Ի
Պօլսոյ
ի
Զմիւռնոյ
եւ
ի
Կարնոյ
ժամանեցին
թուղք
առ
սրբազան
վեհն:
խնդրեալ
էր
նուիրակն
մեծին
Պօլսոյ
Զաքարիա
վարդապետն
զթուղթս
ինչ
ի
սրբազան
վեհէն,
զորս
եւ
յղեաց:
Որք
են
թուղթ
մի
ի
վերայ
քաղաքին
Պօլսոյ,
մխիթարութիւն
եւ
սփոփութիւն
սակս
նեղութեանցն
զոր
կրէին:
Զի
վասն
մեծ
պատերազմին
Ռուսաց`
սով
էր
անկեալ
ի
Պօլիս,
եւ
ամենեքեան
ահաբեկ
լեալ`
կային
ի
մէջ
տրտմութեան:
Որոյ
օրինակն
է
ի
բոլորագրահամար
տետրոջն,
յերեսն
ՅԻԶ.
ՅԼԷ :
Թուղթ
մի
եւս
առ
Միքայէլ
ոմն,
որ
զկտակ
հանգուցելոյ
ումեմն
Յարութիւն
անուամբ,
հասուցեալ
էր
Զաքարիա
վարդապետին:
(Խ
):
Թուղթ
մի
եւս
առ
մհ.
Սարգիս
ոմն,
որ
զԲ
ոսկի
ողորմութիւնս
էր
տուեալ,
եւ
յամենայն
ամիս
եւս
խոստացեալ
էր
տալ :
Թուղթ
մի
եւս
առ
մահտեսի
Ղարտաշն,
որ
ի
կենդանութեան
իւրում
տուեալ
սրբոյ
Աթոռոյս
վասն
հոգւոյն
իւրոյ
զբաժին:
(2)
Թուղթ
մի
եւս
առ
նորին
եղբայր
մահտեսի
Պետրոսն,
վասն
այսր
դարձեալ,
եւ
յորդորումն ,
զի
որպէս
ի
վերայ
Պարսպին
զանունն
արձանացոյց,
ի
վերայ
տանեաց
եկեղեցւոյն
եւս
արձանացուսցէ`
տալով
զյատուկ
իմտատիայս :
Թուղթ
եւս
վասն
հաստատութեան
առ
Պալաթու
նոր
գանձապետ
մահտեսի
Սիմէօնն,
որոյ
վասն
գրեցաւ
ի
յուլիսի
Ի
Զաքարիա
վարդապետին
գրել
զորպէսն,
եւ
նա
գրեալ
էր :
Թուղթ
եւս
առ
Շօռօթեցի
Մկրտիչ
աղայն
գրեաց,
սիրով
եւ
յորդորմամբ
պատուէր`
(որպէս
եւ
ի
յուլիսի
Ի ,
)
զի
զմեզ
եւ
միաբանից
մերոց
տալոց
դրամսն
տացէ:
Մխիթարութիւն
եւս
սակս
վշտացն,
զի
էր
ի
բանտի:
Թուղթ
առ
Նասիպն,
մեղադրութիւն
վասն
սոպո
արարմանցն,
(որ
ասացաւ
ի
յուլիսի
Ի ,
)
եւ
սաստիւ
մեծաւ
հարկ,
տալ
զդրամն
անպատճառ :
Թուղթ
մի
եւս
առ
Ուռումէլու
նուիրակ
Յովհաննէս
վարդապետն,
որ
տրտում
եւ
յուսահատ
նստէր
ի
Պօլիս:
(Որ
յիշեցաւ
ի
յուլիսի
Ի :
)
Պատուէր`
առ
Զաքարիա
վարդապետն
մնալ
յայս
ձմռանս,
եւ
մի
զերկուս
ծախս
առնել,
մինչեւ
եթէ
ի
գարնանն
անդորրութիւն
լիցի,
երթիցէ
ի
վիճակն
իւր,
ապա
թէ
ոչ,
զայլ
իմն
հոգս
արասցէ
յայնժամ:
Իսկ
Պօղոս
աղայն`
զփօլիցայն
նուիրակին
Հնդկաց
հասուցեալ
էր
Զաքարիա
վարդապետին,
(Ա)
(որ
ի
յուլիսի
Ժ
յիշեցեալ
է ,
)
վասնորոյ`
ըզթուղթ
մի
գրեաց
առ
նա,
շնորհակալիլով
վասն
տալոյն
զփօլիցայն:
Այլ
եւ
ըստ
յունիսի
Ժ
գրելոյն
առ
նա
սրբազան
վեհին,
գրէր
նա
այժմ,
թէ
գրեա
'
Հնդկաց
նուիրակին,
զի
զոր
ինչ
դրամս
ունիցի,
հասուսցէ
ի
Բասրա
առ
Միքայէլ
աղայն,
զի
եւ
ինքն
ի
Պօլիս
տացէ
Զաքարիա
վարդապետին :
Եւ
սրբազան
վեհն
գրեաց`
(որպէս
ասելոց
եմ
ի
ներքոյ .
)
եւ
ծանոյց
նմա
չգրելն:
Եւ
որպէս
ի
յունիսի
Ժ
ասացաւ,
ի
Բաղդատ
եւս
գոյր
դրամ
յարդեանց
նուիրակին
առ
գանձապետ
Ալէքսանն,
(35)
նաեւ
Շահվէրտի
անուամբ
հայ
ոմն
ի
Բաղդատ
ի
տան
սրբոյ
Աթոռոյս
վէքիլ
Տէր
Մարկոսին
վախճանեալ,
զկտակ
էր
արարեալ
սրբոյ
Աթոռոյս.
(Ի
)
զի
իւր
աղա
Թիֆլիզեցի
Դաւթի
որդի
մահտեսի
Աստուածատուրն`
որ
էր
ի
Բասրա,
հասուսցէ
սրբոյ
Աթոռոյս,
որպէս
գրէր
Տէր
Մարկոսն :
Վասնորոյ`
գրեաց
սրբազան
վեհն
Պօղոս
աղային,
զի
գրեսցէ
Միքայէլ
աղային
զայն
դրամսն
եւս
առնուլ
թէ
զբաղտատունն,
եւ
թէ
զբասրայունն,
(ՃՀ
)
զի
եւ
ինքն
ի
Պօլիս
տացէ
Զաքարիա
վարդապետին :
Թուղթ
մի
եւս
առ
Միքալէլ
աղայն
գրեաց
ի
Բասրա,
զնոյն
բանսն`
զորս
գրեաց
Պօղոս
աղային,
եւ
պատուէր`
շուտով
առնուլ
ի
յԱլէքսանէն
եւ
մահտեսի
Աստուածատուրէն
զդրամսն,
եւ
գրել
Պօղոս
աղային,
զի
եւ
նա
ի
Պօլիս
հասուսցէ
Զաքարիա
վարդապետին .
Թուղթ
մի
եւս
ի
Բասրա
առ
վերոյիշեալ
մահտեսի
Աստուածատուրն
գրեաց,
տալ
զկտակ
Շահվերտուն
(Ի
)
Միքայէլ
աղային,
եւ
գրել
ի
Պօլիս
Զաքարիա
վարդապետին`
Զի
ի
Պօղոս
աղայէն
առցէ
զայն
գրով
իւրով:
Եւ
ինքեան
եւս
գրեսցէ
զտալն:
Առ
Միքայէլ
աղայն
յղեցաւ:
Թուղթ
մի
եւս
Բաղդատ
առ
սրբոյ
Աթոռոյս
վէքիլ
Տէր
Մարկոսն`
եւ
գանձապետ
Ալէքսանն
գրեաց,
ծանուցանելով
զոր
ինչ
վասն
Շահվերտու
կտակին
գրեաց,
եւ
պատուէր`
զի
եւ
ինքեանք
գրեսցեն
մահտեսի
Աստուածատուրին`
տայ
զայն
դրամ
Միքայէլ
աղային:
Ապա`
եւ
վասն
առ
ինքեանս
եղեալ
դրամոյն`
որ
էր
մնացորդ
արդեանց
նուիրակին`
զոր
առ
նոսա
էր
եդեալ,
(որպէս
ասացեալ
է
յանցեալ
ամին
ի
փետրուարի
ԻԴ ,
)
գրեաց
զպատուէր`
զի
հասուցեն
ի
Բասրա
Միքայէլ
աղային ,
եւ
գրեսցեն
Զաքարիա
վարդապետին,
զի
եւ
նա
գրովն
իւրեանց
առցեն
ի
Պօղոս
աղայէն,
եւ
ինքեան
եւս
գրեսցեն:
(Առ
Միքայէլ
աղայն
յղեցաւ :
)
Թուղթ
մի
եւս
առ
Հնդկաց
նուիրակ
Յովսէփ
վարդապետն
գրեաց,
ծանուցանելով
զգրելն
առ
ինքն
զթուղթս
ի
դեկտեմբերի
ԺԷ,
եւ
ի
յունիսի
Ժ,
հանդերձ
դիտմամբ
նոցին
փոքր
մի:
Եւ
Պօղոս
աղայիւն
հասանիլն
առ
մեզ
փօլիցային
իւրոյ,
(Ա
)
եւ
առ
Ալէքսանն
եղելոյն
եւս`
որպէս
ասացաւ
ի
վերոյ:
Եւ
պատուէր`
զի
զոր
ինչ
դրամս
ունիցի
հասուսցէ
ի
Բասրա
առ
Միքայէլ
աղայն,
եւ
գրեսցէ
ի
Պօլիս
առ
Զաքարիա
վարդապետն,
զի
գրով
իւրով
առցէ
ի
նմանէ,
եւ
ինքեան
եւս
գրեսցէ
աստ:
Եւ
զի`
զԺ
հատ
միանման
եւ
կոթաւոր
չայի
գաւաթս
տակովն
իւրեանց
առեալ
բերցէ:
Առ
Միքայէլ
աղայն
յղեցաւ,
եւ
նորինն
առ
Պօղոս
աղայն
ի
Պօլիս,
զի
յղեսցէ
առ
նա
ի
Բասրա :
Թուղթ
եւս
առ
Զմիւռնոյ
նուիրակ
եւ
Առաջնորդ
Ղուկաս
վարդապետն
գրեաց,
ի
պատասխանի
երից
գրոց
նորին,
գրեցելոցն
ի
մարտի
Ը,
ի
յունիսի
Ե,
եւ
ի
յուլիսի
ԻԲ:
Առ
որ
հասեալ
էր
թուղթն,
որ
յապրիլի
ԻԸ
գրեցաւ:
Վասն
Մսրդամու
Առաքէլի
գրոյն
գրեալ
էր
թէ`
կամի
զպղնձեայ
մայր
գիր
մի
յղել,
եւ
ո'չ
զհայր,
նա
եւ
զպատկերս
պղնձեայս`
զոր
ինչ
եւ
խնդրիցես:
