Յիշատակարան. Մասն II (1767-1776)

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Պատմագրութիւն Թղթեր, նամակներ, կոնդակներ

Մարկոս վարդապետն որ յանցեալ ամին ի նոյեմբերի Ժ յղեցաւ առ Քեարիմ Խանն ի Շիրազ` յայսմ ամի ի յուլիսի ելն եկն ի ս. Աթոռս` թղթովք նորին եւ փառաւոր խիլայիւք: Բայց սրբ. վեհին յայսմ ամի խիլայ չէր յղեալ Քեարիմ Խանն, որպէս եւ յանցեալ տարւոջն տեղւոյս Խանին չէր յղեալ: Այլ սրբ. վեհն յայսմ ամի եւս պատրաստեալ ըստ այժանւոյ նորին ընծայս` նման անցելոյ ամին, յղեաց ի ձեռն նոյն Մարկոս վարդապետին :
       Թուղթ արզայական եւս գրեալ առ նա` եղեւ շնորհակալ զգրոյն եւ զխնամոցն` զորս ունէր առ ս. Աթոռս եւ առ ինքն եւ առ ազգս մեր, խնդրելով եւս ունիլ միշտ զնոյնս, եւ զընծայսն սիրով ընդունել: Եւ զոմանս բանս գրեաց Ջիմշիդ բէկին եւ Ասլանբէկին արզ առնել ինքեան` (զորս ասելոց են ի ներքոյ ). ուստի` գրեաց ի յայս արզայոջ` թէ զոմանս խնդիրս մեր գրեալ եմք Ջիմշիդ բէկին եւ Ասլան բէկին արզ առնել մեծութեանդ քում :
       Թուղթ եւս տաճկերէն գրեաց առ Ջիմշուդ բէկն եւ Ասլան բէկն, մի եւ նոյն օրինակաւ: Նախ շնորհակալութիւն վասն սիրով ընդունելոյն եւ շահելոյն զՄարկոս վարդապետն, եւ զընծայսն մատուցանելոյն վէքիլին, եւ խնդիր, զի այժմ եւս զնոյնս արասցեն: Ծանոյց եւ զպակասաւորութիւն մեր սակս խառնակման Օսմանցւոց երկրին, եւ խնդրեաց` թէ ի տեղի շատի զսակաւն մեր ետո'ւք հաճելի վէքիլին, եւ դուք եւս հաճեցարուք, զի այս օջաղս եւ մեք` իւրն եմք, եւ ձերն եւս: Այլեւ եւ` որովհետեւ զԲասրա առեալ էր Քեարիմ խանն, եւ կամէր զջուղայեցիս բերել յետս ի Ջուղայ. իսկ նոքա երկնչէին, եւ գալ ոչ կարէին: Վասնորոյ` գրեաց սոցա սրբ. վեհն, եւ ծանոյց զայս, թէ որովհետեւ Աստուծով զօրացեալ վէքիլն զթշնամիս իւր յաղթեալ յաջողմամբն Աստուծոյ` տիրեաց Բասրայու, որ եղեւ մեզ ցնծութիւն մեծ: Եւ կամի զջուղայեցիսն որք անդ` ի բնիկ տեղիս իւրեանց բերել. ուստի` մեծ ցնծութիւն է նոցա գալն ի հայրենիս իւրեանց: Այլ սակայն` որովհետեւ ի յաւուրս Նադր շահին զմեծագոյն վիշտս եւ զաւերութիւնս կրեալ ի դուռն մահու հասեալ, իբր մազապուրծ փախեան այտի, ուստի` այժմ զնոյն կասկածանսն բերելով ի միտ, երկնչին թէ` յորժամ եկեսցեն յայդր, այլ եւս դիպիսցին երբէք փորձութեանց այնպիսեաց: Վասնորոյ այս է իղձն նոցա, զի թէ մեծազօր վէքիլն զթուղթ իմն ողորմութեան եւ յուսադրութեան շնորհեսցէ նոցա, առ ի ապահովս պահել զնոսա յամենայն դիպուածոց յորոց նոքա կասկածին, ապա եւ ինքեանք միամտութեամբ եւ ուրախութեամբ ելեալ եկեսցեն ` ի տեղիս իւրեանց: Զայս ասէ մեզ գրօղք եւս գոն: Ուստի` մերս դիմաց արզ արասջի'ք ի սպասու Նաբաբ վէքիլին, զի միամտեսցուսցէ զնոսա իւր ողորմութեան հրովարտակաւն յամենայն կողմանէ, զի եւ նոքա առանց իմիք կասկածանաց եկեսցեն ի տեղիս իւրեանց` եւ օրհնօղք լիցին ինքեան :
       Փուսուլայ եւս մեծ եւ հայերէն գրեաց առ նոյն Ջիմշիդ բէկն եւ Ասլան բէկն` զկարմիր կնիքն փոքրիկ եդեալ ի գլուխն ըստ կարգի: Որ էր վասն Ջուղայու Առաջնորդ Մկրտիչ պետին: Քանզի` (որպէս ասացաւ յանցեալ ամին ի նոյեմբերի Ժ ): նա գրով եւ բանիւ զզրոյցս հասուցանէր յականջս սրբ. վեհին, թէ թող զիս սիրով խնայեսցէ, ես երիս ի քարշ երթալոց յոտս նորին. զի՞նչ վայել է մեծութեան իւրում, որ գրէ վէքիլին կապանօք յղել զիս առ ինքն: Սրբ. վեհին եւս հաւատալով կեղծաւորական ասութեանց նորին գրեաց առ նա ընդ Մարկոս վարդապետին զթուղթ սիրոյ` միամտութեամբ ելանել եւ գալ աստ ընդ Մարկոս վարդապետին: Իսկ նա բաց ի յոչ գալոյն` (որ պատճառէր թէ` վէքիլն զիս ոչ թողու ) զդատարկ պատասխանի մի եւս ոչ էր գրեալ թղթոյ սրբ. վեհին: Այլ խաբեալ էր զՄարկոս վարդապետն, թէ դու գնա ' ի Ջուղայ, ես եւս գալոց եմ անդ` եւ ի միասին երթիցուք: Իսկ նա ի Ջուղայ եկեալ` եւ յերկար ժամանակս սպասեալ` չէր եկեալ նա, պատճառելով թէ` վէքիլն ոչ թողու: Եւ Մարկոս վարդապետն այսպէս ծա'ղր եղեալ ի նմանէ, ելեալ եկեալ էր միայն : Ուստի` այժմ գրեաց սոցա սրբ. վեհն թէ` դուք գիտէք` զի թէ կարգաւորք եւ թէ աշխարհականք ազգիս մերոյ` յամենայն կողմանէ հնազանդք են մեզ եւ սրբոյ Աթոռոյս, մանաւանդ թէ կարգաւորքն, որովհետեւ զկարգս իւրեանց ի սրբոյ Աթոռոյս առնուն: Իսկ այդ չիք Մկրտիչ սեւագլուխ ահա Ժ տարի է որ ի մէնջ կարգ է առեալ, յայսքան ամս միշտ ընդ դէմ մեզ զներհակութիւնս առնէ` նոյնպէս եւ մեր մարդկանցն, եւ զմեզ պէսպէս կերպիւ վիրաւորէ: Մեք մինչեւ յե՞րբ համբերեմք: յԱնցեալ տարին գրեցաք ասէ Նաբաբ վէքիլին յղել աստ, դուք գրէք թէ` պիտի թաւիշ 48) առնեմք տեսանմեմք ի՞նչ է սուղն, եւ ապա յղեմք: Ո՞ւմ պիտի հարցանէք եւ թաւիշ առնէք: Զի Ջուղայու հայքն ի դմանէ երկնչելով զիրաւն չասեն, որովհետեւ դա նոցա քեալանթար է, եւ ի ներքոյ փայտի զնոսա մաշէ, եւ զտունսն աւերէ: Որք ոչ կարեն ասել զճշմարիտն, եւ այդ դրանդ մարդիկքն եւս կաշառով լցեալ պահեն զկողմն նորա , մանաւանդ` Սպահանու քաղաքապետն: Ապա` այլ ով պիտի վկայէ ինչ զնմանէ` որ դուք թաւթիշ առնէք. միթէ մեզ ոչ հաւատայք, եւ կամ մեք սուտ ասեմք ի վերայ դորա: Եւ որպէս կաթուղիկոս եմք մեք, որ զմէկ մէկ լրբի կոխան առնէք: Երբ այդպէս զպատիւն մեր լրբի միոյ ծախէք, ապա այլ ինչ է յայդքան տեղաց մեզ խալաթ յղելն: Եթէ այնքան մարդ եմք ասէ` որ թագաւոր մի զմեզ խիլայով մեծարէ` եւ մեծ խալիֆայ կոչէ, ապա մէկ լիրբ աբեղայ որպէս ներհակի մեզ եւ վիրաւորէ, եւ զմեզ եւ զմեր մարդիկքն վատաբանէ: Ծանոյց եւ զվերոյիշեալ բանն, որ գիր գրեաց գալ` եւ նա զպատասխանի եւս ոչ գրեաց, եւ զՄարկոս պետն ծաղր արարեալ յետս յղեաց: Այժմ եւս զի՞նչ առնեմ ասէ, վայելէ այս ձեզ եւ մեզ: Մի՞թէ սեւագլուխն հատաւ ի հայոց ազգէն, կամ քան զդա լաւ այլ ոք ո՞չ գտանի, որ այդ քաղաքիդ եւ այդ դրանդ վայել իցէ: Դա յիմ թագաւորի երկրում որ այդպէս ինձ ներհակի, ապա այլ տեղաց սեւագլուխքն զի՞նչ առնեն: Մանաւանդ` եթէ յայլ երկրաց զցաւս ինչ ունիցիմք, կամ մեզ ներհակօղ ոք լինիցի` դմա պարտիմք գանգատել որովհետեւ այսր դա մեր թագաւորն, այժմ որ դորա դրան մարդն` այն եւս օրհնածն, որ ինձ ներհակի, ես ու՞մ գրեմ: Ահա Զ տարի է ասէ` որ նուիրակ չեմ յղեալ երկրիդ, եւ ոչ եւս յղելոց եմ, որքան դա յայդ քաղաքդ է, զի զամէն եկօղ սեւագլուխն մեր ռազիլ 49) առնէ: Իմացաւ որ մեք խնդրեցաք` եւ վէքիլն չյեղաց, իսպառ կատաղեցաւ: զԱւետիս վարդապետն մեր ո՞րպէս ռազիլ արար յայդր, Սպահանու քաղաքապետ բռնել տալով, եւ մինչ ի դուռն ծեծել տալոյ եւս առնելով, այն եւս յայտնի է ասէ, զոր քաղաքն ամէն գիտեն: Այժմ ես այլ ո՞րպէս մարդ յղեա ' յայդ կողմդ, կամ եկօղն որպէս գայ: Դուք ասէ` թէ այդ Աստուծով զօրացեալ վէքիլդ առ մեզ խիլայ յղելն, եւ մեր առ դա մարդ ուղարկելն վասն զմեզ փառաւորելո՞յ արարիք, ապա այս ռազիլութիւնս ինչ է: (Քանզի` սոքա եւս կաշառակուռ լեալք ի նմանէ` չկամէին գալ նմա աստ, վասն այն այսպէս գրեաց ): Իսկ եթէ զմեզ ծաղր առնելոյ սակս արարիք, ես ձեզ զի՞նչ էի արարեալ թէ մեզ չխնայեցիք ասէ, գոնէ ի ս. Աթոռս խնայէիք: Եթէ ղուլլուղ շատ առնէ դա ասէ, մեք եւս եթէ աւելի չառնեմք, պակաս եւս ոչ եմք առնելոց: Յայս անգամ եւս ասէ զձեր սիրելութիւն փորձելոյ աղագաւ գրեցի, եթէ այժմ եւս գրեաց առնիցէք, յայնժամ գրելոց եմ ասէ մեծազօր վէքիլին, եւ լաւ եմ գրելոց, որ ամէն բանի լաւ վերահասու լինի: Այժմ միայն այսքան գրեցի ասէ թէ Ջիմշիտ բէկին եւ Ասլան բէկին մէկ քանի բան եմ գրեալ` արդ են առնելոց ի սպասու քում: Նա եւ թէ` եւս կարեմ զկարգն դորա առնուլ եւ խայտառակ առնել ի մէջ աշխարհի: Բայց կամիմ որ` Դօլվաթլու վէքիլն յղէ զդա առ մեզ` զի լսօղքն իմասցին թէ` խնամք ունի ի վերայ մեր: Եւ լսեմ ասէ թէ` յղելոց էք ի Բասրայ` զի զՋուղայեցիսն միամտեցուցեալ բերցէ: Ջուղայեցիք զերեսս ստանայի յօրժամ են տեսանել` քան զդորինն: Դուք զխեղճ հայսն Ջուղայու լաւ միամտեցուցէք ասէ` որ ի նմանէ չերկնչին, եւ ապա հարցուցէք, եւ տեսէք թէ զի՞նչ ասեն: Եւ զայլս ըստ սոցին բանս գրեաց: Եւ ի վերջոյ խնդիր` զի արզ արասցեն վէքիլին զայս ցաւս իւր, եւ յղել տացեն աստ զայն լիրբն: Մէք եւս ասէ զդա խրատեսցուք, եւ թէ կամի վէքիլն, վերստին յետս յղեսցուք յայդր սիրով, եւ թէ ոչ, քան զդա լաւն յղեսցուք յայդր, որ այդ քաղաքիդ եւ այդ դրանդ վայել լինի: Եւ առ այս յոյժ թախանձանօք խնդիր: Զի որքան ուրախացուցանէ զմեզ ասէ Նաբաբ վէքիլին խնամքն եւ խիլայն, կրկին այնքան վիրաւորեն զմեզ լրբութիւնքն դորա: Թող այս օջախիս եւ մեզ խնայէ ասէ վէքիլն եւ մէկ կեատայի կոխան չառնէ: Եւ յայսմ միջոցի` Ռաջար անուամբ տաճիկն` որ վասն Ջիմշիտ բէկն պարտուցն գնաց ի Թիֆլիզ` (որպէս ասացաւ ի յուլիսի ԻԸ ), դարձաւ եւ եկն անտի, որպէս ի նոյեմբերի ԻԲ ասացաւ, եւ ընդ Մարկոս վարդապետին երթայր ի Շիրազ: Ուստի զայսոսիկ բերանով եւս ասաց Ռաջաբին, եւ գրեաց սոցա թէ զերկարապէսն բանիցս ի ձեր հարազատ Ռաջաբէն եւ ի մեր Մարկոս վարդապեէն իմացեալ կատարումն տուք գրեցելոցս: Եւ թէ յկատարիցէք, զայս թուղթս եւս պատառեցէք, ասէ, եւ մի իմասցի ոք: Զայս թուղթս ետուք ի Մարկոս պետին, զի ընթերցեալ ծանուսցէ նոցա լաւապէս, եւ թէ զկատարիցեն, առնուցու դարձեալ զայս ի նոցանէ, եւ կամ պատառել տացէ: Գրեաց նաեւ սրբ. վեհն զթուղթս տաճկերէն առ Ազատ խանն, առ Սպահանու քաղաքապետ Հաճին, եւ առ երեւանցի Ահմադ բէկն: Շնորհակալութիւն վասն բարեկամութեանցն` որ առ ս. Աթոռս եւ առ ինքն: Եւ վասն սիրով մեծարելոյն զՄարկոս վարդապետն: Եւ խնդիր մշտապէս ունիլ զբարեկամութիւնս, եւ սիրով ընդունիլ զընծայսն զորս յղեաց, եւ յանձնարարութիւն վասն Մարկոս վարդապետին :
       Թուղթ առ Ղարիպ կինն գրեաց, ի պատասխանի` ի մարտի ի գրեալ թղթոյն ընդ Մարկոս վարդապետին: Շնորհակալութիւն վասն յղեալ Ա աման մուրապայ ընծային. եւ վասն սիրով ընդունելոյն զՄարկոս վարդապետն, եւ բանիցն ձեռնտու լինելոյն, եւ զընծայսն յարգանօք ածելոյն առաջի վէքիլին. եւ այժմ եւ զնոյն պատուիրելով առնել: Եւ աղերսել վէքիլին , զի զսակաւն մեր` ի տեղի շատի ընկալցի, զի Օսմանցւոց երկիրն խառնակեցեալ է ասէ, եւ ոչ որպէս զյառաջագոյն` գան մեզ ասէ անտի արդիւնքն: Եւ այլ առ այսոսիկ բանք, եւ օրհնութիւն յղելով: Ինքեան` եւ որդւոցն, եւ թոռանցն :
       Թուղթ մի եւս առ Մէրմէր կինն ի պատասխանի թղթոյն: Շնորհակալութիւն վասն յղեալ Ա զառ ճոթ` եւ Ա աման մուրապայ ընծայիցն: Եւ այն ըստ մտաց Ղարիպի թղթոյն` անպակաս: Եւ օրհնութիւն ինքեան եւ դստերն: Եւ պատուէր ասել ամենից հարցանողաց զպակասութիւնս մեր :
       Թուղթ առ Գեօրկին Սուլթանն, ըստ մտաց վերոյգրեալ թղթոցն: Որում եւ ծանոյց թէ առանձին իմն փուսուլայ գրեցաք Ջիմշիտ բէկին եւ Ասլան բէկին, դու եւս մուղայէթ լեր առ ի կատարել տալ զգրեալսն մեր :
       Թուղթ մի եւս առ Սամբէկն, նոյնպէս շնորհակալութիւն` եւ յանձնարարութիւն վերստին վասն Մարկոս վարդապետին: Եւ ի պատասխանի մարտի ԻԱ գրեալ թղթոյն առ ինքն :
       Թուղթ եւս առ տէր Խաչատուր էրէցն շիրազու , ի պատասխանի յապրիլի Ե գրեալ թղթոյն, շնորհակալութիւն վասն Ա լալ ոսկեայ մատանի ընծային, եւ վասն շահելոյն զՄարկոս վարդապետն, եւ վերստին յանձնարարութիւնս ծանուցելով եւ զպակասաւորութիւնսն մեր` ասել որոց ի դէպ է: Եւ այլ ըստ սոցին բանք :
       Թուղթ մի եւս առ թիֆլիզեցի մհ. Աստուածատուրն, որ ի Բասրայու էր եկեալ անդ: Ի պատասխանի թղթոյն` զոր գրեալ էր առ սրբ. վեհն ըստ դրդման Մկրտիչ պետին: Արդարացուցանելով` թէ զվնաս ինչ ոչ է տուեալ Աթոռոյդ, եւ քեզ հնազանդ ծառայէ, եւ ի հրամանացդ ոչ ելանէ, միայն թէ` դու խնդրես զսա, իսկ վէքիլն գալ ոչ թողու, զի կամի յղել ի Բասրա` առ ի բերել զՋուղայեցիսն: Եւ ի վերայ այսոցիկ խնդիր` առ ի գրել առ նա զթուղթս սիրոյ եւ շահել: Որում գրեաց սրբ. վեհն թէ` դա որ այդպէս անմեղ ձեւացուցանէ զինքն, եւ հնազանդ որդի խոստովանի զինքն մեզ, չունիմ եւս ժամանակ զամենայն վէրսն մեր որ ի զմանէ` գրել քեզ, այլ միայն զայս հարց ցդա թէ` դու որ զքեզ այդպէս հնազանդ որդի խոստովանիս, նա թէ քոյդ մեծաւորն է` եւ դու նմա հնազանդ, ապա` նա քեզ թուղթ գրեաց ընդ Մարկոս վարդապետին եւ սիրով խնդրեաց, խոստանալով ի սէր ունիլ` եւ զանցեալսն ամենայն մոռանալ, դու դիցուք թէ ոչ գնացէր, ընդէ՞ր զլոկ պատասխանի մի ոչ գրեցեր գոնեայ` քո մեծաւորին: Տես զի՞նչ պատասխանէ քեզ: Այդ որպիսի հնազանդութիւն է, որ ինքն գիտիցէ զիւր մեծաւորի վիրաւորեալ գոլն զինքենէ, եւ այն վիրաւորեալ մեծաւորն խոնարհեալ` զսիրոյ գիր գրեսցէ առ ինքն, եւ վերստին ի սէր հաստատել խոստանալով` խնդրեսցէ առ ինքն գալ, իսկ ինքն բաց ի յոչ գալոյն` զդատարկ պատասխանի մի եւս ոչ գրեսցէ, այլ ծաղր արարեալ զառաքելն նորին` դատարկ յետս յղեսցէ: Երեւի ուրեմն` զի դա ոչ զմեզ մեծաւոր ընդունի, եւ ոչ զինքն հնազանդ եւ կարգընկալ որդի խոստովանի : Եւ որովհետեւ այսպէս է, ոչ դա մեր որդի է եւ շնորհընկալ այսուհետեւ, եւ ոչ մեք դորա հայր եւ շնորհատու: Այլ է ինքնագլուխ բռնաւոր ոմն: Կացցէ ուրեմն ըստ կամացն որպէս եւ գիտէ, այլ մեր թուղթ գրելն առ դա զի՞նչ օգուտ. եւ ինչ կարօտութիւն ունի մեր թղթոյն: ԶԲասրայու` եւ զմերայնոցն որպէսն որք անդ` գրեալ հարկեաց: Եւ ի Բասրա եւ ի Հնդիկս գրեաց զթուղթ` (զորս գրելոց եմ ի ներքոյ ): Զորս ետ Մարկոս վարդապետին, եւ գրեաց սմա, զի ընդ որ եւ պատշաճ տեսցէ, թէ ի վերայ Բասրայու` եւ թէ ի վերայ Բուշեռու, խորհրդակցեալ ընդ Մարկոս վարդապետին` յղեսցեն ի Հնդիկս հաւատարմաւ: Այլ եւ` որպէս ի վերն յամսոյս Դ ի թղթոջ Բաղդատու գանձապետ Ալէքսանին յիշեցաւ վասն Համադանու ժողովրդեան` թէ մնացեալ են առանց քահանայի, բազում անգամ բողոքէին նոքա առ սրբ. վեհն յղեալ վասն իւրեանց զքահանայ: Որք ի յերկու աւուր ճանապարհաւ հեռի տեղիս գնացեալ բերէին զքահանայս ի կատարել զօրէնս իւրեանց: Ուստի` եւ սրբ. վեհն հոգացեալ վասն նոցին, գրեաց զթուղթ առ նոյն ժողովուրդսն Համադանու քաղաքին եւ երիցփոխանն նոցա պարոն Յովսէփն Քանաքեռցի վասն սոյն խնդրոյս զմէկ թուղթ էր գրեալ առ սրբ. վեհն, զոր յիշեցոյց: Եւ գրեաց թէ` դուք գիտէք` զի վասն հեռաւորութեան տեղւոյդ` քահանայ ոչ կարէ գալ յայդր զի զտունս եւ զընտանիս իւրեանց ոչ թողուն եւ գան: Ուստի` թէ դուք զքահանայացու ունիք, յղեցէք աստ` զի քահանայ ձեռնադրեալ յղեսցուք յայդր` առ ի հովուել զձեզ: Եւ ի Փէրիայ` որ է` ի նահանգաց Սպահանու, ի Գուլիզարդ գեղջն, էր քահանայ մի Յօհան անուամբ: Որում հարցմամբ տեղեցակեալ սրբ. վեհին , թուղթ գրեաց առ նա` զի երթեալ ի Համադան հովուեսցէ զնոսա: Որ երկու աւուրք էր հեռի ի նոցանէ: Եւ համադանցւոցն գրեաց, զի տարցեն զնա ի մէջ իւրեանց առ ի հովուել զինքեանս, եւ զարդիւնսն քահանայական լիալիր տացեն, եւ զպատիւն պահեսցեն, առ ի մնալ ի մէջ իւրեանց ուրախ սրտիւ: Զի թէ այսպէս չառնիցէք ասէ, յայդր քահանայ ոչ կարէ մնալ: Զայս գրեալքս տէր Յօհանին ծանոյց` զի ուրախութեամբ երթալ հովուեսցէ զնոսա: Քանզի որպէս եւ լսէաք, ոչ տային քահանայից զտուրս, եւ անպատիւ եւս առնէին: Եւ սակաւ ինչ մեղադրութիւն, թէ ընդէ՞ր զաղայս ոչ տայք յուսումն, զի վերջապէս քահանայասցին ձեզ: Եւ հարկ` զի Բ կամ Գ տղայս` թէ տնաւոր թէ անտուն, յղեսցեն ի ս. Աթոռս, զի ժամանակ ինչ աստ մնացեալ` հետեւեսցին ուսման, եւ քահանայ լիցին ինքեանց: Զի օտար քահանայն ասէ յայդր եթէ գայցէ եւս` միշտ ոչ մնայ ի միջի ձերում : Ջանացարուք, զի ձեր քահանայն ի միջոյ ձերմէ լինիցի: Եւ յատկապէս պատուէր երիցփոխան Յովաննէսին` (որ եւ գանձապետ էր ս. Աթոռոյս ) արի լինիլ ի գործս իւր եւ այս գրեցելոցս հոգացօղ եւ կարօղ լինիլ, զգանձանակն ս. Աթոռոյս անխափան շրջեցուցանել եւ արդիւնաւոր առնել: Մանաւանդ` որովհետեւ տէրունի էր քաղաքն այն ս. Աթոռոյս, նորին ամենայն արդեանցն` որք ս. Աթոռոյս են հասանելիք տիրեսցէ, եւ յերթալն անդ նուիրակին ս. Աթոռոյս` նմա յանձնեսցէ : Եւ բաց ի տէր Յօհանէն` պատուիրեաց այլ որիշ քահանայ չթողուլ անդ, զի լսէաք թէ` խաբեբայք` կախարդք եւ գիր առնօղք են, որք զժողովուրդս իւրեանց թողեալ` զխաբեբայութիւնս առնելով շրջէին յայն կողմունսն, եւ զսրբոյ Աթոռոյս արդիւնսն եւս առնուին ի ժողովրդոցն եւ կորուսանէին: Եւ առ այս շատ պատուէր: Որոյ օրինակն է ի բոլորագրահամար տետրոջն, յերեսն` ՈՂ, ՈՂԱ: Զորս ետուք Մարկոս վարդապետին, հասուցանել առ նոսա ի Համադան: Այլ եւ ` որովհետեւ Քեաբուլու ժողովուրդքն եւս էին թարց քահանայի, որպէս ասացաւ ի հոկտեմբերի ԺԷ, ի թղթոջ Յովսէփ վարդապետին : ) վասնորոյ` վասն նոցին եւս հոգայր սրբ. վեհն սակս քահանայի: Ուստի` գրեաց զթուղթ առ Քեաբուլու խղճալի ժողովուրդսն : Որոց ծանուցանելով` թէ թուղթ ոչ ընկալումք ի ձէնջ ի շատ ժամանակս, եւ ոչ մեք գրեալ կարեմք վասն եկօղ չլինելոյ: Բայց դուք մինչեւ գրեցիք մեզ ասէ զմահ Գրիգոր վարդապետին, եւ զբանադրիլն քահանային ձերոյ ի նմանէ, մեք եւս գրեցաք առ ձեզ զթուղթ մխիթարութեան, եւ զքահանայն ձեր արձակեցաք առ ի հովուել զձեզ: Եւ որ գրեալ էիք ասէ թէ` Ա տիրացու ունիմք, գրեցաք զի յղեսջիք զնա առ ի ձեռնադրիլ քահանայ ի Ջուղա` եւ գալ եւ հովուել զձեզ: Եւ ոչ գիտացաք թէ էհաս առ ձեզ այն թուղթն մեր` եթէ ոչ: Արդ` թէ տակաւին գոյ ասէ այն քահանայն, թող զձեզ հովուեսցէ պաշտելով զկարգն, զի արձակեցեալ է ի բանադրանացն: Եւ զայն տիրացուն եւս որպէս եւ գրեալ եմք, եկեսցէ առ մեզ ի ս. Աթոռս, զի զորպէսն ձեր ի նմանէ իմացեալ` ձեռնադրեսցուք զնա քահանայ եւ յայդր յղեսցուք: Իսկ եթէ աստ գալ ոչ կարիցէ, թող ի Ջուղայ եկեալ անդ ձեռնադրեսցէ: Եւ զայն որպիսութիւնսն` զորս Յովսէփ վարդապետն գրեալ էր զնոցունց` եւ ինքն գրեաց նմա` զի թէ կարիցէ յղել առ նոսա զքահանայ մի` յղեսցէ, (որպէս ասացաւ ի հոկտեմբերի ԻԷ , ) զայն եւս ծանոյց սոցա: Եւ զՄարկոս վարդապետի ի Շիրազ յղելն եւս ծանոյց սոցա եւ ի ձեռն որոյ յղելն զայս թուղթս: Զի առ ինքեանս հասուսցէ: Իցէ թէ ասէ տիրացուն ձեր այնպէս եկեսցէ ի Ջուղա, զի մարդոյն մերոյ հանդիպեսցի անդ` զոր յամենայն ամի յղեմք, եւ ի նմանէ ձեռնադրեսցի: Եւ պատուէր` անպակաս առնել զթուղթս իւրեանց: Ցաւիմք թէպէտ ասէ` որ այդպէս անայցելու էք մնացեալ, բայց զի՞նչ օգուտ, զի աստի եկօղ ոչ լինի յայդր ի կարգաւորաց վասն հեռաւորութեան, մանաւանդ` մինչ զդիպուածս Գրիգոր վարդապետին եւս լուեալ են: Եւ շատ մխիթարութիւն եւ օրհնութիւն: Որոյ օրինական է ի բոլորագրահամար տետրն, յերեսն` ՈՂԲ: Զայս եւս ետուք Մարկոս վարդդապետին, զի յղեսցէ ի Քեաբուլ ընդ գնացողաց: Թուղթ եւս առ նոր Ջուղայու քահանայսն իշխանսն եւ ժողովուրդսն, եւ առ միաբանս սրբոյ Ամենափրկչին վանիցն նոցին: Ի պատասխանի Մահսարական թղթոյն իւրեանց` զոր ընդ Մարկոս վարդապետին գրեալ էին, խնդրելով ներել ինքեանց` եւ Առաջնորդին իւրեանց, եւ չբարկանալ ի վերայ նորա վասն չգալոյն աստ: Զի առանց հրամանի Նաբաբ վէքիլին ասեն գալ ոչ կարէ, իսկ նա ոչ թողու, զի կամի ի Բասրա յղել, եւ այլ ըստ սոցին աղերս: Առ որս գրեաց սրբ. վեհն թէ` ափսոս` հազար ափսոս Ջուղայուդ քահանայուդ` որ էհաս յայդ աստիճան: Զի գրօղն ըստ իւր ախտաւորութեանն զթուղթն լցեալ` առաջի ձեր արկանէ առ ի կնքել, եւ դուք եւս թարց խոկալոյ կնքէք, եւ չգոյ ի ձեզ հանճարեղ ոք քահանայ կամ իշխան, որ ասիցէր ցձեզ թէ` եթէ մեղուցեալ էք դուք Հայրապետին ձերոյ` ընդէ՞ր ոչ յանձնառնուք զյանցանս ձեր եւ մեղայ գրէր. զներումն խնդրէք ապա: Իսկ եթէ չէք մեղուցեալ, այլ զինչ խնդրէք ի նմանէ, եւ կամ նա ի զուր ո՞րպէս դատէ զձեզ: Եւ եթէ գիտօղք եւս գոր ի ձեզ ասէ, այլ զճշմարտութիւն ընդ քողով ծածկեալ` ոչ խօսիք զուղիղն: Զոր եւ դուք եւս գիտէք` զի ոչ խօսիք ճշմարտօրէն: Իսկ զմեզ ի զուր եւ ընդ վայր վիրաւորեալս գոլ ցուցանելով` գրէր թէ մեք երկիցս զթուղթս գրեցաք, եւ զպատասխանի մի ոչ ընկալաք: Իսկ թէ ոյր աղագաւ է վիրաւորութիւնս մեր, թէպէտ եւ գիտէք , այլ ոչ գրէք զճշմարիտն, այլ միայն աղաչէք ներել ձեզ եւ Առաջնորդիդ ձերում: Արդ` դուք քահանայդք եւ ժողովուրդքդ` նա եւ բոլոր միաբանք վանիցդ ոչինչ էք մեղուցեալ առ մեզ, եւ ոչ բարկացեալ ինչ եմք ի վերայ ձեր, այլ ամենեքեան հարազատ որդիք էք սրբոյ Աթոռոյս եւ մեր: Իսկ վասն Առաջնորդիդ ձերոյ եթէ խնդրէք ներել` զայդ ո ետես եւ ո լուաւ, թէ մեղանչօղն ամենեւին զնշան զղջման եւ խոնարհութեան ոչ ցուցանիցէ, իսկ այլք վասն նորա աղաչիցեն եւ զներումն խնդրիցեն: Զի ինքն պարտի խոկալ եւ զղջալ` եւ զներումն խնդրել, որ մեղուցեալ է առ մեզ մեծապէս, եւ միշտ մեղանչէ, եւ ի վաղուցհետէ արժանի է պատժոց որպէս եւ դուք գիտէք, եւ ոչ եթէ դուք: Իսկ թէ ասիցէք ասէ թէ` եւ Առաջնորդն մեր զի՞նչ է մեղուցեալ, ստէք յայտնապէս որպէս գրեցաք: Արդ` չունիմ ասէ եւս զժամանակ, եւ ոչ իսկ համարիմ արժան գրել մի ըստ միոջէ զչար արարմունսն դորին, այլ այսքան միայն գրեմ, զի յօրէն յայնմանէ` յորմէ հետէ յուդայանման զաւակդ այդ եկեալ աստ` էառ զպատառն եւ գնաց` ոչ դադարեաց ի վիրավորելոյ զմեզ պէսպէս կերպիւ: Աստ զմեզ վիրաւորեաց պէս պէս լրբութեամբ եւ վշտացոյց , եւ յայդր զգործակալսն մեր: Որում մինչ ասացեալ են ոմանք թէ` ընդէր այդքան լրբութիւնս առնես դու ընդդէմ Աթոռոյն եւ Հայրապետին քոյ` յորմէ առներ զշնորհս: Դա անօրինակ լիրբդ պատասխանել է թէ` եւս զայս շնորհն դրամով եմ առեալ եւ ոչ ձրի: Այսու գիտացէք ասէ զհաւատն դորա: Զի ի գալն աստ` զաջահաբոյրն զոր ետ մեզ, զայն եւս զոր ի յազգէս մերմէ յանուն սուրբ Երուսաղէմի էր առեալ, գի՞ն համարի անգին շնորհացն, զոր ընկալաւ ի պատիժ հոգւոյն եւ մարմնոյն իւրոյ: Ինչ եւ իցէ` մեք յայսքան ամս տարաք լրբութեանց դորա, սպասելով զղջմանն, թէպէտ եւ եւս լրբանայր: Ապա մինչ ետես թէ` Աստուծով զօրացեալ Նաբաբ վէքիլն յիշեաց եւ զմեզ խիլայ յղեաց , ինքն եւս բռնադատեցեալ ի յերկիւղէ եւ ի կարծեաց` գրեաց առ մեզ զգիր մի շողոքորթական, ըստ որում եւ զմահսար մի ձեզ գրեցուցեալ յղեաց առ մեզ ընդ տէր Դաւթին: (որպէս այս ի պատմութեան ՌՄԻԳ ամին, եւ ի յունիսի ... ) Ապա մինչ ետես թէ` այնու ոչ կարաց զմեզ խաբել, ապա` սկսաւ սուտ գրովք եւ բանիւք լնուլ զականջս մեր` գրելով մեր միաբանից` եւ ասելով յայդրուստ եկողաց թէ` սրբազանն թող ինձ մէկ մատն գիր, ես յերեսիս վերայ գնացից յոտս նորա: Մեք եւս հաւատալով ստութեան դորին, զսիրոյ գիր գրեալ ընդ Մարկոս վարդապետին` խնդրեցաք գալ երկու մտօք: Մի զի զապստամբական անունն բարձցուք, եւ երկրորդ` զի որովհետեւ մերձ է ի դուռն այդ Աստուածազօր իշխողիդ, եւ մեք հեռի եմք, զվայրենացեալդ զայդ ընտանի արասցուք եւ ի պատահիլ մեզ բանից ինչ, մի յղեսցուք յայդր դժուարութեամբ զմարդն մեր, այլ դմա գրեսցուք զի հոգասցէ: Իսկ այդ խաբեբայդ բաց ի յոչ գալոյն , լոք պատասխանի եւս ոչ գրեաց մեր թղթոյն: Այլ զՄարկոս վարդապետն ծաղր առնելով` դատարկ յետս յղեաց: Այժմ դուք գրէք թէ` սորա գալն յիւր ձեռին չէ, եթէ յիւր ձեռին չէր` ընդէ՞ր զմեզ խաբեաց` թէ թող զիս խնդրեսցէ, եւս յերեսիսի վերայ գնացից: Եւ կամ մի՞թէ այդ մեծազօր իշխողիդ դուռն մէկ ժանտ աբեղայի է մնացեալ կարօտ: Ուրեմն` սուտ ասէ ինքն, եւ ձեզ եւս գրեցուցանէ, եւ զդրունսն եւս կաշառափակ առնէ` թէ զիս մի թողուք երթալոյ: Արդ` որովհետեւ դա զիւր լրբութիւնսն ի ծայր հասոյց` մեր համբերութիւն եւս վերջացաւ: Ուրեմն` եւ դուք եթէ Հայրապետ ընդունիք ձեզ` եւ յանիծից մերոց երկնչելով` զօրհնութիւնս մեր կամիք ժառանգել, ահա մեք մերով Հայրապետական իշխանութեամբն բարձաք ի դմանէ զմեր տուեալ հոգեւոր կարգն եւ զիշխանութիւնն, այսուհետեւ կոչեսցի դա Քեալանթար Մկրտիչ եւ մարմնաւոր իշխօղ ձեզ, դուք եւս այսպէս ընդունել պարտիք զդա, եթէ մեզ եւ ս. Աթոռոյս հնազանդ եւ հարազատ որդիք էք դուք: Եւ դուք ամենեքեան` վարդապետք` քահանյք` իշխանք, եւ առ հասարկ ժողովուրդք արք եւ կանայք, օրհնեալ էք յԱստուծոյ եւ ի մէնջ: Եւ այսուհետեւ եթէ սրբալոյս Մեռօն պիտոյասցի ձեզ ասէ` զքահանայ մի յղեցեք առ մեզ հասարակ գրով, զի նովաւ առաքեսցուք: Զի զոր ինչ կրեցին նուիրակունքն մեր ի դմանէ մինչեւ ցայսօր` բաւականք են, եւս շնորհակալ եմ զամենիցդ: Սորին օրինակն ի բոլորագրահամար տետրոջն է յերեսն ՈԺԸ, ՈԺԹ , ՈՒ: Տուաք զայս Մարկոս վարդապետին այսու պատուիրանաւ, զի թէ յղեսցեն զնա աստ հրամանաւ վէքիլին, այլ մի ցուցցէ զայս թուղթ: Ապա թէ ոչ, ի դառնալն ի Շիրազու ի Սպահան, տացէ ժողովրդոց տեղւոյն եւ միաբանից վանիցն, եւ եկեսցէ յայսկոյս: Այլ եւ` ի Գիլանու յառաջ քան զայս թուղթք էին եկեալ առ սրբ. վեհն, ի ս. Աթոռոյս վէքիլ պարոն Ալէքսանէն, եւ ի Դաւիթ Աղայէն: Ուստի` եւ սրբ. վեհն գրեաց այժմ զթուղթ այժմ զթուղթ մի առ ս. Աթոռոյս վէքիլ պարոն Ալէքսանն, ի պատասխանի թղթոցն: Որ գրեալ էր զվախճանիլն տէր Աբրահամ քահանային, (որ յիշեցաւ ի մարտի Է ) եւ զորպէսն ընչից նորին` թէ ի Հաշտարխան է: Եւ սրբ. վեհն կամէր գրէր ի Հաշտարխան վասն այն ընչիցն, ուստի` գրեաց սմա թէ` ահա գրեցի ի Հաշտարխան մեր Յովսէփ վարդապետին` վերահասու լինիլ այն ընչիցն: Դու եւս մուղայէթ լեր ասէ, եւ ի զայն յայդր այն ընչիցն, զորպէսն եւ զորքանն իմացեալ գրեսցես մեզ շուտով: Ծանոյց զյղելն առ Քեարիմխանն զմարդ, եւ ընդ նմա գրելն զայս թուղթ` զի զհասանիլն աստ թղթոցն իւրոց` իմացեալ միամտեսցի: Եւ խոստացաւ ի մօտակայ աւուրքս զնուիրակ յղել անդ: Բ թապաղայ նոր թուղթ եւս յղեաց :
       Թուղթ եւս առ Դաւիթ Աղայն գրեաց` ի պատասխանի երից թղթոցն` զորս զկնի միմեանց ընկալաւ: Որ գրեալ էր զձախողակի դիպուածս ժողովրդոց տեղւոյն եւ հաշտարխանու` վասն մեծի նաւակոծութեանն, որ յիշեցաւ ի յուլիսի ԻԸ: Առ որ զմխիթարութիւնսն գրեաց, Բ թապաղայ նոր թուղթ եւս սմա յղեալ` ծանոյց թէ` յետ աւուրց զնուիրակ եմ յղելոց յայդր, եւ զերկար պատասխանիսդ յայնժամ գրելոց, նա եւ զմարդ յղելն ի Շիրազ` որպէս եւ Ալէքսանին գրեաց: Այլ եւ` բանիւ տեղւոյ Հատայադ խանին, զբան իմն ասացեալ էր երեւանցի Բաբիջանի որդի Սիմօնին, ասել սրբ. վեհին, զոր եւ նա եկեալ ասաց, որ էր այս, զի խանն այն խնդրեալ էր ի սրբ. վեհէն զարծաթահան վարպետ մի ճարել եւ յղել առ ինքն: Ուստի` այժմ անորոշապէս գրեաց նմա թէ` զի՞նչ էր այն բանն զոր ապսպարեալ էիր, զի վասն զբազմանցս` բարւոքապէս չկարացի իմանալ, ուստի` գրեա պարզապէս` զի իմացայց: Գրեալ էր եւ զորպիսութեանց Յովսէփ վարդապետին, այլ Յովսէփ վարդապետն ինքն եւս էր գրեալ` որոյ զպատասխանին գրեաց ի Հոկտեմբերի ԻԷ, զոր ծանոյց սմա: Իսկ եւ ` Ա արծաթեայ ազնիւ սկիհ` եւ Ա արծաթեայ խաչ էր յղեալ, որք էին ...: Որոց վասն գրեաց զշնորհակալութիւն եւ զօրհնութիւնս: Զերկոսեանն ի մի պահարան եդեալ ի ձեռն Դաւիթ Աղային, գրեցաք, եւ տուաք Մարկոս վարդապետին, յղել առ նա ի Թարվիզու: Այլեւ` որպէս ասացեալ է բազմիցս ի յօգոստոսի ԻԲ, եւ յԱպրիլի ԺԹ վասն արգելման Հնդկաց Փիլիպպոս վարդապետին ի Բանդարբուշէռ: Որքան անդ կայր նա` յամենայն կողմանէ շահել եւ մեծարեալ էին զնա քանի մի աղքատ տունքն` որք գոն անդ յազգէս մերմէ: Որոց սակս գրէր քանիցս աղաչանօք Փիլիպպոս վարդապետն, գրել զթուղթ օրհնութեան առ նոսա: Իսկ ինքն Փիլիպպոս վարդապետն ելեալ անտի յայսմ ամի` եկեալ էր ի Շիրազ, եւ անդրուստ գրեալ էր առ Մկրտիչ վարդապետն զթուղթ` ծանուցելով զգալն իւր, որ եւ այժմ ի ճանապարհի էր դեռ: Այլ սրբ. վեհին զթարցեալ խղճալի գթացեալ խղճալի ժողովրդոցն այնոցիկ` թուղթ գրեաց առ նոսա, այսինքն` առ տէր Կարապետ քահանայն, առ պարոն Աւէտն, եւ առ պարոն Աբրահամն` առ այլ անդ ի Բանդերբուշեռ եղեալ անձինսն: Շնորհակալութիւն եւ օրհնութիւն յոյժ յոլով` վասն շահելոյն եւ մխիթարելոյն իւրեանց զՓիլիպպոս վարդապետն, եւ վասն սիրոյ եւ հարազատութեանցն որք առ ս. Աթոռս: Եւ պատուէր` ի նոյնս մնալ միշտ: Նա եւ մխիթարութիւն իւրեանց ի վայրոջն յայնմիկ, եւ վասն վշտացն` զորս կրէին ի խառնակութենէ կողմանցն: Այլեւ որպէս յամսոյս Դ, նա եւ ի վերն ի թղթոջ մհ. Աստուածատուրին ասացաւ վասն թղթոցն Հնդկաց երկրի, (զորս ի ներքոյ գրելոց եմ . ) գրեալ ծանոյց սոցա: Զի թէ այնպէս դիպեսցի, որ Մարկոս վարդապետն առ ինքեանս յղեսցէ զայն թուղթսն, ինքեանք եւս կամ ի Բասրա առ մհ . Յարութիւն եւ Միքայէլ Աղայսն յղեսցեն` առ ի յղել ի Մատրաս. եւ կամ թէ այս ձեռնտու չլինիցի, եւ այսպէս ո'չ արասցեն, ինքեանք իսկ ի ձեռն հաւատարիմ գնացողի յղեսցեն ի Մատրաս առ Գրիգոր Աղայն զիւր պահարնն, եւ զԲասրայու թուղթն յղեսցեն ի Բասրա առ մհ. Յարութիւն եւ Միքայէլ Աղայսն: Իսկ` որպէս յանցեալ ամին ի մայիսի ԻԶ ասացաւ, թէ Շամիր Աղայն զտպագրատուն էր հաստատեալ ի Մատրաս, եւ սրբ. վեհն գրեաց նմա զգուշանալ ի տպելոյ զվտանգաւոր բանս, այժմ գրեալ այն ի գլուխն եկն, եւ յառաջացաւ գիրք մի ի տպարանէ անտի, որ կործանիչ էր ազգիս խղճալոյ: Քանզի ' է'ր անդ խաբեբայ ոմն Մովսես անուամբ, որում ասէին կացեալ առ հանգուցեալ Առաջնորդն Ջուղայու Գէորգ վարդապետն, եւ ի նմանէ սակաւ մի տեղեկացեալ ուսման: Եւ էր տեղեաւ Ղարաբաղցի: Որ թէպէտ սակաւ մի տեղեկացեալ էր ուսման եւ արհեստի, այլ էր մտաթափ` եւ պակաս ի խելաց, առանց շրջահայեցութեան, եւ տղայաբարոյ: Զսա յարգանօք ունէին անդ ի Մատրաս առ ինքեանս, իբր զնշանաւոր գիտուն ոմն, եւ որդի Շամիր Աղային Յակոբն` ի նմանէ ուսանէր զուսումն: Եւ Շամիր Աղայն հաստատեալ զտպարան, զորդին իւր կացուցեալ էր ի վերայ նորա, եւ զայն դիւաբախն` եւս` իբր կարգաւորօղ եւ սրբագրիչ տպեցելոցն ի տպարանին: Եւ զի էին սոքա ի հանգստութեան եւ յազատութեան սնեալք` եւ յիշխանութեան Քրիստոնէից, չկրեալք զվիշտս տաճկական, եւ ոչ տեսեալ երբէք. մանաւանդ թէ` դրամոց տէր, վասն այնորիկ ի վեր քան զչափն իւրեանց ձկտեալք, խորհէին հոգալ զհոգս ինչ, զի նորոգեսցի կործանեալ թագաւորութիւն հայոց ազգիս: Ուստի` տուեալ շարադրել դիւաբախին այնմիկ զգիրք մի` կոչելով զանունն` Յորդորակ մանկանց Հայկազունեաց, առ ի սթափիլ ի վեհերոտեալ ծուլութենէ: Դիտունմ այս` իբր զի` երիտասարդք հայոց այգիս ուսանիցին զպատերազմ, սիրով ընդ միմեանս միաբանիցին, եւ տացեն ընդ տաճիկս պատերազմ, եւ զսեպհական երկիրն իւրեանց առնուցուն ի նոցանէ, եւ զթագաւորութիւն Հայոց ազգիս նորոգեսցեն: Եւ կարգաւորեաց ազգիս` եւ իշխանաց` ծերոց` պառաւանց` նաեւ հարց խրատ եւ յորդորակ` առ ի յորդորիչ լինիլ մանկանց եւ երիտասարդաց ի սոյն, եւ ամենեքեանքն զսոյն մտածեալ` եւ յառաջացուցանել ջանալ: Ի վերայ այսց` զնախնեաց մերոց թագաւորաց եւ իշխանաց զքաջութիւնսն բերէին օրինակ, եւ զամենայն երկիրս եւ զկալուածս հայոց` սահմանօք եւ պարագայիւք իւրեանց բացայայտէին, եւ ենթադատեալ իբրու օրինակի աղագաւ, թէ այսքան հարկս եւ զայլ ամենայն առքս զորս առնուն տաճիկք յայսքանեաց գաւառաց եւ յայսքանեաց անձանց, եթէ ի միոյ գաւառէ եւ ի միում տարւոջ այսքան, ապա ի յայսքան գաւառաց եւ յայսքան ամս ո՞րքան: Չամաչելով զթիւն եւս դնէին, եւ աւաղէին թէ` եղուկ` որ անմտութեամբ տուաք յայսքան ամս զայսքան ինչս մեր օտար ազգի, եւ յորդորէին թէ` քաջացարուք առնուլ զերկիր ժառանգութեան մերոյ, զի մեզ մնասցին այսք: Եւ զսոյն դիւաշունչ գիրս սփռէին յազգս մեր, չմտածելով բնաւ բախելոցն յիմարութեամբ, թէ կորուստ բերէ այս ազգիս: Եւ առ Մէլիքսն Խամսայու եւս վասն սոյն անհիմն դիտման գրէին բազմիցս զթուղթս, եւ յղէին զընծայս, (որպէս յանցեալ ամին ի մայիսի ԻԶ յիշեցեալ եղեւ : ) որք եւ այժմ նորապէս գրեալ առ նոսա զթուղթս` յայն գրքոյն եւս յղեալ էին, եւ անզուսպ յանդգնութեամբ գրէին զսոյն բանս ուր եւ կամէին: Է'ր Գրիգոր Աղայն Խօջաջանեան` տուօղն ծախուց տպագրատան մերոյ եւ թղթատան` կամակից նոցին: Այլ թէ կամաւ, թէ ի նոցին թախանձելոյ` չէր յայտ: Եւ ի յայս այնքան էին հաստատնապէս եդեալ զմիտս իւրեանց, մինչ զի, եւ առ սրբ. վեհն համարձակեալ գրեալ էին զայս, եւ Գրիգոր Աղայն եւս ձեռն էր ի վերայ թղթոյն: Յորում նախ պաղատէին կամակից լինիլ ինքեանց, ապա` զպէս պէս եւ զծիծաղելի առաջնորդութիւնս գրէին սրբ. վեհին, թէ այսքիւք հնար է` զի մտադրութիւնս մեր ի գլուխ ելցէ, այսինքն է` միաբանեցուցանել նախ զՎրաց իշխանն ընդ Աղուանից իշխանացն: Եւ թուղթ գրել առ կայսերուհին Ռուսաց, եւ զօրինակ թղթոյն եւս գրեալ էին, թէ այսու օրինակաւ պարտիս գրել: Ուսուցանէին եւ զկերպ իմանալոյ զհամար եւ զորքանութիւն ազգիս, եւ հարկադրելոյ ի ձեռն ... նուիրակաց` առ ի ուսանել զպատերազմ: Եւ վասն նոցին զթոշակս ժողովել տալոյ ի ձեռն Առաջնորդաց եւ խոստովանահարց ի ծածուկ, որպէս զի ամենայն անձն յամենայն կիւրակէս զմի մի փարայս տացեն: Եւ ըստ Եւրոպացւոցն զկանոն եւ զհրաման դնել ազգիս` թարգմանեցուցանելով ի նոցունց, վասն աշխարհավարութեան` եւ զինւորութեան արհեստի, եւ կարգադրութեան դատաստանաց եւ այլոց, եւ նախարար մի կացուցանել բոլոր ազգիս, որ թարց խորհրդոյ ծերակուտին եւ աւելի կամ պակաս քան զսահմանն թէ արասցէ ինչ` կորուսցէ զգլուխ իւր: Եւ այն նախարարրն ժամանակաւոր լիցի, եւ ի միւս ամին` որիշ նախարար կացուսցի: Ուսուցանէին ի վերայ այսց եւ զկերպ ի հաւան ածելոյ զբոլոր ազգս, ընտրել յամենայն գաւառաց զԲԲ արս խոհեմս, որք ի Ղարաբաղ առ Մէլիքսն երթեալք` տացեն նոցա զընդունելութիւնս իւրեանց, եւ ընդունելին նոցա` բոլոր գաւառացն լիցին ընդունելիք: Եւ բազում այսպիսի բանք, որ ոչ այլ ինչ էին, եթէ ոչ բանք խելացնորից, որք չմտածելով զորպիսութիւնս ազգիս` թէ ո՞ւր կամ, ի ձեռս որո՞ց, եւ ո՞րպէս կերպիւ, զայսոսիկ մտածէին եւ գրէին: Զորս իբրեւ ետես սրբ. վեհն եւ վերահասու եղեւ դիտմանցն, մեծ ցաւ եւ տրտմութիւն եղեւ ինքեան, հայելով ի յապագայ վնասն: Վասնորոյ` առ ի խափանել զայս վնասաւոր դիտմունս նոցին, եւ ազատել զազգս ի կորստենէ, զթուղթ գրեաց առ նոսա յոյժ մեծագոյն եւ երկար, սաստիկ յանդիմանութեամբ եւ մեծագոյն մեղադրութեամբք. վասն չմտածելոյ զվախճան վնասաւոր դիտմանց իւրեանց, եւ առանց խոկացման յայսպիսի վնասաւոր իրս ձեռնարկելոյ: եւ մեծաւ նախատանօք ցուցանելով նոցա զանկարելութիւն առաջադրութեանցն, թէ այդք ո՞րպէս են կարելիք լինիլ այժմու ժամանակիս. ցանուցանելով եւ զվնասն` որ յառաջանալոց էր ի նոցանէ: Եւ` զի որպէս վերոյ ասացաք, զգիրքն զայն այն խելացնոր Մովսէսն էր շարադրեալ, այլ երկնչելով ի պատժոց սրբ. վեհն թերեւս, ոչ զիւր անունն էր մակագրել իբր շարադրօղ գրքոյն, այլ զանունն Յակոբայ` որդւոյ Շահամիր Աղային: Ուստի` յայսմանէ գիտեցէք, զի առաջադրութիւնս այս եւ շարադրումն գրքոյն ի դիւաբախէն յայնմանէ էր յառաջացեալ , եւ նա էր յորդորեալ զնոսա յայս խորհուրդ գովելով առաջի նոցա զքաջութիւնս Խամսայու մէլիքացն, որովհետեւ եւ ինքն Խամսայեցի էր, եւ հաւատացուցեալ էր նոցա, թէ յորժամ միաբանիցին ընդ նոսա բոլոր ազգն հայոց` կարեն նոքա վճարել ինչ: Վասնորոյ` առ այս մանաւանդ յոյժ մեղադիր եղեւ նոցա սրբ. վեհն, որք գոլով իշխանք փառաւորք` անուանիք եւ մեծատոհմ դիւաբախի դիտմանցն եւ խելացն հետեւելով` թարց մտածելոյ զվնասն ապագային, զայսոսիկ տպեալ եւ գրեալ էին: Իսկ մեղադրութիւնքն էին յոյժ բազմազանք եւ պէսպիսակերպք` առ մի իւրաքանչիւր միտս վրելոյգրեալ բանից տպեալ գրքոյն` եւ առ սրբ. վեհն գրեալ թղթոյն: Զորս մի ըստ միոջէ աստէն գրելն` յոյժ երկարի: Ուստի` թողում խոհեմ մտաց` իմանալ վերոյգրեալ դիտմամբք թղթոյն եւ գրոյն, թէ զի՞նչ առ այնս գրել յարմարի: Մանաւանդ` թէ ընթեռնուլ իսկ զնոյն ինքն զշարադրեալ բանն կամիցիս` ո՞վ գերագրոյ խնդրակդ բանիս, տես ի բոլորագրահամար շարադրանաց տետրոջն, յերեսն` ՈՀԶ, ՈՀԷ , ՈՀԸ, ՈՀԹ, ՈՁ, ՈՁԱ, ՈՁԲ, ՈՁԳ, ՈՁԴ, ՈՁԵ, ՈՁԶ, ՈՁԷ, ՈՁԸ, ՈՁԹ, եւ զլիապէսն անդուստ իմա ընթերցմամբ: Այլ զսակաւն որ ի վերոջ` համառօտ ասացից աստէն : Զի զկնի զերկոսեանն ի միասին մեղադրելոյ` դարձոյց զբանն յատկապէս առ Շամիր Աղայն վասն տպագրատանն, թէ տպագրատուն հաստատօղն կամ պարտի լինիլ ազգի գլուխ եւ հասարակաց հոգածու, որ զնախնեաց երանելեաց գրեանս տպիցէ ի լուսաւորութիւն ազգին, որպէս Ջուղայեցի Յակոբ կաթողիկոսն: Կամ պարտի լինիլ իմաստուն այր` անուանի եւ հռչակեալ գիտութեամբ, որ յինքենէ զօգտաւէտ գրեանս շարադրեալ տպեսցէ ի յօգուտ հասարակութեան: Եւ կամ թէ` են եւս ոմանք, որք թէպէտ չեն գիտուն, եւ ոչ հասարակաց գլուխ, այլ զտպագրատուն հաստատեալ` զհասարակաց ընդունելի գրեանս հրամանաւ մեծաւորաց տպեն եւ վաճառեն, առ ի գտանել այնու զապրուստն: Արդ` դու ոչ հասարակաց տէր եւ հոգածու ես ասէ, ոչ նշանաւոր իմաստուն ոք, եւ ոչ ապրուստի կարօտ հասարակ անձն ոք, այլ ես դու ասէ ազնուատոհմ իշխան, եւ յամենայնի փարթամ եւ ունեւոր, եւ գլխաւոր վաճառական մի աշխարհական` պարապեալ ի հոգս մարմնական: Ապա ի՞նչ հարկ էր քեզ, եւ կամ զի՞նչ վայել էր քունդ անուան` տաժանմամբ մեծաւ գիր բերել տալ ի Ֆռանկստանու, եւ զտպագրատուն հաստատել, եւ զիշխանազուն որդի տպագրիչ կարգել` որ է գործ գռեհկի եւ յետին աղքատի: Եւ տպեալ զայնպիսի գիրս, որ իցէ կործանիչ ազգի, շարադրեցեալ յումեմնէ ոչինչ եւ աննշան իմաստակէ: Եւ առ այս եւս յանդիմանութիւն յոյժ յոլով: Եւ ի վերջոյ այս թէ` պահեցի այժմ զպատիւդ խնայելով ի քեզ, թէպէտ դու ոչ ի մեզ խնայեցեր եւ ոչ ի քեզ: Եւ զի ի թղթոջն իւրեանց յետ ամենայն գրեցելոցն գրէին թէ` ներեա ' մեզ, եւ համարձակախօսութեան եւ անառակութեան մերում մի բարկանար, եւ այլն: Ուստի գրեաց թէ` այդ ձեր արարմունք եւ գրեցեալքդ եթէ իրաւամբ են, ընդ էր կոչէք չափազանցութիւն եւ անառակութիւն: Երեւի թէ` դուք եւս բռնադատեցեալ ի բնական խոհեմութենէ ճանաչէք զգոլն անիրաւամբ, վասնայնորիկ եւ զներումն խնդրէք: Այլ չափազանց անառակութիւնն եւ հասարակավնաս մեղքն ոչ թողանի ասէ թարց գլխաւոր ապաշխարութեան: Ուրեմն` զոչինչ ապաշխարութիւնս դնեմ քեզ ասէ պարտիս կատարեալ յօժարութեամբ, զի ընկալցիս զկատարեալ ներումն եւ զթողութիւն: Եւ ապաշխարանքն էին այսք: Նախ` զի զգիրքն զայն այրեսցէ իսպառ, եւ զորս ցրուեալ է աստ եւ անդ` ջանասցէ եւ հնարեսցէ զայնս եւս այրել : Երկրորդ` զի տպագրատունն զայն խափանեսցէ իսպառ: Զի ի Պօլիս` եւ երբեմն յԱստրդամ, երբեմն եւ ի Զմիւռն մինչեւ զգրեանս տպեցին եւ տպեն, թարց հրամանի ոչ տպեն, իսկ դու զայդ նոր հաստատեցիր ասէ, եւ առանց զմեզ հարցանելոյ` զայդ կորստաբեր գիրքդ տպեցեր: Իցէ թէ կամ դու` եւ կամ յետագայք քո այլ եւս այդպիսի բանս տպիցէք չհարցանելով մեզ վասն սաստիկ հեռաւորութեան տեղւոյդ: Ուրեմն, այն է լաւ` զի խափանիցէք, զի արհեստագէտ եւս չունիք, որ զմիտս բանին խոկացեալ` զօգտաւէտն եւ զանօգուտն ընտրիցէ: Իսկ այդ իմաստակդ որ իբր արհեստագէտ ձեւացուցանէ զինքն: ոչ գիտէ զի՞նչ առնելն: Ուստի` թարց արհեստի եւ խոկացման տպեցեալն ձեր, բաց ի յամօթոյ եւ ի վնասուց զոչինչ օգուտ բերէ ազգիս: Եւ առ այս եւս յոյժ հարկ: Երրորդ` այսպիսի վնասաւոր բանիւք այլ մի գրէք ասէ զթուղթս առ մէլիքսն Խամսայու: Զի յերթեւեկութենէ թղթոցն ձերոյ ձայն ինչ ի վեր ելանէ թերեւս, եւ կամ թուղթն ձեր ի ձեռս տաճկաց անկանի, որ լինի վնաս ազգիս: Չորրորդ` պատուէր` զի այն անօգուտ մտածմունս այլ մի եւս արասցեն, եւ մի հետեւեսցին զկնի նորին, որ անօգուտ է եւ ի նանիր: Հինգերորդ` զի զխաբեբայ Մովսէսն այն կամ վարեսցեն ի միջոյ իւրեանց, եւ կամ ի տեղի ոչընչի համարելով` մի մերձեցուսցեն առ ինքեանս, զի ամօթ մեծ է ձեզ ասէ` այդպիսւոյ մտաթափի մոլեկան խելացն հետեւիլ եւ անկանիլ ի բերան ազգի: Վերջապէս բանադրանաք այն չիք Մովսիսին, եւ պատուէր` զի մի ոք հաղորդեսցի նմա բանիւ կամ գործով եւ կցորդեսցի անիծից եւ դատապարտութեանց նորին: Եւ ապա այս թէ` զայս հնգեսցին պատուէրս մեր որք յամենայնի օգտաւէաք են, եթէ առնիցէք, օրհնեալ էք, եւ եւ'ս լիջիք օրհնեալք յԱստուծոյ եւ ի մէնջ: Ապա թէ զանց արարեալ ոչ կատարիցէք, հարկ է ինձ այնուհետեւ հասարակածանոյց կոնդակաւ գրել յամենայն երկիր զանօրինակ արարմունսդ ձեր, եւ զիս անպարտ եւ անմեղադրելի առնել :
       Թուղթ եւս առ Գրիգոր Աղայն ի Մատրաս` յատկապէս ի պատասխանի թղթոյն` զոր գրեալ էր ի ՌՄԻԳ թուոջն եւ ի փետրվարի ԻԴ, եւ ընդ Փիլիպպոս վարդապետին յղեալ, բայց որպէս ասացաւ ի վերոյ` Փիլիպպոս վարդապետն ի Բանդարբուշեռ արգելեցեալ` ոչ կարէր գալ. ուստի զթուղթսն յղեալ էր, որ էհաս աստ ի սոյն ամի, ի հոկտեմբերի Ե: Տե'ս ասէ այսու, զի յանցեալ ամին եւ ի մայիսին ելեալ է ի Բուշեռ, մինչեւ ցայս թիւս` որ է նոյեբեր ամիսս, դեռ եւս լսեմք թէ անդ է: Եւ այսու իմա զճանապարհաց որպէսն, եւ անմեղադիր արա զմեզ վասն ոչ հասանելոյն առ քեզ թղթոցն մերոց: Քանզի` այս թուղթս զոր նա գրեալ էր, է'ր պատասխանի այնր թղթոյ սրբ. վեհին, որ գրեցաւ առ նա ի ՌՄԻԹ թուոջն մերում, եւ ի յօգոստոսի Լ: Իսկ յետ այնորիկ որ ինչ գրեցեալք էին, չէին հասեալ առ նա: Որք էին, ի ՌՄԻԳ, յԱպրիլի Ե, եւ ի սեպտեմբերի ելն: Ի ՌՄԻԴ, յարիլի Ա, եւ ի մայիսի ԻԶ` որ ընդ տէր Գէորգին յղեցաւ: Որք ոչ էին հասեալ առ նա: Զորս ծանոյց նմա պարագիւք, նաեւ որ յայսմ ամի ի յապրիլի ԺԹ գրեաց ի վերայ Մարչիլիոյ` զայն եւս ծանոյց: Ընդ սոսին ծանոյց եւ զարգելանիլն տէր Գէորգին ի Բաղտատ յանցեալ ամի Մայիսէն հետէ, հանդերձ թղթովքն եւ նորատիպ տօնացուցիքն որք ընդ նմա: (Որպէս ասացաւ յամսոյս Դ ): Այլ զի նա յոյժ մեղադիր լինէր սրբ. վեհին վասն թուղթ ոչ հասուցանելոյն առ ինքն, գրելով թէ` եթէ ընդ Օսմանցւոց երկիրն ճանապարհ ոչ գոյ, Պարսից երկրաւն յղեա ', կամ Բ մշակ վարձեա ' թուղթ տանօղ եւ բերօղ` վարձն ի վերայ իմ հաշուեա ': Ուտսի` ծանոյց նմա սրբ. վեհն եւ զՊարսից երկրի խառնակիլն: Զի մինչեւ ցարդ ռուսաց վրդովումն էր ի միջի, այժմ Օսմանցիք եւ Պարսիկք ընդ միմեանս ոգորին. եթէ զմեր կողմանցն որպէսն չգիտես ասէ: Բասրա ահա մերձ է ձեզ` եւ լուեալ ես թէ զինչ կրեաց, ըստ այնմ իմա եւ զայս կողմունքս: Զի մինչ աշխարհ ամենայն ի խաղաղութեան կայր պարտիկքն ի խռովութեան կային, այժմ որ ամենայն տեղիք խառնակեցեալք են, պարսիկքն ո՞րպէս լինին խաղաղ: Բասրայու եւ Բաղդատու ճանապարհքն այնպէս փակեցան, որ ամենայն երթ եւ եկք հատան. փայակն ո՞րպէս էր անցանելոց եւ թուղթ բերելոց: Եւ զայս ըստ սոցին բանս գրեաց` ծանուցանելով եւ զառաջիկայ գարնանս շփոթումն` զոր առնել սկսանէին Օսմանցիք եւ Պարսիկք: Եւ ի վերայ եբեր այսմ թէ` դուք ի հանգստեան եւ յապահովութեան գոլով ոչ գիտէք եւ ոչ տեսանէք զխղճութիւնս այս կողմնականաց, որք երանեն զմեռեալս: Զի թէ գիտէիք ասէ, ապա` ոչ կամէիք եւ ոչ տայիք թոյլ այդ դիւաշունչ պղծոյդ զայդ կորստաբեր գիրքդ շարադրել եւ տպել` եւ ի մէջ ազգիս տարածանել. անիծեալ լիցի ասէ ծնուդն դորա, որ խայտառակ արար զմեզ եւ զազգս մեր ի մէջ ազգաց, եւ քակեաց իսպառ զաունս Հայոց: Զորոյ զդժնեայ պտուղն յետոյ էք ասէ տեսանելոց օրստօրէ: Այսքան գրեաց, եւ զերկարապէսն ասաց ի վերոյ գրեցեալ թղթոյն իմանալ, զոր ի վերայ Շամիրին եւ իւրեան գրեաց վասն այսր : Եւ առ ի շահել զայս եւս գրեաց թէ` այս թօհմաթս քեզ չէ սիրելիդ իմ. գիտեմ միամիտ ես դու: Այլ որովհետեւ դու եւս էիր ձեռն եդեալ ի վերայ այդ խելառական գրոյն, վասնայսորիկ ի վերայ երկուցդ գրեցի : Եթէ այն դիւաբախ շարադրօղն ի ձեռս անկանէր, ձեզ ամենեւին ոչինչ գրէի, զի՞նչ օգուտ` որ ի ձեռս ոչ անկանի: Յետ զայսոսիկ գրելոյ` ապա ի պատասխանիս բանից թղթոյն դարձոյց զբանն, եւ գրեալ ծանոյց զհասանիլն առ ինքն յղեալ դրամոյն` որք մինչեւ ի ՌՄԻԳ թիւն մեր` եւ յելն սեպտեմբերի զորս անդ եւս գրեցաք: Եւ յայն թղթոյն իմանալոց ես ասէ: Իսկ յետ այնորիկ` ի ՌՄԻԳ նոյն թուոջն եւ ի դեկտեմբերի դրամ էր յղեալ ասէ մհ. Յարութիւն Աղայն ի Մեծն Պօլիս, (Բձ ) որ մեզ է հասեալ. (որպէս ասացեալ է այս ի ՌՄԻԴ եւ յապրիլի Ա ): Այնուհետեւ ոչ գիր եմք տեսեալ ասէ` եւ ոչ այլ ինչ: Եւ զի որպէս յառաջ` (որ մասամբ ինչ ասացեալ է յանցեալ ամին ի մայիս ԻԶ ). նոյնպէս եւ այժմ խնդրէր հաստատել զդրամատունս, եւ Լատինացւոց լեզու եւ զգիր տալ ուսանել: Ուստի` եցոյց զանկարելի գոլն. զի սակս ցան եւ ցիր եւ անհանգիստ եւ վշտաբէկ լինելոյն միշտ` զինքեանս եւ զգիրս եւ զլեզուս իւրեանց եւս մոռանան ասէ ազգն մեր. այժմ ո՞վ է յամենայնի անզբաղ եւ ազատ ի ցաւոց որ հետեւեալ ուսցի եւ զայլոցն: Եւ առ այս կրկին գրեալ ծանոյց նմա զցաւս եւ զնեղութիւնս ազգիս մերոյ, թէ որք ի Պարսկաստանս կան, եւ թէ որք ի Յունաստանս, առ ի յիմանալ թէ ասացեալք եւ առաջադրեալքն իւր անկարելիք են աստ եւ յայս կողմունքս հաստատեալ եւ մնալ ի կայի: Քանզի նա զոր ինչ տեսանէր անդ` ի մէջ եւրոպացւոց կամ լսէր, փափագէր, զի յազդի մերում եւս հաստատեսցի, ըստ երկրին եւ ազգին նոցա հանգիստ եւ ապահով կարծելով զազգս մեր եւ զերկիրս: Ուստի եւ գրէր սրբ. վեհին թէ` յԵւրոպա այսպէս եւ այնպէս կարգ եւ կանոն են եդեալ նորապէս, եւ օրըստօրէ պայծառացուցանեն զազգն իւրեանց: Վասնորոյ եւ սրբ. վեհն գրեաց նմա թէ` շատ ամօթ իւրեանց` որ դեռ շատ տգէտ են. դու զնոցա կացութիւն մեզ տուր եւ զմեր խղճութիւն նոցա, տես յայնժամ թէ ո՞վ լինի իմաստուն: Միայն մէկ ամիս ընդ իշխանութեամբ տաճկաց անկանին: Տես դու յայնժամ թէ զբանականութիւնն եւս կորուսանէն, թէ ոչ: Ի հարկէ թագաւորութիւն ունին նոքա եւ հանգստութիւն, զոր ինչ եւ կամիցին, կարեն կանօնել` հաստատել եւ պահել տալ եւ զոչ հնազանդօղս եւ զչըպահօղսն պատժեն չարաչար: Մեր ազգն ու՞ր, եւ ընդ ձեռամբ որոց, եւ յի՞նչ կացութեան կան, գիտես արդեօք, մեք ում վերայ դիցուք կանօն, եւ որպէս զամենեսեանս ընդ նոյն կանոնաւ պարաւանդեսցուք. որք յորքան ազգս տարածեալ կան, այնքան կերպիւ բարս եւ բռնութիւնս, զկանոնս եւ զվարվեցողութիւնս են ուսեալ: Եւ այսու մտօք շատ բան, առ ի զիջուցանել յանօգուտ դիտմանցն: Յետ այսոցիկ` ապա լիալիր շնորհակալութիւն եւ օրհնութիւն վասն գերազանցագոյն բարերարութեանց եւ շահեցողութեանցն, զոր ցուցեալ էր Փիլիպպոս վարդապետին. զոր նա գրեալ էր ի Բանդարբուշեռու: Գրեաց ապա եւ զորպէսն թղթաշինացն, (զորոց եւ ի հոկտեմբերի ԻԸ եւ ի վերոյս նորին ասացաք ), թէ ո~րպէս յամենայնի ճնշեցին զմեզ ի շինել գործարարնին, եւ զոր ինչ ասացին` արարաք, եւ յորժամ պարտ էր` զի զթուղթ հանեալ ուրախացուցանէին զմեզ, սկսան զվատ թուղթ հանել եւ զմեզ տրտմեցուցանել: Միանգամ հանին ` չհաւաննցաք, սկսան զնոր մաղ կազմել, զի այնու զլաւն հանցեն: Հանին եւ այնու, այն եւ'ս չնմանեցաւ Ֆռանկստանու թղթոյն: Եւ մինչ ասէաք թէ` լաւ չէ այս, կատաղէին եւ զսուտ պատճառս յորինեալ ասէին: եւ թէ զիարդ մինչ ասաց նոցա սրբ. վեհն թէ` որովհետեւ այդ է ձեր շնորհքն` ելէք գնացէ'ք, մեզ չէք պիտոյ, կամ թէ արհեստ ինչ ունիք, ցուցէ'ք մեզ սկսան ասել թէ` մեզ ասացին թէ` յայն երկրոջն այսպէս եւ այնպէս լաւ իրք գոն, եւ առեւտուր լինի, եւ լաւ վաստաք առնէք վասն այն իսկ յօժարեալ եկաք: եւ թէ զիարդ (որպէս մասամբ ինչ ի հոկտեմբերի ԺԱ ասացաւ ). ցուցանէին զպայմանագիր իմն Ֆռանկերէն, թէ զվեց տարւոյ վարձս պարտիմք առնուլ ի քէն թէպէտ եւ այսօր յետս դարձուք յետ հաստատման գործարանին եւ ուսանելոյ աշակերտացն: Զի զմեզ այսպէս են պայմանեալ, բաց ի ծախուց գալոյ ճանապարհին: Զոր թէ ոչ տայցէք ասէին, մեք ոչ հանեմք զլաւ թուղթ` կամ զաշակերտս ուսուցանեմք: Վեց տարւոյ վարձուց գիրն տուք մեզ, որք ապա միամտեալք զայսոսիկ արասցուք: Եւ էր վարձ փոքերն` զոր Յովաննէս եւ Մուսի Դէսիօռ կոչէին, ի տարւոջն ԶՃ ղռուշ, (որպէս եւ ի հոկտեմբերի ԻԸ ասացաւ ), իսկ մեծին` զոր Յովսէփ եւ Մուսի Բէյսօն կոչէին, ԹՃԾ ղռուշ: Ըստ իւրեանց ասիցն` որք ասէին թէ` ի պայմանադրոջն մերում այսպէս է գրեցեալ: Եւ զասելն մեր նոցա թէ` զգալոյ ծախսն տուեալ եմք , գնալոյ եւս տացուք. իսկ վեց տարւոյ վարձ վասն է՞ր տամք, դուք զձեր արհեստն ցուցէ'ք, որքան եւ մնայք աստ, զվարձն ձեր օրըստօրէ տամք, ապա թէ ձեր շինած թուղթն այս է, մեզ պիտոյ չէ` ելէք եւ գնացէք: Զայս ամենայն գրեալ ծանոյց նմա: Ապա եւ զգնալն փոքր թղթաշինին` (որպէս ասացաւ ի հոկտեմբերի ԻԸ ). եւ առնուլն ի մէնջ զԳ ամաց վարձն հանդերձ ծախիւք ճանապարհին: Եւ զնորին բարուց ժանտութիւնն եւ անպիտանութիւնն ամենայնիւ: Ծանոյց եւ զի՞նչ ծախիլն ի վերայ նոցա ի Փարիզու մինչեւ աստ: Որք անդէն առեալ էին ի Լնուար Դբալէ կոչեցելոյն` 702 ղռուշ: Ի Պօլիս ի պատրիարքէն` 960 ղռուշ: Բերօղ թաթարի վարձն 600 ղռուշ: Թարջիմանի տարեկան վարձն 500 ղռուշ: Ի Կարնոյ մինչեւ ցաստ` հանդերձ տուգանօքն զոր վասն նոցա ետուք Կարսայ փաշային, 552 ղռուշ: Որք յանցեալ ամին ի մայիսի ԻԶ եւս գրեցեալք են, թէպէտ փոքր ինչ այլապէս: Ի Փարէզ առեալն ասէ ` ի հարկէ քեզ վերայ հաշտուեալ է ասէ Մուսի Դէւօն, բայց յայնմանէ ասէ` այլ դրամ չտաս դու դոցա յայդր, զի մեք զամենն տուեալ եմք, թէ զվարձսն, եւ թէ զճանապարհածախսն: Յետոյ ո՞րքան լինին եւ որպէս լինիլն` լիովին գրելոց եմ քեզ ասէ: Եւ աստ սակաւ մի աւաղեաց թէ` ափսոս դրամոյդ եւ աշխատանաց քո եւ մեր, որ ըստ յոլութեան գրամոյն եւ ըստ մեծութեան ջանից մերոց` զլաւագոյն արհեստ ոչ ցուցին աստ: Նաեւ ` գանգատ, որ Զ տղայս էաք տուեալ աշակերտ, զի ուսուսցեն զարհեստ եւ զլելու, եւ ոչ ուսուցին: Ի քէն ասէ զհաստատուն գիր ոչ ունիմ թէ զի՞նչ էք պայմանեալ. ինքեանք զանզգամութիւնս առնեն, մեք ոչ խօսիմք, զի մի ասիցեն թէ տարաւ եւ չկարաց շահել: Ծանոյց եւ զգրելն առ ինքն զգիր յայսմ ամի յապրիլի ԺԹ, եւ յղելն առ Շահրիմանենց Մարգարն: Եւ զայս թուղթս ի վերայ Շիրազու յղելն ի ձեռն Մարկոս վարդապետին որ զընծայս տարաւ Քեարիմ խանին: Եւ զայն թէ նա մեզ յամենայն ամի խալաթ յղէ, եւ մեք զընծայս: Եւ զգրելն առ վէքիլ դրան մարդիկս իրիջայս վասն Բասրայու ժողովրդոցն արզ առնել վէքիլին: Եւ վասն այս թղթոցս գրելն զթուղթ առ Բուշեռցիսն, եւ առ մհ. Յարութիւն եւ Միքայէլ Աղայսն, զի ի ձեռս որոց եւ հասցի` շուտով առ ինքն հասուսցեն: Որք ամենեքեանքն ի վերն ասացան: Եւ թէ` յայս Բ ամս թղթաշինօքն զբաղեալ` գիրք ոչ տպեցաք, այսուհետեւ տպեալ` յղելոց եմք առ քեզ զնոր գիրք: Դ թապաղայ եւս նոր թուղթ յղեցաք, Բ յառաջին հանեալ փոքր տեսակէն, եւ Բ ի յետին հանեալ մեծ տեսակէն, Բ եւս ի նմանէ` տպեալ, մի թապաղայ եւս ի Սպահանու թղթաշէնի հանեցելոյն: Առ ի տեսանել զի ոչ կարացին ֆռանկքն զլաւ թուղթ հանել: Զի այդ է ասէ ֆռանկաց հանեալ լաւ թուղթն, այլ քան զայդ լաւն չկարացին հանել: Վասնորոյ` ի մօտ աւուրքս զմեծ թղթաշէնն եւս ճանապարհելոց: Եւ միամտութիւն թէ` թէպէտ իւրեանք մեր տղայոցն բան ոչ ցուցին, այլ տղայքն իմացան զկերպն, եւ քան զնոսա լաւ թուղթն են հանելոց, միամիտ լեր: Տես ահա Էջմիածնի անուամբն եւ նշանաւն` եւ քո արդեամբք եւ աշխատանօքդ զնոր թուղթ` եւ ուրախ լեր: Ի ճակատ թղթատանն եւս տալոց եմ ի գրել զյիշատակդ, որպէս եւ ի վերայ տպագրատանն զի յաւիտեան փառաւորեսցի անուն քո: Քանի հատ մուրհակաց օրինակս թարգմանեալ յԻնկլիզաց լեզուէ, յղեալ էր ի սրբագրել, եւ տպել` եւ յղել առ ինքն վասն օրինակի: Զոր այնպէս արար, Ե հատ էր, յիւրաքանչիւրոցն Դ Դ հատ տպեալ յղեցաք: Եւ գրեաց` զի թէ ընդունելի է անդ` շատ տպել տացէ` եւ յղեսցէ առ ի ծախիլ անդ: Ծանոյց եւ զձրի բաժանելն եկեղեցիս զտօնացոյցսն, նոյնպէս եւ Զբօսարանս, եւ չծախելն բնաւ, թող այսպէս լիցի ասէ ի յիշատակ քոյ: Այսուհետեւ եւ զոր ինչ եւ տպիցեմք, ոչ միայն զտպեցումն, ոչ միայն զտպեցումն, այլ եւ զթուղթն եւս քոյդ արդեամբք եւ ջանացողութեամբք յառաջացեալ արձանագրելոց եմք ի յիշատակարանսն: Զի անուն քո փառաւորեսցի, եւ մեք մասամբ ինչ թեթեասցուք ի պարտուց քոց: Դու միայն միամիտ եւ ուրախ լեր, եւ մի կարճամտիր, զի եւ այսք փոքր յիշատակ չեն քեզ: Որք եւս լաւապէս յառաջանալոց են: Յայս անյաջող երկրոջս այսքան եւս որ յառաջանայ, ի քո սերտ հաւատագոյն է: Ուրեմն տուր փառս Աստուծոյ: Ծանոյց եւ չհասանիլն աստ չինեղինաց եւ ճոթեղինացն` զորս յղեալ ի Բասրա առ մհ. Յարութիւն Աղայն յղել աստ: (Որ յանցեալ ամին ի մայիսի ԻԴ եւս յիշեցաւ ): Եւ զելանելն Փիլիպպոս վարդապետին ի Բուշեռու, եւ ի ճանապարհի լինիլն` (որպէս ասացաւ ի վերնն ): Խոստանալով ի գալն նորա եւս գրել զլիագոյն որպիսութիւնս: Ծանոյց եւ զմահ Ջուղայեցի Ղուկաս վարդապետին, որպէս եւ յամսոյս Դ Ալէքսանին եւ տէր Գէորգին: Եւ չառնելն զկտակ, եւ զչերեւիլն ուրեք կայից նորին: Սակաւ ինչ եւ վասն Ջուղայու Առաջնորդին, թէ Քեալանթար է եւ Տաղուայ, եւ ոչ վարդապետ եւ հոգեւոր Առաջնորդ, (զորսէ ի վերն լիագոյն ասացաւ ): Զկատարեալն յետոյ իմանալոց ես ասէ: Եւ զի Համադանցի Յովաննէս վարդապետն որ ի վերն յօգոստոսի ԻԲ յիշեցաւ , մինչ ի Հնդիկս վիճեալ էր ընդ Ախթարմայից` (որպէս յանցեալ ամին ի մայիսի ԻԶ եւ ի վերոյսն ասացաւ ) գիրք էր շինեալ ընդդէմ նոցա. զոր եւ բերեալ ցոյց ետ սրբ. վեհին: Բայց զի սակս անարհեստ լինելոյն խոտելի իմն էր, վասնորոյ` սա գրէր սրբ. վեհին թէ` խոտելի է այն, զի մեր ազգին ամօթ բերէ: Առ որ գրեալ թէ` խոտեցի եւ ես, եւ այրելի է, իւրեան եւս ասացի: Այդպիսի անկատարից մի հաւատայք ասէ եւ հետեւիք, ափսոս է ձեր անուանն. եթէ ամէն այդպիսեաց տղայաբարոյից եւ անկատարից շինեալ գիրքն գիրք լինէր ասէ, Ղուրտք եւ Դաւրիշք յօրն զհարիւրն կուշինէին: Զայս եւ վասն վերոյիշեալ չիք Մովսէսի շինեալ գրքոյն եւս ասէր, եւ ոչ միայն վասն Յովաննէս վարդապետի գրքոյն: Տեղւոյ քահանայից եւ իշխանացն ողջոյն գրեաց եւ խոստացաւ ի գալ Փիլիպպոս վարդապետին զյատուկ յատուկ թուղթս գրել: Օրինակն սորին ի բոլորագրահամար տետրոջն է: Յերեսն ՈՒԲ, ՈՒԳ, ՈՒԴ , ՈՒԵ: Փուսուլայ եւս գրեաց առ սա ըստ ձեւոյ հաշուագրի եւ կարմիր կնքով: Եւ ծանոյց զորքանութիւնս ծախուց թղթատունն` եւ թղթաշինացն` ամենայն պարագայիւք: Թէ զայնս` որք մինչեւ ցարդ լեալ էին, (ԺԳ5ԾԷ ) եւ թէ որք ի յուղեւորիլն զմիւս թղթաշէնն եւս` լինելոց էին: Զոր իբր ենթադատմամբ գրեաց` թէ իհարկէ այսքան եւս մինչ յիւր երկրին երթալն լինի: Եւ թէ ցայժմ եղեալսն` թէ զենթադատեալսն վասն յետագայ ծախուցն, միացուցեալ գրեաց նմա, թէ այսքան ծախք եղեն ի վերայ թղթատանն, (ԺԶ ): Քանզի իբրեւ ետես սրբ. վեհն թէ` մեծ թղթաշէնն եւս որ աստ մնաց` այլ ոչ հանէ զլաւ թուղթ` (որպէս ասացաւ ի վերն ) սկսաւ ապա մտադրել` զի զնա եւս ուղեւորեսցէ: Ուստի` խօսեցաւ ընդ նմա եւ զճանապարհն առաջի եդ, թէ որովհետեւ այլ ոչ հանես զլաւ թուղթս` գնա յերկիր քո, եւ զԳ տարւոյ վարձն խոստացաւ տալ նմա ի Պօլիս` գրելով առ պատրիարքն, որ էր ԲՌԸՃԾ ղռուշ: Հանդերձ բոլոր ծախօք ճանապարհին մինչեւ յերկիր իւր: Զոր եւս գրեալ ծանոյց սմա, հանդերձ ամենիւք նենգաւորութեամբքն, զորս արարին ընդ մեզ Բ թղթաշէնքն, միստմիոջէ, որպէս ի հասարակ թղթոջն: Եւ զի որպէս ի վերն ասացաք, զվեց տարւոյ վարձ խնդրէին թղթաշէնքն, իսկ մեք Գ տարւոյ վարձ ետուք. վասնորոյ` խնդրեաց այժմ մեծ թղթաշէնն ի սրբ. վեհէն թէ` այս պայմանագիրս ինձ Մուսի Դէւօն է տուեալ, դու որովհետեւ Գ տարւոյ վարձ տաս, մէկ թուղթ գրեա Մուսի Դէւօյին թէ` սա վեց տարւոյ վարձ խնդրէր` իբր թէ դու իցես այնպէս պայմանեալ. իսկ Գ տարւոյ վարձ ետուք: Զի պայմանագիրն ֆռանկերէն էր, մեք չիմացաք զքո պայմանն. արդ` դու թէ զի՞նչ եւս պայմանել սմա, յայդր դու տես: Եւ սրբ. վեհն եւս խոստացաւ գրել, զոր եւ գրելոց իսկ յետ քանի աւուրց ի յուղեւորելն զնա: Ուստի` գրեալ ծանոյց սմա ասելով թէ` ի քէն զհաստատուն գիր իմն ոչ ունէին, զի ոչ էիր գրեալ մեզ պարզապէս թէ զի՞նչ են պայմանեալ սոցա: Զի դու որովհետեւ մեզ Գ տարի էիր գրեալ, թէպէտ նոքա Գ տարի չմնացին աստ, այլ Ի ամիս, սակայն մեք Գ տարւոյ վարձն ետուք: Զի յիւրեանց յերկրէն յելանելոյ մինչեւ անդրէն յիւրեանց երկիրն հասանելն` հազիւ թէ Գ տարի լինի ասէ, մեք Զ տարւոյ վարձ է՞ր պիտի տամք: Այժմ չգիտեմ ասէ թէ` ընդ Մուսի Դլաշին եւ այլոցն զորս գովէիր եւ հաւատարիմ ասէիր, զի՞նչ պիտի խօսիս, կամ թողուս որ այնքան դրամն որ տուաք նոցա կորնչի իզուր: Զի թէ սոքա լաւ վարդապետք էին վասն այն յղեցին, ապա լաւ թուղթ ընդէ՞ր չհանին: Իսկ եթէ վատ , ընդէր յղէին, այդ որպէս բարեկամութիւն է ասէ: Վերջապէս ասէ` այն էր չար միտքն սոցա, զի այս արհեստս աստ մի յառաջասցի, այլ քան զիւրեանց գիտեցեալն լաւ հաստատելոց է ասէ Աստուծով որպէս տիպն, լեր միամիտ : Ծանոյց նա եւս թէ` մինչեւ դոքա յետացն ի գալն աստ, մեք կարծեցաք թէ` այլ ոչ գան, ուստի` ի Քեարիմ խանէն զթղթաշէնս խնդրեցաք: Յետոյ յանկարծ եկին ֆռանկքն, եւ նոքա եւս եկին, ուստի ` այլ չկարացաք ջուղապ առնել, այլ նոցա եւս շինել ետուք զգործարան: Որք միամտութեամբ շինեալ յաւարտ հասուցին, զթուղթ հանին, եւ զաշակերտս ուսուցին եւ դարձան. (որպէս ասացաւ այս յապրիլի ԺԶ ): Որոց թէ տարեկան վարձ` (որ էր ԽԵ թուման Բ հոգւոցն ) եւ թէ քեարխանի շինութեան եւ իւրեանց խարճ, ընդ ամենն եղեւ ԱՃԺ թուման: Տե'ս ասէ զտաճկաց միամտութիւնն, եւ զնորին չարամտութիւնն: Որք միշտ ծաղր առնէին նոցա: Իսկ նոքա զիւրեանցն յառաջացուցին որքան կարէին, եւ ֆռանկքն այսպէս նենգութիւնս արարին: Եւ շատ բան առ այսոսիկ գրեալ ծանոյց նմա, ի Տաճկաց թղթոոյն եւ յղեաց ի տեսանել :
       Թուղթ եւս ի Բասրա առ Էմնիազեան մհ. Յարութիւն` եւ ս. Աթոռոյս վէքիլ Միքայէլ Աղայսն գրեաց, ի պատասխանի թղթոյն իւրեանց` զոր յայսմ ամի ի յունիսի Դ գրեալ եւ յղեալ էին ընդ Թիֆլիզեցի Կակալօյին` (որպէս յամսոյս Դ եւս ասացաւ ): Որք մասամբ ինչ գրեալ էին զվիշտս իւրեանց զոր կրեալ էին յառմանէն Բասրայու: Ուստի ` գրեցաք առ նոսա զմխիթարութիւնս: Եւ զի թուղթն այն` որ յանցեալ ամին ի յապրիլի ԻԵ գրեցաւ, առ նոսա վասն ընչից Շօռօթեցի հանգուցեալ Ղազարին, հասեալ էր առ նոսա, իսկ որքան զայն յառաջ յապրիլի Ա գրեցաւ այն տակաւին չէր հասեալ առ նոսա: Այլ յետին գրովն զմիտս առաջնոյն եւս իմացեալ, գրեալ էին այժմ սրբ. վեհին զիւր գրեցելոցն զմիտսն, ապա եւ զպատասխանին: Զի զոր ինչ ունի նա ասեն, ի ձեռս Ինկլիզաց է, եւ ի քաղաքս նոցա, աստ ոչինչ գոյ: Մանաւանդ` ունի զխոստովանագիր` զոր արարեալ է ի ժամ մահուանն, որ է այժմ յԻնկլիզաց դատաստանատունն: Իսկ այն Մկրտիչն զոր ի Պօլիս վարիս են շինեալ եւ մահսարու յղեալ, դեռ աստ ոչ էհաս: Այլ թէ հասանիցի եւս աստ, նորա վարիսութիւնն, կամ ի՞նչ թուղթ որ ունի ընդ ինքեան, ամենեքեան անընդունակ լինէն յԻնկլիզաց դատաստանումն, զի ի խոստովանագիրն հանգուցելոյն հային, եւ զոր ինչ գրեալ իցէ, այնպէս առնեն: Արդ թէ ի խոստովանագիրն վարիսի համար բան լինի գրած, կամ թէ վասն ս. Աթոռոյդ կտակ լինիցի արարեալ, տալոց են նոքա առանց կարծեաց իսկ թէ ոչ, ոչինչ տան ամենեւին, եւ թէ խօսիցիմք եւս , անպատեհ եւ ընդ վայր լինի: Բայց որքան կարեմք, մուղայէթ եմք լինելոց, զի թէ կտակ լինիցի վասն ս. Աթոռոյդ, առնուցումք եւ հասուցանիցեմք ի ս. Աթոռդ: Ուստի եւ սրբ. վեհն գրեաց նոցա թէ ` մեք յառաջ որիշ կերպիւ իմացեալ` այնպէս գրեցաք, այժմ թէ յընչից նորին բան ինչ հասանիցի ս. Աթոռոյս, բարի է, եւ թէ ոչ եւս է բարի: Իսկ եւ` զայն թուղթքն` զորս ի ՌՄԻԳ եւ ի սեպտեմբերի ելն գրեալ յղեցաք անդ ի վերայ Շիրազու ընդ Աւետիս վարդապետին, հասեալ էին անդ, յորոց այնք ի Բաղդատ պարտ էին հասանիլ` հասեալ էին (որպէս ամսոյս Դ եւս ասացաւ ): Իսկ սոքա զոչինչ գրէին բնաւ զայնցանէ : Ուստի` տարակուսեալ առ այս սրբ. վեհին գրեաց առ նոսա գրել զորպէսն այն թղթոցն, եւ թէ` այնք որք ի Հնդիկս պարտ էին երթալ առ Գրիգոր Աղայն, յղեցի՞ն թէ ո՞չ: Ծանոյց եւ ընդ տէր Գէորգին եւս գրելն զթուղթս, եւ յղելն զտօնացոյցս յանցեալ ամին ի մայիսի ԻԶ եւ զարգելանիլն նորա ի Բաղդատ: Եւ հարկ` զի թէ մինչեւ ցհասանիլն այս թղթոյս առ ինքեանս` այն թուղթքն եւ տօնացոյցքն հասեալ իցեն առ ինքեանս, եւ ինքեանք զԳրիգոր Աղայինն առ ինքն իցեն յղեալ, բարի է, եւ թէ ոչ, երբ առ ինքեանս հասցին շուտով յղեսցեն: Եւ ընդ այսց ծանոյց զտարակոյսս Գրիգոր Աղային վասն ոչ ընկալնլոյն աստի զթուղթս, եւ գրելն իւր առ նա զթուղթ վասն այնր միամտութեան ի ձեռն Մարգար Աղային Շահրամանեան ի վերայ Մարչիլիոյ` որպէս ասացաւ յապրիլի ԺԹ ): Նա եւ` այժմ եւս որ ընդ Մարկոս վարդապետին գրեաց զթուղթս` (որպէս ասացաւ ի վերն ), ծանոյց սոցա, եւ պատուիրեաց` զի թէ առ ինքեանս յղեսցէ, յղեսցեն շուտով առ Գրիգոր Աղայն: Եւ առ վէքիլն ընծայ յղելն, եւ արզայ գրելն, եւ վասն ինքեանց եւս գրելն զաղերսանս` գրեաց սոցա: Գրեաց ի կարճոյ եւ զորպէսն թղթատանն, եւ թղթաշինացն, եւ Բ թապաղայ նոր թուղթ եւս յղեաց ի տեսանել` որպէս եւ յամսոյս Դ: Եւ վասն Փիլիպպոս վարդապետի սուրաթու արդեանցն զոր հասուցեալ էր առ ինքեանս, եւ ինքեանք յղեալ էին ի Պօլիս, (որպէս ասացաւ ի սեպտեմբերի ԺԶ , ի մայիսի ԻԶ եւ յապրիլի Ա յանցեալ ՌՄԻԴ թւոջն ). այժմ գրէին թէ` ի Պօլիս հասանելոյ գիրն ունիմք, ի հարկէ առ քեզ է հասեալ մինչեւ ցայժմ: Եւ սրբ. վեհն գրեաց զմիամտութիւն, թէ հասեալ է : Եւ զորպէսն Փիլիպպոս վարդապետին եւս ծանոյց` որ այժմ ի ճանապարհի էր, որպէս ի վերն ասացաւ: Եւ խոստացաւ ի գալն նորա գրել զլիագոյն որպիսութիւնս զի եւ այժմ թէպէտ ունէի ասէ զբազում գրելիս, այլ զորպէսն ձեր ոչ գիտեմ, թէ յայդր էք տակաւին, թէ յայլուր տարան: Եւ հարկեաց գրելն զորպէսն իւրեանց. եւ թէ ո՞ւր կայացաւ վրդովումն տեղւոյն: Եւ վասն Գրիգոր Աղայի յղեալ չինեղինացն եւ ճոթիցն` (որք ի նորին թղթոջն եւս յիշեցան ). էհարց մհ. Յարութիւն Աղային յատկապէս` թէ զի՞նչ արարիք յղեցիք` եւ մնացին ուրեք ի ճանապարհին արգելեալք, կամ կորեան, թէ առ ձեզ է տակաւին: Զմահ Ղուկաս վարդապետին եւս ծանոյց. (որպէս եւ ի վերն Գրիգոր Աղային, եւ յամսոյս Դ Ալէքսանին եւ տէր Գէորգին ). եւ հարկեաց գրել զորպէսն եւ ո՞ւր լինիլն կայից նորին թէ գիտիցեն: Հարկեաց եւս գրել թէ` ոսկին զոր փօլիցայ առնեն ի Պօլիս ի ձեռն Ասլանին կամ Պօղոսին` զի տացեն Զաքարիա վարդապետին , ի՞նչ ոսկի պիտի տային, Մսրայ զարմահպուպ` թէ Ստամբօլու կամ քանի` փարայով պիտի տային: Զի այլ եւ այլ գնով երթայ ասէ ոսկին :
       Փուսուլայ եւս գրեալ առ սոսա, ծանոյց զբան դիւաշունչ գրքոյն` զոր ի Մատրաս տպեալ էին, եւ թէ այնր աղագաւ զի՞նչ էին գրեալ առ ինքն Շահամիր եւ Գրիգոր Աղայքն, եւ ինքն զի՞նչ գրեաց նոցա: Որպէս ի վերն ցուցաւ: Զորս ի կարճոյ ծանոյց նոցա. զի ինքեանք զոր ինչ ըստ իւրեանց խոհեմութեանն տնօրինեսցեն, գրեսցեն նոցա այսր աղագաւ, գիտելով զվնասն մեծ: Զայս ի հասարակ թղթոջն նոցա եդեալ, ետ Մարկոս վարդապետին ուրոյն, զի որպէս ի վերն ասացաւ, կամ ընդ Հնդկաց թղթոցն ի միասին, եւ կամ ուրոյն, անտի իսկ կամ ի վերայ Բուշեռու հասուսցէ առ նոսա: Օրինակ փուսուլային է ի բոլորագրահամար տետրն, յերեսն ՈՁԹ, ՈՂ: Իսկ եւ` փայակն այն որ վասն բանից Ջիմշիտ բէկին յղեցաւ ի Բայազիտ առ տէր Վահանն , զի զԱրապկերցի Սահակն յղեսցէ, (որպէս ասացաւ ի նոյեմբերի ԻԲ ), դարձաւ անտի այժմ: Սահակն ունելով զկասկած իմն աստ` յէր եկեալ, այլ տէր Վահանին գրեցուցեալ էր առ սրբ. վեհն զթուղթ թէ` այդ յիրաւի է, եւ մնացեալ ԺԹ թուման եւ կէսն իմ պարտքս է, զի քէշիշն ի Պօլիս է այժմ, եւ ես պարտիմ տալ, սակայն` մինչ ետուք մեք զԱՃԺԴ թուման եւ կէսն նոցին վէքիլ Մարգարին, մնացեալ ԺԹ թուման եւ կիսոյն եւս Ա սանատ ետուք նմա, թէ Ստամբօլցի Գրիգորն մեզ տալոց է, զայս թամասուկս տար եւ առ ի նմանէ ի Թարվէզ, եթէ տացէ, յայնժամ զայդ սանատդ նմա տուր, եւ մեր տուեալ ԱՃԼԴ թումանի սանատն եւս յղեա , եւ մեք զքո ղապզն առ քեզ յղեցուք: (Քանզի` մինչեւ տուեալ են նմա զԱՃԺԴ թուման եւ կէսն եւ զԺԹ թուման եւ կէսի թամասուկն, զղապզն առեալ ի նմանէ, զի յորժամ զբոլոր դրամն տացեն, զթամասուկն առնուցուն, եւ զղապզն առ ինքն յղեսցեն: Իսկ եթէ Գրիգորն ոչ տացէ զայն դրամն, ապա` զայդ ԺԹ թուման եւ կիսոյդ թամասուկն առ մեզ յղեա ', եւ մեք զայն ԺԹ թուման եւ կէսն եւս տուեալ զերծցուք: Արդ` թէ Մարգարն զայն դրամն առեալ ի ասեն ի Գրիգորէն, այլ զի՞նչ խնդրեն ի մէնջ. թող մեր ԱՃԼԴ թուման սանատն մեզ տան: Իսկ եթէ չէ առեալ, թող զայն ԺԹ թուման եւ կիսոյ թամասուկն բերեալ մեզ տան, հանդերձ մեր թամասուկով եւ մեք զայն դրամն ես տամք: Ուստի` եւ սրբ. վեհն զայս ծանոյց վերոյիշեցեալ Ռաջաբ տաճկին: Եւ զի ընկերք սորա յեկին ի Թիֆլիզու` ըստ որում ի նոյեմբերի ԻԲ ասացաւ, եւ Մարկոս պետն եւս մնայր ընդ նոսա գնալ` եւ յուշացաւ: Վասնորոյ` յղեաց այժմ սրբ. վեհն զՄարկոս պետն եւս զՌաջաբն ի Բայազիտ, եւ պատուիրեաց անդ ընդ տէր Վահանին եւ ընդ Սահակին խօսել վասն այս բանիս, եւ որպէս պատշաճն է` այնպէս հոգալ, եւ մնալ անդ աւուրս ինչ, եթէ ընկերքն եկեսցեն, ընդ նոսա երթալ, ապա թէ ոչ միայն երկուքն գնալ :
       Վասնորոյ` թուղթ եւս գրեաց առ տէր Վահանն եւ Սահակն, թէ ահա Ռաջաբն եկն, զայդ բանդ որպէս պատշաճն է` այնպէս հոգացէք: Եւ զի ասաց այս տաճիկս թէ` բաց յայս դրամոյս, Ա թամասուկով եւս են դրամ տալոց Ջիմշիտ բէկին` Սահակն եւ ընկերք իւր, որ է ԲՃ թուման: Յորմէ Կ թուման տուեալ են. եւ մնացեալ է ԱճԽ թուման: Բայց զթամասուկն վասն երկիւղի ճանապարհին ոչ բերի, թող զայն թամասուկի բանն եւս սաղացուսցէ: Ուստի` զայս եւս գրեալ ծանոյց սոցա սրբ. վեհն, զի թէ այսր աղագաւ ունի զբան ինչ ասելոյ` ասասցէ: Ապա թէ ոչ, երթեալ բերցէ Ռաջաբն զայն թամասուկն եւս, եւ նա զդրամն տացէ: Եւ զորպէսն առնելն գրեսցեն :
       Թուղթ եւս Մկրտիչ վարդապետն հրամանաւ սրբ. վեհին գրեալ առ Փիլիպպոս վարդապետն, ետ Մարկոս վարդապետին, զի ի ճանապարհին ուր եւ հանդիպեսցի, տացէ նմա, որպէս զի ի վերայ Բայազիտու եկեսցէ աստ, եւ մի ի վերայ Մակուայ եւ Երեւանու: Գրեաց եւս սրբ. վեհն զթուղթ առ պ . Մէհրապն ի Խօյ, յանձնարարութիւն վասն Մարկոս վարդապետին զի ընդ հաւատարիմ գնացողաց ուղեւորեսցէ ի Թարվէզ: Ելին Մարկոս վարդապետն եւ Ռաջաբն ի ս. Աթոռոյս ի նոյեմբերի Զ :

       Եկաւ հասաւ ի Դիատին, ի Մօլլաղարայ :
       Օրհնութեան թուղթ գրեաց սրբ. վեհն ի Դիատին ի Մօլլաղարա գիւղն, առ կին ոմն Խաթուն անուամբ, որ ի ձեռն որդւոյն իւրոյ տէր Պօղոսին զհոգեբաժինն յղեալ էր (Գ, Ժ ): Ի դեկտեմբերի ԺԲ: