ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԱՐԱՐԱԾՈՑ ԳՐՈՑ ԵՂԻՇԷԻ ՎԱՐԴԱՊԵՏԻ

ՅԱՒԵԼՈՒԱԾ
       Ա
       Ա. 1
       1 Զհրեշտակքն ոմանք ասեն հետ լուսաւորացդ եղանիլ, եւ այլք` յառաջ եւ յետոյ։ 2 Բայց յառաջին լինել երկնիցն եղեն ընդ հրեղինին, որպէս ասէ մերն Եղիշէ, թէ որպէս կենդանածնեցաւ երկիր` կենդանացնեցաւ երկին, ախտական` զախտականսն եւ անախտն` զանախտականսն` ի հրոյ եւ յաւդոյ գոյացեալք. բնութիւն հրեղէն եւ տեղի աւդեղէն, կամացն նոցա փոփոխումն կարէ լինել եւ բնութեանցն` ոչ։ 3 Եւ մեծ[է] պատերազմն հոգւոցն քան թէ մարմնոցն, որպէս անէծքն մեծագոյնք, որ եւ յանկեալսն ցուցաւ ի դեւսն։ 4 Զայս Եղիշէ ասէ։
       «Լուծմունք ի սուրբ գրոց», ՄՄ ձեռ. թիւ 750, 58բ-59ա։
       Բ
       Ա. 1ա
       1 Հրեղէն երկինն շրջագայէ ոչ յոք մերձ բաժանեալ յերկուս կիսագունդս` ի վեր եւ ի վայր. եւ ընդ հողմոյ խառնեալ շուրջ գայ, եւ անդի ի վեր փչեալ չտայ երկրի ի վայր ընկղմել։ 2 Եւ բնական ծանրութիւնն երկրի ի վեր չթողու։ 3 Եւ է հրեղէնն երկին զամենայն ի ներքս փակեալ, եւ ոչ ինչ արտաքոյ է մնացեալ , զի ի վեր եւ ի վայր եւ շուրջանակաւ պատեալ է զամենայնն։
       «Լուծմունք ի Սուրբ գրոց», թիւ 59ա։
       Գ
       Ա. 2
       1 Ապա թէ ասիցէ ոք հաստատութիւնն դեռ չէր լեալ, եւ փակեալ զհրեղէն երկնիցն զլոյսն ընդէ՞ր էր խաւարն։
       2 Ասէ ոմն ասորի Մովսէս անուն եւ մերն Եղիշէ, թէ ամպով ծածկեաց Աստուած, ընդէ՞ր. զի արար զամպն, քանզի գիտասցես թէ արարած է ամպն. եւ թէպէտ էութիւն չունի մշտակայ, այլ Աստուած սահմանեաց նմա բնութիւնն անդէն յարարչութեանն։
       «Լուծմունք ի Սուրբ գրոց», թիւ 60ա։
       Դ
       Ա. 3
       1 Եւ ասաց Աստուած, Եղիցի լոյս եւ եղեւ լոյս։
       2 Եղիշէ ասէ, թէ չէ այս նոր արարչութիւն լոյսս, այլ խզած է ի հրեղէն երկնէն. անդի խզեաց, զի ցուցէ քեզ զարվեստն եւ զկարելն։ 3 Եւ մարգարէն Դաւիթ ասէ. Ձայն Տեառն հատանէ զբոց ի հրոյ ։ 4 Եւ մինչ յայս ընդէ՞ր չարար լոյս. նախ զերկին եւ զերկիր արար առանց լուսոյ, զի նմա չպիտէր լոյս լուսոյն անճառի եւ յետոյ առնէ ի վայելս աշխարհի։
       «Լուծմունք ի սուրբ գրոց», թիւ 61աբ։
       Ե
       Ա. 6
       1 Յերկրորդ աւուրն արար զհաստատութիւնն։ 2 Շատ ինչ ասեն զնմանէ, այլ գրեմ քեզ զԵղիշէին, զոր սիրեմ մանաւանդ եւ հաճոյ է ինձ։
       3 Զբնութիւն աւդոյն խստացոյց եւ կարծրացոյց, թանձր գործեաց, ոչ որպէս երկաթ կամ քար, այլ սեղմեաց եւ անխոփոխս գործեաց եւ կազմեաց երկին։ 4 Եւ զջրոյն կէսն, զոր երկիր ի վերայ իւր ունէր` գոգեաց, տարաւ, եհան ի վեր. որ չկարէ ոք ասել թէ բնութեանն զհետ գնաց Արարիչն, թեթեւն ի վեր եւ ծանրն ի վայր, ահա ծանր եւ ի վեր։ 5 Եւ ոչ արկ զնա ի վերայ հաստատութեանն, այլ բարձր ի նմանէ, ոչ կարի հեռի, եւ է շրջաբոլոր զհետ հաստատութեանն. եւ ներքին ջուրն չէ կտրեալ ի նմանէ, այլ հողմ ուժգին վարէ, շրջէ, տանի ի վեր եւ ի խոնարհ, եւ մի ասասցես թէ զիարդ ի վայր շրջամբն չվայթի եւ հեղու, զի զամպդ ո՞չ տեսանես, կապեալ ջուր որպէս ի տիկ, եւ ուր կամի Արարիչն տանի, շրջեցուցանէ։ 6 Զի չէ այնպէս թէ տեղի ծանծաղ եւ տեղի ինչ թանձր, այլ միահարթ, հաւասար, զոյգ, կշիռ յամենայն կողմանց։ 7 Եւ է այսպէս երկիր ի վերայ ոչընչի կայ եւ ջուր ի վերայ երկրի. եւ այս ծովս, որ նաւք գնան ի վերայ, եւ զեզերաւքն բնակութիւն է այսր եւ ձորք են եւ գոգք, ուր զետեղեալ կայ ջուր ծովուն։ 8 Իսկ աւագն ովկիանոս կայ ի վերայ հարթայատակ հաւասարեալ, կոկեալ երկրի, եւ հողմով ուժգնագունիւ հիւռ գայ այնպէս սրընթաց, որ աւդն ջուր չկարէ առնուլ անդի, զի խլէ, հանէ, տանի յարագութիւն նորա, վասն որոյ գետ ասի նա եւ ոչ ծով. եւ հաստատութիւն կից ի վայր եւ ջուրն, որ ի վերոյ նորա, որպէս ասէ Դաւիթ` ջուրք, որ ի վերոյ երկնից. չասէ` ի վերայ։ 9 Եւ ներքին ջուրս չէ կտրեալ ի վերնոյն, այն ի վայր գայ, եւ այս ծառացեալ ելանէ միահաւասար։
       10 Եւ Գ (3) իրաւք պիտանացու եղեւ վերացումն ջրոյն, Ա (1). զի արգելցէ զկիզանողութիւն հրեղինին երկնի, Բ (2). զի զառաւել ծանրութիւնն թեթեւցնէ յերկրէ, Գ (3). զի զցամաքեալ երկիր բուսուսցէ։
       «Լուծմունք ի սուրբ գրոց», թիւ 63ա-64ա։
       Զ
       Ա. 16
       1 Եւ ասէ Եղիշէ, թէ ի վեր քան զԷ (7) մոլորակդ Է (7) աստղ այլ կայ` նշանաւորք, յոյժ ցրտագոյն եւ ամենեւին սառնամանիք, եւ են ընդ մէջ մոլարից եւ անմոլարիցն, եւ զհրաբորբոք ջերմութեան արփոյն նոքայ յինքեանս առնուն, եւ բարեխառն այն են, եւ յԷ (7) գաւտիսդ տան ի մոլորակսդ։
       «Լուծմունք ի Սուրբ գրոց», թիւ 69բ-70ա։
       Է
       Գ. 14
       1 Եւ ասաց ի վերայ լանջաց եւ որովայնի գնալ։ 2 Ոմանք ասեն, թէ իբրեւ զջորի էր չորքոտանի, բայց Եղիշէ ասէ, թէ ոտք չունէր, թեւաւոր էր սատանայ խոստացաւ կառք իւր առնել զաւձն եւ թեւաւոր կառաւք շրջել եւ թագաւորել երկրի. զթեւսն էհատ Աստուած, զի ընդ գետին քարշեսցի իւր վերելակաւն։
       «Լուծմունք ի Սուրբ գրոց», թիւ 87ա։
       Ը
       Ը. 13
       1 Եւ Եղիշէ ասէ. Ե[ր]բ ցամաքեցաւ երկիր ի ջուրցն գէճ ամպով ոռոգէր, բայց ասէ` զերեսս երկրի, եւ ոչ` զերկիր. երես երկրի զբուսաբերն եւ զպարարտն կոչէ, զոր ձեռք մշակաց հանդերձեալ էին գործել։
       «Լուծմունք Սուրբ գրոց», թիւ 77ա։
       Թ
       Ա. 1
       1 Որպէս կենդանածնեցաւ երկիր, կենդանածնեցաւ երկին, ախտականս զախտականսս եւ անախտն` զանախտսն, ի հրոյ եւ յաւդո գոյացեալք։ 2 Բնութիւն հրեղեն եւ տեղի աւդեղեն. կամաց փոփոխումն եւ ոչ բնութեան, մեծ պատերազմ հոգոց քան մարմնոց, որպէս անէծքն մեծամեծք, որ զանկեալսն ցուցաւ, որ էր ի յեւթն պարունակն, ուր արեգակն է, եւ ի վեր չէր իշխան անցանել։ 3 Յապստամբելն, նաեցեալ ի վայր, ետես զվայելչութիւն աշխարհի` եւ զմարդն տէր, խորհեցաւ հանել զմարդն եւ տիրել, եւ ի յայս շարժիլն անկաւ իշխանն` սատանա անուանեցաւ, որ է ապստամբ, եւ որ ընդ նովաւ զաւրքն` դեւք, որ է անմարմին չարութիւն, զի ծառա եղեւ ախտի, որ երկի[ւ]ղ ծնանի, եւ երկի[ւ]ղն` զատելութիւն, եւ նա` զաւտարութիւն, որպէս ազատ մնալն այլոցն զսէրն ծնաւ, եւ նա` զընտանութիւն, եւ նա` զորդեգրութիւն եւ որդեգրութիւնն` իշխան հայրենեացն։
       «Սրբոյն Եղիշէի», ՄՄ ձեռ. թիւ 4166, 208բ-209ա։
       Ժ
       Ա. 16
       1 Ի վերոյ եւթն մոլորակացն, որք են ընդ հրա[յ]ին կամարաւն, եւթն անմոլար աստեղք են։ 2 Եւ են ցուրտք. միջնորդ են արեգական եւ արփո[յ]։ 3 Եւ զանշէջ տոչորումն արփոյն, իւրեանց սաստիկ ցրտովն բարեխառնութիւն առնելով, արեգականն մատուցանեն, եւ արեգակն առեալ հեղու աւդն` առեալ զցրտութիւն եւ լոյսն զջերմութիւն մա[ր]մինն հրոյ։
       «Սրբոյն Եղիշէի», թիւ 209ա։
       ԺԱ
       1 Որոտ ձմերայնի ոչ լինի, զի ստերջանա ամպն, եւ որ բերինն ի խոնարհ ինքեանք են այնք հանդերձ ջրա[յ]ին խոնաւութեամբն։ 2 Առ յոյժ ցրտութեանն, ինքն ամպն կոտորատի խոնաւութեամբն` բրդի, բաժանի, դիզու, դնի ի լերինս։ 3 Իսկ գարունն աւդն պարարի խոնաւութեամբն եւ ի յարեգակնաին ջերմութենէն ջլանա զհարստութիւն. առ յոյժ փոթորկելն խոնարհի ի ծով եւ բերանացեալ բառնա ջուր ի վեր։ 4 Եւ ի սաստիկ ծանրութենէն յառաջ խաղա, եւ այլ աւդք կցին ի նա, ընդ անաւսրութիւն չկարացեալ հեղուլ զջուրն, ձայն արձակեն ընդ երկանց կանանց ծնանիլ մարմին յերկրէ։ 5 Եւ ձմեռն ոչ երկնէ, զի սառնացեալ, ամուլ է երկիր, շանդին ի հրեղէն մարմնոյն կտրեալ չդադարէ մինչ ի ներքին կիսագունդն յիւրն մարմին` ի պատուհաս եւ յահ մեղուցելոց։
       «Սրբոյն Եղիշէի», թիւ 209ա։
       ԺԲ
       Ա. 16
       1 Լուսինն ի լրմանն, կամ ի միջոցի, կամ մերձ ի հինն. եւ դիպի լուսիննն ի վերին կիսագնդին, եւ արեգակն ի ներքին կիսագնդին, կշիռ միմեանց ի միջի տրամագծին։ 2 Ի միում ժամու ոչ բաւէ արեգակն ըստ սովորութեանն ձգել լոյս յանիւ լուսնին` ընդ հիւսւսա[յ]ին կողմն խաւարի լուսին. իսկ յորժամ երկոքին իցեն ի վերինում կիսագնդին եւ զոյգ դիպին, զի արեգակն վերո է քան զլուսին, ի դէմ անկե[ա]լ արեգականն լուսին` թուի կորնչիլ արեգակն, որ ոչ է այլ լուսնի պատճառ։
       3 Արեգակն ի կատարել զընթացս գիշերոյն մկրտի յովկիանենոս, ի ձեռն աւդո եւ ցանէ յաշխարհ զոր ցաւղ անուանեն։ 4 Իսկ ի յոյժ բախման շրջագա պարունակացդ, շարժելով զյարմարական գնացսն, երեւումն լինի վերին լուսոյն, իբր անաւսր ինչ փապարս աւդեղէնս։ 5 Եւ յաղամողեալ լուսոյն եռան փայլատակունք առ ի ցրելոյ ուժգնութեան աւդոյն, եւ վաղվաղակի ծածկի, եւ հիացեալ` աստեղաց թափումն ասեն, որ ոչ է իսկ։
       «Սրբոյն Եղիշէի», թիւ 209ա-209բ։
       ԺԳ
       1 Արարող հոգին կրական զաւրութեամբ թափանցանցէ ընդ ամենայն արարածս, իսկ խոհականաւն յանկակից է ընդ մարմնական[ս]ն` բանաւորս, եւ ընդ անմարմինսն` վերին բանաւորս։
       2 Մարդ կրկին է եւ նա մեկին։ 3 Եւ կրկին մարդս դարձեալ բազում է` ցուրտ՝ աւդով, ջերմ՝ հրով, խոնաւ՝ ջրով, ցամաք՝ հողով։ 4 Եւ սոքա ոչ են սեռք` այլ` խզածք։ 5 Եւ այսպէս խզեցան մանրագոյնն` հողո, եւ համեղագոյնն` ջրո, կակղագոյնն` աւդոյ, փափկագոյնն` հրո, բաղկացեալ ի մի բնութիւն։
       6 Աւդ եւ ջուր անձեւ եւ անորակ է, թէ ի տիկ առնուս աւդ կամ ջուր` նոխազանա, եւ թէ յայլ ինչ` զնորուն ձեւ առնու։
       «Սրբոյն Եղիշէի», թիւ 209բ։
       ԺԴ
       ՎԱՍՆ ՀՈԳՒՈՑ ՄԱՐԴԿԱՆ
       1 Թէ ուստի գան, եւ յետ ելանելոյ ի մարմնոյ առ ով երթան, կամ թէ առաւել իմաստնայցեն։
       2 Զի գոն եւ հոգիք` զայս եւ բնութիւն մերոյ լինելութեանս ցուցանէ. քանզի կրկին է տեսակ մարդոյ, մին շարժէ եւ միւսն շարժի. շարժողն ունի զիմացական բնութիւն, եւ շարժեցեալն գործէ զսննդական տեւողութիւն. եւ է միութիւնս յորժամ երկոքեան ունիցին զտնկեցութիւն. ապա թէ թողցէ շարժողն, անկեալ դնի մարմին անխլրտելի։ 3 Բայց աւրինադիրն մեր զհոգի մարդոյ փչումն Աստուծոյ ասէ. եւ նորուն ծանաւթ եւ բարեկամ ոմն մարգարէ իբրեւ յերեսաց Տեառն ասելով. Հոգիք յինէն արձակին, եւ զամենայն շունչ ես արարի, ասէ Տէր ։ 4 Նովին հոգւով Ովսէէ մարգարէ ասէ. Ո՞վ հաստատեաց զհոգի մարդոյ ի նմա ։ 5 Բարւոք է այն միաբանութիւն, զի առանց Աստուծոյ եղեալ եւ ոչ ինչ. այլ զորպիսութիւնն պիտի իմանալ։ 6 Զի արար Աստուած զարարածս գիտեմք` ոչ ի նիւթոյ եւ ոչ ի հատոյ իմիք էութենէ, քանզի անհատ բնութիւն իմանամք զԱստուած. իսկ արարածս հատկոտոր։ 7 Դարձեալ յոչնչէ ոչ կարեմք ասել զայս մեծ մարմինս արարածոյս, եւ ոչ ինքնաբոյս գոյացութիւն, նա եւ ոչ ի վարանս տարակուսի անկանիմք թէ ուստի՛ եղեւ բնական կամքն Աստուծոյ իմանալ եւ առնել ինչ. այլ միշտ Աստուած, միշտ արարող զաւրութիւն ընդ իւր։ 8 Եւ յորժամ կամեցաւն` նոյնպէս կամեցաւ. զոր ունէր յիմանալւոջն` էած ի գոյացութիւն, զի իմանալեաց իցէ արարիչ բնական իմացութիւն։ 9 Իսկ արարչական զաւրութիւնքն` զիա՞րդ նիւթն անմարմին. իսկ արարչութիւնն զանմարմնոց եւ զմարմնացեալն` ի բազմադիմի մասունս, յիւրաքանչիւր ի զարդս, զի իցէ ոստն մի, եւ ստեղն մի, եւ արմատն բազում, եւ յոստոց անտի բազմատեսակ շառաւիղք։
       10 Արդ, որպէս վերագոյն ասացաք` յերկնէ երկնայինքն եւ յերկրէ երկրայինքս, եւ մարդ խառնուած յերկնէ եւ յերկրէ. անաւսրագոյնն յերկնէ, թանձրագոյնս յերկրէ։ 11 Զի թէ զգոյացութիւնս հրեշտակաց ծնունդ ասեմք երկնի, հրոյ եւ աւդոյ, որպէս եւ մեծն Դաւիթ ասէ. Ո արար զհրեշտակս իւր ի հոգիս ։ 12 Եւ զպաշտաւնեայս անուանէ հուր կիզելոյ, ապա յայտ է եթէ ոգիք մարդկան ի նմին նիւթոյ գոյացեալք` կամաւք Արարչին առաքին ի բնութիւն մերոյ լինելութեանս, ոչ հրեշտակացեալք եւ ոչ դիւացեալք, ըստ ոմանց անուանելոյ, այլ միայն հոգիք եւ հոգիք մարդկան։ 13 Հոգիք հրեշտակաց պարզ բնութիւն, անմարմին, անյաւդ, անորակ, անքանակ, անձն կատարեալ, եւ կատարելութիւն անձին ոչ յումեքէ, այլ ինքնակատար էութիւն, կատարեալ գոյացութիւն։
       14 Իսկ ոգիք մարդկան գոյացութիւն պարզ, էութիւն յստակ, սուրբ, մաքուր, իմացական բնութիւն, ձեւ սկզբնատպին, հարկաւոր շարժմունք, վերաբերութիւն անմահ տեւողութիւն, յարկակից մարմնոյ, միաբան որակութիւն, անձանձրանալի միութիւն, անբաժանելի մասունք, անհատ զաւրութիւն, անծերանալի յերկարութիւն, անտեղի բնակութիւն, յառաջ քան զգալն ի մարմին ի գոյացութիւն եղանութեանն` ունի իմացական, անքանակ. եւ ի մարմնի եղեալ զամենայնն ունի զիարդ որպէս կամի ախորժել։ 15 Եւ իմանի բնութիւն տարբերել ընդ մարմնոյն. բայց ես ասեմ ըստ բնութեան եւ ըստ բարոյական ձեւացելոյ հոգւոյս զառ ի միմեանց զմերձաւորութիւն։
       16 Գովի քնար, այլ ի ձեռն քնարահարին. գեղեցիկ են ձայնք երաժշտականք, այլ երաժշտականաւն. տեսեր զչքնաղ ինչ շինուած, ոչ ի նմին հարեր կացեր, այլ ճարտարապետին ետուր զգովութիւնն։ 17 Ապա թէ ոչ իցէ քնարն, չերեւի քնարահարն. սոյնպէս եւ ամենայն գործիք ձայնաւոր երգոցն ի ձեռն արուեստաւորին երեւին։ 18 Ապա թէ գործիքն ապականեալ իցեն, իբրեւ թէ որպէս փող ջախջախեալ, աղի խոնաւեալ, եւ ճարտարն առողջ եւ լի արուեստիւն եւ գիտութեամբ, ոչ կարէ ցուցանել զհանդէս առաքինութեան արուեստին. եւ գտանի ամենայն մասամբ ապականեալ ի գիտութեանն։ 19 Ապա թէ կատարեալք առ միմեանս հանդիպիցին, սփոփիչք եւ մխիթարիչք առ միմեանս հանդիպեսցեն բազմամարդոյ քաղաքաց, եւ պահի իւրաքանչիւր բնութիւնք զատ եւ ուրիշ խառն բնութեամբն։
       20 Ապա կարի գեղեցիկ մեր Արարիչն զբնութիւն մարմնոյն հաստատեաց շինուած բաժանելի, եւ զգոյացութիւն հոգւոյս արար անբաժանելի բնութիւն. եւ միաբանեաց իբրեւ քնարահար ընդ քնարի, զի շարժեսցի եւ շարժեսցէ զակն ի տեսանել, զռընգունս ի հոտոտել, զքիմսն` ի ճաշակել, զլեզու ի խաւսել, զխելսն` յիմանալ։ 21 Զայս ամենայն զբազմութիւն մասանցս մարմնոյ շարժէ ի կենդանութիւն եւ ի գործառութիւն ցորքան ժամանակ միաբանութիւն է շարժողին եւ շարժեցելոյն։ 22 Ապա եթէ չբաւեսցէ` սա քակտեալ եւ նա ի բաց կացցէ, լռեալ դադարեալ լինի ամենայն բազմութիւն արուեստիցն. սա դառնայ յիւր բնութիւնս, եւ նա վերանայ յիւր կայանն. ինքն յինքեան իմանայ, ինքն յինքեան հանգչի, ինքն յինքեան առաւելու, ինքն յինքեան խնդայ, ինքն յինքեան տրտմի, ինքն յինքեան շարժի, ինքն յինքեան եւ դադարի, ինքն իւր բաւական ինքնագոյ իմացութիւն, ինքնալուր, ինքնատես։
       23 Իսկ եթէ ոք զտեղեաց կամ զկայենից հոգւոց կամեսցի գիտել, զհետ եկեսցէ բանից մերոց. մի՛ գետնաքարշ գնացիւք եւ մի՛ ծովական ճանապարհորդութեամբ եւ մի՛ առասպելական բարբանջմամբ, այլ ճշմարիտ վարդապետութեամբ վկայութեամբք սուրբ գրոց, ուր առաքեալն յափշտակեցաւ, ուր պարգեւքն պատրաստեալ են, զոր մարմնաւոր զգայութեամբքս թարգմանել ոչ կարեմք, զանյաւդ տեղեացն` վերնոց քաղաք ասեմք, վերին Երուսաղէմ անուանեմք նմա, այլ ազատ բանակետղ։ 24 Անդ բիւրաւորք հրեշտակաց, բանաւոր իմանալի, եւ ոչ զգալի հոգիք են անդ մարդկան։ 25 Այլ զարդարոցն կատարելոց կամիցիս գիտել, թանձրագոյն ասացից. յորմէ նիւթոյ առաւ, ի նմին եւ չոգաւ դադարեաց։ 26 Լուր եւ մեծին Սիմոնի վիմի յուսուցանելն մանաւանդ եւ զճարտարապետսն փիլիսոփայից. իբրեւ հաճեաց զմիտս նոցա արարչութեանն ճառիւք, ասաց եւ վասն հրեշտակացն կայանից` զսուրբ, զանապական, զանպղտոր զհողմսն վերինս, զոր եւ բանակետղ առաքեալն անուանեաց։
       27 Ապա թէ ոք ի գրեալսն Մովսէսի ընթասցի, եւ փչումն յԱստուծոյ զհոգիս մեր ասիցէ, եւ զայն եւս իմասցի անկանել նմա ի մեծ վարանս տարակուսի, մինչեւ զանմարմին Աստուած, ի ձեւս մարմնոյ ածել` փչելն որպէս թէ բերանով, ռնգամբք եւ շրթամբք, հարկ է եթէ ամենայն անդամքն զհետ գայցեն, զոր քաւ եւ մի' լիցի, եւ մի' ի միտս անգամ այս եկեսցէ ուրուք` զԱստուած ի կարաւտութիւն զգայական գործւոյ ածել. այլ իմասցուք զփչելն ոչ ի նմանէ ի նա, այլ նմա փչելն զնա հոգիացոյց, որպէս զանգոյսն գոյացոյց, որպէս զանհոգին հոգիացոյց եւ զկենդանութիւն եդ ի վերայ նորա։
       28 Զի եթէ յԱստուծոյ էութենէն փչումն ասէք, զի՞նչ պիտոյ էր լսել զձայնն Փչեաց յերեսս նորա շունչ կենդանի, եւ եղեւ մարդն ի հոգի կենդանի (Բ 7)։ 29 Իբրեւ յայտնի է զաւրութիւն բանիդ, անուանեաց զառաջին արարչութիւնն հոգւոյն շունչ կենդանի իբրեւ զմի արարչութիւն. այլ վասն մեծախորհրդութեան, զի պատուականագոյն երեւեսցի մարդն յարարչութեանն` մեծարեաց զնա. իբր զի ստեղծ ձեռաւք զմարմինն, եւ բերանով զփչումն հոգւոյն։ 30 Քանզի աննախանձ է Աստուածութիւնն եւ անչարակնութեամբ պարգեւասէր, ոչ ինչ դանդաղեցաւ անուանել զմեր բնութիւնս պատկեր Աստուածութեանն. իբրեւ յայտնի է իմաստնոց եթէ որչափ հեռի են ի միմեանց մարդ եւ Աստուած` բնութեամբ։ 31 Ուստի եւ մեծ մարգարէն Եսայի ետես զԱստուած եւ հիացեալ զարհուրեցաւ. զզաւրութիւնսն պատմէ, զիսկութիւնսն լռէ, եւ գիտացեալ զմեր բնութիւնս` խոնարհութեամբ բարբառի. Յինէն արձակին հոգիք, եւ զամենայն շունչ ես արարի, ասէ Տէր ։
       32 Ահա յայտ է արարչութիւն հոգւոյ. արձակին կամաւքն Աստուծոյ յանաւսր բնութենէ, որպէս վերագոյն ասացաք. կենդանածնեցան երկինք մաւտաւորս իմանալիս եւ ոչ շաւշափելիս։ 33 Սոյնպէս եւ յորժամ արտաքոյ մարմնոյս եղեալ ոգիք, զամենայն արտաքնոց զգոյսն տեսեալ եւ ընդ նոսա լինելով` ոչ կարէ ի մարմնի լինել, եւ ոչ զպէտս մարմնոյ կատարել. որպէս հարկեալ էր յառաջագոյն ի բռնութենէն չելանել ի մարմնոյն, նոյնպէս ոչ յետ ելանելոյն անկանել նմա ընդ մարմնական պիտոյիւք մինչեւ յաւրն յայն յորում յայտնեսցի Արարիչն արարածոց։
       34 Բնութեամբ կրկին է տեսակ մարդոյ, մինն` կառավար եւ երասանակալ եւ ուղղիչ, եւ միւսն` բնակարան բնակողին եւ շինած զարմանալի, անմահական հոգւոյն անուրանալի բնակարան. որով իմանալին ընդ մարմնականս ընդ այս կենցաղավարութիւնս սովաւ հաղորդի մնալով յուրախութիւնս, եւ տեսանելիս ընդ անտեսանելին հաղորդեալ` ոչ հեռանայ ի թանձրութենէ։ 35 Զի սա քաղաք է իշխանականին, դարմանաւոր, սննդական եւ կենդանի տաճար, այլ եղծանելի եւ արագալոյծ եւ առժամայն վայելչութիւն. իսկ տիրական` իբր զթագաւոր եւ տեսուչ եւ դատաւոր իրաւախորհողութեան, զի ոչ ունի պէտս առ դարման սննդեան. սակս այսորիկ եւ անապականելի եւ անապական. զսա աստուածային աւրինադիրն Մովսէս փչումն յԱստուծոյ ասաց։ 36 Արդ, մի' ոք ծառայեսցէ բանին, այլ մտացն հնազանդեսցի. զի անհանճար խորհրդոյ է իմանալ փչումն յԱստուծոյ` բերանոյ եւ ռընգանց որոշեալ տեղի. ապա եւ այլն ի ներքս եկեալ լինին մասունք մարմնոյն, եւ զանմարմին եւ զանկարաւտն ընդ զգայականիս շինեալ կարաւտութեամբ։ 37 Այլ ի սա փչել զգոյացուցանողն հողմաշարժ կենդանութեամբ հաւանելի է. յորմէ եղեալ մարդն ի հոգի կենդանի` աստուածահրաշ միաւորութեամբն հաստատեալ ըստ եղութեան թագաւորական բանին թէ` Ո՞ հաստատեաց զոգի մարդոյ ի նմա։ 38 Այլ եւ արձակեալ, որ ոչ հաստատեալ, զոր Երեմիաս ասէ. Կենդանի եմ ես, ասէ Տէր, զի հոգի յինէն ել, որով յայտ արար զնա միայն գոլ Արարիչ բարեացն կամողաց։
       39 Աստուած անհատանելի բնութիւն է, որ ինչ հատեալ լինի յԱստուծոյ. եւ դարձեալ ոչ այլ ինչ յառաջն կայր նիւթ յորժամ ստեղծանէր զպատուականն զայս հոգի. այլ եւ ոչ ինքնաբոյս եղեալ ըստ ինքեան, զի չէ ոք մշտնջենակից Աստուծոյ. զի ոչ է յումեքէ եղեալ. զնորա սահման լինելութեան ոչ ոք գիտէ. այլ սա ոչ է անխնդրելի, զի արարիչ սորա Աստուած է։ 40 Եւ զի երկնայինն է հոգւոյն բնութիւն, ցուցանէ զի ելանելով ի մարմնոյս` ոչ ստորիջէ յերկիր. այլ զբարձրանալոյ մայրածննդեան իւրոյ ցուցանէ զիմանալի երկիրն։ 41 Եւ որոշեալ մարմին յիմացականէն` ոչ վերաբերի ի գերակայն, այլ վայրիջի յերկիր ծնող իւր. յորմէ յայտ է թէ յախտականէս զախտաւորն ստեղծ Աստուած, եւ յանախտէ զանախտն. եւ յետ որոշման ոչ հեռանայ, այլ յիւրն երթեալ դադարէ ի տեղիս, ըստ բանին Գնաց մարդ ի տուն իւր յաւիտենից , եւ Հոգին դառնայ առ Աստուած, որ ետն զնա ։
       42 Արդ, երթեալ միանայ ի լոյսն, ուստի ծնաւ, զի լուծաւ ի կապաւոր մարմնոյն որպէս կապեալ ունէր միութեամբ։ 43 Զի որպէս քար մեքենայի յաւդ պարզեալ, զի յորժամ լուծանի` հասանի վաղվաղակի յերկիր, ուստի առաւ, նոյնպէս եւ հոգին, զի այժմ ծանրացեալ է քան զբնութիւնս աւդոց, իսկ ի միւսում խառնուածին դարձեալ զաւրանայ քան զնա, եւ առ ինքն վերամբարձեալ ձգի։ 44 Եւ է նա հուր, հողմ, լոյս. իսկ մարմին հուր, ջուր, աւդ, հող, հակառակախառն զուգակշիռ միութեամբ ընտանեցեալ, երկու` վերաբերական հանապազաթռիչ թեթեւութեամբ. իսկ երկու` վայրաբերք ծանրութեամբ մշտաշարժ երկրասողութեամբ. զի ոչ այլ ինչ քան զբնական իմաստութիւն Աստուծոյ իմանալ նիւթ արարելոյ այս է, զոր մշտնջենապէս յիմանալւոջն ունէր զիմացեալն. յորժամ կամեցաւ ի գոյութիւն ածել, սահմանեաց եւ եղեւ իբրեւ մայր իմանալին։ 45 Եւ երկու ի նմանէ երեւեցան ծնունդ` տեսանելին եւ իմանալի։ 46 Եւ յերկոցունց եղեն բազում տեսակք, յանմարմնոյն անմարմինք եւ ի մարմնոյ մարմնաւորք, ոյք են հրեշտակք եւ մարդիկ։
       47 Մարդ յերկնէ է եւ յերկրէ խառնուած գեղեցիկ, զդէմսն ի միասին կապեալ արուեստաւոր իմաստութեամբն Աստուծոյ. պարզ եւ թեթեւագոյնն յերկնէ, ծանր եւ շարադրական յերկրէ։ 48 Զի թէ զայլ ազգաց զգայականաց զբնութիւնն աստ իմանամք, սակայն ծառայականք եւ անհանճարք. իսկ իմանալիս այս ի մեզ վեհագոյն ազատ եւ անկարեկան նիւթից, մաւտաւոր Աստուծոյ բնութեանն, հրեշտականման եւ ի նոյն էութենէ, այլ ոչ հրեշտակ՞ այլ հոգի միայն եւ ընդ անարգ նիւթոյս կապեալ, եւ ի բարձանց եւ երկնային, հակառակ եւ երկմիտ եւ անընտանի ստորակայից, այլ հնազանդեալ կապանաւք մարմնոյ։
       49 Զի թէ զմարդկան հոգւոյ կամի ոք ուսանել զկայանս, մի' թանձրագոյն մտաւք հայիցի երկրաքարշ ախտիւք ծանրացեալ. այլ թռուցեալ ըստ սրբոյն Պաւղոսի որ ասէ` Անճառելի տեղի, զոր դրախտ անուանեաց եւ երրորդ երկինս . այլ իմացեալ քան զվերին զայն եւ զհաստատութիւն։ 50 Արդ, աստի յափշտակեալ հոգիս` ի հոգեւորականն եհաս կայանս, որ աստուածային պատմութիւն վերին անուան` Երուսաղէմ, ուր բիւր հոգիք արդարոց կատարելոցն ուրախանան, յառաջատես լեալ Աստուծոյ բարեացն, անպատմելի եւ անուշահոտ եւ լուսաւոր աւդն, յորս ոչ է այլախառնութիւն դառնութեան։
       51 Այլ ասացի պարզագոյն ինչ բանիւք, զի ուստի եղեն հոգիքն` առ իւրն երթեալ լինին ի բնակութիւն. եւ մարմին դարձեալ յիւր տեղին միանայ ազգակցեալ եւ յապականութիւն դարձեալ։ 52 Այլ անտեսանելին եւ անեղծական յառաւելատեսիլ փոփոխեալ, չունի պէտս առ մարմնականս առ այս կեանս, եւ ոչ կարաւտութիւն ի տեսութիւն. եւ ոչ կարող իսկ են եւ ոչ նոքա որ առաւելագոյն արժանաւոր եղեն պատուոյ` մարտիրոսքն։ 53 Նոքա յայտնիլ ումեք ոչ կարեն. ոչ ի։ 54 տ։ 54 գ։ 55 Ապա թէ անգոսնաբար ոք կամ անխրատ սովորութեամբ երազովք վարեսցի, վերստին անցանելով ըստ հեթանոսական սովորութեամբ, բազում են աւրինակք, որ մոգ քաղդեացիք աստեղագիտութեամբ աստուածածանաւթ, եւ բաբելացւոց գաւազանահարացն եւ լերդահմայ, եւ ընդ աջմէ ելանել հմայիցն Հրէաստանի եւ Երուսաղէմի, զոր մտանել սրոցն ընդ Ռաբովթ` որդւոցն Ամոնայ եկեալ ի գլուխ երկուց ճանապարհացն, երկու առաջք ի միոյ աշխարհէ, եւ ստութեամբ արդարացեալ լինին հմայքն մտանել սրոյն ի պարանոցն Ղովտայ խնդրէր զանիրաւութեան վրէժս ի նոցանէ։ 56 Այլ եւ կին ոմն վհուկ Սաւուղայ ճշմարտապատումն, եւ իղձն Բաղաամայ ի Միջագետաց մարգարէ ստուգատես, Երեմ ի Հրէաստանէ բաբելոնացւոյն իմաստնէն ապրեցուցիչ երազահանութեամբ. եւ Յովսէփ երազատես եւ երազահան Փարաւոնի։ 57 Այլ այս ի բաց մերժեալ է յեկեղեցւոյ Քրիստոսի ըստ ճշմարտապէս գրոց, զի այս հեթանոսաց է եւ ոչ քրիստոնէից։
       58 Ապա թէ ոք այլանդակապէս ընդ այս մտածութիւնս անցանէ` աւտար խորհրդովք նշանագիրս գծել, կամ մարգարէանալ առ յապայսն եւ երազահմայ լինել, ցնորել մոլորութեան երազահան ստութեան, ընդ անկոխելին գնալ պողոտայ անքրիստոնէաբար, եւ բնական ի մեզ կիրսն ճշմարտութեան պատմել, որ լինի այս եւ վնասել խելապատակին ընդ վայրաբանութիւն, եւ հիւանդութեամբ բազում ինչ տեսեալ խաւսի անհանճարաբար, զոր եւ արբեցողաց իմն թուի շրջագայութիւն լինել երկրի զինքեամբք, եւ յայլայլեալ զգայութեանն ի ջերմութեանցն զայսպիսի սովորականութիւնն ի մեզ աւրինադրէ գործ ինչ լինել։ 59 Կամ զայն զոր դեւքն կերպարանեալ ի նմանութիւնն մոլորեալ մեռելոց, զոր գիտակն էին ի կեանս մարդոյն, եւ զնոյն նմանեալ յայտնին ի տրտում երեսս կամ ի զուարթս իբրեւ պատուէր ինչ տալով եւ զգուշացուցանելով, որպէս թէ մեռեալն եւ սպանեալ մարմնոյ հոգիացեալ, եւ ի միասին գտեալ. զոր ոչ յաւգուտ, այլ ի վնաս եւ ի մոլորութիւն փութացեալ լինի, եւ նա զայն անուսմնաբար ճարտարութեամբ պատմէ, այն արտաքոյ է քրիստոնէութեան։
       Մատեան գիտութեան, էջ 369-373։
       Սրբոյ հաւրն մերոյ Եղիշէի վարդապետի մատենագիտութիւնք, Վենետիկ, 1859, էջ 369-376։
       ԺԵ
       [Երանելոյն Եղիշայի]
       1 Ըն[դէր եդեմ անուանեաց զդրախտն փափկութի]ւն յ[որժամ զմարդն ի] նմանէ հալածե[աց] գործեցեալ զերկիր յորմէ առաւ։
       2 Ո[րպ]էս մշակք այգեստանեաց, որ գործեն զնա. մշակ` միտք եւ զգայութ[իւն հոգւո]յն, եւ կերակուր եւ պտուղ զՔրիստոս ասէ եւ զ[վարդա]պետութ[իւն հոգւո]յն [իսկ մշակ իմաստութեան]ն էր։ 3 [Իսկ յորժամ] հ[եռացաւ] յիմաստութենէն ապա սովամահ շրջեր յանմահ կերակրոցն եւ տգիտութեամբ եւ անզգայութեամբ լցեալ, որով պղծի մարմինս եւ տկարանան միտքն։ 4 Վասն այնորիկ նախատանաւք անզգամին կոչեաց զնա դրախտ փափկութեան, զի զփշաբեր երկիր եւ զխոշորագունի եղեւ ժառանգ, որ լի ցաւաւք եւ տրտմ[ութե]ամբ, քանզի իմաստութեամբ կեալն է փափկութիւն եւ գրգ[ու]թիւն եւ ընդարձակութիւն ոգւոյ բանականի։ 5 [Արդա]րութիւն, որ ոչ գտաւ յերկրի, բայց միայն` մեղք ։
       6 Զինչ է ապականեաց ամենայն մարմին զճանապարհս նորա ի վերայ երկրի ։ 7 Յառաջն ամբաստանեաց նոցանէ Աստուած թե եղեն մարմին. Եւ արդ, ասէ թե` Ապականեաց ամենայն մարմին զճանապարհս նորա։ 8 Իսկ ճանապարհ զոր ասէ ապականեալ զնեղ ճանապարհն, այս է` ժուժկալութիւն կրաւնից եւ սակաւապիտութիւն, ողջախոհութիւն, արութիւն, եւ չարութեան հակառակամարտք, ընդ որ ոչ գնան մեղաւորք, այլ ընդ լայն եւ ընդարձակն սիրեն գնալ։
       9 Զինչ է ժամանակ ամենայն մարդոյ գա ընդդէմ իմ զի լցաւ երկիր չարեաւք։
       10 Յաղագս մեղացն կարճեցաւ ժամանակ, քանզի ժամանակ ամենայն մարդոյ վասն մեղացն պակասի, քանզի բաց կա ի ժամանակէ նոցա իսկ զարդարոցն լի աւուրբք ցուցցէ, որպէս եւ յԱւետարանի զկարճելն ասէ, եւ Յոբ եւ Սողովմոն զլնուլն աւուրցն։
       11 Զինչ է Նոյի կազմածն։
       12 Աւրինակ էր տապանն մարմնոյս մերոյ եւ զամենայն կազմած նորա գտցես, ըստ մարմնոյս մերոյ կարգի ։ 13 Դարձեալ եւ սուրբ Խաչին նմանեալ, եւ մարմնոյն Տեառն, որ ի վերայ նորա բազկատարած, եւ մարդ խաչանման։
       14 Ընդէր ասէ խորշս խորշս արասցես։
       15 Խորշս խորշս գործել զտապանն։ 16 Նա ինքն խորշ խորշ է մարդոյ մարմին, որպէս անդամք եւ զգայարանք ուղղաբոյն, աչք, ականջք սրտին առագաստ ներքին որովայն ։
       17 Ընդէր հրամայէ ներքուստ եւ արտաքուստ կպրել զտապանն։
       18 Որպէս կպրով մածեալ են ի միմեանս ոսկերք մեր ջղովք երակաւք արեամբ ։ 19 Իսկ որ այսր անդր ծփէր տապանն զհրեական մոլութիւնն ասէ եւ զսատանայական։
       20 Ընդէր տապանին չափ աւանդեաց զայն երկայնութիւն երեք հարիւր կանգնոյ լայնութիւն հիսուն խորութիւն երեսուն եւ ի մի կանգուն ի վերուստ կատարել առ սակաւ սակաւ քաղել զաւրէն կոթողի։ 21 Տապանն աւրինակեալ մարմնոյս եւթնաթզեան կալ երկու հազար եւ հարիւր։ 22 Իսկ եթե ոք առեալ լար յոտից մինչեւ ցգլուխ չափաւոր մարդկան դիցէ, գտանէ զլարն վեց կրկին, ըստ լայնութեան լանջաց եւ տասնեկին ըստ բարձրութեան կողից, որ են ըստ տապանին չափոյ եւ մարմին մարդոյ, իսկ ի մի, կանգուն կատարել, որ է գլխոյ աւրինակ, որ իբրեւ ի դղէկս պարսպաց բնակեալ ի նմա միտքն որպէս թագաւոր։ 23 Արդ մարդոյ երկայնութիւն ութ թիզ աւրինակ հանդերձեալ արքայութեանն եւ յերեքկնի [որ] լինի քսան եւ չորս, որ է ըստ տունջեան եւ գիշերոյ մասանց եւ ըստ մարգարէական տառից, որ է քսան եւ չորս գոյութիւն երեք հարիւրեկին ի միակէն թուելով դարձեալ տասնիւ բազմապատկեալ լինի եւթանասուն եւ դարձեալ զեւթնաթզեան չափս մարդոյն զամենայն թիւսն եւթնապատկեալ ըստ վեցաւրեին լինելութեան լինի երեք հարիւր։ 24 Եւ դարձեալ ըստ լայնութեան կրկնեա եւթն լինի քառասուն եւ ինն, որ ծնանի զհիսնեակն, որ է սրբութիւն եւ թողութիւն ամենայն մարմնոյ իսկ քառապատկեալ զեւթնեակն, ըստ նիւթոց լինի երեսուն ըստ բարձրութեանն։ 25 Արդ, այս է խորհուրդ տապանին, աւուրք տարւոյ հարիւրեակքն երկայնութիւն, որ է երեք հարիւր, իսկ հիսուն ի լայնութիւնն որպէս եւթնից եւթն քառասուն եւ ինն նոյնպէս եւ տարին եւթնից հիսուն է եւ երեսուն բարձր, վասն զի երկոտասանից երեսնեակս բաժանի տարին։ 26 Իսկ որպէս շաբաթքն ի տարւոջն նոյնպէս եւ մարդ թզաւք չափեալ յառաջուստ կողմանէ եւ ի վերջուստ եւ ձեռաց չափքն առաջուստ եւ վերջուստացն չափք, որ լինի երեսուն եւ երկու յերիցն կամ երեսուն, ըստ երեքհարիւրին իսկ քսան կամ քսան եւ երկու եւ ի լայնն հիսուն եւ երկու ըստ շաբաթուց տարւոյն ։ 27 Իսկ երեսնեակդ կատարեալ թիւ ըստ Երրորդութեանն եւ ըստ բնութեան մարդոյն, քանզի յերեսնամի մարդ պապ լինի, զի ի հնգետասան նման իւր ծնանի եւ յերեսնեկին պապ լինի, որ է կատարելութիւն, որպէս ասէ Հերակլիտոս։
       28 Ընդէր ամենայն, որ ինչ կա ի վերայ երկրի մեռցի ասէ, քանզի զինչ մեղան անասունք։
       29 Յորժամ թագաւորն անկանի ի պատերազմին, այլ զաւրքն ընդ նմա եւ յորժամ գլուխն կտրի այլ անդամքն` ընդ նմա։ 30 Բայց առ [ի միտս] յորժամ հոգին հեղեղատի ի սահմանաց ախտին, եւ այլ մարմին եւ զգայարանք ընդ նմա մեռանին։
       31 Ընդէր ասէ մուտ դու եւ ամենայն տուն քո ի տապան, զի զքեզ։
       32 Յորժամ Աստուած զտանուտէրն ապրեցուցանէ` տունն ընդ նմա ապրին։ 33 Տանուտէր միտք ոգւոյն են այս առ Նոյ եւ առ տուն իւր աւրինակի եւ առ ոգի եւ մարմին ։
       34 Ընդէր ի տապանն հրամայէ մուծանել ի սրբոց պաճարաց եւթն արու եւ էգ իսկ յոչ սրբոցն երկու արու եւ էգ։
       35 Եւթնեակ թիւն Աստուծոյ աւրինակ բերէ սակս կատարմանն իսկ երկուքդ երկպառակութեան եւ յաղագս ունայնութեանն անմաքուր է, հինգ զգայութիւն ձայն եւ սէր, եւ էգ են, վասն զի անասուն մասին են, վասն զի էգ կոչի։ 36 Արդ, է եւթն եւ վասն եւթն շնորհաց Սուրբ Հոգւոյն, որ բաշխի առաքինեացն ոգւոց, իսկ երկուքն եւ վասն զի բաժանի յառաջնոյն յարդարութենէ առ մեղս, որպէս առ Ադամ եղեւ, եւ խառնէ զանխառնելին, այսինքն` զմեղս։ 37 Արական մասն զարդարութիւն առաքինեացն կոչէ, քանզի որում այն հասանի ոչ տա թոյլ խորհրդոցն ելանել արտաքս առ զգայարանսն, այլ դարձ[ու]ցանէ վաղվաղակի առ ուղիղն բանն։ 38 Իսկ վատթար երկու, որ ածինն չարութիւնն լինի, զի երկմիտ է երկբաց։ 39 Արդ, բարին եւթնեկին է. անդ աչքն, քանզի ոգւոյ ընտանի է եւ լուսոյ ։ 40 Արդ, այդ է բանալ մտացն զպատուհանդ եւ դառնալ յապաշխարութիւն եւ զպիղծ ագռաւն ի բաց վարել։
       41 Ընդէր զագռաւն առաջին առաքէ։
       42 Ամենայն կենդանեաց թշնամի ագռաւն է վասն ոչ դառնալոյն անդրէն։ 43 Քանզի եւ այժմ յորժամ կոչիցէ, սպասեն բազումք խտրելով նշանակեն զագռաւն սատանայի աւրինակեալ, իսկ աղաւնին` արդարութեան , յորում Հոգին Սուրբ բնակէ։ 44 Արդ, մի տացուք տեղի պիղծ ագռաւուն, զի մի՛ ապականեսցի տաճար Աստուծոյ, այլ զնա ի բաց վարեսցուք որ են սեւագունդ այսք։
       45 Ընդէր ելեալ ագռաւն ոչ եւս դառնա, զի չեւ եր մասն երկրի ցամաքեալ։
       46 Յորժամ ետես ագռաւն զջուրն զեղեալ խնդալից եղեւ ընդ կատարածն, զի ընտանի է սատանայի։ 47 Իսկ աղաւնին վաղվաղակի ի բաց դառնա տրտմեալ եւ ոչ համարեալ տեղի արժանի հանկստեան։ 48 Եւ զինչ է հանգիստն, այսինքն` կայան դադարելոյ։
       Մատեան գիտութեան, էջ 310-312։
       ԺԶ
       Երանելոյն Եղիշայի
       1 Ջուրց հեղեղ զբազմութիւն մեղացն կոչէ, իսկ ներումն` ողորմութեան նորա, քանզի ի դադարել ջուրցն արձակեաց զագռաւն (Ը 7), այսինքն` զսատանայ յաւազանէն սրբոյ` հաւուն բերել տերեւ ձիթենւոյ իջեալ լինին շնորհք Սուրբ Հոգւոյն իմասցեն յանձինս իւրեանց։
       2 Ընդէր յետ ելանելոյն ի տապանէն աւրհնէ Աստուած զՆոյ աւ զորդիսն եւ ասէ. Աճեցէք եւ բազմացարուք եւ լցէք զերկիր, եւ ահ եւ երկիւղ ձեր եղիցի ի վերայ գազանաց եւ թռչնոց եւ որ այլքն (Թ 1-2)։
       3 Ահ եւ երկիւղ ձեր եղի[ցի ի վերայ գազանաց] զմիտսն կացոյց տիրել մարմնոյն եւ իշխել գարնանաին մասին, որ է բարկութիւն վայրենի։ 4 Իսկ սողուն աւձ զհեշտ ցանկութիւն պղծութեան, որ թիւնովն սպանանէ զհոգին, իսկ թռչուն` զխորհուրդս հպարտացեալս։
       5 Զինչ է եդից զ[աղեղ]ն իմ յամպ (Թ 13)։
       6 Աստուծոյ զաւրութիւն է աղեղն վասն փարատելոյ զխստութիւն աւդոյն նետ կոչէ զհուրն։
       Մատեան գիտութեան, էջ 312-313։
       ԺԷ
       Ընդէր զորդիս արդարոյն յիշեցեալ զՍէմ Քամ եւ զՅափեդ զմիջնոյն զազգն միայն պատմէ ասելով Քամ էր հայր Քանանու եւ զկնի այսորիկ բերէ. սոքա են երեք որդիք Նոյի (Թ 19)։
       2 Իսկ որ զՔամ յայսմ տեղ յիշէ, վասն հանդերձեալ անիծիցն, զոր առլոցն էր, եւ դարձեալ վասն բազմանալոյ ազգին Քանանու առեալ զերկիր նոցա տա Իսրաիլի։ 3 Արդ, զհայրն եւ զորդին ընդ մի համար թուեալ, վասն զի մի բնութ[եամբ] էին, որ աւրինակ մեղաւորաց, նա եւ սատանայի` ծնանել Քամա զչար խորհուրդ։ 4 Քամ թարգմանի ջերմ, իսկ Քանան` գնաւղ կամ առիթ ։
       Մատեան գիտութեան, էջ 313։
       ԺԸ
       Եղիշայի
       1 Անիծանելն զՔանան, անիծեալ լինի սատանայ, զի զառականս առաջին մարդոյն յայտնեաց, իսկ ծածկելն զմերկութիւնն երկուց որդւոցն աւազանին շնորհաւք ծածկեալ լինի մերկութիւն առաջին մարդոյն։
       2 Զինչ է` Սկսաւ Նոյ այր մշակ լինել երկրի (Թ 20)։
       3 Վասն զի յետ նախաստեղծին Նոյ ընտրեցաւ հողագործ նմանեալ Ադամայ, զի եւ յանժամ ջուր ունէր զերկիր որպէս աստս։ 4 Արդ, առաջին սա եղեւ հողագործ, իսկ մեկնութեամբ երկիր զմարմինս կոչէ, մշակ` զմիտս հոգւոյն բարեգործն, որպէս զՆոյ պատուեալ չարագործն որպէս Կայէն, քանզի եւ նա մշակ, այլ` նենգաւոր, որպէս ասէ. Գործեսցես երկիր եւ ոչ տացէ քեզ պտուղ։ 5 Իսկ բարեգործն` որպէս հմուտ մշակ տնկոց եւ բուսոց, իսկ մեղաւորն` որպէս նենգաւոր եւ տգէտ վարձկան եւ ոչ խնամող ։
       6 Թե ուստի եգիտ զտունկն եւ զածն, զի երկիր հեղեղեալ էր (Թ 20) ։
       7 Քանզի ժամանակն գարնանային էր զտնկեալսն սնուցանէ, իսկ զկարեւորն ինքնին աճեցուցանէ եւ բուսուցանէ, իսկ զաւելորդն Նոյ տնկէ, քանզի ժամանակ գարնայնւոյ էր, եգիտ տունկս կենդանիս եւ տնկեաց ։
       8 Զինչ է` Արբ ի գինւոյն եւ արբեցաւ (Թ 21)։
       9 Արբեցաւ, զի զանապական արբ։ 10 Արբեցաւ Նոյ, եւ մեղաւ, եւ մերկացաւ, քանզի յանցեաւ, որպէս նախահայրն, յորժամ մեղաւ մերկացաւ. ետես Քամ, որ աւրինակեալ դաւող մարմնոյս մերոյ մեղանչականի, նա եւ սատանայի։ 11 Իսկ Յափեդ արդարութեան աւրինակ եւ Սէմ` բարի գործոց եւ առաքինութեան , նա եւ` Քրիստոսի, յորմէ կատարեալ արդարութիւնն հանդերձն զսրտին զղջումն եւ զմկրտութիւն աւազանին։ 12 Արդ, մերկութիւն յերկուս դէմս ասի. մին յարդարութենէ մերկանալ, որպէս Ադամ, եւ մեւս` զմարմինս մերկանալ, որպէս Պ[աւղոս] ասէ. Եւ զմեղս մերկանալ զմարմնոյ ծանրութիւն , որպէս ի գերեզմանէ ի բաց փախուցեալ, յորում ի բազում ժամանակս որպէս ի գերեզմանի եւ ի խաւարի թաղեալ կայր եւ զհեշտ ցանկութեանցն եւ զայլոց ախտիցն ախտանայր, որ եւ յամենայն աւուր հեշտասիրութեանն աղագաւ պատրեն զմեզ, որ դուրդեալ գնամք զկնի նորա արբեալ եւ կրկին դուրդեալ եւ խելագարեալ եւ թմբրեալ ի քուն. այն է աւրինակն։ 13 Իսկ դարձեալ զգեստն, զոր Սէմ արկանէր ի վերայ մերկութեանն. զխրատն եւ զվարդապետութիւնն ասէ։ 14 Այս է հանդերձ հոգւոյն։
       15 Զի՞նչ է` Պատմեաց երկուց եղբարցն արտաքոյ (Թ 22)։
       16 Ոչ մի եղբաւրն, այլ երկուցուն պատմէ, ոչ ի տան, այլ արտաքոյ, զի ամենեքեան լուիցեն արք եւ կանայք։ 17 Նա թէեւ բազումք եղեալ եին, ամենեցուն պատմէր ծաղր արարեալ։ 18 Իսկ մեկնութեամբ չար բարքն խնդա ընդ այլոյ գայթանս, որպէս ընդ բարի եւ ոտնահար լինի աւսոխ եւ ամբաստան, որոյ թողութիւն եւ ներումն արժան էր առնել։ 19 Արդ, քանզի ի միոյ խորհրդոյ ելանէ բարի եւ չար. եւ են եղբարք որպէս սոքա, չար խորհուրդն ծաղր եւ աշխարհալուր առնէ զմարմինն, իսկ բարի խորհուրդն ծածկէ եւ բժշկէք ։
       20 Զի՞նչ է` Առեալ Սէմ եւ Յափէդ հանդերձս եդին ի վերայ երկուց ողանց եւ գնացին յետս երեւակի եւ ծածկեցին զմերկութիւն հաւրն եւ ոչ տեսին (Թ 23)։
       21 Կարճամիտն զայս միայն տեսանէ որ երեւիս, իսկ առաքինին զաներեւոյթն զհանդերձեալն տեսանէ, որ առանց աչաց մտաւք գնացին յետս, վասն զի յետոյ լինելոց է հանդերձեալն տեսանէ, որ առանց աչաց մտաւք գնացին յետս, վասն զի յետոյ լինելոց է հանդերձեալ աշխարհն։ 22 Վասն այնորիկ առաքինին շուրջ զիւրեւ ամրացուցանէ եւ ծածկէ, զի մի՛ մասն ինչ մերկ գտցի, զի իմաստունն հոգւոյն աչաւքն տեսանէ զանյայտսն եւ զծածուկս, զի իմաստունն ոչ մարդ է, այլ միտք ։
       23 Զի՞նչ է` Սթափեցաւ Նոյ ի գինւոյն (Թ 24)։
       24 Սթափելն Նոյի ապաշխարողի աւրինակ է, իսկ որ ի նմին թմբրութեան կան, նոքա կորնչին ։
       25 Ընդէ՞ր զՔամ ի միջոցի զաւակին համարեալ երեքից եղբարցն այլ կրտսեր անուանէ ասելով որ ինչ մի անգամ արար նմա որդին կրսեր։
       26 Քամ միջին որդի էր, այլ վասն մեղացն կրսերացաւ, զի թեպէտ չարութիւն աւագ է, այլ Աստուծոյ գարշելի է եւ կրսեր, որպէս մեղաւոր ։
       27 Ընդէ՞ր Սէմայ յաղաւթս կացեալ այսպէս ասէ. Աւրհնեալ է Տէր Աստուած Սէմա, եւ եղիցի Քանան պատանի նորա (Թ 26)։
       28 Աւրհնեալ Տէր զարքունականն յիշեաց վասն յանցանացն, իսկ զհաշտական Աստուածն վասն Սէմա բարեգործի եւ իմաստնոյ եւ զչարութիւնն հնազանդէ, զի մի' աւագասցի ։
       29 Ընդէ՞ր Յափէթա յաղաւթս կալով ասէ ընդարձակեսցէ Աստուած Յափէթայ եւ բնակեցուսցէ ի տուն Սէմա եղիցի Քանան պատանի նորայ։
       30 Բնակեսցէ Յափէթ ի տան Սէմա. տուն զեկեղեցի ակնարկէ, զի է տուն ամենայն, որ ի ցեղէ Սէմա հանդերձեալ էր լինել Քրիստոս եւ բնակել մեզ ի տան Տեառն եւ լինել ժառանգակից Որդւոյն Աստուծոյ։ 31 Արդ, տուն Տեառն անձինք մեր են, զի տաճար են Աստուծոյ զի լայն եւ արձակութիւն ունին զերկինս, այն է` լայնն։ 32 Իսկ ծառայն, որ սատանայի եղեւ ստրուկ, հալածական առնէ, եւ ոչ բնակեցուցանէ առ արդարութեան եւ իմաստութեան ։
       33 Ընդէր Քամայ յանցուցելոյ զնորա որդին զՔանան ծառայ երեւեցուցանէ Սէմայ եւ Յափէթի (Թ 27)։
       34 Զհայրն եւ զորդին մի համարելով եւ այն զի որդւոյն նզովիւք հայրն առաւել տրտմեսցի` գիտելով թե ոչ որդւոյն է վնասն այլ` իւր ։
       35 Ընդէր յետ ջրհեղեղին Նոյ ասի կեալ ամս երեք հարիւր եւ հիսուն (Թ 28)։ 36 Եւթն յոբելէնս կեցեալ Նոյի փոխի ի հանդերձեալ հանկիստն, որ է աւրինակ արքայութեանն եւ եւթնից դարուցդ կատարման աւրինակ էր ։
       37 Ընդէր երից որդւոցն Նոյի Քամ միշտ ի միջին տեսեալ լինի, իսկ ծայրքն այլափոխեն յորժամ ծնեալ լինին յառաջագոյն գրելոյ Սէմա այսպէս Սէմ, Քամ, Յափէթ, իսկ յորժամ ծնանին յառաջագոյնն կարգեալ լինի Յափէթ եւ սկսանի ի Յափէթէ զազգն համարել (Ժ 1-3)։
       38 ԶՅափէթ աւագացուցեալ ի վերայ Քամա, իսկ որ ի միջին զՔամ ասէ, զի բարի խորհրդովքն պատեալ զչար ի մէջ առեալ ճնշիցէ զդաւող մարմինս զայս ։
       39 Ընդէր ի Յափեթա կիտացիք խռոդացիք եւ այլ կղզիք հեթանոսաց (Ժ 4)։
       40 Կիտացիք, խռոդացիք լայնութիւն մեկնի, իսկ մեկնելն ընդ ծով ի կղզիս զայն աշխարհ մեկնէ զարքայութիւն ։
       41 Ընդէր Քամայ երիցագունին Քուշ (Ժ 6)։
       42 Քուշ զփշաբեր ու զանպտուղ եւ զցամաք երկրէ նշանակէ եւ ոչ զպտղաբերէ ։
       43 Ընդէր Քա[մ ծնա]նի զՆեբրովդ [որ սկսաւ լինել սկ]այ որսորդ ընդ[դէմ Տեառն եւ վասն այսորիկ] ասասցեն, իբրեւ զՆեբրովդ սկայ որսորդ ընդդէմ Աստուծոյ։
       44 Նեբրովդ որդի Քուշա աւրինակեալ մարմնասիրաց (Ժ 8-9), նա եւ` սատանայի՝ մեծացեալ մարմնով եւ ըստ մարմնոյ ոգւով նուազեալ յոյժ։ 45 Վասն որոյ եւ նա ամբարտակ եւ աշտարակ շինեալ զվարս մարմնոյ յաստէն հաւասարել ջանային երկնից, եւ զկռապաշտութիւնն զկպրաշաղախ զմեղսն, վասն որոյ եւ ի ձեռն հոգւոյն աւերի զաւրէնս կամի զերկրաւորս յարգելով եւ պատուելով, քանզի հայր էր չարութեան, զերկրային քան զերկնայինն յարգէ։ 46 Քանզի տիտանեանք մեղաց եւ սատանայի աւրինակեալ, քանզի ամպարիշտն թշնամի եւ պատերազմող է ընդդէմ Աստուծոյ եւ որսող եւ որոգայթող ընդդէմ Աստուծոյ պատերազմելով, վասն որոյ նախնի եւ հայր մեղաւորաց անուանի եղեալ որպէս զառաջին իշխան քաղաք շինէ զԲաբէլ եւ զԱքադ, քանզի Նեբրովդ եթիովպացի թարգմանի, որ է աւրինակեալ չարութեան եւ լուսոյ ոչ ունի կցորդութիւն զգիշերւոյ եւ խաւարի զհետ է, որ կերպարանաւն իւրով ցուցանէ զսատանայական զմեղս` որսորդ եղեալ ոչ բարւոյ խորհրդոյ ընդդէմ Աստուծոյ աւտարացեալ ի բանական բնութենէն, վասն որոյ եւ որսացեալք լինին ի նմանէ, ոչ առաքինիքն, այլ որ զգազանական եւ զանասնական բարսն ունին ։
       47 Զինչ է` Ես եմ Տէր Աստուած քո, որ հանի զքեզ յերկրէն Քաղթեացւոց, մինչ զի տալ քեզ զերկիրս զայս ժառանգել (ԺԵ 7)։
       48 Հանել յերկրէ քաղթեացւոց զհաւատացեալս՝ ի կախարդական աղանդոյ եւ յաստեղաբաշխութենէ, քանզի Քաղթեայս զաստեղագէտս ասէ։ 49 Արդ, եհան եւ հեռացոյց զմեզ Քրիստոս ի մեղսասէր աշխարհէս՝ տալ մեզ զերկիր բարի, որ է արքայութիւնն ։
       50 Ընդէր ասէ Աբրամ Տէր ըստ որում իմիք ծանեաց թե ժառանգեցից զնա։ 51 Գիտեմ զքեզ Տէր եւ կարող ամենայնի բայց նշան խնդրեմ, զի յոյժ ցանկացեալ եմ խոստմանցն, զի մարդ եմ ։
       52 Ընդէր ասէ` Առ ինձ երինջ երեմեան եւ այծ երեմեան եւ խոյ երեմեան եւ տատրակ եւ աղաւնի (ԺԵ 9)։
       53 Երինջ էգ զմարմինս ասէ, զի երինջ երկրագործ է եւ ակաւսաձիգ, զորս պարտ է մղել, զի զլուծն յուս առցէ, որ է խաչն Քրիստոսի։ 54 Այս է հողոս մասն, վասն այնորիկ կոչին անդեայք արջառոց։ 55 Իսկ այծն ջրոյ մասն, զի ջուր սահող է. եւ ցրտին, նոյնպէս եւ այծ սահող է, որ սահեցանէ ի մեղս։ 56 Իսկ խոյ աւդոյ եւ հողմոյ աւրինակ է, զի նման աւդոյ եւ ամպոյ ունի զարսն եւ բնութիւն իւր ջերմին է, որ գարնանային մասն։ 57 Վասն այնորիկ եւ աւդի կոչին գեղմնաւորքն։ 58 Իսկ [աղավնին եւ] տատրակն հրոյ մասն [եւ լուսոյն], որ ի միտսն, վասն զի երկնից են որպէս զթռչունս, որ են աւրինակ մոլորակացն եւ անմոլորիցն` աղաւնին. մոլորակացն, զի ընտանի եւ ձեռնընդել է եւ ընդելագոյն մերն մոլորակքդ են, զի յառ երկրաւոր վայրս հուպ են եւ ախտակից լինին, իսկ անմոլորացն զտատրակն, զի անապատասէր ի բազմաց միաբանութենէ եւս խառնահաւուցն հեռի ուրեմն եւ որ յերկինս է անմոլար գունդն եւ նմանեցան երկոքինն զաւրաց երկնից։ 59 Եւ որպէս արագաթեւ հաւքն նոյնպէս եւ աստեղքս շուրջ գան զերկնով, զի ցոցք մարդկան արուեստի են հինգ աստղն. լուծ, հող, եղջերի ջուր, որ է այծ արտախոյր. զմիտսն ասէ, զոր ի գլուխն, զի խոյր պսակ ասի, ծպաւոր զգեստն ասէ, որ է աւդն փառազնոտ, զհուրն։ 60 Իսկ առնուլ զկենդանիսն եւ ողջակիզել Քրիստոսի չարչարանացն աւրինակ է եւ մարտիւրոսաց ։
       61 Ընդեր ասէ` Եւ առ նմա զայս ամենայն։ 62 Եւ առ նմա զայս ամենայն, քանզի Աստուած իւր համարի ։
       63 Զինչ է հատ զնա ընդ մէջ եւ եդ դէմ ընդ դէմ (ԺԵ 10)։
       64 Յաւշել զողջակէզսն եւ հատանել ընդ մէջ, զի մի արբանեկեսցեն ի մեղս, այլ յանմեղութիւն լուծանէ ի մեղաց յարդարութիւն։ 65 Իսկ դնել դէմ ընդ դէմ միաւորէ յարդարութիւն զզգայարանսն զերկուս ականջսն դէմ ընդ դէմ զերկուս աչսն զերկուս ձեռսն զերկուս ոտսն զերկուս ստինսն։ 66 Արդ, ոչ միայն զմարմնոյ մասունս բաժանէ, այլ եւ` զհոգեկանս։ 67 Նա եւ երկիր բաժանի յերկու մասունս։ 68 Եւ են դէմ ընդ դէմ լերինք եւ դաշտք հայեցեալք, ջուրք ի քաղցր եւ յաղտաղտուկ քաղցր ըմպելին է աղբերց եւ գետոց եւ աղտաղտուկ ծովային եւ ժանգային։ 69 Եւ աւդ ի չորս բաժանի. յամառն, ի ձմեռն ի գարուն, եւ յաշուն, որ է աւրինակ ոգւոյ ի մարմնի, իսկ փոփոխելն` մեղաց եւ արդարութեան։ 70 Այսով Հերակլիտոս իմացեալ զբնութիւնս, գիրս յաւրինէ վասն բնութեանս, եւ բազում աշխատեալ, եւ իմացեալ ։
       71 Ընդէր զհաւսն ոչ յաւշեաց (ԺԵ 11)։
       72 Իսկ զհաւսն ոչ յաւշել զաղաւնին եւ զտատրակն` զհոգին, որ անբաժանելիք, որ բնակին ի միտսն եւ յոգին ։
       73 Զինչ է` Եւ իջին հաւք ի մարմինսն յաւշեալս (ԺԵ 11ա)։
       74 Զհաւսն ի վերայ ողջակիզին եդ որպէս պահապան յաղագս հաւուց գիշակերաց, որ ի վերայ թռչէին պատերազմելով։ 75 Իսկ յաղաւնին եւ ի տատրակն ոչ մերձեցեալ յաղագս մաքրութեանն եւ գիշակեր հաւքն աւրինակեալ սատանայի ։
       76 Ընդէր ասէ` Անց նստաւ ի վերայ նոցա Աբրաամ (ԺԵ 11բ)։
       77 Անցեալ նստէր առ նոքաւք Աբրամ քշելով զհաւսն, որ աւրինակեալ վարդապետացն վերադիտողաց, որ պահեն զմեզ ի մեղսասէր պատրանաց` դէմ լիալ քաղաքացս եւ խաղաղութեան պահեալ ի սատակիչ մեղացն եւ ի կոտորիչ, քանզի կցորդ եղեալ վարդապետն տատրակին եւ աղաւնոյն ընդ նոսա պահել զմեզ ։
       78 Զինչ է` Առ մուտս արեգական հիացումն անկաւ ի վերա Աբրամու եւ ահա ահ մեծ խաւարին անկանի ի վերայ նորա (ԺԵ 12)։
       79 Մաւտ ի մուտս արեւուն թմբրութիւն անկանէր ի վերայ Աբրամու` զգալ Հոգւոյն ի վերջին ժամանակիս։ 80 Քանզի յորժամ Հոգին բնակէ ի մարդ ոչ կարէ ժուժալ, այլ վերանան միտքն, այն է` թմբրիլն, որպէս մարգարէքն եւ Պ[աւղոս] , եւ այլ առաքեալքն եւ սուրբքն։ 81 Իսկ ահ խաւարի, քանզի շլացուցանէ զաչսն եւ զմիտսն, զի յանկարծ հասանէ։ 82 Իսկ անցանել ընդ մէջ յաւշելոցն. քանզի եկն հուր արկանել եւ սրբել ։
       83 Ընդէր ասացաւ առ նա. Ճանաչելով ծանիցես, զի պանդուխտ եղիցի զաւակ քո յերկիր, որ ոչ իւր եւ ծառայեցուցեն զնոսա ամս չորս հարիւր (ԺԵ 13)։
       84 Արդ, այլ իմն զաւակ զհոգին կոչէ եւ պանդխտել յաւտար երկրի ի մարմնին եւ տեարքն որ ծառայեցուցանեն, ախտք մարմնոյ եւ ոգւոյ ոգւոյ ցանկութիւն ահ տրտմութիւն, իսկ մարմնոյ քաղց ծարաւ եւ այլ բազումք, որ չարչարեն զմիտսն, մինչեւ զչարչարողսն դատել եւ ի դատաստան ածել Աստուծոյ ելանել բազում ընչիւք զարդարսն ասէ։ 85 Իսկ ամս չորս հարիւր, որ ի չորս նիւթոյ մարմնոյս չարչարանք ելցեն բազում ընչիւք յԵգիպտոսէ որ բարի գործք ։
       86 Զինչ է` Եւ դու երթիցես առ հարս քո խաղաղութեամբ սնեալ գեղեցիկ ծերութեամբ (ԺԵ 15)։
       87 Երթ առ հարս քո` զհոգւոյն երթալն առ Աստուած, զԱստուած կոչէ Հայր եւ զհրշտակս եւ զայն սնունդն, որ անծերն է, զի յայս երկրիս թե քան զփիղ երկայնակեաց է` չէ բարի ծերութիւն, եւ զի ինքն մի մտցէ ի ստրկութիւն որպէս որք յԵգիպտոսն ։
       88 Ընդէր ասէ. Չորք դարք դարձցին այսր (ԺԵ 16)։
       89 Իսկ որ ասէ չորրորդ դարք դարձցին Իսրաէլ ի չորրորդին ել յԵգիպտոսէ եւ մեղաւորին ցչորից հատուցանէ զմեղս հարց։ 90 Է եւ այլ բազում ըստ նհանջից խորհրդոյ եւ ըստ չորս նիւթից մարդոյն, եւ սուրբ խաչին։ 91 Նա եւ յամենայն կենդանիք կրին նահանջքս այսոքիկ ի մարդոյ ստեղծանիլն նախ սերմանի յարգանդ, ապա պատկերի եւ ապա աճէ եւ ապա զարգանայ։ 92 Այս է չորս դարք, այսպէս եւ կեալն չորս եղանակս առնու եւ մեռանի։ 93 Նոյնպէս եւ բոյսք եւ տունկք եւ միրգք եւ տարին աւրինակեալ նհանջի, իսկ նհանջից նհանջ մահն է ։
       94 Զի՞նչ է` Չեւ են լցեալ մեղք ամորհացւոցն առաջի իմ (ԺԵ 16ա)։
       95 Մեղք ամովրհացւոց զմարմնոյս ասէ նա եւ զսատանայի, զոր է կեալ սպան Քրիստոս իւր գալստեամբն ։
       96 Զինչ է` Վասն զի արեգակն լինէր առ արեւմուտս բոց եղեւ, եւ ահա թոնիր ծխեալ եւ ղամպարք հրոյ, որք անցին ընդ մէջ յաւշածոյն (ԺԵ 17)։
       97 Մաւտ ի մուտս արեւուն զՔրիստոսի վերանալն յերկինս ասէ. Բոց հատանել զգալուստ Սուրբ Հոգւոյն ասէ։ 98 Ղամպարք զառաքեալսն ասէ, ծուխ` զմեղաւորաց երիլն եւ զկռոցն ասէ։ 99 Իսկ ճառագայթք վասն արդարոցն ասէ` անցանել ընդ ողջակէզսն, սրբել զմարդկաին բնութիւնս ։ 100 Բոց հատանիլն ոչ յարեգակնէ էր այլ յերկնից կաթեալ եւ է ի Քրիստոս։
       101 Զինչ է` Զաւակի քում տաց զերկիրս զայս ի գետոյն Եգիպտոսի, մինչ ի գետն մեծ Արածանի (ԺԵ 18)։
       102 Նախ զմարմնական գետն յիշէ, զի այն յետոյ լինի. Եգիպտոս նշանակ է մարմնականաց, եւ արտաքնոց բարեաց։ 103 Կացէք ի գետն Եգիպտոսի նաւք որ յերկուց կողմանց վարիք, իսկ Արածանի` հոգեկանաց, ուստի աղբեւրն անմահութեան են կենաց բղխէ ։
       104 Ոյք են կենացիք, կենեզացիք, կեղմովնացիք, քանանացիք եւ որ այլ (ԺԵ 19)։
       105 Վասն զգայութեանց մերոց, որք ախտանան ի մեղս եւ զտեղի նոցա արդարքն ժառանգեն իսկ տասն ազգ ասելով զամենայն յիշելով թուէ, յորմէ արդարն զանց առնէ ։
       106 Զի՞նչ է` Էր նորա նաժիշտ մի եգիպտացի անուն Ագար (ԺԶ 1)։
       107 Սառայ միտք մեր աւրինակեալ, իսկ Ագար թարգմանի պանդխտութիւն, որ է մարմին եգիպտացի։ 108 Իսկ Աբրաամ եւ Սարրայ ազգակիցք միմեանց, որպէս քոյր եւ եղբայր եւ ամուսինք, վասն զի յերկնից են։ 109 Եւ ցանկա որդեծնութեան, եւ ոչ կարէ, զի չեւ էր ժամ ծննդեան Քրիստոսի, եւ ոչ թե ամենայն շունչ կարէ լինել տիկին, այլ զառաքինութիւնս եւ զիմաստութիւն եւ զհանճար են զգիտութիւն աւրինացն կոչէ տիկին եւ Տէր, քանզի նա ազատէ զոգիս մեր ։
       110 Ընդէ՞ր ասէ Սարրայ ցԱբրաամ. այժմ գիտացի թե փակեաց Տէր զարգանդ իմ, մուտ առ նաժիշտն իմ (ԺԶ 2)։
       111 Յորժամ ոչ կարաց ծնանել զկատարեալն եւ զհոգի փրկութեանն հրամայէ զհետ մարմնականացն գնալ, զի զմիջակն ծնցի, որպէս յառաջագոյն հրեայքն զմիջակ խրատն, եւ ոչ զկատարեալ որդեծնութիւնն։ 112 Արդ, Սարրայ աւրինակեալ վերին Երուսաղէմին, զի անտի է հոգի մեր եւ միտք, զի նա է մայր մեր, եւ զմարմինս խրատեալ ոչ կարէ տանել առաքինութեան, այլ փախստական լինի։ 113 Որ եւ ի հրշտակէ խրատեալ եւ ողոքեալ լինի իսկ ջրհոր յանապատի` զմովսէսական աւրէնս ասէ։ 114 Դառնալ առ տիկին` զնոր հաւատս ասէ։ 115 Իսկ առաջին անուանքն Աբրամ, եւ Սարրա, վասն զի դեռ չէր հասեալ աւետիքն ծննդեանն Քրիստոսի։ 116 Ապա յետոյ կոչեցաւ քաղաք երկնաւոր Սարրայ եւ Աբրաամ հայր արդարոց, որք են եղբարք Քրիստոսի յաղագս շնորհին։ 117 Քանզի զհողեղենք խառնել կամեցաւ ընդ որդիսն Աստուծոյ, վասն այնորիկ փոխանորդէ զԱբրաամ եւ զՍարայ վերին Երուսաղէմին, զի հողեղէնքս դասեսցէ ընդ որդւոյն Աստուծոյ ։
       118 Ընդէր կին Աբրաամու ասաց Սարայ, քանզի առեալ ասէ Սարրայի կնոջ Աբրահամու զԱգար եգիպտացի ետ առն իւրում (ԺԶ 3)։
       119 Որ ըստ մարմնոյ հեշտութեան գնան ոչ կարեն ծնանել զազատն եւ զտէր տանն, այլ ծառայն զվայրագն, քանզի ամուսինն է ազատ իսկ հարճն պոռնիկ է եւ խառնակութիւն եւ ոչ զաւակ վայրագն ոչ ունելով քաղաք զվերինն Երուսաղէմ ։
       120 Զինչ է ետես թե անպատուեցաւ առաջի նորայ (ԺԶ 4)։
       121 Որք զերկրաւորս լաւ համարին քան զհանդերձեալսն եւ զանմտութիւն գովեն քան զիմաստութիւն, զի այն յետոյ էր լինելոց, վասն որոյ ամուլ կոչեցաւ, որք զուարճանան եւ ուրախ լինին ի մարմնականիս, եւ զհոգեւորն արհամարհեն, այն էր անպատուիլ տիկնոջն ։
       Մատեան գիտութեան, էջ 314-319։
       ԺԹ
Երանելոյն Եղիշայի
       1 Իսահակայ ածէ կին Աբրահամ գեղեցիկ եւ իմաստուն. գեղեցիկ` սուրբ առաքինութեամբ, եւ իմաստուն` խորհրդով տնտեսութեամբ։
       2 Հասանէ ծառայն յաղբեւրն եւ հանեալ ջուր Ռեբեկայ արբուցանէ ուղտուցն նորայ (ԻԴ 19). ուղտքն տպաւորումն հեթանոսաց ջուրքն` զաւազանն մկրտութեան։ 3 Դնի գինդս յականջս Ռեբեկայ յաւրինակ սրբոյ Կուսին, զի ընկալաւ զաւետիս հրշտակին ի Նազարեթ։ 4 Արկանի ապարանջանս ոսկիս ի բազուկս, զոր տեսուչքն ողման ի վերայ բազկաց Կուսին ի Բեթղեեմ խաղաց գնաց հայրենի ընչիւքն յարեւելից յարեւմուտս հորդէ ճանապարհ մոգուցն, որով ընծային ամենայն արարածք։ 5 Գայ մտանէ յառագաստ յերկրին Քանանու, եւ ծնանի զգա հայրն երկոտասանիցն յորում տպաւորեալ կերպարանին առաքեալքն, որ ծնան զամենայն հեթանոսս ի սուրբ ջուրց աւազանին եւ արարին զնոսայ շնորհաւք որդիս Հաւրն երկնաւորի զարդարեալս սրբութեամբ։
       Մատեան գիտութեան, էջ 320։