Գրեաց
թէ`
այլ
չեն
պիտոյ
մեզ
նորին
գիրն
եւ
զպատկերն:
Սպառնալիս
եւս`
զի
գրեսցէ
նմա:
Եւ
ի
յԱմստերդամ
գրեաց
զկարգաւոր
յղել,
որպէս
եւ
ինքն
գրէր:
Անթիմոնին
զոր
խնդրեաց
յառաջ,
այժմ
գրեաց
թէ
այլ
չէ
պիտոյ:
Եւ
զգործիս
վասն
տպագրին,
եւ
զայլ
ինչս`
եւ
զթուղթ`
եւ
զհայր
գրոյն,
զորս
յառաջ
գրեալ
էր
առնուլ,
գրեաց
կամ
ի
ձեռն
Զաքարիա
վարդապետին
ի
վերայ
Պօլսոյ,
եւ
կամ
այլով
հաւատարմաւ
յղել
աստ:
Վասն
թուղթ
շինելով
այլ
եւս
հարցմամբ
գրեաց
տեղեկանալ:
Եւ
Ֆռանկիւլի
Բաթլնամայի
Սաւատն
զոր
յղեցաք,
(որպէս
յիշեցաւ
յապրիլի
ԻԸ ,
)
տեսեալ
էին
զի
այլ
իմն
էր
լեալ,
եւ
թուով
յառաջ
քան
զթամասուկն:
Ուստի`
յղեալ
էր
յետս
Ղուկաս
վարդապետն,
հանդերձ
հաճութիւն,
զոր
ի
դատարանում
առեալ
էր
ի
նմանէ
յառաջ
ի
տալն
դրամին,
(5)
եւ
սրբազան
վեհն
հաւանեցաւ,
եւ
գրեաց
միամիտ
առնել
զՍաղաթիէլն,
եւ
զորդ
նորին
Ֆռանկիւլն:
Եւ
զՄարգարի
հուճէթն
եւս
յղել,
որպէս
եւ
յապրիլի
ԻԸ
գրեցաւ:
Յիշեցոյց
եւս
թէ`
վասն
դրամոյն`
(դ
)
զոր
գրեցաք
քեզ
յապրիլի
ԻԸ
տալ
Զաքարիա
վարդապետին,
այն
գիրն
լիցի
քեզ
ղապզ,
որպէս
եւ
ի
նմա
գրեալ
եմ:
Բայց
զի
մասն
ինչ
(5)
եւս
էր
հասուցեալ,
մասն
ինչ
եւս
նոր
գրեաց
տալ
Զաքարիա
վարդապետին:
(Բ
5)
եւ
այսոցիկ
ասէ
ի
միասին ,
այս
գիրս
լիցի
քեզ
ղապզ:
Գրեաց
փոքր
ինչ
եւ
զորպիսութեանց
ներկայիս
եւ
զանցից :
Թուղթ
օրհնութեան
եւս
ըստ
խնդրոյ
սորին
առ
մահտեսի
Պօղոս
ոմն,
եւ
զոքանչն
իւր,
որ
վասն
հոգւոյ
կնոջն
իւրոյ
զԱ
արծաթէ
սկիհ
էր
տուեալ:
Թուղթ
եւս
առ
Պօլսոյ
նուիրակ
Զաքարիա
վարդապետն
գրեաց,
ի
յուլիսի
ԻԱ,
յօգոստոսի
ԻԳ,
եւ
ի
սեպտեմբերի
ԺԶ
գրեցելոց:
Թէ
ահա
զթուղթսն
զորս
խնդրեալ
էիր
յղեցաք,
որք
ի
վերոյ
գրեցան:
Եւ
պատուէր
վասն
Յովհաննէս
վարդապետին,
տանել
առ
ինքն,
զի
յայս
ձմռանս
ի
միասին
մնասցեն`
(որպէս
եւ
նմա
գրեաց :
)
Իսկ
Թօխատու
նուիրակի
Փօլիցայն
(Գ)
(որ
յիշեցաւ
ի
յուլիսի
Ի,
եւ
ի
սեպտեմբերի
Գ ,
)
ըստ
հրամանի
սրբազան
վեհին
տուեալ
էր
մահտեսի
Փիլիպպոսի
եղբայր
Նազարէթին,
որպէս
գրէր
ինքն:
Բայց
Նազարէթն
չէր
գրեալ
եղբորն
իւրոյ
զառնուլն,
եւ
նա
տարակուսէր:
Ուստի
գրեաց
ասել
նմա,
զի
եղբորն
զմիամտութիւն
գրեսցէ:
Իսկ
եւ
ի
Հիւլայու
Տէր
Մանուէլն
հասուցեալ
էր
ի
Պօլիս
առ
Զաքարիա
վարդապետն
զկտակսն,
զորս
յիշեցաք
ի
դեկտեմբերի
ԺԴ
եւ
ի
Շահրիարցի
Տէր
Յովհաննէսէն
զԱՃ
ղուռուշ
եւս
նորապէս,
յորմէ
ԲՃ
եւս
յառաջ
էր
հասեալ:
Գրեաց
սրբազան
վեհն
զհաճութիւն:
Եւ
զի`
վասն
ի
սեպտեմբերի
ԻԲ
յիշեցեալ
Տուզախու
անապատի
գանձանակին
գրէր
ստէպ
ստէպ,
վասնորոյ
գրեաց
թէ`
չէ
մեզ
այդ
պիտոյ,
որովհետեւ
անապատն
այն
Գանձասարու
է
վիճակ,
ծանոյց
եւ
զգրելն
վասն
այնր
Յովհաննէս
Կաթուղիկոսին,
եւ
խոստացաւ
յետոյ
գրել
վասն
նորա
թէ
զինչ
արասցէ:
Վասն
գանձանակաց
կոնդակս
էր
խնդրեալ,
յետոյ
գրել
խոստացաւ:
Իսկ
վասն
Ախլցխայու
Առաջնորդութեան
ֆերմանին,
զոր
ի
յուլիսի
Ի
եւ
յառաջ
եւս,
խնդրեաց
սրբազան
վեհն,
գրեալ
էին
պատրիարգն
եւ
Զաքարիա
վարդապետն
թէ`
որովհետեւ
վէզիրն
ի
պատերազմին
է,
եւ
տակաւին
չեն
առեալ
զօրքն
ի
տեղւոջ
իմիք
զկալ,
ուստի`
ոչ
արդ
առնելոյ
գոյ,
եւ
ոչ
զֆերման
տալ,
զի
ի
ձեռն
վէզիրին
պարտի
լինիլ,
եւ
գրեալ
էին
ժամանակ
ինչ
համբերել:
Եւ
սրբազան
վեհն
հաճեցաւ:
Բայց
անհնար
է
ասէ,
թէ
զԿարմիր
Վանից
Յակոբն
թողուցում
ի
վիճակն
այն,
իսկ
եթէ
դուք
առանց
Առաջնորդի
թողուք
զնոսա,
դուք
գիտէք:
Իսկ
ֆռանկ
պատրիքն,
զորս
Ախլցխայու
փաշայն
վարեալ
անտի
ի
կալանս
էր
արարեալ
յափն
ծովուն
ի
տեղւոջ
իմիք:
Գրեալ
էին
զբողոք
առ
դեսպանն
ֆռանկաց
որ
ի
Պօլիս,
զի
զհոգս
ինչ
արասցէ
վասն
ինքեանց:
Եւ
նա
խնդրեալ
էր
ի
պատրիարգէն
թողուլ
տալ
զնոսա
ի
բաց:
Իսկ
նա
ասացեալ
էր`
թէ
այդ
բանիւ`
եւ
ձեռամբ
կաթուղիկոսին
մերոյ
է
լեալ:
Եւ
նա
խնդրեալ
էր
ի
նմանէ,
գրել
սրբազան
վեհին,
զի
ազատեսցէ
զնոսա:
Եւ
պատրիարգն
պատասխանեալ
էր
թէ`
գիւրն
էր
այդ,
բայց
մինչեւ
ոչ
գրեսցես
դու
նոցա,
զի
մի
եւս
վրդովեսցեն
զհայոց
ժողովուրդսն,
եւ
ոչ
եւս
ի
մէջ
նոցա
մտցեն
ուր
եւ
իցեն,
եւ
կամ
զաղանդն
ախթարմայութեան
նոցա
ուսուսցեն:
Եւ
նա
հաւանեալ
ասացելոյն,
գրեալ
էր
զթուղթ
մի
պատուիրական
առ
պատրիսն,
զի
մի
եւս
մտցեն
ի
մէջ
հայոց
ժողովրդեան
ուր
եւ
լինիցի,
եւ
կամ
յեղաշրջիցեն
զնոսա
ի
հաւատոց
իւրեանց:
Եւ
յղեալ
էին
զգիռքն
զայն
առ
սրբազան
վեհն,
եւ
խնդրեալ
էին
զպատասխանիսն
ի
բաց
թողուլ
տալ,
եւ
զգիրն
զայն
առ
նոսա
յղել:
Իսկ
զի
ի
ֆերմանին
չէր
գրեցեալ
զպատրիսն
ի
կալանս
առնել,
այլ
միայն
ի
բաց
վանել
յերկրէն,
վասնորոյ
գրեաց
թէ`
փաշայն
է
ի
կալանս
արարեալ,
առանց
մեր
խնդրոյն :
Եւ
թէ
որպէս
էր
կատարեալ
փաշայն
զհրաման
ֆերմանին,
յղեաց
առ
Զաքարիա
վարդապետն
զօրինակ
գրոյ
փաշային
Ախլցխայու,
զոր
գրեալ
էր
առ
ինքն,
յորում
ցուցեալ
էր,
թէ
որպէս
զհրաման
ֆերմանին
ի
գլուխ
հանեաց:
Զի
ցուցցէ
անդ
պատրիարգին
եւ
իշխանացն:
Արդ
ասէ,
որ
ինչ
ի
մէջ
ֆերմանին
գոյր,
մեք
զայնս
կատարել
ետուք,
իսկ
եթէ
փաշայն
ինքն
է
զպատրիարգսն
ի
կաքանս
տարեալ,
մեք
զինչ
արասցուք:
Բայց
խոստացաւ
հանել
տալ
անտի
զպատիսն:
Եւ
զդեսպանէն
շնորհակալ
եղեւ,
որ
զայն
գիրն
գրեալ
էր
առ
պատրիսն:
Բայց
յայնժամ
ասէ
լինիմք
կատարելապէս
շնորհակալ
զդմանէ,
եւ
օրհնեալ
միշտ,
մինչեւ
զայսպիսի
իմն
կանոնադրական
եւ
սաստի
գիր
եւս
ի
փափէն
հանցէ
ի
վերայ
ամենայն
պատրեաց ,
զի
մի
'
այլայլիցեն
զխղճալի
ազգս
Հայոց,
եւ
մի
'
հանցեն
ի
բնական
աւանդութեանց
իւրեանց,
եւ
մի
բնաւ
խօսիցին
ընդ
նոսա
վասն
հաւատոյ:
Եթէ
կամի`
զի
սէրն
հաստատուն
մնասցէ
ի
մէջ
երկուցս,
թող
այսպէս
արասցէ,
յայնժամ
եւ
մեք
աղագաւ
շնորհակալս
եւ
զոհաբանս
լիցուք
զինքեանց:
Եւ
պատուիրեաց
ասել
պատրիարգին
եւ
Գասպար
Ամիրային,
զի
թէ
պատշաճ
տեսցեն,
ընթերցին
զայսքան
բանս
առ
դեսպանն:
Գրեաց
եւս
ասել
դեսպանին,
զի
պատրիքն
ի
յԱխլցխայ
ո'չ
եթէ
հարեւանցօրէն
մուտ
եւ
ելս
առնէին,
այլ
տեղաւորեալ
հաստատնապէս,
եւ
զմի
եկեղեցին
զաւթեալ`
նստին
որպէս
Առաջնորդ`
եւ
տէր
ժողովրդեան:
Զոր
եթէ
ոք
ի
մերազգի
սեւագլխաց
արասցէ
ի
յերկիրս
իւրեանց,
թողո՞ւն
արդեօք:
Ասացէք
ասէ`
եւ
զիրաւունս
խնդրեցէք,
զի
Ախլցխա
Հայոց
երկիր
է
եւ
ո'չ
ֆռանկաց:
Եթէ
այսպէս
յայտնի
զրկողութիւնս
արդարութիւն
համարին
իւրեանք
եւ
ո'չ
անիրաւութիւն,
այդ
եւս
ահա
նոր
օրէնք`
եւ
նոր
աւետարան:
Գրեաց
եւ
զգալն
Հերակլ
Արքային,
եւ
զանցսն
ամենայն
որք
սակս
նորին,
ի
կարճոյ:
(Որպէս
յամսոյս
Ժ,
եւ
յայլ
տեղիս
ասացաւ :
)
Փուսուլայ
մի
եւս
գրեաց
առ
Զաքարիա
վարդապետն,
շնորհակալիլով
վասն
տալոյն
զփօլիցայսն,
զորս
մինչեւ
ցայժմ
ի
վերայ
իւր:
Զորաց
նա
այժմ
գրեալ
էր:
Եւ
զորինչ
Ղուկաս
վարդապետին
գրեաց`
հասուցանել
ինքեան
զդրամ
(Բ
5),
սմա
եւս
ծանոյց,
եւ
զգիրն
առ
սա
յղեաց`
յղել
առ
նա,
եւ
զդրամն
առնուլ:
Եւ
զոր
ինչ
առ
Պօղոս
աղայն`
եւ
ի
Բաղդատ,
եւ
ի
Բասրա`
եւ
առ
նուիրակն
Հնդկաց
եւ
յայն
կողմունսն
գրեաց
վասն
փօլիցայից`
որք
ի
վերայ
ասացան,
սմա
եւս
ծանոյց,
եւ
զգրեանսն
առ
սա
յղեաց`
տալ
Պօղոս
աղային,
եւ
ըստ
ժամանակին
զդրամսն
առնուլ:
Ծանոյց
եւ
զնոր
փօլիցայագրեանսն
գրելն
եւ
յղելն
ի
Կարին,
(ոպպէս
ասելոց
եմ
ի
ներքոյ ,
)
զի
նուիրակն
Կարնոյ
զդրամն
առեալ`
տացէ
զգրեանսն
դրամ
տուողին:
Ուստի
ասէ`
ի
գալն
առ
քեզ
գրեանցն ,
տո'ւր
աներկբայ:
Մկրտիչ
աղային
եւ
Նասիպին
եւս
զգիր
գրելն
ծանոյց,
եւ
պատուիրեաց
հարկել
եւ
առնուլ
զդրամսն,
եւ
յո'չ
տալն`
ծանուցանել,
զի
տացէ
զբաժին
նոցա:
Նոյնպէս
եւ
մահտեսի
Յակոբին`
(որ
յիշեցաւ
ի
յուլիսի
Ի ,
որոյ
եղբայր
մահտեսի
Մաղաքիայն
մեռեալ
էր ,
)
պահուիրեաց
գրել
սաստիւ
եւ
հարկել
զի
տացէ
զդրամն,
եւ
յամառիլն,
զնմանէ
եւս
ծանուցանել:
Եւ
սիրով
մեղադրութիւն
փոքր
ինչ
մահտեսի
Մովսէսին,
որ
ոչ
եւս
գրէր
զգիր:
Զօրինակս
ձերադեաց
աքսորելոցն
Ախլցխայու,
եւ
երիցանցն
Վաղարշակերտու,
յղեաց
զի
տեսցէ,
եւ
ցուցցէ
եւս
պատրիարգին
եւ
իշխանաց:
Թուղթ
եւս
առ
խոջայ
Նազարէթն
գրեաց,
գրել
եղբօրն
իւրոյ
մահտեսի
Փիլիպպոսին
դառնուլ
ի
Զաքարիա
վարդապետէն
զփօլիցայն
նուիրակին
Թօխաթու,
(Գ
)
զի
եւ
նա
միամտեսցի,
որպէս
եւ
Զաքարիա
վարդապետին
գրեաց:
Եւ
զի`
զիրս
ոմանս
ըստ
գրելոյ
սրբազան
վեհին
առեալ
էր
Զաքարիա
վարդապետին,
եւ
բերօղ
ոչ
լինէր
վասն
վրդովմանց
կողմանցն,
գրեաց
սմա
հոգ
տանիլ,
եւ
ընդ
հաւատարմաց
յղել :
Թուղթ
մի
եւս
առ
սրբոյ
Աթոռոյս
հին
նուիրակ
Յարութիւն
վարդապետն
գրեաց,
(որ
յիշեցաւ
ի
յունիսի
Ժ,
եւ
յուլիսի
Ի ,
)
վերջացուցանելով
զգրելին
եւ
զասելին,
թէ
ահա
Զ
ամն
լրացաւ
նուիրակութեանդ,
եւ
Գ
ամն
լրացաւ
ապստամբութեանդ ,
եւ
իմա
համբերութեան
չափն
եւս
լրացաւ:
Զի
այլ
ոչ
մնաց
կերպ`
զոր
քեզ
ոչ
գրեցի,
թէ
սիրով`
թէ
մեղադրանօք,
թէ
յորդորանօք,
եւ
թէ
ահացուցմամբ,
եւ
ոչ
մի
կերպ
ազդեաց
քեզ:
Շատ
էր
քեզ
այդքան
անիրաւել,
եւ
ինձ
այսքան
համբերել,
որ
այլ
մեծաւորք
այսքանեաց
մասին
ոչ
համբերէին:
Բայց
արդ`
ասէ,
Բ
ինչ
մնաց
ասել
քեզ
եւ
վերջացուցանել:
Նախապէս`
վկայէ
ամենասուրբ
երրորդութիւնն
եւ
մեր
հաւատն,
զի
ես
խէթ
ինչ
զքէն
ոչ
եմ
ունելոց
բնաւին
ի
սիրտս
իմ,
մինչ
եկեսցես
աստ,
թողեալ
զկարծրասրտութիւնսդ:
Երկրորդապէս`
նոյնք
ասէ
լիցին
վկայ,
զի
մինչ
ոչ
բնաւ
գայցես,
յայնժամ`
թէ
ի
Հայս
իցես`
եւ
թէ
յայլ
ազգս,
թէ
մեռեալ
եւ
թէ
կենդանի,
զքեզ
այնպէս
եմ
առնելոց,
որ
յԱդամայ
հետէ
բնաւ`
չիցէ
լեալ
ի
վերայ
աշխարհի:
Զի
ուր
երթիցես,
եղջիւրն
Կայենի
ի
ճակատդ,
եւ
դատապարտութեան
գիրն
ի
պարանոցդ,
անհանգիստ
եւ
հալածական
լինիցիս
յամենայն
ումեքէ,
մինչեւ
կենդանի
եւս,
եւ
յետ
մահուանդ
եւս
ըստ
սմին:
Պահեա
'
ասէ
զայս
գիրս,
զի
զորն
երկուց
անտի
ընտրեսցես
եւ
կատարիցի,
իմասցիա
զճշմարտութիւն
եւ
զստութիւն:
Քանիցս
ասէ
ընթերցիր,
թերեւս
լիցի
կակղութիւն
քարացելոյ
սրտի
եւ
արթնութիւն
ննջեցելոյ
խղճմտանցդ:
-
Զայս
յղեաց
առ
Զաքարիա
վարդապետն,
եւ
զօրինակն
եւս
յղեաց
առ
նա,
եւ
գրեաց
ի
վերայ
նորա
թէ`
այսու
օրինակաւ
գիր
գրեցաք
առ
Յարութիւն
վարդապետն,
եւ
ահա
առ
քեզ
յղեցաք:
Արդ`
եթէ
որպէս
գրէք`
(զոր
այժմ
էին
գրեալ
)
եկեսցէ
նա
յայդր,
եւ
զնչան
զղջման
եւ
աստ
գալոյ
ցուցցէ,
բարի
է:
Եւ
թէ
ոչ,
յայնժամ
զօրինակդ
զայդ
ցոյց
իշխանաց
եւ
պատրիարգին
զի
տեսցեն,
եւ
զմեզ
անմեղագիր
արասցեն:
Եւ
դու
զթուղթդ
զայդ
յղեա
'
առ
Յարութիւն
վարդապետն,
եւ
զորպէս
լինիլն
վերջապէս
մեզ
ծանո
':
Յղեաց
զմեծ
պահարանն
առ
խօջայ
Նազարէթն,
տալ
Զաքարիա
վարդապետին :
Թուղթ
գրեաց
առ
Կարնոյ
Առաջնորդ
Բաղտասար
վարդապետն,
եւ
առ
իշխանսն,
ըստ
խնդրոյ
Մուրտիկեանց
մհ.
Փիլիպպոսին:
Զի
վասն
հարկաւոր
պիտոյից
եւ
հարկատրութեանց
իւրեանց
դրամ
էին
առեալ
նմանէ
փոխ,
եւ
ո'չ
տային:
Վասնորոյ
գրեաց
սիրախառն
մեղադրանօք
եւ
յանդիմանութեամբ
`
տալ
նմա
զփոխն
իւր:
Եւ
յատկապէս
Առաջնորդին
վասն
զնուիրակն
յամեցուցանելոյն,
(որպէս
եւ
ի
սեպտեմբերի
ԻԳ ,
)
եւ
յոյժ
սաստիւ
եւ
սպառնալեօք
հարկ
եւ
պատուէր`
ջանալ
վասն
նուիրակին,
եւ
յայս
նոյեմբեր
ամսեանս
հանել
ի
քաղաքէն
յայսկոյս
ի
գալ
աստ :
Թուղթ
եւս
առ
Մուրտիկեանց
մահտեսի
Փիլիպպոսին
ի
Կարին,
եւ
ի
պատասխանի
թղթոյն,
առ
որ
զգրեանսն
Պօլսոյ
յղեաց,
հասուցանել
առ
իւր
եղբայր
Նազարէթն,
զի
տացէ
Զաքարիա
վարդապետին:
Եւ
առ
քաղաքի
իշխանսն
եւ
Առաջնորդն
զթուղթ
գրելն
ըստ
խնդրոյն`
ծանոյց`
զոր
յղեաց
առ
նա:
Եւ
գրեաց
վասն
տարակուսանաց
նորին`
որ
յաղագս
փօլիցայի
Թօխաթու
նուիրակին,
(որպէս
ասացաւ
ի
վերոյ ,
)
թէ
ահա
հասուցեալ
է
Զաքարիա
վարդապետին
Նազարէթին:
Եւ
զի
գրէր
թէ
`
Բաբերդու
Առաջնորդ
Սարգիս
վարդապետն`
եւ
Տէր
Պետրոսն`
զդրամսն
ո'չ
գտան,
(3Ծ
)
եւ
կամէր,
զի
հանցէ
ի
հաշուէն,
գրեաց
թէ`
Բաբերդու
Առաջնորդն
եթէ
ոչ
տայցէ
ունիս
դու
զիրաւունս,
յայնժամ
մեզ
ծանո:
Բայց
վասն
տալեաց
Տէր
Պետրոսին
ես
զի՞նչ
արարից,
զի
եւս
ոչ
եմ
ասացեալ
թէ
տուր,
այլ
դու
ես
տուեալ:
Արդ
որպէս
տուեալ
եւս,
յետս
ա'ռ:
Ի
մահտեսի
Խաչատուրէն
ես
է
ասէ
Տէր
Պետրոսին
դրամ
հանեալ`
(ՂԵ)
(որպէս
ասացաւ
ի
սեպտեմբերի
ԻԳ ,
)
զայն
եւս
ա'ռ:
Եւ
վասն
նոր
փօլիցայի
գրեաց
թէ`
ահա
նուիրակն
խօսելոց
է
ընդ
քեզ,
որպէս
ի
թղթոջ
նորին
ասելոց
եմ
ի
ներքոյ:
Գրեաց
եւ
զթուղթ
եւս
առ
Նունուսեցի
մահտեսի
Յովհաննէսն,
եւ
յեղբայրն
իւր
մահտեսի
Սարգսին,
ի
պատասխանի
թղթոյն
իւրեանց:
Եւ
որպէս
ի
սեպտեմբերի
Գ,
այժմ
եւս
գրեաց,
զի
զթուղթն`
զորոյ
օրինակն
յղեալ
էին
յառաջ,
Ա
օզմայն
Գ
ղուռուշ
եւ
կիսով`
մինչեւ
ցԱՃ
օզմա
յղել:
Եւ
ի
Զմիւռնոյ
թուղթ
էր
գալոց
վասն
սոցա,
եւ
մեզ
եւս
ամանաթ,
ի
Ղուկաս
վարդապետն,
որպէս
գրէր
նա,
վասնորոյ`
գրեաց,
զի
ըզթուղթն
զայն
գնովն
իւրով`
ընդ
մեր
ամանաթին
յանձնեսցեն
Սարգիս
վարդապետին,
զի
բերցէ:
Եւ
որքան
եւս
աժանագին
թուղթ
զտանիցի,
ի
կողմն
իւրեանց
անցուցեալ
ըզնշանն
յղեսցեն
եւ
եթէ
խնդրեսցէ,
յղեսցեն
վասն
մեր:
Այլ
եւս
թուղթս
ունէր,
որոյ
աղագաւ
գրէր
թէ`
վատ
է
փոքր
ինչ,
ասաց
զնորին
նշանն
եւս
յղել :
Թուղթ
մի
եւս
առ
Կարնոյ
նուիրակ
Սարգիս
վարդապետն
գրեաց
ի
պատասխանի
թղթոյն:
Զոր
ինչ
մահտեսի
Փիլիպպոսն
գրեաց
սակս
Տէր
Պետրոսին
Բաբերդու
Առաջնորդի,
եւ
այլոց
հաշուից,
սմա
եւս
գրեաց
ասել
նմա:
Եւ
պատուէր`գրել
Բաբերդու
եւ
Գէղու
Առաջնորդացն
սակս
տալեացն
իւրեանց,
(որք
ի
վերոյսդ,
եւ
յապրիլի
ԻԸ,
եւ
անտի
այսր,
եւ
ի
վեր
եղեն
յիշեցեալք ,
)
սաստիւ
եւ
հարկիւ
զի
տացեն,
եւ
ի
չտալն`
ծանուցանել :
Եւ
իւրեան
յոյժ
հարկիւ,
սաստիւ
եւ
եղադրութեամբ
պատուէր`
փութալ
ի
գալ
աստ,
եւ
մի
եւս
յամել:
Գտանի
լաստ
մինչեւ
յայտնութիւնն:
Ապա
թէ
ոչ`
ասէ,
այնուհետեւ
զոր
ինչ
ասիցես
եւ
գրեսցես,
անընդունելի
է:
Զմահտեսի
Յովհաննիսի
թուղթն
եւս
առ
սա
յղեաց,
եւ
պատուիրեաց`
զի
որպէս
նմա
եւս
գրեալ
է,
զթուղթն
առեալ
ընդ
իւր
բերցէ,
իսկ
եթէ
մահտեսի
Փիլիպպոսն
թուղթս
ունիցի
քան
զնորինն
լաւ
եւ
աժանագին,
ի
նմանէ
առեալ
բերցէ :
Գրեաց
եւ
զերկուս
փօլիցայագիրս`
յանուն
Պօլսոյ
նուիրակ
Զաքարիա
վարդապետին,
ի
միումն
գրեալ
զանուն
մահտեսի
Փիլիպպոսին
(Ե
)
եւ
միւսն
առանց
անուան
դրամ
տուողի,
(Բ
)
զի
թէ
մահտեսի
Փիլիպպոսն
տալ
ո'չ
յօժարիցի,
նուիրակն
յայլոց
առեալ
զդրամն
տացէ
նմա
զթուղթն:
Զորս
եւ
առ
նուիրակն
յղեաց,
եւ
պատուիրեաց`
զի
մինչեւ
ոչ
առցէ
զդրամն`
ոչ
տացէ
զթուղթսն,
ապա
թէ
ոչ,
ի
քէն
ասէ
առից:
Եւ
առեալ
ասէ
զայնս,
նա
եւ
զհին
հիսապից
դրամսն
եւս
ի
մահտեսի
Փիլիպպոսէն,
եւ
ի
Տէր
Պետրոսէն
եւս
զտալեաց
բանսն
սաղացուցեալ,
(3Ծ)
(ՂԵ
)
քոյովդ
հանդերձ,
եւ
զայլս
ամենայն
զորս
գրեցաք,
մինչեւ
ցսուրբ
ծնունդն
աստ
գտանիլ
պարտիս:
Ապա
թէ
ոչ
ծանո
'
մեզ ,
զի
յատկապէս
մարդ
յղեսցուք
վասն
քոյ,
որ
զքեզ
առեալ
բերցէ
աստ:
Այլ`
եւ
զմահտեսի
Փիլիպպոսի
թամասուկն`
զոր
վասն
տալեացն
իւրոց
տուեալ
էր
մեզ
ի
գնալն
աստի
ի
յապրիլի
ԻԸ,
յղեաց
առ
սա,
զի
յետ
հատանելոյն
ընդ
նմա
զհին
հաշիւն,
եւ
յառնուլն
լրապէս
զդրամսն
տացէ
նմա:
Գրեաց
սմա
եւ
զիսկն
որպիսութեան
գալոյ
Հերակլ
Արքային,
եւ
զանցիցն`
որք
այնր
սակս,
ծանուցանել
ի
պատշաճաւոր
տեղիս,
զի
մի
զայլ
եւ
այլս
ասիցեն:
Իսկ
եւ
տղայ
ոմն
Յովհաննէս
անուամբ,
որ
լեալ
էր
անդ
սմա
սպասաւոր,
յորմէ
եւ
ձեռնադրեցեալ
էր
սարկաւագ,
եկն
աստ`
զի
միաբան
լիցի,
եւ
յետոյ
հրաժարեալ
դարձաւ
յետս,
ուստի`
գրեաց
սմա`
զի
եթէ
կամիցի
դարձեալ
սպասաւոր
ել
ինքեան,
եթէ
յանձն
առնուցու
գալ
աստ
ընդ
իւր,
եւ
մնալ
աստ
մինչեւ
ցմահ,
առցէ
առ
իւր,
ապա
թէ
ոչ`
մի
առցէ:
Այս
եւս
առ
մահտեսի
Փիլիպպոսին
յղեցաւ
տալ
նմա :
Թուղթ
մի
եւս
առ
Իւչքիլիսայի
Առաջնորդ
Զաքարիա
վարդապետն
գրեաց,
ծանուցանելով
զորպիսութիւն
գալստեան
Հերակլ
Արքային,
զանցսն`
որք
այնր
աղագաւ:
Եւ
պատուէր
դարձեալ
վասն
Ալաշկերտու
ախթարմայիցն,
զի
մի
թուլատրեսցէ,
այլ
ջանասցէ
դարձուցանել
զնոսա:
Հարցանելով
թէ`
կոնդակն
զոր
գրեցաք,
զի՞նչ
եղեւ,
(որ
ի
սեպտեմբերի
ԻԷ
յիշեցաք :
)
Եւ`
Ղօշավանից
Մինաս
վարդապետն`
յետ
աւարտման
վանիցն`
(որպէս
սացաւ
ի
ԺԷ
հոկտեմբերի :
)
փախուցեալ
գնացեալ
էր
ի
վանս
սրբոյ
Թադէոսի
Առաքելոյն:
Վասնորոյ
`
գրեաց
սմա
կոչել
զնա
առ
ինքն,
եւ
առնուլ
եւ
գալ
աստ,
զի
իմասցուք
ասէէ
ի
նմանէ
լաւապէս
զորպիսութիւնս
Ղօշավանիցն:
Այս
եւս
Կարնոյ
փայեկին
տուաւ,
տալ
Զաքարիա
վարդապետին
յերթալն:
Զոր
մահտեսի
Փիլիպպոսն
էր
յղեալ,
որոյ
անունն
էր
մահտեսի
Պաղտասար:
Որ
ել
ի
նոյեմ.
ԺԲ :