏԱԿԱՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴ

51. Ելմտական խորհուրդը 10 հաշուագէտ աշխարհականներէ կը բաղկանայ:

52. Ելմտական խորհըրդին պաշտօնն է՝ ազգային հասութից եւ ծախուց ընդհանուր տեսչութիւնը եւ ազգային սնտուկին համարակալութիւնը:

Իր պարտաւորութիւնն է՝ ազգային հաստատութեանց մատակարարութեան հաշիւները կանոնաւորապէս առնել, ծախուց օրինաւորութիւնն ըստուգել, ազգային եկամուտներն աւելցնելու ջանք ընել՝ այն աստիճան որ օր մը ազգային սընտուկին մուտն ու ելքը իրարու հաւասար գալով ընդհանուր տուրքը մեծապէս թեթեւնայ:

53. Ազգային սնտուկին մուտքն են գլխաւորապէս՝ տարեկան ընդհանուր տուրք, կալուածական հասոյթ, դիւանական հասոյթ, կտակ, նուէր եւ այլն. ելքն են գլխաւորապէս՝ պատրիարքարանի եւ դիւանատան ծախք, Հիւանդանոցի ծախք, կարօտեալ թաղերու եկեղեցեացն  ու  վարժարանացը  նպաստ  եւ  այլ  պատահական ծախքեր:

54. Ազգային սնտուկին հաշիւը տօմարակալութեան կանոնով պիտի բռնըվի:

55. Ելմտական խորհուրդը տարեգլխէն երկու ամիս առաջ յետագայ տարւոյն մէջ ըլլալու հասոյթն ու թախքը կըշռելով՝ հաշուեցուցակը Քաղաքական ժողովին պիտի ներկայացնէ:

Ը. ԱԶԳԱՅԻՆ ԴԱՏԱՍՏԱՆԱԿԱՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴ

56. Դատաստանական խորհուրդը 10 իրաւասէր անձերէ կը բաղկանայ, որոնց հինգը եկեղեցական եւ հինգը աշխարհական:

57. Դատաստանական խորհրդին պաշտօնն է ազգային դատաստանական գործոց ընդհանուր տեսչութիւնը:

Իր պարտաւորութիւնն է՝ հակառակորդները արդարութեամբ իրաւախոհ ընելու ջանալ եւ իր ջճիռներուն հիմ բռնել կրօնական մասին՝ նախնեացմէ աւանդեալ կանոնները, եւ քաղաքական մասին՝ Տէրութեան դատարանաց արդի կանոնները:

58. Երբ պատահի այնպիսի խնդիր մը զոր Դատաստանական խորհուրդը իր ձեռնհասութենէն վեր դատէ, ազգային ժողովներէն որու անկ է անոր կը ղրկէ:

59. Դատաստանական խորհուրդին մէջ  դատեալ  անձ  մը միշտ իրաւունք ունի Կրօնական կամ Քաղաքական ժողովին բողոքելու կամ Խառն ժողով պահանջելու ըստ գործին:

Թ. ԹԱՂԱԿԱՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴՆԵՐ

60. Թաղական խորհուրդները կը բաղկանան ըստ տեղւոյն 5էն մինչեւ 9 անդամներէ:

61. Թաղական խորհրդին պաշտօնն է՝ թաղին տեղական գործոց մատակարարութիւնը, եկեղեցւոյն եկեղեցպանութիւնը, ազգայնոց  մէջ  պատահած վէճերուն  քննութիւնը  ու  խաղաղարարութիւնը:

Իր պարտաւորութիւնն է՝ թաղին եկեղեցւոյն պայծառութեանը խնամ տանիլ, թաղին մէջ թէ աղջկանց եւ թէ տղայոց համար ըսկզբանական դաստիարակութեան բարեկարգ դպրատուններ ունենալու ջանք ընել, եւ թաղին կարօտեալ ընտանեաց ձեռնտու ըլլալ:

62. Թաղերուն մէջ թէ եկեղեցւոյ եւ թէ դպրատան որ եւ է կալուած Թաղական խորհուրդին անմիջական տնօրէնութեանը տակ է. այնպիսի կալուածոց գնումն ու վաճառումը ըստ 49. Յօդ. կը գործադրվի:

63. Ամեն թաղ մէյմէկ սնտուկ պիտի ունենայ Թաղական խորհրդին հսկօղութեանը տակ:

Այս  սնտուկին  մուտքն  են՝  թաղական տուրքը,  եկեղեցւոյ  եւ դպրատան կալուածոց եկամուտները, եկեղեցւոյն հասոյթները, աղքատաց համար եղած նուէրներն ու կտակները եւ այլն. ելքն են՝ թաղին եկեղեցւոյն եւ դպրատանց ծախքերն ու աղքատաց օգնութիւնները:

64. Ամեն թաղական խորհուրդ իր թաղին մէջ եղած ծննդոց, ամուսնութեանց եւ վախճանմանց արձանագրութիւնը պէտք է որ ունենայ կանոնաւոր կերպով:

65. Թաղական խորհուրդները իրենց պաշտօներուն մէջ Տեսուչ խորհուրդներուն հետ ուղղակի յարաբերութիւն ունին. եկեղեցպանութեան  գործերու  համար՝  Տնտեսկանա խորհըրդին  հետ, դպրատանց ուսումնական մասին համար՝ Ուսումնական խորհրդի հետ, դրամական գործելու համար՝ Ելմտական խորհրդին հետ, դատական գործելու համար՝ Դատաստանական խորհրդի հետ: Թաղական խորհուրդը երբ հակառակորդները իրաւախոհ ընել, գործը Դատաստանական խորհրդին պէտք է զրկէ իր քննութեան   տեղեկագրովը:

Ժ. ԱԶԳԱՅԻՆ ԴԻՒԱՆԱՏՈՒՆ

66. Պատրիարքարանին մէջ դիւանատուն մը պիտի հաստատվի որոյ գործը պիտի ըլլայ ազգային պաշտօնական գրութեանց տնօրէնութիւնը:

67. դիւանատունը երեք գրասենեակի պիտի բաժանվի:

Ա. Թղթակցութիւն, որ Պատրիարքարանէն  զրկվելու  գիրերուն եւ ի Պատրիարքարան հասած թուղթերուն կարգաւորութեանը կ՚զբաղի:

Բ. Արձանագրութիւն, որ ազգային ժողովոց եւ խորհրդոց վերաբերեալ թուղթերուն կարգաւորութեանը կ՚զբաղի:

Գ. Ազդահամար, որ ազգայնոց քաղաքային վիճակագրութեանը՝ այսինքն ծննդեան, ամուսնութեան եւ վախճանման վերաբերեալ արձանագրութեանց կարգադրութեանը կըզբաղի: Սոյն գրասենեակէն կը տրվին ազգայնոց թէ ճամբորդութեան համար եւ թէ առեւտրական գործօղութեանց համար պէտք եղած վաւերական թուղթերը, նաեւ ծննդեան, ամուսնութեան եւ վախճանման վկայականները:

68. Թղթակցութեանց գրասենեակը՝ ներքին եւ արտաքին թղթակցութեանց եւ Թուրքերէն գրութեանց համար պէտք եղածին չափ դիւանադպիրներ պիտի ունենայ: Այս գրասենեակը Պատրիարքին հրամանին ներքեւ է եւ ինք կանուանէ ասոր անդամները Քաղաքական Ժողովին հաւանութեամբը:

Արձանագրութեան գրասենեակը վեց դիւանադպիր պիտի ունենայ. երկուքը Կրօնական ու Քաղաքական ժողովներուն գործոցը կարգեալ:

Այս գրասենեակին անդամները ամեն մէկը իր վերբերական ժողովին կամ խորհրդին հրամանին ներքեւ է, զորոնք նոյն ժողովները կամ խորհուրդները կընտրեն եւ Պատրիարքը կանուանէ Քաղաքական  ժողովին  հաւանութեամը:

Ազգահամարի գրասենեակը պիտի ունենայ նօտար մը, զոր Քաղաքական ժողովը կընտրէ եւ Պատրիարքը կանուանէ:

Այս գրասենեակներուն անդամներուն թիւը ըստ հարկին կաւելնայ կամ կը պակսի:

69. Դիւանատունը պիտի ունենայ դիւանապետ մը որ Դիւանատան բոլոր գործոցը տնօրէն եւ պատասխանատու է, զոր Քաղաքական ժողովը կընտրէ եւ Պատրիարքը կանուանէ:

Դիւանապետը կընէ Ընդհանու ժողովին դիւանադպրութիւնը:

70.  Դիւանապետը  պարտաւորեալ  է  տարին  անգամ  մը  Պօլսի ամեն մէկ թաղէն եւ հինգ տարին անգամ մը ամեն մէկ գաւառէն իրենց ազգահամարին, այսինքն՝ ծննդոց, ամուսնութեանց եւ վախճանմանց տօմարներուն օրինակները պահանջել եւ ազգային Դիւանատան ընդհանուր ազգահամարին մէջ արձանագրել տալ:

71. Դիւանապետը ազգային լեզուն քաջ գիտցօղ եւ Տաճկերէնի ու Ֆռանսերէնի բաւական հմտութիւն ունեցօղ անձ մը պէտք է որ ըլլայ: Նմանապէս դիւանադպիրները ազգային լեզուն քաջ գիտցող եւ իրենց մասին մէջ հմուտ անձինք պէտք է որ ըլլան:

72.   Դիւանադպիրները   մասնաւորապէս   պատասխանատու  են իրենց վերբերական ժողովին կամ խորհուրդին առջեւ եւ ընդհանրապէս  Դիւանապետին  առջեւ:

73. Ազգահամարի գրասենեակէն տրված որ եւ է թուղթ եւ վկայական՝ պատրիարքական կնքով եւ դիւանապետին ստորագրութեամբ վաւերացեալ պէտք է ըլլան:

74. Ազգային դիւանատունը ամեն օր ութ ժամ բաց եւ դիւանադպիրները ներկայ պիտի գտվին բաց ՚ի տօնելի օրերէն: Եթէ տօնելի օր մը ժողով կամ խորհուրդ ըլլալ պատահի, նոյն ժողովին կամ խորհրդին դիւանապետը նոյն օրը ներկայ պտք է գտվի:

75. Գաւառներու մէջ Ընդհանուր ժողով կը կազմվի թաղական եւ  թեմական  երեսփոխաններէ,  որոց  անդամակից  են  նախ՝ գաւառին Կրօնական եւ Քաղաքական ժողովներուն անդամներն ու Թաղական խորհուրդներուն ատենապետները, երկրորդ՝ Ազգին կամ տեղական իշխանութեան ծառայութեանցը մէջ գլխաւոր պաշտօնով մը պատուեալ անձինք. (տես. Յօդ. 9):

76. Գաւառական Ընդհանուր ժողովներուն պաշտօնն է՝ իւրաքանչիւրը իր գաւառին կողմէն երեսփոխանութեամբ գաւառին առաջնորդը ընտրել. Կրօնական ու Քաղաքական ժողովները կարգել, անոնց վարչութեանը համարառու ըլլալ, եւ  գաւառական ծանր կամ ընդհանրական գործերը տնօրինել:

Բ. ԱՌԱՋՆՈՐԴ

77. Առաջնորդը Գաւառական ժողովներուն նախագահն է եւ անոնց գործադիր իշխանութիւնը կը վարէ:

Իր  պարտաւորութիւնն  է՝  գաւառին  մէջ  ազգային   Սահմանադրութեան գործադրութեանը հսկել:

78. Առաջնորդը չը պիտի կարենայ վանքերու մէջ բնակութիւն հաստատելով իր պաշտօնին գլխէն հեռանալ. այլ գաւառին գլխաւոր քաղքին մէջ ազգային Առաջնորդարանը պիտի բնակի ուր կը գումարվին եւ Գաւառական ժողովները:

79.  Առաջնորդը  գաւառական  սնտուկէն  իրեն  յատկացեալ ամսական մը պէտք է ունենայ եւ Առաջնորդարանին ներքին մատակարարութեան ծախքը իր վրայ ըլլայ:

Գ. ԳԱՒԱՌԱԿԱՆ ԺՈՂՈՎՔ ԵՒ ԽՈՐՀՈՒՐԴՔ

80.  Գաւառաց Կրօանական ու  Քաղաքական ժողովները՝  ըստ տեղւոյն 7էն մինչեւ 12 անդամներէ կը բաղկանան:

81.   Գաւառաց  թաղական  եւ  թեմական  խորհուրդները  ըստ տեղւոյն 5էն մինչեւ 9 անդամներէ կը բաղկանան:

82.  Ամեն  գաւառ իր  Քաղաքական ժողովին  հսկօղութեանը ներքեւ  մէյմէկ  գաւառական սնտուկ  պիտի  ունենայ  գաւառին ազգային եկամտից եւ ծախուց տնտեսութեանն ու համարակալութեանը համար. նմանապէս ամեն թաղ եւ թեմ իր սնտուկը պիտի ունենայ:

Այս սնտուկներուն համարակալութիւնը կանոնաւոր կերպով պիտի   կատարվի:

83. Գաւառներու մէջ ամեն Առաջնորդարան իր գաւառական դիւանատունը պիտի ունենայ. նմանապէս ամեն թաղ եւ թեմ:

Գաւառական դիւանները պարտաւոր են գաւառին թաղական եւ թեմական ազգահամարները ժողվել եւ անոնցմով գաւառական ընդհանուր ազգահամար կազմել:

84. Ամեն ազգային անհատ՝ որ չափահաս է եւ վաստակի տէր, պարտաւոր է ազգային պիտոյից պահանջած ծախքերուն մասնակից ըլլալ. բաց անոնցմէ որոնց կարօղութիւն չունենալը իրենց թաղին կամ իրենց արհեստակցաց կողմէն վկայեալ է:

85.  Ազգային  տուրքը  տարեկան է  եւ  բաշխման  հիմ  պիտի բռնուի իւրաքանչիւրին կարողութիւնը:

86. Երկու կերպ է ազգային տուրքը. մէկը ընդհանուր՝ որ ընդհանուր ծախուց յատկացեալ է եւ կը հաւքուի Կեդրոնական վարչութեան կողմէն ազգային սնտուկին համար. եւ միւսը մասնաւոր՝ որ մասնաւոր ծախուց յատկացեալ է եւ կը հաւքուի Թաղական խորհըրդոց կողմէն թաղական սնտուկին համար:

87.  Պօլսի  մէջ ընդհանուր տուրքին բաշխման ու հաւաքման եղանակը Քաղաքական ժողովին մէջ կ՚որոշվի եւ Ընդհանուր ժողովով կը հաստատվի: Իսկ թաղական տուրքը ամեն թաղ իր խորհուրդին մէջ կ՚որոշէ ու կը հաստատէ:

Սոյնպէս կը տնօրինվին եւ գաւառնրուն մէջ գաւառական ընդհանուր տուրքն ու թաղական մասնաւոր տուրքը:

88. Գաւառները մասնակից պիտի ըլլան ազգային ընդհանուր տուրքին:

Գաւառներուն կողմէն ազգային կեդրոնական սնտուկին տըրվելու միչեւ  ցարդ սովորութիւն  եղած տարեկան տուրքին փոխարէն՝ գաւառական սնտուկը իր հաւաքած գաւառական ընդհանուր տուրքին հարիւրին այսքան պիտի տայ ազգային կեդրոնական սնտուկին:

Հարիւրին որքան տըրվիլը Պօլսի Քաղաքական ժողովը պիտի որոշէ:

ԳԼՈՒԽ Գ.
ԸՆՏՐՈՒԹԻՒՆ

Ա. ԸՆՏՐԱԿԱՆ ՕՐԷՆՔ

1.  ԸՆՏՐՕՂՈՒԹԵԱՆ  ՊԱՅՄԱՆՔ

 

89. Ընտրելու իրաւունքը լման 25 տարւոյ հասակէն կ՚ըսկսի:

90. Ընտրելու իրաւունքէն զրկեալ կամ արգիլեալ են դատաստանապէս.

Նախ՝ քրէական յանցանօք դատապարտեալ եւ հրապարակաւ նշաւակեալ անձինք, որոնք մեռեալ են քաղաքականապէս ըստ օրինաց տէրութեան:

2. Ազգային գործոց մատակարարութեանը մէջ նենգութեամբ բռնըված եւ ազգային ատեանի մը կողմէն  դատապարտութիւն կրած անձինք, որոնց համար դատօղ ատեանը ազգային գործոց մէջ չը գործածվիլը վճռած ըլլայ:

3. Տէրութեան կողմէն զգաստացուցիչ պատիժ կրած կամ ազգային զգաստարանէն ելած անձինք, որոնց ազգային ատեան մը արգիլած ըլլայ ընտրելու իրաւունքը: Այս արգելքը կը վերնայ երբոր այսպիսեաց կատարելապէս դգաստացեալ ըլլալը արգիլօղ ատեանին կողմէն վկայվի:

4. Խելագարութեան պատճառով անբաւական դատեալ անձինք, որոնց կատարելապէս առողջացեալ ըլլալը վաւերական կերպով վկայեալ չըլլայ:

5. Հարկ եղած ազգային տուրքը կարօղութիւն ունենալով մերժօղ անձինք, որոնք ազգովին եպերելի են իբր ազգային պարտեաց զանցառու: Այս արգելքը կը վերնայ երբ այսպիսիք ազգային այս անհրաժեշտ պարտականութիւնը ճանչել ըսկսին:

 

2. ԸՆՏՐԵԼՈՒԹԵԱՆ ՊԱՅՄԱՆՔ

 

91. Ազգային գործոց տնօրէնութեանը մէջ որոշօղական ձայն ունենալու իրաւունքը լման 30 տարւոյ հասակէն կ՚ըսկսի:

Ամենայն անհատ ազգային որ եռսուն տարին լրացուցած է եւ չէ դատաստանապէս զրկեալ կամ արգիլեալ ազգային իրաւանց վայելումէն, ընտրելի է ազգային որ եւ է պաշտօնի համար:

 

Բ. ԸՆՏՐՈՒԹԻՒՆ ԱԶԳԱՅԻՆ ԵՐԵՍՓՈԽԱՆԱՑ

 

92. Ընտրութեան հիմ պիտի բռնվի բնակչաց թիւը:

Պօլսի ամեն մէկ թաղին եւ ամեն մէկ գաւառին ընկած երեսփոխաններուն բաշխման ցուցակը յատուկ պատկերով պիտի նշանակվի:

Երեսփոխանաց  բաշխման  ցուցակը՝  ամեն  հինգ  տարին  անգամ մը կը նորոգվի, ազգային Դիւանատան ընդհանուր ազգահամարին համաձայն:

Այս  վերանորոգումը  Վարչութեան  գլխաւոր  անդամոց,  այսինքն  Կրօնական  ու  Քաղաքական  ժողովոց  ատենապետներուն

եւ Տեսուչ ու Մատակարար խորհրդոց ատենապետներուն  մէկ տեղ գալովը ձեւացած Համախորհուրդ ժողովին մէջ կըլլայ:

93. Թէ Պօլսի թաղերէն եւ թէ գաւառներէն ուղված երեսփոխանները հարկ չէ որ ընտրօղ թաղին կամ գաւառին բնակիչներէն ըլլան, բաւական է որ Պօլսի մէջ բնակին, եւ ազգասիրութեան ու պատուաւորութեան մասին ընտրօղաց համարումը ըստացած ըլլան:

Այս երեսփոխանները չէ թէ զիրենք ընտրօղ թաղին կամ գաւառին երեսփոխանները կը սեպվին Ընդհանուր ժողովին մէջ, այլ Ազգին երեսփոխաններն են համազօր իշխանութեամբ:

 

ԸՆՏՐՕՂԱԿԱՆ ԺՈՂՈՎՆԵՐ

 

94. Ընդհանուր ժողովին լուծվելու օրէն երկու ամիս առաջ գաւառներուն՝ եւ մէկ ամիս առաջ Պօլսի թաղերուն կը ծանուցանէ Պատրիարքը ամեն մէկ թաղէն կամ գաւառէն ուղված երեսփոխանաց թիւը եւ կը հրաւիրէ ընտրօղական ժողով գումարել, յիշելով ընտրելութեան պայմաններն ու ընտրութեան կանոնները:

Սոյն կոնդակին օրինակը թաղական խորհրդարանին մէջ բացադրեալ կը մնայ մինչեւ ընտրութեանց աւարտումը:

95. Ամեն թաղի մէջ ընտրօղական ժողովներ կը կազմըվի թաղին բնակիչներէն՝ երեսփոխանաց հետ անդամակից ըլլալու արժանաւորութիւննին արդէն վկայեալ (տես Յօդ. 9) եւ ընտրօղութեան պայմաններն ունեցօղ անձանցմէ:

Ընտրօղական ժողովը 21 հոգիէ կը բաղկանայ. եթէ թաղի մը մէջ վերոյիշեալ անձինքը այս թիւը չը լցեն, պակասը նոյն թաղին մէջ էն շատ տուրք տուօղ ընտրօղացմէ պէտք է լցնել:

Ընտրօղական ժողովին նախագահ՝ եկեղեցւոյն քարոզիչը կամ անոր բացակայութեանը՝ աւագերէցն է. իր դիւանը կը բաղկանայ մէկ ատենապետէ, մէկ ատենադպրէ եւ երեք քննիչներէ:

Ընտրօղական ժողովը Թաղական խորհուրդին հետ միանալով կը  նախագահէ  ընտրական  գործօղութեանց:

96. Ընտրօղական ժողովը ընտրելեաց ցանկ մը կը պատրաստէ ուղված երեսփոխաններու թիւէն եռապատիկ աւելի՝ ընտրօղաց որոշումը դիւրացնելու համար:

Սոյն ցանկն ալ բացադրեալ կը մնայ թաղական խորհրդարանին մէջ, իսկ ընտրօղք ոչ մէկ կերպով ըստիպեալ են այս ցանկին հետեւելու:

97. Ընտրօղական ժողովները ամէն մէկը իր թաղին մէջ՝ ընտրօղութեան պայմանները ըստուգելով՝ ընտրօղաց ցանկ մը պիտի պատրաստեն այբուբենի կարգով. այս ցանկը ութը օր բաց պիտի մնայ թաղական խորհրդարանին մէջ, որպէս զի թաղին ընտրօղները կարենան իրենց անուանը վրայ դիտօղութիւն ունին նէ՝ ընել:

98. Ընտրօղական ժողովը ամէն մէկ ընտրօղի մէյմէկ ընտրօղագիր պէտք է տայ սոյն օրինակ:

Ա... ընտրօղ

Ա... (անուն թաղին)

եւ ընտրօղական ժողովին կողմէն ըստորագրեալ:

Առանց այս ընտրօղագիրը ներկայացնելու ոչ ոք պիտի կարենայ քըւէտուփին մերձենալ:

99. Եթէ ընտրութեան հրաւէրը՝ որ եւ է պատճառով՝ Պատրիարքին կողմէն չըլլայ (տես Յօդ. 94) ազգային Վարչութեան կողմէն պէտք է որ ըլլայ Քաղաքական ժողովին ատենապետին ձեռօք:

Եթէ ազգային Վարչութիւնն ալ զանցառութիւն ընէ իր այս պարտականութիւնը կատարելու, եւ ընտրութեան համար Սահմանադրութեան որոշած ժամանակը հասած ըլլայ: Այն ատեն ընտրօղները իրաւունքնին վարելով՝ լիակատար իշխանութեամբ կը ժողվըվին իրենց թաղին կամ թեմին եկեղեցւոյն խորհրդարանը եւ ընտրօղական ժողով կազմելով կընտրեն իրենց երեսփոխանները   ըստ   ընտրական  կանոնաց:

Երբոր այս կերպով երեսփոխանաց  մեծագոյն  մասին  ընտրութիւնը լմըննայ, անմիջապէս լուծեալ է ըստ օրինի հին ընդհանուր ժողովը եւ զուրկ ամենայն իշխանութենէ, ուստի եւ ինչ որ գործ է կամ գործած է նոյն կէտէն ասդին, ապօրինաւոր է եւ ապազօր իբրեւ չեղեալ:

 

ՔՈՒԷԱՐԿՈՒԹԻՒՆ

 

100. Ընտրօղաց ցանկին բացվելէն շաբաթ մը ետքը՝ կիրակի առաւօտ ժամերգութեան աւարտումէն ետեւ՝ թաղական խորհրդարանին մէջ քուէարկութեան կը սկըսվի սապէս:

Ընտրօղական ժողովին նախագահը ընտրօղաց ցանկը ձեռքը առած կարգով կը կոչէ ընտրօղները որոնք ընտրօղագիրնին կը դնեն սեղանին վրայ եւ ընտրօղաց ցանկին մէջ իրենց անուանը առջեւ ըստորագրելէն ետքը՝ հոն թուղթին մը վրայ քանի երեսփոխան ուզված է նէ՝ այնքան անձի անունը կը գրեն իրենց ձեռքովը վերէն ի վար կարգով եւ ամեն մէկ անուան առջեւ մականուն, բնակութիւն, արհեստ նշանակելով՝ թուղթը կը ծալեն քուէտուփին մէջ կը ձգեն:

101. Քուէարկութիւնը գաղտնի է. ուստի պէտք է որ քուէարկուք առանձին կերպով մը գրեն իրենց քուէթուղթը, որպէս զի ուրիշ մը չը կարենայ տեսնել գրված անունները:

102. Քուէարկութիւնը ըսկսած օրը պէտք է լմըննայ: Ընտրօղացմէ ով որ այն օրը քուէարկութեան չը ներկայանայ՝ իրաւունք չունի ետքը բողոքելու:

103. Ոչ ոք պիտի կարենայ միանգամայն երկու թաղի կամ գաւառի մէջ քուէ տալ:

104. Միացեալ թաղերն ու ըեմերը՝ եթէ իրարու մօտ ըլլան, մէկ տեղ գալով կընեն քուէարկութիւնը, իսկ եթէ հեռի ըլլան՝ իւրաքանչիւրը զատ զատ քուէարկութիւն կընեն ու ետքը քուէարկութեանց արդիւնքը կը միացնեն:

 

ՔՈՒԷՀԱՄԱՐ

 

105. Քուէարկութիւնը լմըննալէն ետքը՝ նոյն օրը միեւնոյն նիստի մէջ ընտրօղական ժողովին հսկողութեանը ներքեւ տուփը կը բացվի. քննիչները քուէները կը համրեն եւ քուէարկուաց թիւին հետ կը բաղդատեն.  եթէ տարբերութիւն գտվի կամ եղած տարբերութիւնը աննշան ըլլայ, այսինքն՝ մէկ կամ երկու թիւի (վասնզի կրնայ պատահիլ որ քուէարկուացմէ մէկ կամ երկուքը մոռցած ըլլան ընտրօղաց ցանկին մէջ ըստորագրելու), քուէարկութիւնը վաւերական կը համարվի. իսկ եթէ երկուքէն աւելի ըլլայ տարբերութիւնը եւ ընտրօղական ժողովը խարդախութեան կասկած ունենայ, դարձեալ քուէարկութիւն ընել կ՚որոշէ միւս օր մը մինչեւ առաջիկայ կիւակէն:

Նմանապէս եթէ ուղված երեսփոխանաց թիւը չը լըցվի առաջին անգամին՝ մնացածին համար երկրորդ անգամ ընտրութիւն կ՚ըլլայ ուրիշ օր մը:

106. Եթէ պատահի որ մէկը պէտք եղածէն աւելի թւով անուն գրած ըլլայ իր քուէթուղթին մէջ, նոյն թիւէն ետքը եկած անունները անընդունելի են:

Նմանապէս վերէն ՚ի վար կարգով չը գրված անուններուն քուէթուղթը անհամարելի է:

107. Քուէարկուաց թիւին կէսէն աւելի քուէ ըստացողներուն մէջ են շատ ըստացող անձինքը երեսփոխան ընտրված են:

108. Եթէ մէկ կամ երկու անգամով առաւելութիւն չստացվի, ընտրօղական ժողովը կը ծանուցանէ են շատ առաւելութիւն ըստացող երկու անունները, եւ երրորդ քուէարկութիւնը օրինաւորապէս այն երկու անուանց վրայ կըլլայ:

109. Եթէ հաւասար քուէ պատահի երկու անձանց վրայ, երիցագոյնը ընտրեալ է:

 

ՎԱՒԵՐԱՑՈՒՄ ԸՆՏՐՈՒԹԵԱՆՑ

 

110. Ամէն ընտրօղական ժողով՝ իր թաղէն կամ գաւառէն ընտըրված երեսփոխանաց անունները Քաղաքական ժողովին կը ներկայացնէ Պատրիարքին ուղղեալ տեղեկագրով մը, որոյ մէջ պէտք է ճըշդիւ նշանակված ըլլայ քուէթութիւն օրինակը, այսինքն՝ ընտրեալին անունը, մականունը, բնակութիւնն ու արհեստը եւ քուէարկութեան բոլոր պարագաները:

Քաղաքական ժողովը՝ քուէարկութեանց տեղեկագիրները քննելով, կ՚ըստուգէ երեսփոխանաց իշխանութիւնը:

Այս ըստուգութենէն ետքը Պատրիարքը պաշտօնական  կերպով իմաց կուտայ նորընտիր երեսփոխանաց եւ կը հրաւիրէ զանոնք ընդհանուր ժողով գումարել որոշեալ օր մը:

111. Ընդհանուր ժողովը իր առաջին նիստին մէջ Քաղաքական ժողովին քննած տեղեկագիրները մտիկ ընելով՝ ընտրութեանց ըստուգութիւնը կը վաւերացնէ եւ երեսփոխանաց իշխանութիւնը հաստատելով իր կազմութիւնը կը լրացնէ:

112. Ընդհանուր ժողով կրնայ գումարվիլ երբ երեսփոխանաց մեծագոյն մասը՝ որ Պօլսի մէջ է՝ ընտըրված ըլլայ, առանց սպասելու ընտրութեանց վերջը կամ գաւառական երեսփոխանաց որոնց ընտրութեան լուրը մէկ կողէմն Պօլիս հասնելու վրայ կ՚ըլլայ:

113. Եթէ մէկը քանի մը թաղերու կամ քանի մը գաւառներու կողմէն ընտըրված ըլլայ, ինքը կ՚որոշէ որ թաղին կամ որ գաւառին երեսփոխանութիւնն ընդունելը: Եթէ ինքը չ՚ուզէ որոշել, Ընդհանուր ժողովը վիճակով կ՚որոշէ:

Սոյն պարագային մէջ ընտրօղ թաղին կամ գաւառին իմաց կը տրվի ուրիշ երեսփոխան մ՚ընտրել:

Սոյնպէս կ՚ըլլայ երբ վախճանման կամ հրաժարման պատճառով երեսփոխանաց մէջէն պակսօղ ըլլայ:

114. Ժողովարանին մէջ բացադրեալ պէտք է մնայ երեսփոխանաց ցանկը այբուբենի կարգով շինված, որոյ մէջ թւականովը կը նշանակվի անուան առջեւ՝ հրաժարում, վախճանու, եւ այլն: Նմանապէս  երեսփոխանաց  հետ  առաջին  եւ  երկրորդ  կարգէ անդամակից (Յօդ. 9) եղող անձանց ցանկը: Այս ցանկերը հինգ տարին անգամ մը կը նորոգվին Ընդհանուր ժողովին նորոգմանը հետ:

Ըստ հարկին գործածելու համար երեսփոխանաց մէյմէկ տպեալ արտօնագիր երեսփոխանութեան պէտք է տրվի սոյն օրինակ:

Ա... Ազգային երեսփոխան (Ամ Քրիստոսի)

..........

(Ստորագրութիւն երեսփոխանին)

 

Ե ճակատը պատրիարքական կնքով կնքեալ

 

 

Գ. ԸՆՏՐՈՒԹԻՒՆ ՊԱՏՐԻԱՐՔԻ

 

115. Պատրիարքը պէտք է որ Էջմիածնայ Կաթուղիկոսէն ձեռնադրեալ կամ անկէ իբր Էջմիածնայ եպիսկոպոս ընդունեալ անձ մ՚ըլլայ եւ Օսմանեան Տէրութեան հպատակ:

116. Կրօնական ու Քաղաքական ժողովները խառն ժողովով կազմելով ընտրելութեան պայմաններն ունեցօղ եպիսկոպոսաց եւ վարդապետաց արժանիքը կը քննեն թէ կրօանական եւ թէ քաղաքական մասին եւ կ՚որոշեն երեք ընտրելի որոնց անունները Ընդհանուր ժողովին կը ներկայացնեն:

Ընդհանուր ժողովին մէջ այն երեք ընտրելի անձանց վրայ գաղտնի քուէարկութիւն ըլլալով՝ ով որ մեծագոյն մասին հաւանութիւնը ըստանայ, անի կ՚ըլլայ օրինաւոր Պատրիարք Ազգին:

Եթէ առաջին անգամին մեծագոյն մաս չը վաստկվի, երկրորդ անգամ քուէարկութիւն  կ՚ըլլայ,  եթէ  երկրորդին  ալ  չը  յաջողի, երկու առաւելագոյն քուէ ըստացօղաց անունները կը ծանուցվի դիւանին  կողմէն  եւ  երրորդ  քուէարկութիւնը  օրինաւորապէս այն երկուքին վրայ կ՚ըլլայ:

Եթէ պատահի որ քուէները երկու անձի վրայ հաւասարապէս բաջնըվին, այն ատեն երկուքին մէկը վիճակով կ՚ընտըրվին:

Եթէ ընտրեալը վարդապետ ըլլայ, անմիջապէս Էջմիածին կը զըրկվի եպիսկոպոս ձեռնադըրվելու համար:

117. Ընտրութիւնը լմըննալէն ետքը տեղեկագիր մը կը շինվի զոր բոլոր բազմականք կ՚ըստորագրեն, եւ որոյ օրինակը՝ Ընդհանուր ժողովին կնքովը կնքեալ՝ Խառն ժողովին միջնորդութեամբը Բ. Դրան կը մատուցվի որ կ՚անուանէ զՊատրիարքը:

118. Նորընտիր Պատրիարքը՝ դեռ Բ. Դրան չը ներկայացած՝ Եկեղեցւոյ մէջ եւ Ընդհանուր ժողովին առջեւ հանդիսաւոր ուխտ կ՚ընէ սոյն օրինակ. «Առաջի Աստուծոյ եւ առաջի Ազգիս Հայոց ներկայացեալ  յԸնդհանուր  ժողով՝   ուխտեմ  հաւատարիմ  մնալ Ազգային Սահմանադրութեան եւ հըսկել բոլոր սրտով նորին անթերի  գործադրութեան»:

119. Եթէ Պատրիարքը Սահմանադրութեան դէմ պակասութեան մը մէջ գտվի, ամբաստանութեան տակ կ՚ընկնի:

120. Պատրիարքին վրայ ամբաստանութիւն մը՝ կամ ազգային երեսփոխանաց կողմէն,  կամ Կրօնական ժողովին  եւ  կամ Քաղաքական ժողովին կողմէն կրնայ ըլլալ:

Երբ այսպիսի ամբաստանութիւն մը պատահի, Ընդհանուր ժողովը կը գումարվի եւ իր մէջէն քննիչ յանձնաժողով մը կը կարգէ 21 հոգիէ բաղկացեալ (7 եկեղեցական, 7 թաղական երեսփոխան, 7 գաւառական երեսփոխան) որոնք ամբաստանօղաց մէջէն պէտք չէ որ ըլլան:

Քննիչ յանձնաժողովը՝ ամբաստանութիւնը քննելով, տեղեկագիր կու տայ Ընդհանուր ժողովին որ գաղտնի քուէարկութեամբ կ՚որոշէ խնդիրը: Եթէ այս որոշումը՝ որ ստորագրեալ պէտք է ըլլայ որոշման կողմը քուէ տուօղ ժողովականներէն, Պատրիարքի հրաժարումը վճռած ըլլայ, երկու ժողովոց ատենապետները Պատրիարքին կը ներկայացնեն որ յայնժամ Ազգին որոշ կամքը տեսնելով հրաժարականը տալու պարաւորեալ է:

121.  Հրաժարեալ  Պատրիարքը  վիճակաւոր   եպիսկոպոսաց կարգը կ՚անցնի եւ ըստ կը տնօրինվի Խառն ժողովին կողմէն:

 

Դ. ԸՆՏՐՈՒԹԻՒՆ ԱՌԱՋՆՈՐԴԱՑ

 

122. Առաջնորդի ընտրութիւնը գաւառական Ընդհանուր ժողովին մէջ կ՚ըլլայ նոյն եւ նման Պատրիարքի ընտրութեան:

Սոյն ընտրութիւնը գաւառական Խառն ժողովին միջնորդութեամբ վաւերական տեղեկագրով կը ծանուցվի Պատրիարքին որ կեդրոնական Խառն ժողովին հաւանութեամբը կ՚անուանէ զԱռաջնորդը:

123. Եթէ Առաջնորդը Սահմանադրութեան դէմ պակսութեան մը մէջ գտվի, ամբաստանութեան տակ կ՚ընկնի Գաւառական ժողովոց կողմէն. եւ քննութիւնը ըստ 120 յօդուածին ըլլալով՝ դատը կեդրոնական խառն ժողովին մէջ կը տեսվի որ ըստ պատշաճին կը տնօրինէ:

 

Ե. ԸՆՏՐՈՒԹԻՒՆ ԺՈՂՈՎԱԿԱՆԱՑ ԵՒ ԽՈՐՀՐԴԱԿԱՆԱՑ

 

124. Ընդհանուր ժողովը կ՚ընտրէ Կրօնական ու Քաղաքական ժողովոց անդամները:

Քաղաքական ժողովը կ՚ընտրէ Տեսուչ խորհըրոց անդամները Կրօնական ժողովը կ՚ընտրէ:

Դատաստանական խորհըրդին անդամները 40 տարին լրացուցած եւ ամուսնացեալ անձինք պէտք է որ ըլլան:

Թաղին ընտրօղները կ՚ընտրեն Թաղական խորհըրդին անդամները թաղին Ընտրօղական ժողովին ներկայութեանը, ըստ ընտրական  օրինաց:

Սոյնպէս կ՚ըլլայ եւ գաւառներու մէջ ժողովականաց եւ խորհըրդականաց   ընտրութիւնը:

125. Ընդհանուր ժողովը հինգ տարին անգամ մը մարտի վերջը կը լուծվի եւ ապրիլի ըսկիզբը կը նորոգվի:

Կրօնական ու Քաղաքական ժողովներն ու Տեսուչ խորհուրդները ամեն տարի մարտի վերջը կիսով չափ միայն կը լուծվին եւ ապրիլի ըսկիզբը կը նորոգվին [2]:

Թաղական ու Թեմական խորհուրդները  չորս  տարին  անգամ մը մարտի վերջը կը լուծվին եւ ապրիլի ըսկիզբը կը նորոգվին:

Սոյնպէս կ՚ըլլայ եւ գաւառներու մէջ ժողովոց եւ խորհըրդոց նորոգումը:

126. Ազգային երեսփոխաններն ու թաղական եւ թեմական խորհըրդականները անմիջապէս վերընտրելի են նոյն պաշտօնին համար: Իսկ Կրօնական ու Քաղաքական ժողովոց եւ Տեսուչ խորհըրդոց անդամները՝ որ անմիջապէս վերընտրելի չեն նոյն պաշտօնին համար, ուրիշ որ եւ է պաշտօնի համար վերընտրելի են:

Սոյնպէս է նաեւ գաւառներու մէջ դաւառական պաշտօնաւորաց վերընտրութիւնը:

127. Ամեն անգամ որ Ազգային ժողովներն ու խորհուրդները նորոգվին, նորըտիր անդամոց ցանկը օրագրի միջոցով պէտք է հրատարակվի:

ԳԼՈՒԽ Դ.
ՆԵՐՔԻՆ ԿԱՆՈՆԱԴՐՈՒԹԻՒՆՔ ԺՈՂՈՎՈՑ ԵՒ ԽՈՐՀՐԴՈՑ

 

1. ՊԱՇՏՕՆԱԿԱՆ ԿԱՆՈՆՔ

 

128. Ամեն ժողով եւ խորհուրդ պէտք է ունենայ ատենական դիւան մը, որ կը բաղկանայ ատենապետէ մը, ատենադըպրէ մը եւ պէտք եղածին չափ փոխանորդներէ զորոնք ժողովն իր մէջէն կընտրէ:

Առջին անգամին երիցագունին ատենապետութեամբը եւ կրտսերագունին ատենադպրութեամբը նիստ կընէ եւ իր դիւանը կը կազմէ:

129. Ատենապետին պաշտօնն է՝ ատեանը բանալ եւ գոցել, ատեանին ներքին վարչութիւնը տնօրինել, վիճաբանութիւններն ուղղել, կանոնադրութեանց պահպանութեանը հսկել եւ ատենաբաններուն կարգով խօսք տալ:

130.  Ատենադպրին  պաշտօնն  է՝  ատեանին  մէջ  խօսվածները գրի առնել, եղած որոշումներն ու տրված պատճառաբանութիւնները ճշդիւ նշանակել, եւ ատենագրութիւնը հետեւեալ ատեանին ներկայացնել, եւ ամեն ատեանին խնդիրներու ցանկը պատրաստել  առաջնութեան կարգով:

131. Ատենապետի ու ատենադպրի փոխանորդներուն պաշտօնը պիտի ըլլայ անոնց ներկայ չը գտված ատեաններուն մէջ զանոնք  փոխանակել:

132. Ատենական դիւանը տարին անգամ մը կը նորոգվի եւ անդամներն անմիջապէս վերընտրելի են:

Ընդհանուր ժողովին դիւանը 5 տարին անգամ մը Ընդհանուր ժողովին հետ կը նորոգվի:

 

2.  ԱՏԵՆԱԿԱՆ ԿԱՆՈՆՔ

133. Կրօնական ու Քաղաքական ժողովներն ու Տեսուչ խորհուրդները շաբաթն անգամ մը կը գումարվին ի Պատրիարքարան որոշեալ օր մը:

Ատենապետները կրնան ուրիշ օր մը կամ ուրիշ տեղ մը արտաքոյ կարգի ժողով կամ խորհուրդ գումարել ըստիպօղական պարագայի մէջ:

Ընդհանուր ժողովին գումարվելու օրը լրագրի միջոցով պէտք է ծանուցվի գոնէ երեք օր առաջ:

134. Առանց մեծագոյն մասի ներկայութեան նիստը անբաւական կը համարվի եւ խնդրի մը վրայ վերջին որոշում չը կրնար տրվիլ:

135. Առանց ատենապետի եւ ատենադպրի ատեան չը կրնար բացվիլ:

Երբ մեծագոյն մասը ներկայ ըլլալով՝ ատենապետը կամ ատենադպիրը եւ անոնց փոխանորդները ներկայ չըլլան, երիցագունին ատենապետութեամբն ու կրասերագունին ատենադպրութեամբը կը բացվի ատեան:

136. Ատենապետէն խօսք չը խնդրած եւ չառած ներելի չէ խօսիլ ատեանի մէջ:

137. Խնդիր մը առաջարկել ուղօղը՝ նախ խնդիրներուն ցանկին մէջ պէտք է գրել տայ խնդիրն ու իր անունը, եւ երբ կարգը գայ, այն ատեն իրաւունք ունի խօսելու նոյն խնդրին վրայ եւ ժողովը զանի մտիկ ընելու պարտաւոր է: Այս կարգը այն ատեն միայն կրնայ փոխվիլ՝ երբ ուրիշ խնդիր մը պատահի որոյ ըստիպօղական ըլլալը ժողովն որոշէ:

138. Խնդիր մը լաւ մը քննըվելէն եւ անոր վրայ ամենուն կարծիքը առնվելէն ետքը պէտք է որ քըւէի գրվի, եւ որոշումը ներւայ գտվօղ անդամներուն մեծագոյն մասին հաւանութեամբը կը տրվի:

139. Երբ ձայները հաւասար գան՝ եթէ նախագահը ներկայ է՝ նախագահին կողմը կը հակի որոշումը, եթէ ոչ՝ ատենապետին կողմը:

140. Խառն ժողովին մէջ խնդրի մը որոշում տալու համար պէտք է  որ  երկու  ժողովները  զատ զատ քուէարկութիւն  ընեն. երբ երկուքին ալ մեծագոյն մասը մի եւ նոյն որոշումն ըրած ըլլայ՝ խնդիրը կը լուծվի. իսկ հակառակ դիպուածի մէջ անհամաձայնութիւն կը սեպվի երկու ժողովոց մէջ, եւ տնօրէնութիւնը Ընդհանուր ժողովին կը մնայ (Յօդ. 1, 12):

141. Ժողովներուն մէջ որ եւ է ընտրութիւն, դատաստան, ազգային  տուրքի  հաստատութիւն,  Սահմանադրութեան  վերաքննութիւն, գաղտնի քուէարկութեամբ կ՚որոշվի. նոյնպէս կ՚ըլլայ նաեւ ուրիշ որ եւ է խնդրի մէջ երբ գաղտնի քուէարկութիւն պահանջօղ ըլլայ:

142. Խորհըրդոց ատենապետները կրնան մինակ կամ ըստ հարկին խորհըրդական մ՚ալ հետ առնելով՝ ուղած ատեննին Քաղաքական ժողովին մէջ ներկայանալ եւ իրենց խորհըրդին վերաբերեալ գործերուն վրայ խօսիլ, բայց քուէ չունին:

143. Ժողովներու եւ խորհուրդներու մէջ ամեն նիստ իր ատենագրութիւնը պէտք է ունենայ, զոր ներկայ գտվօղ անդամները կ՚ըստորագրեն:

Ընդհանուր  ժողովին  ատենագրութիւնները  Պատրիարքն  ու դիւանին անդամները միայն կ՚ըստորագրեն:

Ընդհանուր ժողովին անդամները ներկայութեան թուղթի մը վրայ   կ՚ըստորագրեն   ժողովարանը   մտած  ատեննին:

144. Ամեն ժողով եւ խորհուրդ իր տեսչութեան կամ մատակարարութեան վրայ տարեկան ընդհանուր  տեղեկագիր  պէտք է որ տայ իր համարառու ժողովին կամ խորհըրդին:

Սոյն տեղեկագիրը բոլոր անդամոց կողմէն ըստորագրեալ պէտք է ըլլայ:

145. Երեք անգամ իրարու վրայ առանջ բանաւոր պատճառ մը գրով իմացնելու ներկայ չը գտվօղ ժողովականին կամ խորհըրդականին անունը ատենագրութեան մէջ կը յիշվի, եւ ժողովին կամ խորհըրդին կողմէն ատենապետը անոր կը գրէ չը գալուն պատճառը հարցնելու համար. եթէ պատասխան չընդունի ժողովը, կամ ընդունած պատասխանը զինքը գոհ չընէ, երկրորդ գրութեամբ ժողովին դատումը կ՚իմացնէ անոր եւ կը յորդորէ որ յաջորդ  ատեանին  ներկայ  գտվի.  եթէ  նորէն  չը  ներկայանայ, այնպիսին իր ազգասիրական պարտուցը մէջ զանցառութիւն  ըրած ըլլալով՝  իր  զանցառութիւնը  հրաժարական կը  սեպվի.  եթէ այդպիսեաց թիւը մինչեւ 3 հասնի, ժողովին նախագահը կամ ատենապետը անոնց տեղ զանոնք ընտրօղ ժողովէն ուրիշ անդամներ կը խնդրէ [3]:

Նոյնը պէտք է ընէ երբ նոյն թըւով ժողովականք կամ խորհըրդականք  պակսին  թէ  վախճանման  եւ  թէ  հրաժարման  պատճառով:

ԳԼՈՒԽ Ե.
ՎԵՐԱՔՆՆՈՒԹԻՒՆ ՍԱՀՄԱՆԱԴՐՈՒԹԵԱՆ

146. Սահմանադրական ժողովով որոշեալ Ազգային Սահմանադրութիւնը առաջին անգամ առժամանակեայ ընդհանուր ժողովով կ՚ընդունվի ու կ՚ըստորագրվի, եւ յետոյ սահմանադրականապէս  կազմեալ  Ընդհանուր  ժողովը  դարձեալ  ըստորագրելով՝

Ազգին կողմէն կը վաւերացնէ զանի եւ վճռաբար կը հաստատէ: Սահմանադրութեան  ըստորագրեալ  բնագիրը  ազգային  դիւանատան մէջ կը պահվի եւ օրինակը տպագրութեամբ կը հրատարակվի:

147.  Ազգային  Սահմանադրութիւնը  ազգովին  ընդունվելէն ետքը՝ Ազգին որոշ ու յայտնի կամքը կը սեպվի, եւ անոր պարունակած տրամադրութիւնքը անփոփոխելի են ազգային Վարչութեան կողմէն:

Իսկ՝ երբ ազգային Վարչութիւնը Սահմանադրութեան գործադրութեանը մէջ երկար փորձով ինչ ինչ յօդուածներու փոփոխութեան պէտք տեսնէ, ինք միշտ համեմատ վարվելով անոնց, իր ընթացքին երրորդ տարւոյն վերջերը միայն քննութեան առաջարկութիւն կրնայ ընել Ընդհանուր ժողովին:

148. Երբ Ընդհանուր ժողովը վերաքննութեան առաջարկութիւնը ընդունի, Վերաքննութեան ժողով մը կը կազմէ սա կերպով:

Կրօնական եւ Քաղաքական ժողովներէն չորսական հոգի, Տեսուչ խորհուրդներէն երեքական հոգի, եւ ասոնցմէ դուրս 10 հոգի զոր Ընդհանուր ժողովը իր մէջէն կամ դուրսէն կ՚ընտրէ, ընդ ամենը 30 հոգի:

149. Վերաքննութեան ժողովը ազգային Վարչութեան կողմէն եղած դիտօղութիւնները միայն քննութեան տակ առնելով, պէտք եղած փոփոխութիւնները ՚որոշէ եւ Պատրիարքին միջնորդութեամբը Ընդհանուր ժողովին կը ներկայացնէ:

150. Սահմանադրութեան վերաքննութիւնը Ազգին համար անընդունելի է, երբ հիմնական ըսկզբանց տրամադրութեանցը համաձայն չըլլայ, այն սկզբանց՝ որով ապահովեալ են Ազգին իրաւունքները, իրաւունք՝ որոնց վրայ Ազգն անգամ չունի իշխանութիւն  տնօրէնութեան  զի  միանգամայն  պարտիք են: