Յիշատակարան. Մասն II (1767-1776)

Հեղինակ
ՍԻՄԷՕՆ ԿԱԹՈՒՂԻԿՈՍ ԵՐԵՒԱՆՑԻ  

Բաժին
Հայ դասական մատենագրութիւն  

Թեմա
Պատմագրութիւն  Թղթեր, նամակներ, կոնդակներ  
Դիտել
Արդ ըստ որում զամսոյս ԺԲ խոստացաւ սրբազան Վեհըն Մուրտիկեանց մահտեսի Փիլիպպոսին գրել զպատասխանիս ի Պօլսոյ եկեալ թղթոցն եւ յղել առ ինքն: Ահա այժմ գրեալ յղեաց առ նա զի յղեսցէ: Որք են: Թուղթ մի առ Պօլսոյ նուիրակ Զաքարիա վարդապետն ի պատասխանի ի փետրվարի ԺԶ թղթոյն: Որում եւ ծանոյց քան զայս յառաջ ի փետրվարի ԺԸ եւ ի յունվարի ԺԳ զթուղթս գրելն առ ինքն: Այլեւ` ի կողմանէ Զմիւռնոյ նուիրակ Ղուկաս վարդապետի մինչեւ ցայժմ առ ինքն յղեալ դրամոցն , քան զայս յառաջ զդաւթար մի արարեալ յղեաց առ սա: Իսկ սա` այսր աղագաւ այժմ ոչինչ գրեալ սրբազան Վեհին. բայց Նազարէթն գրեալ էր, եւ զԲ սխալ գտեալ ի դաւթարոջն: Ասելով թէ` այդ մին ԷՌ ղռուշդ, ի Ղուկաս վարդապետէն չէ հասեալ Զաքարիա վարդապետին, այլ միայն զԴՌ ղռուշ: Որոյ աղագաւ եւ սրբազան Վեհըն ի տարակուսի լեալ, գրեաց Ղուկաս պետին, զի ինքեան եւ նոցա զմիամտութիւն գրեսցէ, թէ մինչեւ ցայժմ ո՞րքան դրամ է հասուցեալ Զաքարիա վարդապետին: (որպէս ասելոց եմք յետոյ ) եւ ծանոյց զգրելն: Եւ մին սխալն դաւթարին էր այս` զի սրբազան Վեհըն մէկ անգամ ԲՌ ղռուշ գրէր ի դաւթարոջն իւրում, (զոր քան զայս յառաջի ի ՌՄԺԹ թուոջն փօլիցայ արար ի վերայ սորա: Իսկ սա եւ Նազարէթն Բ անգամ ԲՌ ղռուշ փօլիցայ ցուցանէին, ասելով թէ` Բ անգամ ԲՌ ղռուշ փօլիցայի ղաւզերդ 25) գոն առ մեզ, բայց ոչ գրէին թէ` ե՞րբ եւ որ թիւն է, եւ ու՞մ ձեռօքն: Վասնորոյ` պատուիրեաց նոցա, զի պարզապէս գրեսցէն զայս ինքեան: Նա եւ գրեց թէ` մէկ Ռ պակաս եմ թողեալ (որէ Թահրիճման օղլու ձեռօքն ) որ առեալ եմ եւ չեմ գրեալ :
       Առ Մուրտիկեանց Խօջայ Նազարէթն ի Պօլիս. ի պատասխանի ի փետրվարի ԺԶ գրեալ թղթոյն: Որ գրեալ էր սրբազան Վեհըն զհաշտութիւն լինելն ի մէջ իւր եւ նուիրակին, քանզի յառաջ վասն իմիք պատճառի խռով էր Զաքարիա վարդապետն ընդ նմա: (որպէս ի դեկտեմբերի ելն եւս ասացաւ ): Եւ ի կողմանէ Զաքարիա պետի հաշուին եւ դաւթարի Բ սխալին գրեալ էր սա առ սրբազան Վեհըն, որոց զպատասխանիսն գրեաց զի ի Զաքարիա վարդապետի թղթոյն իմասցի: Զի լիովին գրեաց նմա :
       Առ Զմիւռնոյ նուիրակ եւ Առաջնորդ Ղուկաս վարդապետն գրեաց: Որում եւ ծանոյց քան այս յառաջ ի յունվարի Ժ եւ ի դեկտեմբերի ելն զթուղթս գրելն առ ինքն: Եւ պատուէր զի զպատասխանիսն նոցին` փութով գրեսցէ ինքեան: Քանզի` կամէր զի այնու` այնց կողմանց ճանապարհաց որպիսութիւնն իմասցի, զի թէ յաջողիցէ, յայնժամ զայլ նուիրակ յղեսցէ անդ, եւ զինքն ըստ ըղձիցն իւրոց աստ բերցէ, եւ թէ ոչ ' զինքն վերստին նուիրակ արասցէ տեղւոյն մինչեւ խաղաղասցի խռովութիւնն, եւ բացցին ճանապարհք կոմանցն: Այլ եւ պատուիրեաց` զի մինչեւ ցայժմ որքան դրամ եւ հասուցեալ Զաքարիա վարդապետին, զամենայն ուրոյն ուրոյն եւ թուով ժամանակին գրեսցէ ինքեան եւ Զաքարիա վարդապետին: Ծանոյց սմա եւ զանցսն Թօխաթու նուիրակին ի կարճոյ (որպէս` ի փետրվարի ԺԷ ասացաւ ) պատուիրեաց եւս` զի Ե կամ ԶՌ ղռուշ դրամս հասուսցէ ի Պօլիս Զաքարիա վարդապետին, եւ գրեսցէ ինքեան: Եւ վասն Յօհանավանից գանձանակին խնդիր արար, արդեօք ցայժմ առեալ իցէ թէ ոչ: Եւ թէ քեզ չտան ասէ, թարց մեր գրոյն, այլոց հրաման չունին տալոյ: Նոյնպէս եւ վասն Խորվիրապայ գանձանակին պատուէր` զի առեալ, գրեսցէ ինքեան: Ծանոյց եւ զմահ տպագիր Մարկոսին (որ յանցեալ ամին առ Տէր փոխեցաւ ) եւ զշինումն նորոգ գրոյն ձեռամբ տեղապահին, եւ զխափանումն տպագրատանն վասն թուղթ շինելոյն եւ զի` վարժապետ Ստեփաննոս վարդապետի քեռորդի ... վախճանեալ էր ի Զմիւռին, եւ ոչ ունէր վարիս. որոյ ինչքն սմա պարտ էին հասանիլ: Վասնորոյ եւ սա եւս զմուճալլայ մի շինեալ եւ եպիսկոպոսացն կնքեցուցեալ, ետ սրբազան Վեհին, եւ խնդրեաց աղերսիւ զի յղեսցէ առ Ղուկաս վարդապետն, եւ ինքն եւս գրեսցէ նմա, զի ըստ գրեցելոյ մուճալլային 26), տիրեսցէ ընչիցն հանգուցելոյն, եւ առ ինքն հասուսցէ: Վասնորոյ եւ սրբազան Վեհըն ըստ խնդրոյ սորին` զմուճալլամայն եդեալ ի թղթոջս առ նա յղեաց, եւ պատուիրեաց` զի զոր ինչ գրեալն է ի մէջ մուճալլամային, այնպէս արասցէ :
       Առ Կարնոյ նուիրակ Իսահակ վարդապետն ի պատասխանի թղթոյն: Զի վասն Երզնկանու դրամոյն (ա) (որ ի յունվարի ԻԵ եւ ի դեկտեմբերի ելն յիշեցաւ . ) ի տարակուսի կայր սա, թէ արդեօք առ մեզ իցէ հասեալ թէ ոչ, վասնորոյ եւ սրբազան Վեհըն զմիամտութիւն գրեաց առ սա, զի առ մեզ հասեալ իմասցի: Եւ պատուէր` զի որքան դրամս ի պատրաստի ունիցի, ի ձեռն հաւատարմի եւ կամ փօլիցայի, առ Մուրտիկեանց մահտեսի Փիլիպպոսն յղեսցէ ի Կարին, եւ գրեսցէ ինքեան :
       Առ Կարնոյ Առաջնորդ Սարգիս վարդապետն, մահտեսի Գրիգորն եւ առ մահտեսի Փիլիպպոսն գրեաց վասն Թօխաթու հին նուիրակ առ Պետրոսն եւ Մարտիրոսն եղեալ դրամոյն (որ յամսոյս ԺԲ յիշեցաւ . ) ծանուցանելով սոցա այսր աղագաւ զբազմիցս գրելն առ նոսա, եւ նոցա ներհակիլն, եւ մինչեւ ցայժմ ոչ տալն մեզ զդրամն մեր: Եւ պատուէր ` զի կոչեալ զնոսա առ ինքեանս եւ ի ձեռն խրատու եւ յանդիմանութեան զգաստացուցեալ զնոսա, առցեն ի նոցանէ զդրամն մեր եւ տացեն մահտեսի Փիլիպպոսին, եւ յոչ տալն նոցա, ինքեան: Առ Մուրտիկզադէ մահտեսի Փիլիպպոսն ի Կարին` ի պատասխանի ի մարտի ելն գրեցեալ թղթոյն, ընդ որում եւ զգրեանսն Պօլսոյ յղեալ էր առ սրբազան Վեհըն: Որոց զպատասխանիսն` (որք ի վերոյ գրեցան `) յղեաց առ սա` զի շուտով ի Պօլիս հասուսցէ: Այլ եւ գրեալ էր թէ Արապկերցիքն խոստացեալ են փարայ մի ոչ առնուլ ի նուիրակէն` վասն ԱՌ ոսկի տուգանացն` զոր ինքեանք իւրեանց կամաւ խոստացեալ էին տալ Սարասկեարին: (Որպէս ասացեալ է : ) Ուստի զշնորհակալութիւն եւ զօրհնութիւն առ Արապկերցիսն: Բայց տակաւին զթուղթ գրեաց ոչ ընկալաք ի նոցանէ` եւ ոչ ի նուիրակէն մերմէ, եթէ գրեսցեն ասէ, շուտով յղեա ' առ մեզ: Այլ եւ` գրէր թէ` Հաճիարապ անուամբ տաճիկն, ի Թարվիզու դրամ է բերելոց վասն մեր ի Բայազիտ, գրեալ եմք որ անդ Տէր Վահանն առնու ի նմանէ, եւ քեզ հասուցանէ: Եւ յորժամ հասցի առ քեզ` դու յայնժամ մեզ փօլիցայագիր յղեա, որ ի Պօլիս առնումք: Եւ սրբազան Վեհըն գրեաց թէ` այդ ոյժ բարւոք է , բայց տաճիկն այն տակաւին ոչ է եկեալ ի Բայազիտ. յորժամ գայցէ, եւ տայցէ զդրամն, յայնժամ եւ մեք առ քեզ փօլիցայագիր եմք յղելոց: Եւ տէր Պետրոսն զԲաբերդու Առաջնորդի ԱՃ ղռուշն որ յանձն էր առեալ զի տացէ` (որպէս ասացաւ . ) զԾ ղռուշն տուեալ էր, եւ խոստացեալ էր յիսունն եւս յետոյ տալ: Գրեաց հետեւիլ եւ շուտով առնուլ: Եւ վասն Մարտիրոսին եւ ուզուն Պետրոսին զթուղթն զոր գրեաց ի վերայ Առաջնորդին, եւ մահտեսի Գրիգորին, եւ սորա, (որպէս ասացաւ ) յղեաց առ սա, եւ զի նմա խոստացեալ Պետրոս վարդապետին եւ Մարտիրոսի թուղթսն եւս ի սորին պահարանոջն եդ` եւ յղեաց առ սա: Եւ գրեաց` զի ընդ Առաջնորդին եւ մահտեսի Գրիգորին արասցեն այնպէս, որպէս ի թղթոջ երիցն գրեցաւ եւ թէ ոչ լուիցեն նոքա, ապա շուտով ծանուսցէ ինքեան: Եւ զվերոյիշեալ Բ թուղթսն` այսինքն Պետրոս վարդապետին եւ Մարտիրոսի, յետ կատարումն տալոյ բանին, շուտով յետս յղեսցէ աստ առ ինքն: Եւ զի` Մկրտում փայեակն որ զթուղթսս տարաւ ընդ իւր, ազգական էր սրբազան Վեհիս մերոյ վասնորոյ եւ սրբազան Վեհըն առ ի շահել զնա կամելով, գրեաց սմա յերեսն թղթոյս` զի Ժ ղռուշ խարճի տացէ նմա. եւ ի վերայ իւր հաշուեսցէ: Զի վասն երկիւղի ճանապարհացն` աստ ոչինչ ետ նմա: Այսոքիկ առ սա յղեցան, զի յիւրաքանչիւր տեարցն հասուսցէ :
       Թուղթ մի եւս առ տէր Վահանն ի Բայազիտ. քանզի Իսպիրու Առաջնորդ Ղափանցի Յովաննէս վարդապետն (որ ի սեպտեմբերի ելն յիշեցաւ ). վախճանեալ էր ի յԻւչքիլիսայն: Եւ նորին ինչքն թէ նաղտ եւ թէ վէճ, ի Բայազիտ էին: Եւ Իւչքիլիսայու միաբանքն այժմ գրեալ էին աստ առ Առաջնորդն իւրեանց Զաքարիա վարդապետն (որ ի նոյեմերի յիշեցաւ ). զմահ նորին եւ որոյ ընչից դաւթարն եւ զբանալիսն առ նա յղեալ: Եւ նա եւս ծանոյց սրբազան Վեհին զմահ նորին, եւ զդաւթարն եւ բանալիսն ետ ինքեան: Եւ մասն ինչ յընչից նորին ի յԻւչքիլիսայն էին, եւ մասն ինչ առ Նսնուսեցի մահտեսի Յովհաննէսն: Վասնորոյ` եւ սրբազան Վեհըն գրեալ առ տէր Վահանն, զի վասն ընչից նորին առանձին խօսեսցի ընդ մահտեսի Յովաննիսին, եւ որ ինչ գոյ առ նմա, զայն նորին գիտութեամբն կնքեալ, փութով ընդ հաւատարմի ի սուրբ Աթոռս յղեսցէ: Եւ պատուէր` զի ընչիցն հանգուցելոյն որ ինչ ոչ երեւի, զայն եւս հետեւեալ իմասցի թէ առ ո'վ է, եւ զի՞նչ է: Եւ յետ իմանալոյն` փութով ծանուսցէ ինքեան: Քանզի` ֆարման ունիմք ի յօսմանցւոց թագաւորէն զոր տուեալ է Յակոբ կաթուղիկոսին Շամախեցւոց յորում մետասան պատուէրք գոն, որոց մինն է եւ այսզի խալիֆայի մարդն որտեղ որ լինիլ, յայն տեղն Ա վարդապետտ կամ տէրտէր որ մեռանի, նոցա ապրանքն նա զաւթէ. ի ձէնջ արգելիչ չլինիցի. եւ զատ եւս չառնուք: Առ Ջուղայեցի տեր Յովհաննէսն ի Վան: Ծանուցանելով նմա քան զայս յառաջ ի փետրվարի ելն ի մարտի ԻԵ զթուղթս գրելն առ ինքն: Եւ յոյժ յամեցուցանէր զպատասխանիս թղթոցն: Ուստի` եւ սրբազան Վեհըն կարծէր թէ` տակաւին չիցեն հասեալ առ նա թուղթքն մեր, վասն այն ոչ գրէ նա զպատասխանին: Վասնորոյ կրկին գրեաց նմա զմիտս երկոցունց թղթոցն: Եւ որպէս ի մարտի ԻԵ, եւ այժմ եւս պատուիրեաց սմա վասն նորոգ նուիրակին Հնդկաց: Զի թէ աստ գալոց է, փութով եկեսցէ, որ զնուիրակն առեալ ընդ իւր երթիցէ, եւ թէ աստ գալ ոչ կամի, փութով գրեսցէ մեզ, զի գիտասցուք թէ երբ եւ կամ ուստի՞ է գնալոց զի եւ մեք եւս զնուիրակն առ ինքն յղեսցուք, զի ի միասին երթիցեն: Այս եւ առ տէր Վահանն յղեցաւ ի Բայազիտ զի առ նա յղեսցէ: Եւ հարկ սմա, զի թէ տէր Վահանն ընդ փայեակի յղեսցէ առ ինքն զթուղթս, ընդ նմա զպատասխանին փութով գրեսցէ մեզ: Ապա թէ ոչ` ինքն ընդ յատուկ փայեակի գրեսցէ մեզ զպատասխանին: Զվարձ փայեկին` սրբազան Վեհըն աստ տալ խոստացաւ: Այլ եւ ի Շիրազու գիր մի ընկալաք ի վերայ սորա գրեցեալ. զոր քան զայս յառաջ առ սա յղեաց սրբազան Վեհըն, եւ այժմ ծանոյց զյղելն: Յղեցան այսոքիկ ընդ սրբազան Վեհի ազգական Մկրտում փայեկին: Զոր ի Զմիւռնոյ Մեղրեցի իշխանքն էին յղեալ ի Մեղրի. ընդ նմա զթուղթս գրելով առ բարեկամս իւրեանց: Որոյ երթ եւ եկն աստ դիպեցաւ: Վասնորոյ տուաք նմա զվերոյիշեալ թուղթսն. զի յիւրաքանչիւր տեարսն հասուսցէ: Որ ելն ի Ապրիլի ԻԶ :
      
       Առ Բայազիտու Փիսաղ փաշայն թուղթ սիրոյ:
       Թուղթ սիրոյ գրեաց սրբազան Վեհըն առ Բայազիտու Իսաղ փաշայն ի պատասխանի նորին սիրոյ թղթոյն: (Որ ի մարտի ԺԳ յիշեցաւ . ) որ ընդ չուխատարին իւրոյ Բ ձի էր յղեալ ընծայ խանին մերոյ: Բայց խանն ոչ զընծայսն ընկալաւ վասն սակաւութեանն, եւ ոչ զչուխատարն մեծարեաց ըստ արժանւոյն. այլ ընծայիւն յետս դարձոյց առ առաքիչն իւր: Ել չուխատարն ի Ապրիլի Լ: