Թուղթ
գրեաց
սրբազան
վեհըն
առ
Ջուղայու
Քալանթար
Սարգիս
Աղայն`
ի
պատասխանի
ի
հոկտեմբերի
ԻԲ
գրեցեալ
թղթոյն:
Որում
եւ
ծանոյց
քան
զայս
յառաջ
ի
սեպտեմբերի
ԻԲ
զթուղթ
գրելն
առ
ինքն:
Զի
թօհմաթ
էր
գրեալ
առ
սրբազան
վեհըն`
թէ
ի
վաղուց
հետէ
թուղթ
ոչ
ընկալնում
ի
քէն:
Եւ
զայն
թուղթն`
ընդ
Քարիմ
Խանի
Ղուլլար
Աղասի
Ֆաթա
Սուլթանին
էր
գրեալ
սա
առ
սրբազան
վեհըն:
Բայց
սրբազան
վեհըն
զպատասխանի
թղթոյ
սորին
գրեալ,
ոչ
ընդ
Ֆաթա
Սուլթանին
յղեաց
առ
սա
(թէպէտ
տակաւին
աստ
էր
նա
)
զի
մի
գուցէ
վտանկ
ինչ
ծնանիցի:
Այլ
ետ
Թիֆլիզեցի
Պարոն
Մէհրապին
(որ
ի
Թիֆլիզու
եկեալ
աստ,
երթայր
ի
Խօյ :
)
տանիլ
ընդ
իւր
ի
Խօյ,
եւ
անտի
յղել
առ
սա:
Որում
եւ
ծանոյց
զայս,
եւ
պատուիրեաց
մի
եւս
այսուհետեւ
ի
գրելն
առ
ինքն
զթուղթ
ինչ,
ի
ձեռն
տաճկաց
յղեսցէ
առ
մեզ,
այլ
ընդ
քրիստոնէի:
Եւ
վասն
դրամոն
(ճ
)
զոր
յայնժամ
գրեալ
էր
սա
առ
սրբազան
վեհըն
գրել
նուիրակին,
զի
փոխ
տացէ
ինքեան:
Եւ
սրբազան
վեհըն
ըստ
խնդրոյ
սորին
գրեաց
նուիրակին
դրամ
(ճ
)
տալ
սմա,
եւ
զսանատ
առնուլ
ի
սմանէ:
(որպէս
ի
սեպեմբերի
ԻԲ
ասացեալ
է .
)
որոյ
աղագաւ
փոշիմանեալ
սա,
այժմ
մեծաւ
զղջմամբ
գրեալ
էր
սրբազան
վեհըն
թէ`
եւս
ոչ
կամէի
գրել
քեզ
վասն
դրամոյն.
այլք
ստիպեցին
զիս
եւ
գրել
ետուն:
Եթէ
գրեալ
եւս
իցես
ասէ
նուիրակին
դրամ
տալ
ինձ,
ես
ոչ
առից :
Եւ
սրբազան
վեհըն
պատուիրեաց
սմա,
մի
եւս
այսուհետեւ
զդրամ
ինչ
խնդրել
ի
նուիրակէն:
Զի
թէպէտ
ըստ
քոյդ
խնդրոյդ
յայնժամ
գրեցի
ասէ
նուիրակին
դրամ
տալ
քեզ,
բայց
զայն
ակամայ
եւ
թահրիւ
գրեցի
ասէ
նմա,
եւ
ոչ
կամաւ:
Զի
քեզ
ամօթ
մեծ
է
ասէ
եթէ
սրբոյ
Աթոռոյս
դրամոյն
ձեռնամուխ
լինիցիս:
Նաեւ`
խնդրեալ
էր
սա
ի
սրբազան
վեհէն
գրել
նուիրակին
իւրեանց
Ստեփաննոս
վարդապետին
մնալ
ի
Ջուղայ:
եւ
սրբազան
վեհըն
առ
այս
գրեաց
սմա
թէ
`
զի
թէ
դա
կամի
ասէ
մնալ
յայդր,
թող
մնասցէ:
Եւ
թէ
ոչ
կամիցի,
մեք
ո՞րպէս
բռնութեամբ
արգելեսցուք
ասէ
զդա
յայդր:
Զայսոսիկ
նուիրակին
եւս
գրեաց,
(որպէս
ասելոց
եմք
յետոյ ,
)
եւ
ծանոյց
սմա
զգրելն:
Եւ
զի
վասն
վրացի
Աղէքսանդրի
ինքեան
տալեաց
դրամոյն.
յառաջագոյն
գրեալ
էր
սա
առ
սրբազան
վեհըն,
զի
գրեսցէ
ի
Հաշտարխան,
եւ
ի
մօրէ
նորին
առնուլ
տացէ:
Եւ
թէպէտ
սրբազան
վեհըն
քան
զայս
յառաջ
ի
սեպտեմբերի
ԻԲ
գրեալ
սմա ,
բացասաց
զխնդիրս
սորին,
բայց
յետոյ
ի
յղելն
զՍանահնեցի
Յովսէփ
վարդապետն
ի
դեկտեմբերի
ԺԷ
ի
Հաշտարխան
նուիրակ,
պատուիրեաց
նմա,
զի
ի
հասանելն
ի
վիճակս
իւր,
լռելեալն
խորհեսցի
ընդ
իշխանաց
տեղւոյն,
զի
թէ
վասն
առնլոյ
զդրամն
սորին
ի
յԱղէքսանդրի
մօրէն
զիր
իմն
հնարել
կարասցէ,
գրեսցէ
ինքեան,
զի
ըստ
այնմ
արասցէ:
Զոր
ծանոյց
սմա,
եւ
խոստացաւ,
զի
թէ
Յովսէփ
վարդապետն
ըստ
պատուիրի
իւրոյ
ի
կողմանէ
առնելեացն
իւրոց
բան
ինչ
գրեսցէ
ինքեան,
գրեալ
ծանուսցէ
ի
միամտութիւն
իւր:
Եւ
վասն
որդւոյն
իւրոյ
տիրացու
Թադէոսին
որպէս
քան
զայս
յառաջ
ի
պատմութեան
ՌՄԺԹ
երորդ
ամին
եւ
ի
նոյեմբերի
Ե,
եւ
այժմ
եւս
էր
գրեալ
վասն
նորա
առ
սրբազան
վեհըն,
եւ
խոստանայր
յղել
զնա
ի
սուրբ
Աթոռս:
Եւ
սրբազան
վեհըն
պատուիրեաց
սմա
ի
կամս
իւր
թողուլ
նմա,
զի
թէ
գայցէ
ասէ
աստ
եւ
թէ
ոչ,
սրբոյ
Աթոռոյս
եւ
մեր
որդի
է:
Զայս
վասն
այն
գրեաց
սմա
վասն
նորա,
քանզի
կարծէր
զնմանէ`
թէ
նա
ոչ
կամի
գալ,
այլ
սա
ստիպէ
նմա:
Իսկ
եւ
Նախիջեւանու
իշխօղքն
ի
քանի
սմա
զմիմեամբք
անկալաք,
աւերեցին
զերկիրսն
ըստ
մեծի
մասին:
Որոց
բողոքն
հասեալ
էր
ի
Շիրազ
առ
Քարիմ
Խանն
`
եւ
նա
հրամայեալ
էր,
զի
ամենեքեանքն
երթիցեն
անդ
առ
ինքն,
զի
տեսցէ
զդատաստանս
նոցա,
եւ
այցելութիւն
արասցէ
երկրին:
Ուստի`
նոքա
եւս
ժողովեալք
երթային
առ
նա,
տանելով
ընդ
իւրեանս
եւ
ի
գլխաւոր
քեանդխուտայից
երկրին ,
թէ
ի
հայոց
եւ
թէ
ի
տաճկաց:
Որեւ
ի
յԱստապատու
եւս
զոմանս
ի
քէդխուտայից
տանէին
ընդ
իւրեանս:
Եւ
նոքա
թէ
յաղագս
այնր`
եւ
թէ
վասն
այլ
ինչ
յատուկ
հոգալեաց
ի
կողմանէ
գեղջն
իւրեանց,
գրեալ
էին
առ
Աբրահամ
վարդապետն
աղաչել
զսրբազան
վեհըն,
զի
գրեսցէ
առ
քեալանթար
Սարգիս
Աղայն,
զի
հոգ
տարցէ
բանից
իւրեանց:
Եւ
սրբազան
վեհըն
գրեաց
նմա,
զի
թէ
կարելի
իցէ
խնդիրն
նոցա,
հոգասցէ:
Որպէս
եւ
յառաջագոյն
անգամ
մի
եւս
գրեաց
նմա
յաղագս
նոցա
վասն
այսպիսւոյ
բանի
զխնդիր,
(որպէս
ասացեալ
է
ի
պատմութեան
ՌՄԺԷ
երորդ
ամին,
եւ
ի
մարտի
Ա .
)
բայց
թէ
չլինիցի
ասէ
կարելի,
կամ
թէ
դու
յաղագս
այնր
զվնասն
իմն
կրելոյ
լիցիս,
մի
հոգար:
Զի
այսպիսի
բանս
զմեզ
աղաչելով
գրեցուցանեն,
դու
թէ
կարելի
է,
հոգա
',
ապա
թէ
վնաս
ինչ
լինելոյ
լիցի
քեզ
վասն
այնց,
մի
հոգար:
Մեք
քեզ
վնաս
ոչ
կամիմք:
Զայս
վասն
այն
գրեաց,
զի
երբեմն
նա
բեռն
բառնայր
թէ`
զայս
ինչ
բան
դու
գրեցեր,
եւ
եւս
հոգացի:
Որոյ
աղագաւ
զայս
ինչ
վնասս
կրեցի:
Որպէս
եւ
գրեալ
էր
վասն
Աղէքանդրին,
(որ
ասացեալ
է
ի
սեպտեմբերի
ԻԲ :
)
Փուսուլայ
մի
եւս
գրեաց
առ
սա
սրբազան
վեհըն
ի
պատասխանի
եւ
այլ
միւս
գրեցելոյց
սորին:
Զի
բաց
ի
սրբազան
վեհէն
զնուիրակ
Ստեփաննոս
վարդապետն
խնդրելոյն,
(որպէս
ի
վերդ
ասացաւ ,
)
զԱւետիս
պետն
եւ
զայլ
սեւագլուխ
եւս
խնդրէր
յղել
աստի
ի
վանս
իւրեանց:
Եւ
վասն
վանիցն
իւրեանց
եւս
զհոգս
առնել
աղաչէր:
Զի
Առաջնորդն
իւրեանց
Մկրտիչ
վարդապետն
(որ
յիշեցեալ
է
իպատմութեան
ՌՄԻ
երորդ
ամին,
եւ
ի
հոկտեմբերի
Ժ :
)
ոչ
լինէր
մուղայէթ
վանիցն
իւրեանց:
Որպէս
գանգատ
գրէր
զնմանէ:
Նոյնպէս
զտէր
Մինաէն
(որ
ի
պատմութեան
ՌՄԺԸ
երրորդ
ամին,
եւ
ի
սեպտեմբերի
ԺԵ
յիշեցեալ
է .
)
եւս
էր
գրեալ
զգանգատ
առ
սրբազան
վեհըն.
վասն
անյիշելի
արարմանցն
նորին:
Յորմէ
եւ
խնդրեալ
էր
ընդ
բանիւ
արարեալ
զնա,
տանիլ
առ
ինքն ,
եւ
դատել
զնա
ըստ
արժանւոյն
իւրոյ:
Եւ
սրբազան
վեհըն
ի
պատասխանի
սորին
խնդրոցն
եւ
գանգատանացն
միանգամայն
այսպէս
գրեաց
սմա
ի
կարճոյ
թէ`
զի
զոր
ինչ
գրեալ
էին
ասէ
առ
մեզ,
զամենայն
իմացաք:
Բայց
այդոքիկ
Առաջնորդին
են
ասէ
գործք.
եւ
ոչ
մեր:
Այսինքն
զանկարգ
քահանայսն
դատել,
վանքին
ֆիքր
քաշել,
եւ
զեղեալ
միաբանւն
պահել:
Զոր
այլք
լուեալ,
յօժարին
ասէ
գալ
յայդր:
Արդ`
այդ
անկարգութիւնդ
եթէ
ի
ձեզ
գոն,
Առաջնորդն
վասն
է՞ր
ոչ
լինի
վրէժխնդիր:
Եւ
է՞ր
ոչ
տայ
նիզամ
վանքն
եւ
քահանայից:
Եւ
թէ
ինքն
ոչ
կարէ,
թող
բազմակնիք
թղթով
գրեսցեն
մեզ,
ապա
եւ
մեք
հոգասցուք:
Իսկ
եթէ
ինքն
է
պատճառ
այդ
անկարգութեանցդ ,
վասնայնորիկ
ոչ
լինի
հոգացող,
յայնժամ
եւս
պարտին
միաբանք
եւ
ժողովուրդքն
միաբանութեամբք
ծանուցանել
մեզ,
որպէս
յառաջ
գրեցին
մեզ
բազմակնիք
թղթով:
(Որպէս
ի
պատամութեան
ՌՄԺԹ
երորդ
ամին,
եւ
ի
սեպտեմբերի
ԺԵ
ասացեալ
է .
)
զոր
սա
եւս
կնքեալ
էր,
եւ
յատուկ
եւս
գրեալ
վասն
լաւութեանն:
Զի
որպէս
գրեցիք
ասէ
վասն
լաւութեան
միաբանութեամբ,
եւ
մեք
եւս
լսելով
ձեզ
ներեցաք
նմա
եւ
կոնդակ
յղեցաք.
(Որպէս
ասացեալ
ի
պատմութեան
ՌՄԻ
ամին,
եւ
ի
հոկտեմբերի
Ժ :
)
նոյնպէս
եթէ
ունի
դա
վատութիւն,
պարտիք
ասէ
միաբանութեամբ
գրել
մեզ:
Եւ
թէ
ոչ
զի՞նչ
արարից:
Եթէ
միոյ
գրովն
եւս
վրէժխնդիր
լինիցիմ
ասէ
ոմանց,
եւ
կարէ
ասէ
գրել
մեզ,
եւ
բազմաց
կնքեցուցանել:
Զդատելին
անպարտ
առնել,
եւ
զայն
մէկ
գրօղն
պարտաւոր:
Որպէս
արար
յառաջ:
Եւ
վասն
սեւագլուխ
խնդրելոյն
ի
մէնջ
այսպէս
եւս
գրեցաւ
սմա
սրբազան
վեհըն
թէ`
զորպէսն
տեղւոյդ
լաւապէս
գիտես
ասէ,
զայդ
լսօղն
ո՞րպէս
յօժարի
գալ
յայդր:
Ջռհորն
որ
հոտի ,
որքան
լաւ
ջուր
լնուս,
եւս
հոտի
ասէ:
Պարտիս
զջհորն
մաքրել,
եւ
ապա
նոր
ջուր
լնուլ:
Եթէ
կարես
այս
է
հնարն,
եւ
եթէ
ո'չ,
ուրեմն
մէկ
կոնդակ
ունի
(որ
է
Քարիմխանն .
)
ասէ,
որ
դու
ոչ
կարես
խօսիլ,
զի՞նչ
արասցուք:
Զի
թէ
խօսիմք
ասէ,
բանն
յայդ
դուռնդ
անկանի,
եւ
մեծանայ:
Մեք
ոչ
ծանօթանամք
այդ
դրանդ.
որպէս
պատճառն
գիտես:
(Զի
սրբազան
վեհըն
երկնչելով
յիշխողէն
տեղւոյս,
ոչ
գրէր
առ
Քեարիմխանն
զթուղթ
ինչ
վասն
հարկաւոր
հոգալեաց
եւս,
զի
մի
նա
յայլ
եւ
այլ
կարծիս
անկանիցի
վասն
իւր:
Թէպէտ
Քեարիմխանն
թօհմահթիւ
32)
ասացեալ
էր
սմա
թէ`
Խալիֆայն
վասն
է՞ր
ոչ
գրէ
մեզ
զթուղթ
ինչ,
զոր
եւ
նա
եւս
յայնժամ
գրեալ
էր
սրբազան
վեհին:
Եւ
սրբազան
վեհըն
ի
պատասխանի
թղթոյն,
ի ...
գրեալ
ծանոյց
սմա
զպատճառն
արգելման
թղթոյն
իւրոյ
ի
Քերիմխանէն
(որպէս
ասացաւ
ի
վերդ ,
)
որում
եւ
պատուիրեաց,
զի
ի
դիպօղ
ժամու
ծանուսցէ
նմա
զայն,
եւ
միամտեցուսցէ
զնա
վասն
իւր:
Եւ
նա
եւս
ըստ
պատուիրի
սրբազան
վեհին
ասացեալ
էր
նմա
զպատճառն
արգելման
թղթոյ
սրբազան
վեհին
յինքենէ
(Եւ
նա
եւս
հաւանեալ
էր :
)
եթէ
բանն
մեծանայ
եւ
յայդ
դուռնդ
անկանի,
մեզ
եւս
հարկ
լինի
ասէ,
որ
ծանօթանամք
այդ
դրանդ:
Զի
գիտեմ
ասէ
որ
նա
դովաւ
պարծի:
Ուրեմն
խոստովանաբար
կարդա
'
ասէ
եւ
լաւ
մտածեա
'.
եթէ
յիրաւ
է
զոր
գրես
զդմանէ,
թէպէտ
առ
մեզ
արարք
շատ
ունի
դա:
Թէպէտ
համբերեմք
դեռ
եւս,
եւ
մեք
եւս
եթէ
վրէժխնդիր
լինիմք-
դու
զայդ
դուռնդ
կարե՞ս
պահել
ասէ,
որ
նոր
տիրութիւն
չառնէ,
ստոյգն
գրեցէք
մեզ
ասէ
բազմակնիք
թղթով:
Եւ
թէ
ոչ
կարես
ասէ
պահել
զայդ
դուռնդ ,
ուրեմն
պարտիս
համբերել,
եւ
ժամանակին
սպասել,
եւ
տնկած
ծառիդ
պտուղն
ժամանակ
մի
վայելել:
Գիտեմ
ասէ
զփոփոխական
եւ
զզղջական
բարս
քո,
որ
յետ
քանի
մի
աւուրց
հաշտիս
ասէ
ընդ
նմա,
եւ
զներհակ
գրելոց
ես
մեզ :
Որ
ոչ
վայելէ
ասէ
քումդ
խոհեմութեան
յայսր
եւ
անդր
փոփոխիլ,
եւ
թշնամեաց
հաւատալ
եւ
մեզ
գրել.
որպէս
այս
փող
խնդրեալդ
ի
մէնջ,
(որպէս
ի
վերդ
ասացաւ :
)
Թուղթ
եւս
առ
Ասպահանու
նուիրակ
Ստեփաննոս
վարդապետն
գրեաց:
Որում
եւ
ծանոյց
քան
զայս
յառաջ
ի
սեպտեմբերի
ԻԲ
ըստ
խնդրոյ
Քեալանթարին
զգրելն
առ
ինքն
վասն
դրամոյ,
զի
ի
նուիրակական
արդեանցն
իւրոյ
դրամ
(ճ
)
տացէ
նմա,
եւ
զսանատ
առցէ
ի
նմանէ:
Եւ
կրկին
գրելն
Քեալանթարին
առ
ինքն ,
եւ
փոշիմանութեամբ
հրաժարիլն
ի
խնդրելոյն
զդրամ:
(որպէս
ի
վերդ
ասացաւ :
)
Եւ
պատուէր`
զի
թէ
Քեալանթարն
զդրամ
ինչ
խնդրել
կամիցի
յինքենէ
եւ
թէ
ոչ
կամիցի,
յարդեանցն
սրբոյ
Աթոռոյս
դրամ
ինչ
մի
տացէ
նմա:
Եւ
զառաջին
առ
ինքն
գրեալ
գիրն
մեր
վասն
դրամոյն,
(ճ
)
մի
ընդունիցի
բնաւ,
զի
այն
գիրն
իբր
թահր
գրեցի
ասէ
ընդ:
Այլ
եւ
վասն
սորա
լուաք
թէ
գնացեալ
է
ի
Բասրա,
առ
ի
տեսանելն
զքոյրն
եւ
զփեսայն:
(որ
է
Յարութիւն
Աղայն :
)
որոյ
աղագաւ
եւ
Քեալանթարն
գրեալ
էր
սրբազան
վեհին
թէ`
գրեալ
եմ
ի
Բասրա
նուիրակին
մերոյ:
Զի
որքան
դրամս
առ
ինքն
ունիցի,
ձեռամբ
մահտեսի
Յարութիւն
Աղային
առ
Զաքարիա
վարդապետն
յղեսցէ
ի
Պօլիս:
Զոր
եւ
գրեալ
ծանոյց
սմա:
Որում
եւ
պատուիրեաց`
զի
որքան
դրամս
առ
ինքն
ի
պատրաստի
ունիցի,
կամ
ձեռամբ
մահտեսի
Յարութիւն
Աղային
փօլիցայիւ
առ
Զաքարիա
վարդապետն
յղեսցէ
ի
Պօլիս,
եւ
կամ
ընդ
իւր
բերցէ
ի
սուրբ
Աթոռս:
Այլեւ
`
Քեալանթարն
որ
խնդրեալ
էր
զսա
ի
սրբազան
վեհըն
մնալ
ի
Ջուղա,
(որպէս
ի
վերդ
թղթոջ
նորին
ասացաւ :
)
ոչ
գիտաց
սրբազան
վեհըն
թէ
ա՞րդեօք
սորա
կամօքն
եւ
հաւանութեա՞մբն
էր
գրեալ
նա
ինքեան,
թէ
յինքենէ:
Վասնորոյ`
եւ
գրեալ
զայս
ծանոյց
սմա,
եւ
պատուիրեաց,
զի
թէ
Քեալանթարն
իւր
հաւանութեամբն
էր
գրեալ
ինքեան
վասն
իւր
անդ
մնալոյն,
փութով:
Զպատճառն
մնալոյն
իւրոյ
փութով
գրեալ
ծանուսցէ
մեզ,
զի
գիտասցուք:
Եւ
թէ
ոչ
կամի
մնալ
անդ ,
վաղվաղակի
ելեալ
եկեսցէ
ի
սուրբ
Աթոռս:
Զայս
թուղթս
եդաք
ի
թղթոջ
Քանլանթարին
եւ
ետուք
յԱստապատու
եկեալ
Յովսէփ
փայեկին,
զի
ընդ
իւր
տարեալ
անդ
Աստապատեցւոցն
տացէ,
զի
եւ
նոքա
անտի
յղեսցեն
առ
Քեալանթարն
ի
Ջուղա,
զի
եւ
նա
նուիրակին
տացէ:
Ել
Յովսէփ
փայեակն
ի
յունուարի
Ը: