Յիշատակարան. Մասն II (1767-1776)

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա
* Թուղթ ի Ղզլար առ պ. Բալին, որ Ա չիւթիշի եւ ոսկեջրեայ խա'չ էր տուեալ մեծագին :
       Թուղթ մի առ պ. Աբէլն ի Ղզլար, որ Ա ձեռաց ոսկեջրեայ խաչ էր տուեալ, վասն իւրեանց, եւ ծնողացն, եւ որդւոցն: Եւ տուրք եւս որիշ :
       Թուղթ առ ժողովուրդսն Մօզտօքու, շնորհակալութիւն վասն հարազատութեամբ ծառայելոյն իւրեանց ս. Աթոռոյս եւ զՅովսէփ վարդապետն շահելոյն եւ առատ տուրս տալոյն: Եւ վասն չիւթիշի եւ ոսկեջրեայ արծաթեայ խաչին, որ էր յարեւնման Բալու տուեալ խաչին վերոյգրեցելոյն: Զոր հասարակութեամբ առեալ եւ տուեալ էին յիշատակ ս. Աթոռոյս: Նաեւ` ի սոսա եւս նոր հաստատեալ էր Յովսէփ վարդապետն, զի պտղի տացեն ս. Աթոռոյս` (որպէս ի Ղզլար եւս էր հաստատեալ, որ ասացաւ յապրիլի ԺԹ ): Եւ զոր ինչ կանոնեալ էր` սիրով յանձն էին առեալ: Որոց շնորհակալութիւն եւ օրհնութիւն: Եւ յերկուս եկեղեցիս տեղւոյն եւս` զվէքիլ եւ գանձապետս էր կարգեալ վասն ս. Աթոռոյս, զպ. Պապայն` եւ զպ. Պօղոսն, որոց աղագաւ զհաստատութիւն գրեաց, եւ իւրեանց եւս պատուէր :
       Թուղթ եւս առ Մօզտօքու գանձապետ եւ վէքիլ պ. Պապայն, որ վասն եղբօրն իւրոյ պատահական մահուամբ հանգուցելոյն` զհոգեբաժինս էր տուեալ յստակ մանէթ: Շնորհակալութիւն եւ օրհնութիւն, եւ պատուէր վասն գործոյն, եւ մխիթարութիւն եւս: Թուղթ մի եւս առ Մօզտօքու միւս գանձապետ եւ վէքիլ պ. նոյնպէս պատուէր վասն գործոյն, եւ օրհնութիւն եւ շնորհակալութիւն վասն հարազատութեանցն: Եւ զի գրեալ էր Յովսէփ վարդապետն զթուղթսն առ սա յղել` զի սա հասուսցէ առ ինքն ի Հաշտարխան: Ուստի` եւ մեք առ սա յղեցաք: Բայց զՄօզտօքու հասարակ թուղթն, եւ զՊապայի թուղթն առ սա յղեցաք, զի զՊապայի թուղթն նմա տացէ, եւ զհասարակ թուղթն ի միասին յեկեղեցիսն ընթեռնուլ տացեն: մէկ պահարան եւս Ղզլարու կայր` զայն եւս առ սա յղեաց` յղել անդ առ տէր Մարգարն :
       Թուղթ եւս առ Սառաֆան գիւղ ժողովուրդսն, նոյնապէս օրհնութիւն եւ շնորհակալութիւն վասն հաստատելոյն զպտղի, զոր սահմանեալ էին տալ յամյամէ յայգեաց եւ անդասաստանաց իւրեանց: Նաեւ հոգեբաժին, եւ պսակադրամ, թէ ս. Աթոռոյս եւ թէ Առաջնորդին յանձն էին առեալ զի տացեն: Օրհնութիւն անդաստանացն, եւ վերոյիշեալ Ներսէս Աղային եւս, որ է'ր գեղջն :
       Թուղթ եւս առ նոյն Սառաֆան գիւղի նոր վէքիլ պ. Յակոբն, նոյնպէս օրհնութիւն եւ շնորհակալութիւն եւ պատուէր` մինչեւ ի մահն մնալ վէքիլ ս. Աթոռոյս: Զի այսպէս էր խնդրեալ Յովսէփ վարդապետն վասն յոյժ լաւութեան նորին: Որեւ խոստացեալ էր տալ ս. Աթոռոյս յամենայնի տարի հինգ բադրայ գինի: Եւ Ե սապայ` (որ է ' սօմար ) ցորեան եւս ցանել վասն ս. Աթոռոյս յամենայնի ամի, եւ զոր ինչ արդիւնս հանցէ սերմն, թէ շատ եւ թէ սակաւ, զամենայնն տալ ս. Աթոռոյս: Եւ խոստացեալ էր որդւոցն եւս կտակել` զի այսպէս արասցեն յետ իւր մահուանն :
       Թուղթ մի եւս ի Բօրաղան գիւղն առ Թիֆլիզեցի Թամար կինն, եւ առ ծերունի այրն իւր ուստայ Յարութիւնն: Որք ի Ղզլար Ա այգի ունէին Կ թումանի, զոր հաստատուն կտակաւ եւ սիգելիւ տուեալ էին յիշաատակ ս. Աթոռոյս ի կենդանութեան իւրեանց: Այսու պայմանաւ, զի որքան կենդանի են ինքեանք վայելեսցեն. եւ յետ մահուանն իւրեանց` ս. Աթոռոյս լիցի: Որոյ զսիգէլս եւս տուեալ էին Յովսէփ վարդապետին, եւ նա զհայերէնն յղեալ էր առ սրբ. վեհն. իսկ զռուսերէնն թողեալ էր առ ինքն, զի թարգմանել տացէ` եւ ապա յղեսցէ: Որոց օրհնութիւն եւ շնորհակալութիւն եւ պատուէր` զի հաստատուն կացցեն յուխտին իւրեանց :
       Թուղթ եւս առ Յովհաննէս ոմն, զոր մականուամբ Ջիկիտ կոչէին: Որ էր ի մէջ այն Չէրքեզացն, որ Հաշտարխանու նուիրակին էր վիճակ: Օրհնութիւն եւ շնորհակալութիւն, որ վասն հոգւոց հանգուցեալ եղբօրն իւրոյ Ասկէնտին եւ քոյր Հռիփսիմէին զհոգեբաժինս էր տուեալ :
       Թուղթ մի եւս ի Մօզտօք առ Ստեփանն ոմն, որոյ հայր Յովսէփն Բ թուման տալիք էր լեալ Բալամ անուամբ մարդոյ միոյ, եւ Բալամն վախճանեալ էր, եւ Յովսէփն եւս էր վաշճանեալ: Եւ Բալամին չէր մնացեալ յիշատակ ոք: Ուստի` զայն Բ թումանն յորդորմամբ Յովսէփ վարդապետին տուեալ էր ս. Աթոռոյս: Օրհնութիւն եւ շնորհակալութիւն :
       Թուղթ եւս ի Հաշտարխան առ ս. Աթոռոյս գանձանակ շուրջածօղ պ. Ալէքսանն եւ պ. Աբրահամն մխիթարութիւն վասն մահուան հօրն իւրեանց Դաւթին, եւ շնորհակալութիւն վասն հոգեբաժնին նորին` զոր տուեալ էին Յովսէփ վարդապետին :
       Թուղթ եւս առ ինքն Յովսէփ վարդապետն, ի պատասխանի երկուց թղթոցն որք ի վերն յիշեցան, յապրիլի Լ եւ ի յուլիսի ԺԵ գրեցելոց: Որում ծանոյց զգրելն առ ինքն զթուղթս ի յապրիլի ԺԹ եւ ի յուլիսի ԻԸ, (որպէս ասացեալ է ի նոյն տեղիսն ). հանդերձ ամենիւք խնդրեալ թղթովքն եւ կոնդակօքն: Եւ զոր ինչ այժմ էր խնդրեալ, ծանոյց զգրելն այժմ առ ինքն: Եւ պատուէր` զի ամենայն մարդոյ շուտով մի հաւատասցէ եւ զդրամս տացէ: Այլ զով ոք փորձելով գիտիցէ թէ հաւատարիմ է, նմա տացէ: Եւ վասն եղբայց Էլին որպէս ի յուլիսի ԻԸ, նոյնպէս եւ այժմ գրեաց զմիամտութիւն, եւ զոր ինչ սեպտեմբերի ԻԵ պատուիրեաց Զազաբէկին վասն նոցա, զնոյնս սմա ծանոյց: Եւ վասն Պետրպօլքու տէր Յովաննէսին , որ քանիցս զլրաբար թուղթս էր գրեալ առ սրբ. վեհն, սա զլրբութիւնսն նորին գրեալ էր Եղիազար Աղային վերոյիշեցելոյն: Եւ նա գրեալ էր սմա թէ`զայդ եւ այլ տեւոյս իշխանացն գրեա ', զի միաբանութեամբ յանդիմանեացուք զնա. եթէ խոնարհեսցի եւ զմեղայ գրեսցէ առ սրբ. վեհն, բարի է, եւ թէ ո'չ, յայնժամ մեք գիտեմք: Զայս սա ծանուցեալ էր սրբ. վեհին: Եւ սրբ. վեհն գրեաց թէ` եթէ քո գրեցելոցդ դոքա ո'չ հաւատան , գրեա ' ինձ, զի զթուղթն զոր գրեալ է նա առ իս, յղեցից զի տեսցեն: Իսկ եւ փոքր Դշխուհին Նատալիէ` կին որդւոյն Կայսերուհւոյ` վախճանեալ էր, եւ սուգ էին զգեցեալ երկիրն ամենայն: Գրեաց թէ ` մեք մինչ զթուղթս գրեմք առ Կայսերուհին եւ յիւրայինսն սիրով եւ ըղձիւ ընդունեն, թէ հարեւանցի, ի մերային հարազատիցն իմացեալ ծանո ' մեզ` զի գիտասցուք: Քանզի` կամէր զայս ասել թէ`եթէ զմխիթարութեան թուղթս գրեսցուք առ Կայսերուհին եւ յՈրդին իւր, հաճելի՞ լինի նոցա, թէ ո'չ: Եւ որպէս ի թղթոջ Յովաննէս Աղային ասացաք, կամէին տանիլ զսա ի Պետրպօլք` յօծանել զնորակերտ եկեւղեցին: Իսկ զմեծութիւն ծախուցն ո'չ ոք գոյր կրօղ, այլ ասէին թէ` թող զայն քան ծախսն ) արարեալ եկեսցէ աստ, եւ տեսցէ զմեծագոյն փառաւորութիւնն: Գրեաց թէ` զքեզ խնդրողացն ընդ է՞ր ոչ գրես, թէ զիս խնդրողն իմ խարճն եւս կու քաշէ: Այլ եւ վասն Քետպուլու ժողովրդեանն գրէր սա թէ` ի Բուխարայու կողմանցն վաճառականք եկին աստ, ե զաղէտս նոցա պատմեցին, որք ասացեալ են թէ` Ը տարի է որ մկրտութիւն չէ եղեալ ի միջի մերում, եւ մեք սրբ. վեհին քանիցս գիր եմք գրեալ , եւ զպատասխանի ինչ ո'չ եմք ընկալեալ: Եւ թէ` ՃԾ տուն են հայք եւ վրացիք. վրացիքն եւս հայութիւն առնեն անդ: Եւ թէ` անքահանայ լինելն նոցա հռչակեցեալ է, եւ ֆռանկ պատրիք մտադրեալ են երթալ անդ , եւ այլ առ այս բանք: Եւ սրբ. վեհն գրեաց թէ` զայդ հոգսդ մեք միշտ ունիմք, եւ մաշիմք, այլ զհնարն գտանել ո'չ կարեմք: Զի յերկրոջս դեռ ըստ բաւականին ո'չ գոյ քահանայ, անդ ուստի՞ յղեսցուք. մանաւանդ` սակս հեռաւորութեան ո'չ ոք իսկ ախորժի անդ երթալ: Մեք զպատասխանիս թղթոյն նոցա գրեալ եմք, եւ Ա տիրացու ունին որպէս գրեալ էին ինքեանք, հարկեցաք, զի յղեսցեն ի Ջուղայ առ Առաջնորդն տեղւոյն, զի նա քահանայ ձեռնադրեալ դարձուսցէ անդ: Ուստի` թէ այաի գնացօղ դիպեսցի, դու զայս գրեա ' նոցա, եւ մխիթարեա ', եւ թէ կարես, զճար իմն հոգա ' այտի եւ քահանայ յղեա ' անդ: Մեք եւ'ս առնելոց եմք աստի զհոգս: Գրեաց եւ զորպիսութիւնս թղթատանն, եւ Գ թապաղայ թուղթ յղեաց ի տեսանել: Եւ վասն հին քեաթանի գրեաց զպատուէր` զի թէ հնա'ր է, եւ կարէ ', զհին քեաթանս տացէ ժողովել եւ աստ յղել: Եւ վասն Կայսերուհւոյն գովութեան բանս էր խընդրեալ ի պիտառութիւն ինքեան. զոր շարադրեալ յղեաց: Եւ սրբ. վեհին մէկ հօր եղբօր որդի գոյր ի Ղզլար քաղաքն Էլիազ անուամբ, որ անդ զնեղութիւնս կրէր, եւ առ սրբ. վեհն թուղթ էր գրեալ, զոր սա յղեալ էր, որպէս զի` գրեսցէ ' իշխանացն Ղզլարու ապահով պահել զինքն: Ուստի` եւ սրբ. վեհն գրեաց զթուղթ առ Ղզլարու իշխանսն, եւ պատուիրեաց` զի ապահով պահեսցեն զնա: Զի նա երկուս վիշտս ունէր անդ, մի` զի անկար էր, եւ զմանունս ունէր, այնքան ո'չ կարէր վաստակս առնել, զի զհարկն տացէ, եւ զերեխայսն եւս պահեսցէ: Եւ երկու` զի զտունն առնուին երբեմն, եւ տային հիւրից: Որոց վասն գրեաց սրբ. վեհն զխնդիր առիշխանսն քաղաքին, զի զհարկ մի ' առցեն, եւ զտունն մի տացեն հիւրից :
       Թուղթ մի եւս առ Էլիազն գրեալ` ծանոյց զայս, եւ գրեաց` զի զոր ինչ այսպիսի ցաւս ունիցի` տէր Մարգարին ասասցէ :
       Թուղթ մի եւս առ ս. Աթոռոյս գործակալ տէր Մարգարն գրեալ զայս ծանոյց, եւ զթուղթ Էլիազին եւ զհասարակն յղեաց առ սա տալ նմա: Եւ պատուիրեաց` զի ինքն եւս վասն այսց բանիցս մւողայէթ լիցի նմա: Եւ զայս պահարանս յղեաց առ Մօզտօքու գանձապետ Պօղոսն` (որպէս ի թղթոջ նորին եւս ասացաւ ) յղել առ տէր Մարգարն ի Ղզլար քաղաքն: Եւ զսոյն բանս ծանոյց Յովսէփ վարդապետին, եւ պատուիրեաց , զի ինքն եւս լիցի նմա մուղայէթ. ծանոյց եւս ըստ խընդրոյն իւրոյ զթուղթսն առ գանձապետ Պօղոսն յղելն այժմ ի Մօզտօք, զի նա յղեսցէ առ ինքն Հաշտարխան :
       Փուսուլայ եւս գրեաց առ Յովսէփ վարդապետն առանձնօրէն, թէ վասն այս գեղացի Եսայուս որ գրէիր քանիցս յղել յայդր` (որպէս ի յուլիսի ԻԸ եւ ի վերոյս ասացաւ ). նա ո'չ եկն: Իսկ վասն Թիֆլիզեցի Իւզբաշի Յարութիւնի որդի Եսայուն, (որ յիշեցաւ ի յամսոյս ԺԷ ). գրեաց թէ` ահա նա ' եկն յայդր: Եւ գրեաց` զի դրամ տացէ նմա յարդեանցն ս. Աթոռոյս, եւ զթամասուկ առեալ` կամ զօրինակն յղեսցէ ար ինքն աստ, եւ կամ զիսկն, զի ի նմանէ առնուցու: Եւ գրեաց թէ` զվատայն մեք Ե ամիս ասացաք, եւ նա Ը. դու որպէս եւ լաւ գիտես, այնպէս վատայով տուր: Գրեաց եւս` զի Բ զարտաւայ քիւրք վասն իւր, այլ եւ կռզէթ` եւայլ իրս հարկաւորս առեալ յղեսցէ ընդ Եսայուն, կամ ընդ այլ շուտով եկող հաւատարմի: Այնպէս իրք լինիցին ասէ` զորս գիտիցես դու` թէ մեզ պիտանի է, եւ Ղզլբաշից կամ Օսմանւոց ընծայելի, բայց դոցին գինն ասէ ուրո'յն լիցի, ի մէջ Եսայու հաշուին չլինիցի: Գրեաց եւս առնուլ զլաւ լաճվարդ` եւ զոսկի վարաղ, եւ զլաւ ղրմզ եւս եթէ գտանիցի, եւ ընդ նոյն իրացն յղել :
       Փուսուլայ մի եւս որիշ իւր ձեռամբն գրեաց սմա սրբ. վեհն :
       Թուղթ եւս ի Թիֆլիզ առ Առաջնորդ Յովաննէս` եւ առ նուիրակ Մարտիրոս վարդապետսն գրեաց, եւ հարկեաց, զի զդիւրագոյն իմն հնարս գտցեն եւ զհնոտի քեաթանս ժողովեալ տացեն, թէ ի Վրաստանու` եւ թէ ի Բաշաչխու, եւ յղեսցեն ի ս. Աթոռս, այնպիսի կերպիւ, որ փոխանակ շահուց զվնաս մի ' կրեսցուք: Եւ վերոյիշեալ Եսային մինչ ա'ստ էր, վասն այս բանիս ընդ նմա խօսեցաւ: Ուստի գրեաց սոցա, զի նմա հարցցեն, եւ նա ո՞րպիսի հնարս եւ ցուցանիցէ` այնպէս արասցեն :
       Թուղթ մի եւս առ վերոյիշեալ պ. Եսային գրեաց, եւ պատուիրեաց, զի վասն հին քեաթանի զդիւրագոյն իմն հնարս ցուցցէ Յովսէփ` Յովաննէս եւ Մարտիպոս վարդապետացն եւս գրեալ եմք: Այնպէս լիցի ասէ, զիվնաս չկրեսցուք : Այլ եւ` որպէս ընդ քեզ խօսեցաք ասէ, ահա գրեցաք Յովսէփ վարդապետին տալ քեզ զդրամ: Եւ գրեցաք եւս զոմանս հարկաւոր իրս առնուլ, դու եւս տե'ս խոհեմութեամբ, եւ զոր ինչ մեզ պիտանի գիտես, զա'յն առնուլ տուր, զորս կամ ընդ քեզ յղեսցէ, կամ ընդ այլ հաւատարիմ շուտով եկողի: Եւ վասն Հաշտարխանու թղթոցն զոր ինչ գրեաց տէր Աբրահամին` (զոր ասելոց եմ ի ներքոյ ) սմա ծանոյց: Եւ պատուիրեաց` զի թէ ինքն շուտով գնասցէ եւ տարցէ ընդ իւր զթուղթսն, ի Մօզտօք զարտաքին պահարանն բացեալ` զՊօղոսի եւ զՊապայի եւ զհասարակ ժողովրդոց թուղթսն տացէ Պօղոսին, (որպէս ի Պօղոսի թղթոջն եւս ասացաւ ). եւ զՂզլարու պահարանն եւս որիշ տարեալ տացէ անդ մեր վէքիլ տէր Մարգարին: Իսկ զմնացեալսն` տարեալ տացէ Յովսէփ վարդապետին ի Հաշտարխան իւր ձեռամբն :
       Թուղթ մի եւս առ տէր Աբրահամն գրեալ ի Թիֆլիզ` զՀաշտարխանու գրեանսն յղեաց առ նա, զի թէ Եսային շուտով գնալոյ լիցի, նմա տացէ ' զի տարցէ ընդ իւր: Իսկ թէ նա յետանալոյ լիցի, որիշ հաւատարիմ մարդով յղեսցէ ի Մօզտօք առ ս. Աթոռոյս վէքիլ եւ գանձապետ պ. Պօղոսն, զի եւ նա առ Յովսէփ վարդապետն հասուցէ ի Հաշտարխան: Եւ զթուղթս Յովաննէս եւ Մարտիրոս վարդապետացն եւ Եսայու յղեաց առ սա` տալ նոցա: Զորս ընդ Բէժան տղային, (որ ի վերն յամսոյս ԺԷ յիշեցաւ ), յղեցաք ի Թիֆլիզ առ տէր Աբրահամն: Փուսուլայ եւս վրացերէն առ Սուլխան դիւանն գրեալ` (որ ի սեպտեմբերի ԻԵ յիշեցաւ ), ուրոյն ետուք Բէժանին տալ նմա: Որ գնաց աստի յԵրեւան, եւ անտի ի Թիֆլիզ: Ի հոկտեմբերի ԻԷ: