Համով֊հոտով

Գ. ՊՍՏԻԿ ՄԻՐԶԱՆ ԵՒ ԴԷՒ ԳՈՐԳՈՉԱՆ
       Կէր ու չ’կէր, ժամանակով թագաւոր մը կէր։ Էդ թագաւորին երեք լաճ կէր։ Թագաւոր իր աղբօր հետ կռիւ էր արեր ու փախցուցեր, զընջիլով մէջ երկինք, մէջ գետինքը կախեր։ Թագաւոր հալւորցաւ, տեսաւ, որ կը մեռնի, կանչեց իր լաճեր, խրատեց, որ թախթը դարդակ չ’թողեն, թէ չէ իրենց հօրաղբէրը կ’իջնէ, կը նստի, էլ ձեռնէն չ’են կանայ առներ։ Քանի մը խրատներ էլ կու տայ, կը մեռնի։
       Ջոջ լաճ կը նստի թագաւոր։ Օր մը կ’երթայ ավղուշ (թռչնորս)։ Պստիկ աղբէր, անունը Միրզա էր, հօր ասածը միտք պահեր էր։ Վազեց նստաւ թախթը։ Ջոջ աղբէր էկաւ, բարկացաւ թէ.
       -Դու միտք ունիս իմ թախթ խլել։
       -Չէ, - ասաց պստիկ Միրզան, - քո թախթը պահեցի, որ հօրաղբէր չ’գար նստէր։ Թէ կը նեղանաս, էլ չեմ աներ։
       Օր մ’ էլ թագաւոր գնաց ավղուշ, թախթը մնաց դարդակ։ Երկնուց կտրեց զընջիլներ հօրաղբէրը ու իջաւ, նստաւ թախթը։ Ամր արաց, որ երեք աղբէրն էլ սպանեն։ Վազիր վուզուրներ մէջ մտան, աղաչանք արին, ասին.
       -Թագաւոր ապրած կենայ, էդոնց արիւն մի՛ մտներ, սուրկուն արա, թող երթան էս երկրէն։
       Ականջ արաց հօրաղբէրը ու մէկ մէկին՝ մէկ-մէկ ձի, թագաւորական վայել բաներ իտուր, հեծցուց, քշեց դուրս։
       Ելան երեք աղբէրներ, խեղճ ու կրակ ինկան չօլեր։ Հասան Աւեր-ջաղաց մը։ Գիշերուան մութ կը կոխէ։ Երկու աղբէրներ կ’իջնեն, պստիկ Միրզան կուլայ, կը մռմռայ, կ’ասէ.
       -Աղբէրներ, մեր հէր մե ասաց, որ թէ ձեր հօրաղբէր ձե սուրկուն անէ, չ’երթաք Աւեր-ջաղաց, չ’երթաք Կանանչ չիման, չ’երթաք Սեւ սար, ականջ անենք մեր հօր, փորձանք չ’գայ մեր գլխուն։
       Ականջ չեն անե պստկին, կ’իջնեն։
       Ջոջ աղբէր կ’ասի.
       -Գիշեր ես կը պահեմ, չեմ քներ։ Ձիեր զարկէք ի չայիր։
       Իրենք էլ կ’ուտեն, կը խմեն, կը հանգին։ Պստիկը Միրզան պառկեր, աչքերը բաց է։ Կը տեսնայ, որ ջոջ աղբէր քիչ մը պտոտեց, էկաւ ինկաւ վեր կողին ու կը խռկայ։ Միջնեկը շուտ քներ։ Պստիկ Միրզան կ’ելնէ, նետուանեղ կը թալէ թեւ, զըլֆիքար թուր կը կապէ մէջքը, կը պտոտի։ Կէս գիշեր ընցեր էր, զատմանց լոյս մը կ’երեւայ։ Մօտ-մօտ կուգայ, մէկէլ ի՞նչ տեսնայ։ Կը տեսնայ, որ եօթն գլխէ վիշապ մը, լուսեղէն ակներ վըր գլխուն կը վառուի։ Եավաշ մը կը չոգի, մէկ նետով եօթն գլուխ կը թռուցէ։ Վիշապ ֆըշշալով, բըռալով կը վերցուի, տըփուի գետին, կը հասնի վըրէն, զըֆիքար թրով կտոր-կտոր կ’անէ, ականջները կ’առնէ, կ’աղէ, կը դնէ տոպրակ, չում լուսոյ դէմ կը ֆռայ, կուգայ սուտ կը քնի։
       Ջոջ աղբէր կը զարթնի, կուգայ լանկով կը զարնէ պստիկ Միրզային, թէ.
       -Հերիք չէ՞ քնէք, օր կէս օր է, չում լուս հոգիս ելաւ. անքուն մնացի, ձե պահեցի։
       Ելան, բարձան, գնացին քանի մ’ օր։ Հասան Կանանչ չիման, երկու աղբէրներ իջան։ Պստիկ Միրզան ասաց.
       -Մեր հօր խրատին ականջ անենք, Կանանչ չիմանէն ընցնենք։
       Ականջ չ’արին, իջան։
       -Ի՞նչ լեղիդ կը պատռի, - ասաց միջնեկն, - մի՛ վախնար։ Էս գիշեր ես չեմ քներ, ձե կը պահեմ։
       Ձիեր զարկին չայիր, կերան-խման, չատըրներ զարկին, պառկան։ Չում կէս գիշեր կը պտոտէր միջնեկն։ Քուն կոխեց, էկաւ, ինկաւ, խռաց։ Պստիկն արթուն էր։ Էլաւ առեց նետուանեղ ու զուլֆիքար թուր ու չորս դեհ կը ֆըռէր։ Մէկ էլ ի՛նչ տեսնայ, տեսնայ, որ գազան անհաւատ մէկը կուգայ՝ գլուխը երկինք, ոտքերը գետին։ Կուգայ կուգայ, որ դէւի մը կնիկ է։ Պստիկ Միրզան զինք կը թալէ փոսի մը մէջ, գուզ կ’անէ, կը նստի, նետուանեղ կը լարէ ու մտքով կ’ասէ. «Թէ որ իմ աղբէրներաց բան չ’արաց, չ’եմ զարներ»։
       Դէւու պառաւ կուգայ, կը տեսնայ չատըր երեք, մարդ երկու, ձիեր երեք, մարդ երկու։ Էսդեհ-էնդեհ կ’իրիշկի, մարդ չ’կայ։ Կ’ասէ.
       -Կայ, չկայ գազաններ կերեր են, բան մը եղեր է։
       Կը միամտի ու կ’երթայ, ըմէնի ականջ մէկ-մէկ քնոյ ուլնիկ կը դնէ։ «Դէ դուք քնէք, չում իմ եօթն լաճեր օրօղկեմ գան, ձե ուտեն», կ’ասէ ու կ’երթայ։ Պստիկ Միրզան էլ գողտմանց ետեւէն կ’երթայ, կ’երթայ, կը տեսնայ, որ դէւու պառաւ ջոջ ջաղցի քար մը շրջեց մէկ դեհ ու մտաւ յէր, ճչաց ուր տղէքներաց.
       -Ելէ՛ք, ձեր աչքը լոյս, ձեր գսմաթն էկեր է, գնացէք կերէք, ձե անոշ, կտոր մ’էլ ինձի բերէք։
       Պստիկ Միրզան յէրի դուռը կը կայնի՝ զըլֆիքար թուրը ձեռք։ Դուրս էլած դէւուն գլուխ մէկ զարնելով՝ կը թռուցէ։ Մէկ մէկից բէխաբար, եօթին էլ լէշեր կը թալէ դէն, ականջներ կը կտրէ, կ’աղէ, կը դնէ տոպրակ։ Կը մտնէ յէր, կ’ասէ.
       -Գիտի ջատու պառաւ, դու քո լաճեր կ’օրօղկես, որ երթան իմ աղբէրնե՞ր ուտեն, հայտէ՛ քո լաճերաց հետ։
       Թուր մ’էլ պառաւու վզին, ինոր ակնջներն էլ կը կտրէ, կ’աղէ, կը դնէ տոպրակ, կը դառնայ։ Երկու եղբարներ կը խռան։ Լուսոյ դէմ սուտ քուն կը քնի պստիկ Միրզան։ Միջնեկն կ’արթննայ ու լանկով կը զարնէ.
       -Ելի՛ր, - կ’ասէ, - օր կէս օր է, հերիք չէ՞ քնես։ Չում լոյս հոգիս էլաւ անքուն։
       Ելան, բարձան, գնացին։ Իրիկուն մը հասան Սեւ սար։ Ջոջն ու միջնեկն կ’իջնեն, պստիկ Միրզան աղաչանք-պաղատանք կ’անէ, կ’ասէ.
       -Ականջ անենք մեր հօր խրատուն, չը մնանք էս տեղ, երեք փորձանք մէկտեղ չ’գայ մեր գլխուն։
       -Եա՜, -կ’ասեն, - ի՞նչ էկաւ Աւեր-ջաղաց, ի՞նչ էկաւ Կանաչ չիման։ Էս գիշեր դու պիտի պահես, տըռտըռ կ’անես։ Հոգիդ ելնէ, պիտի մնանք, ու դու պիտի գիշերս աչքես։
       Էլ ի՞նչ ասէ։ Կը մնան։ Ձիեր կը զարնեն չայիր, հաց-մաց կ’ուտեն։ Երկու աղբէրներ կը մտնեն չատըրներ, կը պառկին։ Պստիկ Միրզան նետուանեղով, զըլֆիքար թուրով կը պտոտի։ Կէս գիշերն ընցեր, բան չ’կայ։ Կտոր մը կը նստի, քուն կը բռնէ զինք։ Մէկէլ աչքեր կը բանայ որ ի՛նչ, աղօթրան առեր ճողճողուել ու գիշերուան վառած կրակն ընցեր, քար, չախմախ մէկէլ աղբօր ծոցն է։ Ի՞նչ անէ։ Կը վազէ թռնի դարի մը գլուխ, կը տեսնայ, որ դէմի սար կրակ կը բլբլայ։ «Երթամ, կրակ բերեմ», - կ’ասէ։
       Կ’երթայ, րաստ կուգայ փիր հալեւորի մը։ Հալեւոր նստեր դարի գլուխ, սեւ թելէ կծիկ մը ձեռք, կը կըծկէ, սիպտակ թելէ ջոջ կծիկ մ’ էլ դրեր կուշտ։ Կ’երթայ մօտ, կը հարցուցէ.
       -Էդ ի՞նչ կծիկներ են, դու ո՞վ ես։
       -Որդի՛, - կ’ասէ, - ես ժուկն ու ժամանակն եմ։ Սեւ կը կծկեմ՝ գիշեր է, սիպտակ կծկեմ՝ ցերեկ է։
       Պստիկ Միրզան կը տեսնայ, որ հա հա է սեւ կծիկ կը խլսնի, հասաւ խլեց կծիկը հալեւորէն, գլորեց դարէն տակ.
       -Դէ՛ նոր կծկէ, - ասաց, - թող գիշերն էրկննայ, ես շա՛տ բան ունիմ։
       Ու առաջացաւ դեհ երեւցած կրակ։ Հասաւ, տեսնայ որ ի՛նչ, քառսուն կանթէն պղինձ մը դրեր են վեր կրակին, եօթն գոմէշ փոր թափեր, կաշով-մաշով դրեր են պղինձը, կը խաշեն։ Մէկ դէւ կայներ օճախին մօտ, երեսունեւինն դէւ պառկեր, քներ են։ Պստիկ Միրզան մինակ կը վերցնէ պղինձն, կրակ կը հանէ տակից ու կը դնէ պղինձն կրակի վերէն, կ’առնէ կրակ, կ’երթայ։ Դէւն ուր կայնած տեղ մաթ կը մնայ, ձէն կուտայ աղբէրներուն ու պստիկ Միրզայի արածը կը պատմէ։ Դէւեր ուրենց լեզուն կը կրծեն։ -Վը՜շ…, - կ’անեն, - հողածնի մէջ էսասկընա ո՞ժ։
       Ահով-դողով կ’իյնեն ետեւ, կը հասնեն, խօսք կը կապեն, աղբէրագիր կը լնին մէկ մէկու, նշան կուտան, որ օր ըլնի, մէկ մէկու յօգ հասնին։
       Պստիկ Միրզան կրակ կը տանի, օճախ կը վառէ։ Լուսոյ բերան կունք մը կը քնի։ Աղբէրներ կ’արթննան, լանկով կը զարնեն, կ’ակըհցուցեն, կ’ասեն.
       -Խարամ չափ ալ։ Էս գիշերն էլ մենք քե աչքեցինք, դէլ կը քնե՞ս։
       Ձէն չհաներ։ Կ’ելնեն, կը բառնան, կ’երթան։
       Կ’երթան, կ’երթան, կը հասնին թագաւորական քաղաքի մը մօտ։ Ջրով, չայիր չիմանով տեղ մը չատըր կը զարնեն, կը նստին քանի մ’օր։ Պստիկ Միրզան գիշեր մը կ’ելնէ պտոտելու, կը տեսնայ, որ քառսուն դէւեր գնացին դեհ թագաւորին սարայը։ Մօտ կ’երթայ, որ ուր աղբէրագիրերն են՝ ըմէն մէկ մարդու բօյ երկաթէ ցից իրենց ձեռք։ Նշանով մէկզմէկ կը ճանչնան։
       -Դո՞ր բարով։
       -Դու հազա՛ր բարով։ Առ քե իրեք ոսկի խնծոր, արի մեզ յօգ։ Էս քաղքի թագաւորին իրեք աղջիկ կայ։ Եօթն տարի է կ’երթանք, կուգանք, չենք կ’անայ ձեռք բերե։ Էդ խնծորներ ինոնց սիրոյն շիներ ենք, կը հոտուըտանք։ Քե կուտանք։
       -Եկէք, - կ’ասէ պստիկ Միրզան, - էս գիշեր էն աղջիկներ ձեր ձեռք կուտամ։
       Ու կ’առնէ երկաթ ցիցեր, բոյթ մատով կը խրէ բատանը, կոխելով կ’ելնէ բադանի գլուխը։
       -Դէ՛ ելէք դուք էլ։
       Մէկ-մէկ կ’ելնեն դէւեր, ու պստիկ Միրզան էլնողին գլուխ զլֆքարով կը կտրէ։ Լէշեր կ’իյնեն բադանի էն մէկէլ երեսը։ Կը բռնէ իդոնց ակնջներ կ’աղէ, կը դնէ տոպրակ։ Գլխներն էլ կը շարէ բադանի վրէն, ինքն կ’երթայ, կը մտնէ թագաւորին պառկած օդան։ Կը տեսնայ, որ ոսկի մոմտան վէր գլխուն կը վառուի, արծթէ մոմտան՝ ոտաց մօտ։ Արծթէն կը դնէ գլխուն դեհ, ոսկին՝ ոտաց։ Մեղրէ շարբաթը կը խմէ, կ’անէ որ ելնէ դուրս, կը տեսնայ, որ օձ մը փաթութուեր է սիւն, գլուխ պարզեր, որ թագաւորին խէթէ։ Մէկ խանջալով օձու գլուխ կը բեւեռէ սիւնը, թագաւորի խանչալն բարձի տակէն կը հանէ, կը զարնէ ուր մէջք։ Կ’երթայ մտնէ աղջիկներաց օդան։ Քներ են, մոմեր վառ, մէկ-մէկ ամանով շարբաթ բարձի կուշտ, զատ-զատ դռներ կը բանայ, ճակտներ կը նշանէ, շարբաթներ կը խմէ, ըմէն մէկի գլխու մօտ ոսկի խնծոր մը կը դնէ ու ջոջը՝ ջոջ աղբօր, միջնեկն՝ միջնեկին, պստիկն էլ ուր համար կը նշանէ, կ’ելնէ, կ’երթայ ուր չատըր։
       Առաւօտուն լուսնալուն, քաղքի մէջ ձէն ձէնոց կը շատնայ, ձէն կը հասնի թագաւորին, թէ քո դուշման քառսուն դէւերու գլուխներ կըտրեր, շարեր են բադանի վրէն, լէշեր թափեր են փոս։ Թագաւորն էլ ուր օդայի բաներ տեսեր, մոմտան, օձ, խանչալ ու էս բաներն էլ կը լսէ, կը շշկռի, կը մնայ։ Վազիր վուզուրներ կը ժողվուին, աչքը լուսի կուգան, թագաւորն էլ թալալ կանչել կուտայ թէ, ո՛վ է էս իկիդութեն արող, թող գայ իմ աղջիկներ տամ, բերնի ուզածը տամ։ Հազար հազարոց գնացին, չկարացան իսպաթ անել։ Էլ մարդ չմնաց քաղաք։ Հրամանք արաց, որ քաղքից դուրս չատըրներ երթան, էն ղարիբներ կանչեն։ Կ’երթայ թագաւորի մարդ, երկու աղբէրներ ահէն մէկ-մէկ լու կը դառնան. գիտեն, թէ տուգնելու կը տանին։ Երբ կը լսեն պատճառ, «Երթանք, - կ’ասեն, - մենք սպաներ ենք դէւերը, մենք պիտի առնենք թագաւորի աղջիկներ»։
       Պստիկ Միրզան չեն տանիր։ Էսոնք էլ սեւերես կը մնան։ Թագաւորի մարդ կ’ասէ.
       -Թագաւոր ապրած կենայ, մէկ հոգի էլ կայ էսոնց չատըր։
       -Կանչեցէք շո՛ւտ։
       Կուգայ պստիկ Միրզան։ Թագաւորի խանչալ, դէւերաց ականջներ կը դնէ թագաւորի առջեւ ու տեղնըցտեղ ըմէն բան կը պատմէ։ Թագաւոր կը թռնի, կայնի վեր ոտաց, պստիկ Միրզայի աչքն ու ճակատ կը պագէ։
       -Բարիքալլահ, - կ’ասէ, - դու ես, դու, իմ աղջիկներ տուի քեզ, իմ մեռնելուց ետ թագաւորութիւն էլ քե։
       Պստիկ Միրզայի աղբէրներ ոտքն ինկան։
       -Եամա՛ն, - ասին, - մենք արինք, դու մ’ աներ, մեր արեւուն խնայէ, դու մեր ջոջ, մեք քո պստիկ։
       Թագաւորն էլ խրատ կուտայ, որ հնազանդ մնան, չատրներ կուտայ վերցնել։ Կուգան սարայը։ Պստիկ Միրզան ինչխ որ նշաներ էր, ըսգուն էլ պսակել կուտայ՝ երեք աղջիկ երեք աղբէրներուն։ Քառսուն օր, քառսուն գիշեր հարսնիք կ’անեն։
       Հարսնիս-մարսնիս պրծաւ։ Առջի գիշեր երեք քոյրեր երեք եղբայրներուն դէմ կը կենան։
       -Դուք ի՞նչ շուն էք, - կ’ասեն, - մենք ըսգուն սիրող մ’ունինք, որ ուր սրտի վրէն թիզ մը վարդ ու ռէհան կայ բուսած, աննման, ուր նման ոչ երկնուց մէջ կայ, ոչ երկրի երես։ Թէ դուք մարդ էք, գնացէք դէւ Գորգոչանի հետ ինկէք, կայնէք։ Թէ ինոր մէջքը գետին դրիք, դարձէք, ձեր հալալն ու լայեխն ենք մեք։
       Մէկէլ օր պստիկ Միրզան աղբէրներաց խրատ կուտայ, որ իրենց սըռ դուրս չհանեն ու ինքն թագաւորից իզին կ’առնէ, կ’երթայ, կ’ասի.
       -Մէկ-երկու ամիս գործ ունիմ, կուգամ։
       Կ’երթայ, կ’երթայ, շատ կ’երթայ, քիչ կ’երթայ, Աստուած գիտէ, չուրմ կը հասնի քօշկ ու սարայ մը։ Կը տեսնայ հուրնի հրեղէն աղջիկ մը քօշկի պատուհանը։ Բարեւ կուտայ, բարեւ կ’առնէ։ Կը դառնայ աղջիկը, կ’ասէ.
       -Հողածի՛ն, օձն ուր պորտով, հաւքն ուր թեւով էս տեղեր չ’էկեր, դու ի՞նչխ էկար։
       -Քո սէրն է բերեր։
       Աղջիկ կողովով հաց ու կեր կը կախէ։
       -Կեր ու վերին ճամպհով անցիր, գնա, - կ’ասէ, - սիպտակ դէւ ցածրէն կուգայ։ Թէ ռաստ գայ, քեզ կուլ կուտայ։
       -Դու ո՛վ ես, քէ ի՞նչխ ու ե՞րբ են բերեր էստեղ, աղջի՛կ։
       -Իմ հէր Չինումաչինի թագաւորն է։ Մենք երեք քոյր ենք։ Բադաններով ու երկթէ դռներով էր մեր բնակարան։ Սիպտակ դէւ, սեւ դէւ, կարմիր դէւ էկան, երեքս էլ վերցին մեր քնած տեղէն, բերին։ Էս տարի եօթն տարի է, որ հողածնի երես տեսած չէի։
       Պստիկ Միրզան դէւ Գորգոչանի տեղ կը հարցուցէ։ Աղջիկն է, կ’ասէ.
       -Սեւ ու կարմիր դէւերաց հողէն պիտի անցնիս դէն։
       -Կաց բարով։
       -Գնա՛ բարով։
       Պստիկ Միրզան վերանց գնաց, իջաւ ցածրի ճանապարհ։ Կը նստի կ’աչքէ, որ դէւ գայ։ Դէւն է, ավղուշ արեր, իրիկուան դեհ էկաւ, հոտըտաց, հոտմըտաց։
       -Մարդ մարդահոտ կուգայ, - ասաց, - ա՛հ, վաղուց է ինսանի միս չեմ կերեր։
       Ու վազեց վեր պստիկ Միրզային։
       -Ես քո բերնի բրդուճ չեմ, ընձի կ’ասեն պստիկ Միրզա։ Քեզ պէս քառսուն եւ եօթն դէւու գլուխ եմ կերեր, ահա՛ քառասուն եւ ութ։
       Նետ կը թռուցէ մէջ դէւու ճիկարին ու քամկից կուտայ դուրս։ Դէւ կ’իյնի գետին, լեզուն մէջ բերնին կը լըխկլըխկայ։ Կը քաշէ զըլֆիքար թուրը, կը հասնի, կը կտրէ գլուխը, կը տնկէ թրին ծէրը։ Կ’երթայ սարայի տակ կը կանչէ.
       -Մ արա՛լ հանըմ, իրիշկէ, իրիշկէ, քո սիպտակ դէւ ղուրբան արի քո սիրոյն։
       Աղջիկ կ’իրիշկի որ ի՛նչ, սիպտակ դէւու գլուխը։ Ուրախութենէն կը ծռի, դուռ կը բանայ, երկու ձեռնով պստիկ Միրզայի ոտներ կը գրկէ.
       -Քե մեռնիմ ու քո Աստծուն, որ քե օրօղկեց, ձիկ ազատ արիր։
       Ձեռնէն կը բռնէ, կը հանէ վերին օտան, հաց ու բարին կը վայելեն, ջուր կը տաքցուցէ, ձեռն ու ոտ կը լուայ, կը քնեն։ Առաւօտուն կ’ելնէ պստիկ Միրզան, մատնիկ մը կ’ընցուցէ աղջկան մատ, կ’ասէ.
       -Դու իմ ջոջ աղբօր նշանլին եղար, երթամ սեւ ու կարմիր դէւերն սպանեմ, դառնամ, քե տանիմ։
       Կ’երթայ, սեւ դէւն էլ կ’սպանէ, գլուխը կը կտրէ, աղջիկն կը նշանէ միջնեկ աղբօր։
       Կ’երթայ, որ կարմիր դէւն սպաննէ (Խօսակցութեան, գործողութեան նկարագիրը առաջնոյն պէս է եւ կը կրկնուի)։
       Աղջիկ կ’ասէ, թէ.
       -Կարմիր դէւն սէյիր գիտէ, որ եթէ քան զինքն զ օրբայի րաստ գայ, կը դառնայ հողէ դար մը՝ գլխու վրէն ծակ մը, ծակէն մուխ դուրս կուտայ։ Ով որ մուխին մօտ երթայ, կուլ կուտայ։
       Պստիկ Միրզան կ’ասէ.
       -Աստուած ողորմած է, իմ զ ըլֆիքար սէյիրն էլ կը քակէ, թըլըսմն էլ։
       Կ’երթայ։ Կարմիր դէւն գուրզ ի վէր թեւին կուգայ.
       -Օ՛, օ՛, - կ’անէ, - ի՛նչ համով բրդուճ։
       -Ես քե գրողի բրդուճ պիտի անեմ, - կ’ասէ։
       Նետուանեղ կը քաշէ.
       -Հազըր կաց, կռուինք. եա՛ քե կուտայ Աստուած, եա՛ ընծի։
       -Ծօ՛ հողածին, դու ո՛վ ես, որ իմ դէմ կայնես, - կը բօռայ դէւ ու գուրզ կը զարնէ։
       Պստիկ Միրզան կը թռնի, մէկ ձեռնով կը բռնէ գուրզ ու կը բօռայ.
       -Քառսուն եւ ինն դէւ եմ սպաներ, քո սիպտակ ու սեւ աղբէրներ սատկեցուցեր։ Պստիկ Միրզան եմ ես, դո՞ւ պիտի իմ ձեռնէն ազատուիս…
       Որ լսեց, թէ պստիկ Միրզան է, լեղին փրթաւ։ Սէյիրով փոխուաւ կարմիր դար մը (բլուր), գլխէն բալան-բալան մուխ կը բարձրնէր։ Պստիկ Միրզան թռաւ էլաւ դարի գլուխ, եհան զըլֆիքար թուր, կոխեց ծակն ու խառնեց, խառնեց, չուր մը դէւու ճիկարն ու աղիքներ կտոր-կտոր բրդեց ու ծակեց, դուրս թափեց։ Ինքն վազեց ցածր։ Դարն էր, բլաւաւ (փլաւ, տապալեցաւ), ճիկարի կտորներ թրի ծայրը զարկած՝ գնաց պստիկ աղջկան։
       -Աղջիկ ջիւա՛ն, - բօռաց, - կարմիր դէւն ղուրբան արի քո սիրուն։
       Ուրախ-ուրախ աղջիկն ինկաւ պստիկ Միրզայի ոտաց, չէր կարնար բան մ’ասել, կեռիկը փակուաւ, ունքուր-ունքուր կուլար։ Գրկեց զինք պստիկ Միրզան, վեր տարաւ։ Կերան, խմեցին, պատմեց սիպտակ ու սեւ դէւերուն սպանել, երկու քոյրեր ուր երկու աղբօր նշանել, ու «Դուն էլ իմ նշանածն ես», - ասաց մատնիկն անցուց մատ։
       Գիշեր էր, քնան։
       Առաւօտուն պստիկ Միրզան ասաց աղջկան թէ.
       -Դու կաց, իմ նշանլին ես։ Կուգամ, քեզ կ’առնեմ ու քո քոյրեր, կ’երթանք։ Մըկայ դէւ Գորգոչանի ճանապարհ նշանց տուր, երթամ զինքն սպանեմ, գամ։
       -Մե’րթար, - կ’ասէ աղջիկ, - դու սաղ չ’ես դառնար. մ’երթար, դէւ Գորգոչան զալըմ գազան է, էնոր մահ չ’կայ։ Քո գլուխ դուրս կուտաս, մ’երթար։ Ո՞վ պիտի առնէ տայ քե էնոր նետուաղեղ, որ զարնես. ուր նետուանեղով կը սպանուի, մ’երթար։ Թէ չէ, ընծի էլ տար. հետ քե մեռնիմ։
       Կուլայ աղջիկ, սիրտ կուտայ պստիկ Միրզան, կ’երթայ։ Կ’երթայ, կ’երթայ, շատ կ’երթայ, քիչ կ’երթայ, Աստուած գիտէ, չուր մը կը հասնի դէւ Գորգոչանի քօշկն ու սարայը։ Գիշեր էր, դէլ չ’լուսցած պստիկ Միրզան քօշկի դրան առջեւ կը ջրցնէ ու կ’աւլէ, կ’ընցնի մէկ դեհ, կը նստի։ Լուսուն դէւ Գորգոչանէ քօշկից կ’իջնէ, ջրցանքն ու աւելը կը տեսնայ, ֆառախութիւն կուգայ։
       -Կայ, չ’կայ, - կ’ասէ, - հողածին մը էկեր է։ Ո՞ւր ես, հողածին, ո՞վ ես, մի՛ վախնար, արի, քո ուզած կուտամ, քո մազին էլ չեմ դիպներ։
       Պստիկ Միրզան է, կը կայնի դէւ Գորգոչանի առջեւ ու կ’ասէ.
       -Աղա՛, քո ողջութին կ’ուզեմ։ Իմ ընկերներ կորուսան վրէս, մոլորուայ, ինկայ քո դուռ։ Կտոր մը հաց ուտեմ ու քո խզմաթն անեմ, քանի ողջ եմ։
       Կը մնայ, ըսգուն խզմաթ կ’անէ, որ կը մտնի դէւու աչքը։ Շաբթուան մէջ իրիկուն մը կ’իջնեն խ աս բաղչան։ Զարմանալի ծաղիկներ, վարդ, ռէհան ու Աստըծու ստեղծած ըմէն պտուղներ կան, ավուզներ, շատրուաններ, հաւքեր, ջանավարներ, ինչ ուզես կայ, դու կ’ասես՝ դրախտն է։ Դէւ կ’ասէ.
       -Էս ավուզի եզրը բեր փռէ, ծաղիկներ քաղէ, բեր, փռուածքի մօտ շարէ, կեր ու խում պատրաստէ, մեզի ըմէն շաբթու էս իրիկուն հիւրեր կուգան։
       Կը պատրաստէ պստիկ Միրզան ու խելքով կը գտնէ, թէ էն երեք քոյրերն են, պիտի գան։ Ի՛նչ անէ, ի՛նչ չ’անէ։ Բաղչան կը ֆըռան, ծառից կախ կը տեսնայ Գորգոչանի նետուանեղ, կ’երթայ կ’առնէ։
       -Ի՞նչ կ’անես։
       -Փոշին սրբեմ։
       Ու նետ մէջէն կ’իյնի։
       -Բեր ընծի, - կ’ասէ դէւը։
       Կը տանի, նետը մէջ կը տեղաւորէ, կուտայ, որ տանի, կախէ տեղը։ Պստիկ Միրզան է, մէկ կ’երթայ, մէկ դէւուն կ’իրիշկէ, չուր մ’աչքը բռնէ։ Մէկէց մէկ կը դառնայ, նետուանեղ կը շիտկէ Գորգոչանին։
       -Օ՜, քո ջանի համար էկեր եմ ես։ Ի՜նչ, օ, պստիկ Միրզան եմ ես, - կ’ասի, նետ կը թողնէ։- Քառասունեւինն դէւ եմ սպաներ ես, դու էլ վրէն՝ յիսուն։ Հը՛։
       Նետ մտաւ Գորգոչանի սրտից ու քամկից էլաւ։ Ֆշֆշալով փռուաւ գետին, մեռաւ։ Լէշ քաշեց լխէփներաց տակ, ծածկեց ու գնաց, ծառի մը ետեւ պահուեցաւ։
       Մէկէլ տեսանք, որ երեք Եղունիկ թեւթռալէն էկան, իջան ավուզի վերան, հաւքեղէն հալուըներ հանին. մէյմէկ աղջիկ։ Ճանչցաւ, որ իւր եւ աղբէրներաց կնիկներն են՝ թագաւորի աղջիկներ, երեք քոյրեր։ Ձէն ու ծպտոց չհաներ։ Աւուզից կ’ելնեն աղջիկներ, կը հագուին, կը զուգուին, կ’երթան Գորգոչանի ծոց։ Կը տեսնան, որ Գորգոչան մեռած։ Կը զահահորէն, կը դառնան, հալաւներ կը հանեն, մտնեն ջուր։ Էն գահն ինե պստիկ Միրզան կը տնկուի ավուզի բերան։
       -Թո՛ւ ձեր երեսին, - կ’ասէ, - տեսա՞ք ձեր սիրած, տեսա՞ք մէկ թիզ վարդն ու ռէհան վեր սրտին։
       Աղջիկներ սեւ երես կը մնան… հալուըներաց փէշեր կը կտրէ ու թող կուտայ, որ ելնեն երթան։ Հաւք կը դառնան, կ’երթան։
       Պստիկ Միրզան էլաւ, դէւ Գորգոչանի քօշկն ու սարայը ինչ կար, չկար ժողվեց, քառսուն ուղտի վրայ բարձաւ, գնաց կարմիր դէւուն, սեւ դէւուն, սիպտակ դէւուն ըռզակներն էլ բարձաւ ու Չինումաչի թագաւորի աղջիկներ հեծցուց, քշեց, գնաց հասաւ Սեւ սարի թագաւորի երկիր։ Րաստ էկողին ճանկ մը ոսկի ետու, ասաց.
       -Գնացէք, թագաւորին ասէք՝ քո փեսան՝ պստիկ Միրզան, էկաւ։
       Ձէն հասաւ թագաւորի ականջ։ Թագաւորն էլաւ, առեց իւր վազիր վուզուր, ասքարն ու ձիաւոր, գնաց առաջ։ Զարմացաւ բերած ըռզակին, վերուցին երեք աղջիկն էլ բերին, իջուցին։ Իջաւ չ’իջաւ պզտիկ Միրզան, թալալ կանչել ետու, որ քառսուն տարեկանից վեր մարդեր մաջլիս գան։ Ինքն էլ գնաց թագաւորին խնդրեց, որ գայ մաջլիս։
       -Դատաստան կ’ուզեմ, - ասաց, - իմ ու քու աղջիկներաց։
       -Մաջլիս ինչի՞ կը կանչես, ամօթ չէ՞ աղջիկներ ելնեն մաջլիսի առջեւ։
       -Չէ, - ասաց, - թագաւոր ապրած կենայ, անամօթ են քո աղջիկներ, շատ հայր ու մայր, շատ նշանած ու նոր փեսաներ չար աղջիկներաց փորձանքէն պիտի ազատուին։ Թէ չի գաս, դատաստան չանես, կ’երթամ քո տունէն։
       Թագաւոր քան զիւր աչքի լոյս շատ կ’ուզէր պստիկ Միրզան։ Գնաց ու մաջլիս նստան։ Աղջիկներն էկան քօղն երեսին։ Պստիկ Միրզան իւր բերան եբաց, գլխէն անցած, աչքով տեսած բաները պատմեց, աղջիկներաց հալաւի փէշեր, որ կտրեր էր, հանեց։ Դրին, տեսան, որ հա՛, գօ տեղնըցտեղ անոնց կտորն է։ Աղջիկներ մնացին սեւերես, նստողներ մաթ մնացին։ Թագաւոր դատաստան կտրեց, իւր երեք աղջիկ ծամերաց կապեցին երեք կատղած ձիերաց պոչ՝ բերանսըվէր, ձեռն ու ոտ լարով կքեցին, ձիեր քշեցին սարեր ու քարեր…։
       Պստիկ Միրզայի բերած երեք աղջիկներ թագաւորի կնիկն իւր շապկից անցուց, արաց իւր զաւակ։ Նոր հարսնիս արին քառսուն օր ու քառսուն գիշեր, երեք քոյր երեք աղբօր վրայ պսակեցին։
       Աստուած ձեզ ազատէ շառից, շառղատայից։ Աստուած ըմէն մարդ հասուցի իւր սրտի մուրատին։
       Երկնուց երեք խնծոր ինկաւ։