Յիշատակարան. Մասն II (1767-1776)

Հեղինակ
ՍԻՄԷՕՆ ԿԱԹՈՒՂԻԿՈՍ ԵՐԵՒԱՆՑԻ  

Բաժին
Հայ դասական մատենագրութիւն  

Թեմա
Պատմագրութիւն  Թղթեր, նամակներ, կոնդակներ  
Դիտել
Թուղթ գրեաց սրբազան վեհն առ Շամախեցիսն ի պատասխանի մահսարական թղթոյ նոցին, զոր գրեալ էին առ սրբազան վեհն վասն արարմանց չիք Իսրայէլին: Քանզի` իշխօղն Շամախու եւ Դարբատու Ֆատալի խանն, այժմ բարեկամացեալ էր ընդ Հերակլ Արքային, եւ ընդ Գեանճայու խանին եւս: Եւ չիք Իսրայէլն որ յղեցեալ էր ի Գեանճայու խանն, եւ ի ձեռն նորա ի Հերակլ Արքայն եւս, կամէր թեւօք նոցին զՇամախու եւ այն կողմանց նուիրակութիւնն առնուլ: Եւ յայսմ միջոցի դեսպան էր գնացեալ Հերակլ Արքային առ Ֆաթալի խանն, եւ չիքն զսեւագլուխ էր եդեալ ընդ այն դեսպանին, եւ ի Գեանճայու խանէն եւս զիրիջայի թուղթ առեալ առ Ֆաթալի խանն, որպէս զի` պատուիրեսցէ ժողովրդոցն Հայոց որք ընդ իւրով իշխանութեամբն են, ի Շամախի եւ յայլ տեղիս, զի ինքեան հնազանդեսցեն, եւ զնուիրակութիւն տացեն: Եւ դեսպանն այն տարեալ զսեւագլուխն առ Ֆաթալի խանն, եւ որպէս Շամախեցիքն կարծէին, գիր եւս ի Հերակլ Արքայէն, կամ բերանով բանս առ նա այսր աղագաւ , կամ թէ դեսպանն իսկ կաշառակար լեալ ի չքոյն` ի դիմաց Հերակլ Արքային յինքենէ զայնպիսի բանս ասացեալ է նմա: Եւ նա մուհասիլ 21) էր կարգեալ ի վերայ Հայոց ժողովրդեան, թէ որովհետեւ Հերակլ Արքայն այսպէս կամի, ես եւս վասն խաթեր նորին այսպէս կամիմ. Իսրայէլին հնազանդեցարուք, եւ նմա տո'ւք զտուրս ձեր: Ուստի` նոքա գրեալ էին առ սրբազան վեհն զգանգատ եւ աղաչեալ էին գտանել վասն այսր զհնար իմն: Եւ սրբազան վեհն գրեաց նոցա թէ ` քան զմեղր ոչ գոյ քաղցր, բայց ի շատ ուտիլն ատելի լինի, ուր մնայ թէ կռիւ է այս, եւ վէճ զզուեցուցիչ, զոր յայս ինն ամս կրեմ: Յամենայն ուստեքէ պաշարեցեալ եմ ցաւօք, իմ եւ Ազգիս մերոյ, եւ սրբոյ Աթոռոյս: (գրեաց փոքր ինչ զցաւսն : ) եսւ զիմ ցաւս թողեալ` դոքօք պաշարեցայ, եւ դոքա ոչ ուղղեցան: Ես եւս զզուեալ եւ մանաւանդ վաստակեալ, այլ ոչ գիտեմ թէ զինչ արարից: Մանաւանդ` զի եւս մայնոց իշխեմ, եւ որ հաւատս ունին քրիստոնէական, նոցա հրամայեմ գրել եւ առնել զոր ինչ պատշաճն է, եւ ի յոչ լսելն պատժեմ եւս: Իսկ որք ոչ են իմ, եւ այլ են հաւատով եւ կրօնիւ, եւ մանաւանդ բռնակալք են, ես զի՞նչ արարից, չունիմ ես կար մաքառելոյ ընդ նոսա: Ուստի` դուք եւս զայդ բռնութեամբ ի ձէնջ արդիւնք առնուլն, համարեցարուք իբրեւ զփշրանս սեղանոյ արկանել ձեզ առ դուրս անկելոց, որովհետեւ ոչ կարէք ընդդիմակայիլ մարմնաւոր բռնութեանց: Բայց ի հաւատս ձեր եւ յօրէնս Աստուածայինս լերուք հաստատուն, եւ հետեւելով ճշմարտութեան, ի ստութեանց ի բաց փախերո'ւք: Եւ զոր գրեալ էք ասէ Հերակլ Արքայն է գրեալ Ֆաթալի խանին առնել այսպէս, նա գիր է տուեալ յառաջագոյն Յովաննէս Կաթուղիկոսին, որ այժմ ննջեալ է թէպէտ: խնդրեցէք ի նմա է զայն գիրն եւ տեսէ'ք: Արդ` եթէ այնպիսի գիր տուողն այժմ այդպէս արասցէ, եւս զինչ ասացից նմա, եւ կամ զի՞նչ արարից : Այժմ եւս գրելոց եմք նմա այսր աղագաւ, տեսցուք թէ զի՞նչ պատասխանէ մեզ: Եւ զի` խնդրեալ էին այսր աղագաւ գիր գրել առ իշխողն: Գրեաց թէ` ես մինչ գրեցից նմա. չլսէ եւս գրելոց մերոց թերեւս : Վերջապէս զայս եւս թէ` մինչեւ ցայժմ մեր ջանքն վասն շինութեան Գանձասարու էր, եւ ի նոյն եմք տակաւին: Այլ որ ոք պատճառ եւ կամեցող լինի քակման նորին, նա լիցի պարտական առաջի Քրիստոսի, եւ ես անպարտ : Եւ այլ բազում եւ երկար բանք առ այսոսիկ: Զայն մահսար յղեալ էին ի Գանձասար առ Յովաննէս կաթուղիկոսն, եւ նա յղեալ էր ի Տաթեւու յղել աստ եւ ինքն գիր ոչ էր գրեալ: Եւ Տաթեւու ընդ վերոյիշեալ փայեկին յղեալ էին աստ: Վասնորոյ զայս գիրս եւս նոյն փայեկաւն յղեցաք ի Տաթեւ, հասուցանել ի տեղի իւր ի մարտի Բ :
      
       Առ Բայազիտու Իսաղ փաշայն շնորհակալութիւն վասն թուղիցն իւրոց որ նոր եկեալ է թագաւորէն իւրեանց :
      
       Թուղթ գրեաց սրբազան վեհն առ Բայազիտու Իսաղ փաշայն (որ ի հոկտեմբերի Ժ. յիշեցաւ ) կրկին շնորհաւորելով զփաշայութիւն նորին: Զի ի թագաւորէն իւրեանց այժմ թուղթ էին եկեալ առ նա եւ նա եւս ծանուցեալ էր սրբազան Վեհին: Եւ խնդիր` զի ընդ ի վերայ իշխանութեամբ իւրոյ եղեալ քրիստոնէիցն խնամս ունիցի: Թուղթ մի եւս առ սորին խազնատար Ըռըզվան Աղայն գրեաց (որ ի Հոկտեմբերի Ժ յիշեցաւ ) ի պատասխանի թղթոյն: Որ զգալն թղթոցն փաշային, ծանուցեալ սրբազան Վեհին: Առ որ գրեաց զշնորհակալութիւն եւ սէր, եւ յորդորումն ի սիրելութեան մնալ: Յղեցան այսոքիկ ընդ գրաբեր չուխատար Հասան Աղային: Որ ել ի մարտի ԺԳ :
      
       Առ Վէթու եւ Արկուռոյ ժողովուրդսն պատուէր` վասն սրբոյն Խորվիրապայ վանից վէքիլ տէր Կարապետին, զի նմա տացեն զԱռաջնորդական հասս մինչեւ ի գալ Առաջնորդին:
      
       Արդ` յորժամ սրբոյն Խորվիրապայ վանից Առաջնորդ Աւետիք վերդապետն փախեաւ ի կողմունս Վանայ (որպէս ասացաւ ի փետրվարի ԺԸ ) սուրբ տունն այն անտերունչ մնաց: Ապա` եւ սրբազան Վեհըն չկամելով զամայութիւն նորին. (որովհետեւ ինքն նորինորոյ ի յամայութենէ ի շինութիւն եբեր ). վասնորոյ` զնոյն վանից միաբան Տէր Կարապետ Աբեղայն վէքիլ կարգեաց վանիցն, զի մինչեւ ի գալն Առաջնորդին մուայէթ լինիցի: Ուստի` եւ զթուղթ գրեաց ի վերայ թեմի վանիցն, այսինքն` առ Վէթու եւ Արկուուոյ ժողովուրդսն, զի զԱռաջնորդական եւ զվանքական հասսն եւ զիրաւունսն Տէր Կարապետ Արեղային տացեն, որովք զանունն այն չէն պահեսցեն մինչեւ ցգալ Առաջնորդին: Նաեւ` բանից եւ գործոցն նորին ձեռնտու եւ մուղայէթ եւս լինիցին: Տուաւ նմա ի մարտի ԺԳ :
      
       Առ Թիֆլիզու Առաջնորդ Ռէթէոս պետն պատուէր, վասն Փարսատանենց Սամուէլի պարտուցն զի առցէ :
      
       Թիֆլիզեցի Փարսատանենց Սամուէլ ոմն, թէմէսուկով դրամ էր տալոյ Երեւանցի Թասալուի որդի Յարութիւնին, Բարիջանի որդի Զաքարիային, եւ դերձակ Պօղոսի որդի դերձակ Աղաբաբին: Եւ ի բազմիցս խնդրելն նոցա ի նմանէ, մինչեւ չկարացին առնուլ, եկեալ աղաչեցին սրբազան Վեհին ասել Սամուէլին թէ` այն դրամն իմն է. զի սոքա ինձ տալոց են, եւ զայդ քո տալիքդ մեզ երես առնեն, զի մեք առցուք ի քէն: Ի տեղի տալեացն սոցա: Ուրեմն մեզ տուր զայդ դրամդ: Եւ սրբազան Վեհն լուաւ աղաչանց նոցա, եւ այնպէս արար: Իսկ Սամուէլն սրբազան Վեհին եւս չկարաց տալ. վասնորոյ` թամասուկ ետ, եւ պայմանեաց երթալ ի Թիֆլիզ, եւ յետ միջոցի ինչ տայ: Եւ ի յոյժ յամեցուցանելն նորին զտալն դրամոյն` զթուղթ մի գրեաց սրբազան Վեհըն առ Թիֆլիզու նուիրակ եւ Առաջնորդ Ռէթէոս վարդապետն, (որ յիշեցեալ է ի փետրվարի ԺԸ ), զի զդրամն զայն առեալ ի Սամուէլէն առ մեզ յղեսցէ, եւ յոչտալն նորին ծանուսցէ ինքեան: Զի այլով կերպիւ ասէ առցուք: Նաեւ` Կարբեցի Գրիգոր անուամբ նորընծայ էրէց ոմն, ի վաղուցհետէ զտուն իւր ի խղճութեան թողեալ, ելեալ յԵրեւանու գիացեալ էր ի Գեանճայ առ չիք Իսրայէլն, եւ զժողովարարութեան կոնդակ առեալ ի նմանէ, եւ ժողովարարեալ ի վիճակն յայն: Յետոյ ի Գիլան գնացեալ, եւ անդ եւս զչարիս յոլովս անցուցեալ: Իսկ այժմ ի Թիֆլիզ եկեալ, նսհեցեալ էր անդ Ռէթէոս վարդապետն, եւ նա ընկալեալ զնա առ իւր, պահէր առ ինքն միամտուեամբ: Իսկ էրէցն` քսութեամբ զամենայն քահանայս քաղաքին, եւ զբազումս ի Ժողովրդոցն` ատելի էր արարեալ նմա. եւ աղմկայոյս լինէր ի միջի. մինչեւ քանիցս անգամ գանգատ գրեցին աստ զնմանէ ի ծածուկ: Բողոքելով` զի հանցէ զնա անտի սրբազան Վեհըն: Վասնորոյ` եւ սրբազան Վեհըն գրեաց վաղվաղակի առ Ռէթէոս վարդապետն, վարել զնա անտի ի բաց, եւ փութով ի քաղաքէն հանել, եւ աստ յղել: Զայս վերոյիշեալ երեւանւոցն տուաք, զի ընդ կարաւանի յղեսցեն ի Թիֆլիզ: Ի մարտի ԺԵ :
      
       Առ Սալմաստու Մէլիքսն պատուէր` վասն Առաջնորդին իւրեանց, զի սուրբ Աթոռս յղեսցեն :
      
       Սրբոյ Բարդուղիմէոսի վանից Առաջնորդ Ստեփաննոս վարդապետն որ ի Հոկտեմբերի յիշեցաւ գնացեալ է Վան: Այժմ դարձեալ էր անտի ի Սալմաստ, եւ զվանքն թողեալ: Սալմաստցիքն որք յառաջ գանգատաւորք էին զնմանէ, (որպէս ասացաւ ի Հոկտեմբերի ). այժմ համակամեալ էին ընդ նմա, եւ զոչինչ խօսէին: Հապա եւ Մէլիք Խուտավերտին եւ Տէր Մարգարն` որք զնա աստ բերել խոստացան ըստ հրամանի սրբազան Վեհին, այժմ չէին բնաւ վրէժխնդիր նմա, այլ միաբանք: Իսկ Հաղխբակցինք որք յառաջ գանգատողք էին նորա, այժմ լալով գանգատէին գրեաց զնմանէ բազմակնիք մահսարաւ. պատմելով զամենայն չարիս նորին. եւ բողոքելով` զի հանցէ զնա յԱռաջնորդութենէն, եւ զայլ ոմն Առաջնորդ կարգեսցէ ինքեանց աստի: Տեղւոյ իշխօղ Սալախբէկն եւս էր գրեալ առ սրբազան Վեհըն զթուղթ ըստ մտաց Հախբակցւոց մահսարին, սա եւս նմանապէս այրմամբ եւ կսկծմամբ, թէ վանքս եւ ժողովուրդս այս քոյ են, եթէ խնայես ի սոսա, բարւոք Առաջնորդ ոմն յղեա ' յայդրուստ, զի եկեալ տիրութիւն արասցէ վանիցն, եւ այս վիճակացս: Եւ բարւոքապէս զսոսա հովուեսցէ: Եւ թէ բէկ` թէ ժողովուրդքն` զայս գրէին թէ` մինչեւ ցայժմ մեր տիրութիւն առնելն այնր աղագաւ էր, զի թերեւս յուղղութիւն եկեսցէ եւ խրատեցաք եւս բազմիցս, այժմ մինչեւ անհնարին եղեւ, որ ահա շինութիւն ոչ մնաց վանիցն, եւ ինքն ոչ ուղղեցաւ, մեք եւս ի նմանէ հոգւով չափ տաղտկացաք, եւ այլ ոչ կամիմք Առաջնորդ լինել նմա : Բէկն զայս եւս գրէր թէ` եթէ զիս հարցանիցես, նա է լաւ վասն իմ. զի յորժամ` եւ որքան կամիմ, առնուլ ի նմանէ, ըստ արարմանց իւրոց: Ինքն եւս յօժար է թէ տացէ` եւ մնասցէ ըստ կամացն: Բայց վասն վանիցն եւ ազգին քո որ աստ, չէ ձեռնտու, որք միաբան եկեալ առ մեզ` բողոք բարձին, եւ խնդրեցին գրել առ ձեզ զճշմարիտն. որք ինքեանք եւս ահա գրեցին, դու եւս խնայեա ' ի սոսա, եւ արա ' վասն այս խղճալի վանիցս զկատարեալ իմն հոգս: Զսոյնս եւ ժողովուրդքն գրէին աղիողորմ պաղատանօք, որք որպէս թէ` ի ծայր վերջին յուսահատութեան էին հասեալք: Եւ զերիս փայակս էին յղեալ` երկուքն տաճիկ` Շահպազ եւ Իբրահիմ անուամբ եւ մինն հայ` մահտեսի Յարութիւն անուամբ: Զտաճիկսն բէկն էր յղեալ, եւ զհայն ժողովուրդքն, որք բերանով եւս պատմիցեն զամենայն արարմունս Ստեփաննոս վարդապետին, զորպիսութիւնս վանիցն, եւ զխնդիր ժողովրդեանն: Եւ զի` այժմ թիֆլիզեցի Մեհրապն (որ յիշեցեալ է ի ) եկն ի Թիֆլիզու եւ երթայր ի Խոյ: Վասնորոյ եւ սրբազան Վեհըն նախ քան զգրել պատասխանեաց թղթոց Հախբակցւոցն, ի ձեռն Մեհրապին զթուղթ մի գրեաց առ Սալմաստու մէլիք Խուտավէրտին եւ մէլիք Ենկօն: Նախ սիրով մեղադրութիւն մէլիք Խուտավէրտինն թէ մեք պատուիրեցաք քեզ զՍտեփաննոս վարդապետն բերել տալ ի Վանայ եւ ընդ Տէր Մարգարին աստ յղել, որոյ աղագաւ թուղթս եւս գրեալ ի վերայ Հախբակցւոցն եւ ձեր երկրացւոցդ տուաք քեզ: (որպէս ասացաւ այս ի Հոկտեմբերի ) դու եւս յանձն առեր, եւ այնպէս առնել պայմանեցեր մեզ: Այժմ ո՞րպէս արարեր, եւ զայն թուղթսն զի՞նչ արարեր, ընդէ՞ր ոչ կատարեցեր զխոստացեալսդ: Ահա Ստեփաննոս վարդապետն եւս յայդր է եկեալ` ո՞րպէս է որ ոչ աստ յղես, եւ ոչ զբան ինչ գրես մեզ զդմանէ: Եւ ապա` պատուէր` զի զՍտեփաննոս վարդապետն ընդ Տէր Մարգարին եդեալ, ի սուրբ Աթոռս յղեսցեն, առ ի բառնալոյ ըզտարաձայնութիւնս իւրեանց: Եւ յոչ գալն նորին ծանուսցեն ինքեան: Թուղթ մի եւս ի գերայ Մէհրապին գրեաց եւ ետ ինքեան հարկադրելով` զի թէ Ստեփաննոս վարդապետն ոչ եկեսցէ աստ, կապանօք եւ բռնութեամբ յղեսցէ: Զի ասաց ասել Ահմատ բէկին, եւ բանիւ նորին ինքն իսկ երթալ եւ կապել զնա, եւ աստ յղել: Ուստի` եւ զամսաթիւն սորին յամսոյս Ի դնել ետ, զի յետոյ իմասցին գրեալ մեր ինքեան: Որ ել ի մարտի ԺԵ :
      
       Առ Հախբակցիսն պատուէր վասն Սարգիս պետին զի ի սուրբ Աթոռս յղեսցեն: Եւ վասն Առաջնորդին իւրեանց գրեաց ի Սալմաստ առ Տէր Մարգարն, զի նա եւս զնա առեալ եկեսցէ աստ :
      
       Վասն Բարդուղիմէոսի սրբոյ Առաքելոյ վանից Առաջնորդ Ստեփաննոս վարդապետին` թուղթն այն որ յամսոյս ԺԷ առ Սալմաստու Մէլիքսն գրեցաւ, էր յայնժամ սրբազան Վեհըն յԵրեւան վասն նուռուզին տաճկաց, եւ իբրեւ դարձաւ անտի ի սուրբ Աթոռս, ապա յետ քանեաց աւուրց զթուղթ մի գրեաց առ Հախբակու բոլոր ժողովուրդսն ի պատասխանի մահսարի նոցին. (որ անդ` յամսոյս ԺԵ յիշեցաւ հանդերձ բոլոր որպիսութեամբքն ): Նախապէս սիրախառն բանիւ յանդիմանելով եւ մեղադրելով եւ յիշեցուցանելով զառաջին անցսն. որք մինչեւ յղեալ էին զՍտեփաննոս վարդապետն աստ. զի եպիսկոպոս ձեռնադրեսցի, եւ Առաջնորդ կարգեսցի ինքեանց, սրբազան Վեհըն չկամեցաւ առնել: Այլ գրեաց նոցա թէ` եթէ դուք ամենեքեան համահաւանութեամբ կամիք զսա ձեզ Առաջնորդ լինել` եւ ձեզ ընդունելի է, գրեցէք մեզ համահաճութեամբ, զի եւ մեք յայնժամ կատարեսցուք զխնդիրս ձեր: Ապա թէ ոչ, ոչ եմք յղելոց: Եւ նոքա բոլոր երկրով` հայօք եւ տաճկօք, գրեալ էին թէ մեզ ընդունելի է դա, եւ լաւութեան եւս վկայելով` երաշխաւոր էին լեալ նմա, եւ խնդրեալ էին եպիսկոպոս ձեռնադրել եւ Առաջնորդ առնել ինքեանց: (Որպէս ասացեալ է ի պատմութեան ՌՄԺԴ ամին, եւ ի ): Արդ` դուք զնա ի վաղուց հետէ ճանաչէիք եթէ վատ մարդ էր, յայնժամ ընդէ՞ր խնդրէիք, եւ եթէ էր, այժմ ընդէ՞ր գանգատէք: Յետ այնորիկ եւս ասէ` մինչեւ նա ի մէջ ձեր էր, յայնժամ դուք ներհակ սալմաստցւոցն շնորհակալութիւնս գրէիք զնմանէ` եւ սալմաստցիքն գանգատ գրէին: Իսկ այժմ որովհետեւ գնացեալ է նա ի Սալմաստ, այժմ սալմաստցիք տտիրութիւն առնեն նմա, եւ դուք գանգատ գրէք զնամանէ, եւ լալով խնդրէք ի մէնջ հանել զնա յԱռաջնորդութենէն, եւ նոր Առաջնորդ յղել ձեզ աստի: Ոչ գիտեմք ասէ թէ` ճեր ո՞ր գրոյն հաւատամք զի երբեմն լաւ գրէք ասէ մեզ զնմանէ, եւ երբեմն, վատ: Եւ այլ առ այս բանք շատ: Որոց եւ ծանոյց քան զայս յառաջ ի մայիսի ԻԴ, եւ ի Հոկտեմբերի ելն երկիցս անգամ զթուղթս գրելն առ ինքեանս եւ առ բէկն իւրեանց այսր աղագաւ ընդ նուիրակ Մեսրօպ վարդապետին, եւ ընդ Մէլիք Խուտավէրդուն եւ Տէր Մարգարին: Որոց պատասխանին ասէ ոչ դուք գրեցիք մեզ` եւ ոչ բէկն ձեր: Ոչ գիտեմք թէ առ ձեզ են հասեալ թուղթքն այն, թէ ոչ: Որոց սակս փայակքն ասէին թէ չէ հասեալ: Վասնորոյ` ասաց նոցա ի վերայ Սալմաստու երթայ, եւ զայն թուղթսն առնուլ անտի եւ տանել ընդ իւրեանս ի Հախբակ: Ուստի` զայս եւս գրեաց Հախբակեցւոցն: Նաեւ` զոր յամսոյս ԺԵ գրեաց առ մէլիքսն Սալմաստու` զի զՍտեփաննոս վարդապետն յղեսցեն աստ, ծանոյց սոցա այժմ: Եւ զի` այժմ Տէր Մարգարին եւս գրեաց կրկնապէս զնոյն հրամանն, առնուլ ընդ իւր զՍտեփաննոս վարդապետն եւ գալ աստ (որպէս ասելոց եմ ի ներքոյ ) զայն եւս ծանոյց սոցա: Եւ պատւէր` զի ինքեանք եւս զՍարգիս վարդապետն ընդ քանի մի գլխաւոր իշխանաց յղեսցեն աստ, զի իրակութեանցն լաւապէս վերահասու լեալ, անաչառութեամբ դատաստան արասցէ, եւ յետոյ ըստ խնդրոյ իւրեանց հանցէ զՍտեփաննոս վարդապետն յԱռաջնորդութենէն. եւ ի տեղի նորին զայլ ոմն Առաջնորդ արարեալ աստի , յղեսցէ առ ինքեանս: Օրինակն սորին ն բոլորագրահամար տետրոջն է, յերեսն ՆԽԳ: Թուղթ եւս սմին նմա առ տեղւոյ իշխող Սալախբէկն գրեաց ի պատասխանի թղթոյն իւրոյ: Որ համաձայն հախբակցւոց մահսարին գրեալ էր առ սրբազան Վեհըն զթուղթ գանգատանաց զՍտեփաննոս վարդապետէն: (Որպէս անդ յամսոյս ԺԵ ասացաւ ): Թուղթ մի եւս առ Տէր Մարգարն գրեաց ի Սալմաստ: Ծանուցանելով նմա զմիտս թղթոյ հախբակեցւոցն, եւ թէ ինքն զի՞նչ գրեաց նոցա: Եւ մեղադրութիւն բազում յոյժ` (որպէս եւ յամսոյս ԺԵ առ մէլիք Խուտավերտին ) որ ոչ բերէր աստ զՍտեփաննոս վարդապետն ըստ որում խոստացաւ սրբազան Վեհին ընդ մէլիք Խուտավերտուն բերել զնա աստ, եւ այժմ նստուցեալ զնա ի մէջ իւրեանց կային ընդ ի մէջ հակակամութեամբ եւ ոչ բերեր աստ ըստ խոստմանն: Եւ զթուղթս հախբակցւոցն եւ բէկին նոցա զորս տարան ընդ ինքեանս` չէին յղեալ առ նոսա: Եւ պատւէր` զի զՍտեփաննոս վարդապետն առեալ ընդ իւր փութով եկեսցէ ի սուրբ Աթոռս: Ասելով թէ` եթէ զդա փութով ոչ առեալ եկեսցես աստ, յանցաւորն դու եւս լինելոց. եւ յայնժամ տալոց եմ ասէ զարժանին քո: Զի ի բերան եւս անկեալ ասէ, թէ տէր Մարգարն ընդ Ստեփաննոս վարդապետին միացեալ է, եւ զարդիւնս վանիցն այսպէս փչացուցանեն: Եւ հարկ` զի զթուղթս Հախբակցւոցն եւ բէկին զորս առ ինքեանս ունին` տացեն փայեկացն նոցա, զի ընդ իւրեանս առ նոսա տարցեն: Զի վասն այնորիկ ասէ ի վերայ տեղւոյդ յղեցաք զդոսա, զի զայն թուղթսն առեալ ի ձէնջ` տարցեն: Թուղթ եւս առ Թարվիզու նուիրակ Մեսրոպ վարդապետն գրեաց` որում եւ ծանոյց քան զայս յառաջ ի փետրվարի ելն զթուղթ գրելն առ ինքն Ընդ տիրացու Սիմէօն փայեկին որ ի Բաղդատու էր եկեալ: Եւ պատւեր` զի զՀախբակցւոց թուղթսն զորս ընդ իւր տարաւ, (որպէս ասացաւ ի մայիսի ԻԴ ). եթէ ցայժմ չիցէ յղեալ, յղեսցէ առ նոսա ընդ այս փայեկացս: Որք ելին ի Մարտի Ի :
      
       Ի Կարին ի Թօխաթ թուղթք` վասն այլ եւ այլ իրակութեանց :
      
       Թուղթ գրեաց սրբազան Վեհըն առ Թօխաթու հին նուիրակ Պետրոս վարդապետն ի պատասխանի ի փետրվարի ԺԳ գրեցեալ թղթոյն: Շնորհակալիլով զնմանէ` առ նուիրակական արդեանցն իւրոց, դրամ (6) էր հասուցեալ այժմ առ Մուրտիկեանց մահտեսի Փիլիպպոսն, զի նա առ մեզ յղեսցէ : Որոյ աղագաւ միամտութիւն եւս գրեաց, զի մեզ հասեալ իմասցի: Նաեւ` ի վերայ բարեպաշտ անձանց ոմանց տեղւոյն, զԲ օրհնութեան թուղթս էր խնդրեալ: Զորս եւ յղեաց: Որք են` զթուղթ մի օրհնութեան առ մահտեսի Աղամալ ոմն գրեաց, որ զկտակ եղբօրն իւրոյ մահտեսի Մէլիքին` տուեալ էր նուիրակին իւրեանց Պետրոս վարդապետին: (Ծ ) թուղթ մի եւս օրհնութեան առ պարոն Սիմէօնն եւ կին նորին մահտեսի Թուրվանդացն գրեաց: Որք զկտակ փեսային իւրեանց մահտեսի Յակոբին հասուցեալ էին նուիրակին իւրեանց: Թուղթ մի եւս շնորհակալուեան եւ միամտութեան առ Բաբերդու Առաջնորդ Սարգիս գրեաց, (որ ի դեկտեմբերի ելն ի թղթոջ Բաբերդու ժողովրդեանն յիշեցաւ ) զի յորժամ հասեալ էր թուղթ սրբազան Վեհին ի Բաբերդ` զոր նորին աղագաւ ի դեկտեմբերի ելն գրեաց առ Բաբերդու ժողովուրդսն, ոչ ընդունել զնա եպիսկոպոս վասն խաբեբայութեանն: Ապա` զղջեցեալ նա, այժմ եկեալ էր ի Կարին, եւ զտալիք դրամն իւր որ էր ԳՃ ղռուշ, տուեալ էր Մուրտիկեանց մահտեսի Փիլիպպոսին: Եւ զի ` ի մէջ սանատին` ԳՃ ղռուշ էր գրեցեալ. բայց մեք սխալմամբ ԳՃԾ ղռուշ գիտէաք: Ուստի` նա առ ի միամտութիւն մեզ, զսանատն իւր յղեալ էր առ տեղապահն, զի ցուցցէ սրբազան Վեհին: Զոր եւ ետես սրբազան Վեհըն, եւ միամտեցաւ: Եւ զԳՃ ղռուշն այսպէս էր տուեալ մահտեսի Փիլիպպոսին, զի ԱՃ ղռուշն յառաջագոյն հասուցեալ էր տէր Պետրոսին ի Կարին, եւ գրեալ սրբազան Վեհին: Իսկ Տէր Պետրոսն ուրաստ լինէր թէ ինձ դրամ չէ հասեալ: Ուստի` եւ Սարգիս վարդապետն ի գալն այժմ ի Կարին, հանեալ էր զթուղթ տէր Պետրոսին` զոր առ ինքն էր գրեալ յառաջագոյն` թէ ԱՃ ղռուշ դրամն ինձ էհաս: Զոր ի տեսանելն տէր Պետրոսին, սեւերես էր լեալ, եւ յանձն էր առեալ տալ մահտեսի Փիլիպպոսին: Արդ` ԱՃ ղռուշն այսպէս էր հասուցեալ: ԾԵ ղռուշ եւս յառաջագոյն տուեալ էր Ակնցի մարդոյ միոյ` զի ի Կարին մահտեսի Փիլիպպոսին տացէ. այլ նա չէր տուեալ : Ուստի ինքն այժմ ի Կարին տուեալ էր մահտեսի Փիլիպպոսին: Իսկ ԱՃԽԵ ղռուշն եւս յառաջագոյն տուեալ էր ի Պօլիս սառաֆ միոյ` տալ Զաքարիա վարդապետին, մինչ ինքն Սարգիս վարդապետն վասն ժողովարարութեան գնացեալ էր յայն կողմունս, (որպէս ասացեալ է ի ՌՄԺԹ - երորդ ամին եւ ի յունվարի ԺԹ ). իսկ սառաֆին այն չէր տուեալ Զաքարիա վարդապետին: Ուստի` ինքն այժմ ի Կարին ի տեղի այն ԱՃԾԵ ղռուշին, Գ կարպետ էր տուեալ մահտեսի Փիլիպպոսին, զի ի սուրբ Աթոռն հասուսցէ: Արդ` այսպէս ելից նա զայն ԳՃ ղռուշն եւ մեզ հասոյց ձեռամբ մահտեսի Փիլիպպոսին: Վասնորոյ` եւ սրբազան Վեհըն գրեաց նմա զօրհնութիւն եւ զմիամտութիւն եւ զարձակումն, եւ հրամայեաց միամտութեամբ զիւր կարգն պաշտել: Եւ ի լուսանցն թղթոյն` ժողովրդեանն եւս զողջոյն` ժողովրդեանն եւս զողջոյն գրեաց, եւ պատուիրեաց սիրով բազմաւ ընդունել զնա, եւ հնազանդ կալ նմա ըստ ամենայնի: Թուղթ մի եւս առ Մուրտիկեանց մահտեսի Փիլիպպոսն գրեաց ի Կարին, ի պատասխանի ի փետրվարի ԻԴ գրեցեալ թղթոյն, որում եւ ծանոյց ի փետրվարի ելն զթուղթ գրելն առ ինքն: Այլ` սա վասն Բաբերդու Առաջնորդին իրիջայ էր գրեալ առ սրբազան Վեհըն, եւ վասն նորա օրհնութեան թուղթ խնդրեալ: Վասնորոյ` եւ սրբազան Վեհըն զթուղթ նորին բաց եղեալ ի մէջ թղթոյս առ սա յղեաց, զի տեսցէ եւ տացէ նմա եւ ըստ ամենայնի միամտեցուսցէ: Եւ զի` բացի Բաբերդու Առաջնորդի տուեալ ԱՃ ղուռուշ դրամին, ՂԵ ղուռուշ եւս ի մահտեսի Խաչատուրէն գոյր առ Տէր Պետրոսն` (որպէս ասացեալ է բազմիցս` ի ՌՄԺԸ թուին, ի նոյեմբերի ԺԲ, եւ ի վերոյս նորին ) որ տակաւին ոչ էր տուեալ մեզ: Որոց աղագաւ եւ սրբազան Վեհըն տեղապահին թուղթ գրել ետ ի վերայ տէր Պետրոսին եւ առ սա յղեաց, զի տուեալ նմա, խնդրեսցէ ի նմանէ զդրամսն, եւ յոչ տալն նորին ծանուսցէ ինքեան: Եւ պատւէր` զի զԲաբերդու Առաջնորդի ինքեան տուեալ ԾԵ ղուռուշ դրամն եւ զԳ կարպետն, ընդ այլ առ ինքն եղեալ դրամոց, ի ձեռն հաւատարմի աստ յղեսցէ: Զթուղթ Թօխաթու նուիրակին եւս յղեաց առ սա, հասուցանել առ նա: Ը ներկարար Նաւասարդին (որ երթայր ի Բայազիտ վասն առնլոյ ), առ տէր Վահանն յղեցան այսոքիկ, զի նա եւս անտի առ Մուրտիկեանց մահտեսի Փիլիպպոսն յղեսցէ ի Կարին: Որ ել ի մարտի Ի :
      
       Յղելն սրբազան Վեհին զԱհարօն պետն ի Թիֆլիզ վասն ժողովելոյ զմոմս :
      
       Ըստ բարեաւանդ կանոնին սրբոյ Աթոռոյս, յղեաց սրբազան Վեհըն հանդերձ ժողովարարութեան կոնդակաւ զԵղեգաձորեցի Ահարոն վարդապետն Թիֆլիզ` զի գնացեալ անդ, ժողովեսցէ ի ժողովրդենէն զմոմս, ըստ սահամանադրութեան նախնեաց նոցին, եւ բերցէ ընդ իւր ի սուրբ Աթոռս: Ուստի` յաղագս այսորիկ թուղթ մի յանձնարարութեան առ Թիֆլիզու նուիրակ եւ Առաջնորդ Ռէթէոս վարդապետն գրեաց, (որ յամսոյս ԺԵ յիշեցաւ ). թուղթ մի եւս յանձնարարութեան առ Թիֆլիզու տէր Նիկողայոս, տէր Աբրահամ եւ տէր Պետրոս աւագագոյն քահանայսն գրեաց, հարկելով` զի շուտով ժողովեալ զմոմն, մինչեւ ցմայիս ամիսն աստ դարձուսցեն զնա, զի յիւրում ժամանակին սպիտակասցի: Որ ելն մարտի ԻԲ :