Յիշատակարան. Մասն II (1767-1776)

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Որպէս ի մրտ. ԻԲ խոստացաւ սրբ. վեհն Պօլսոյ նուիրակ եւ տեղւոյ նորոգ պատրիարգ Զաքարիա վարդապետին ըստ խնդրոյ Պօլսեցւոցն գրել զկոնդաւ հաստատութեան վասն պատրիարգութեան իւրոյ, եւ զպատասխանիս զայլ թղթոց, եւ յղել առ ինքն: այժմ ահա ընդ այլ թղթոց գրեալ յղեաց: Որոց պատասխանիքն յիւրաքանչիւր տեղիսն տեսցեն: Որք են: Կոնդակ հաստատութեան եւ շնորհաւորութեան ըստ խնդրոյ Պօլսեցւոցնառ տեղւոյ նուիրակ եւ նորոգ պատրիարգ Զաքարիա վարդապետն գրեաց: Յորում զբազում պատուէրս եւ կանօնս գրելով առ նա: Եւ առ Պօլսեցիսն վասն նորա: Նախ` զի զազգս Հայոց որք անդ կան բնակեալք, զամենեսեանսն կառավարեսցէ հոգեւորապէս եւ հովուեսցէ զնոսա ըստ հրամանին Քրիստոսի եւ ըստ աւանդութեան սրբոյ եկեղեցւոյս հայաստանեայց: Երկրորդ` զամենեսեանսն զգուշացուսցէ եւ յոդորեսցէ հեռի կալ ի մէնջ հեստեալ ապականչացն կրօնի եւ ուղիղ դաւանութեանս սրբոյ եկեղեցւոյս հայաստանեայց եւ զայնպիսին բացէ ի բաց հալածելով, հանցէ ի հօտից իւրոց: Իսկ զմերազնէից զուղղագնացսն եւ զկանօնապահսն սիրեսցէ շահեսցէ եւ յորդորեսցէ ի նոյնն մնալ: Զթիւրագնացսն սաստեսցէ, խրատեսցէ, եւ յուղղութիւն ածցէ, զինքն օրինակ բարի տալով ամենեցուն: Երրորդ` ի պատահելն այնպիսի գործոց եւ իրագործութեանց որք առ հասարակութիւն ազգիս, կամ առ յեկեղեցիս, առ հաւատս եւ առ յայլս այսպիսիս վերաբերին, ինքնին միայն եւ կամ ոմանց աննշանից խօսիւք եւ դրդեցմամբն մի ձեռնամխիցի բնաւին, այլ խորհրդակցութեամբ իշխանացն եւ գլխաւորացն խորհրդակցեալ տնօրինեսցէ. թէ զօգտակարն եւ թէ զվնասարարելն: Չորրորդ` հասարակապէս ընդ ամենեսեան սիրով, խաղաղութեամբ եւ քաղցրութեամբ վարեսցի առանց աչառութեան եւ կողմնապահութեամբ: Իսկ զբանսարկուսն ատել, եւ դատել եւս խորհրդակցութեամբ իշխանաց, եթէ խրատելով ոչ կարիցէ ուղղել: Հինգերորդ` ի յարտաքին վիճակսն զայնպիսի անձինս կարգիցէ Առաջնորդ, որք փորձեալք իցեն ի հակատս եւ ի կրօնս ըստ հայաստանեայց սրբոյ եկեղեցւոյ` եւ ի վարս պարկեշտս: Զի լաւ է տգէտն որ ըստ հաւատոյն ուղիղ իցէ եւ ըստ վարուցն պարկեշտ, քան զիմաստուն սնապարծ. որ ըստ հաւատոյն թերի իցէ եւ ըստ վարուծն անպարկեշտ: Վեցերորդ` զինքն յամենայնի հետեւօղ` ստորադրեցեալ եւ հրամանակատար գիտասցէ Էջմիածնանիստ կաթուղիկոսին, եւ յամենայնի հնազանդ եւ կատարօղ Աթոռաշահ եւ ազգօգուտ հրամանաց նորին: Նաեւ զնուիրակսն սրբոյ Աթոռոյս, թէ ի քաղաքն եւ թէ յարտաքին վիճակսն, ի յարգի պահեսցէ: զԺողովուրդսն յորդորեսցէ ի սէր` ի հարազատութիւն ի հնազանդութիւն եւ յառատ տուրս սրբոյ Աթոռոյս, եւ յայլս այսպիսի: Նոյնպէս եւ Աթոռոյս հարկաւոր գործոց եւ հոգացեալն որք անդ պատահին, ըստ յամենայնի հոգ տարեալ հոգասցէ. թէ ինքնին եւ թէ խորհրդակցութեամբ գլխաւոր իշխանացն: Եւ միանգամայն ի քաղաքն յայն նստօղ պատրիարգն այնպէս պարտի գիտել ասէ զինքն, որպէս թէ` իցէ փոխանորդ` Աթոռակալ, եւ յատուկ գործակալ Էջմիածնանիստ կաթուղիկոսաց, զոր եւ վասն այսորիկ նստուցանեն յարքայանիստ քաղաքն: Զի հոգասցէ զհոգալիսն սրբոյ Աթոռոյս, վանորէից, եկեղեցեաց, եւ ազգիս հայոց որք գոն ընդ իշխանութեամբ նոցին: Զայսոսիկ կանօնքս զորս գրեցաք ասէ, ոչ եթէ վասն մեր Զաքարիա վարդապետին գրեցաք ասէ, զորմէ եմք ամենեւին անկարծիք եւ միամիտ, այլ վասն ապագայիցն մանաւանդ, զի գիտասջիք ասէ ամենեքեան թէ` յայդր նստօղ պատրիարգի գործ եւ պաշտօնքն սոքա են: Եւ պատուէր` զի որպէս ամենեքեանքն միաբանութեամբ եւ ինքնակամ յօժարութեամբ, եւ մանաւանդ ազդմամբ Աստուծոյ ընտրեցին զնա ի գործ պատրիարգութեան, եւ յինքենէ եւս խնդրեցին հաւանել ընտրողութեան իւրեանց, եւ զնա ինքեանց շնորհեալ նոյնպէս` պարտին ի նոյն ուխտ եւ ի միաբանութիւն իւրեանց հաստատուն մնայ: Եւ որպէս սիրով եւ փառօք ընտրեցին զնա, ի նոյն սէր ի փառս եւ ի մեծարանս պահել: Մխիթարիչ եւ օգնական լինելով նմա , եւ ամենայն անմեղածին հրամանաց նորին հնազանդ: Քանզի` ոչ միայն զհասարակ Առաջնորդական եւ պատրիարգական սէր եւ հնազանդութիւն պահանջեմ ասէ ի ձէնջ վասն դորա, այլ որպէս յատուկ սիրելոյ` փոխանորդի եւ գործակալի մերոյ եւ սրբոյ Աթոռոյս խնդրեմ ասէ ի ձէնջ: Եւ մանաւանդ սիրեցեալն նորին սիրելի լինիլ, եւ ատելեացն ատելի: Բայց թէ ոչինչ պատճառաւ քրթմնջիւն իմն ելցէ ասէ ի վեր վասն դորա, եւ դուք հասարակութիւնդ թոյլ տուեալ ոչ ջատագովիէք դմա, եւ այնպիսեացն ոչ լինիցիք միաբանութեամբ վրէժխնդիր, մեղանչէք: Քանզի` ի բազմակնիք մահսարոջն իւրեանց գրեալ էին զնմանէ թէ` զԶաքարիա սրբափայլ վարդապետն ի բազում գործս ընտիր գտեալն ընտրեցաք ի պատրիարգութիւն: Եւ թէ` յանձնելով այսմ գործոյ բարեհաճ կամս Աստուծոյ, ի խորհուրդ մտաք տէր ողորմեայիւ, եւ որովհետեւ տնօրինողին Աստուծոյ յանձնեցաւ, եկն ի միտս ամենեցուն ընտրել զսա: Եթէ մեք էաք ասէ հրաւիրեալ զձեզ թէ` զդա ընտրեցէք ի պատրիարգութիւն, կարէիք ասէ յետոյ պատճառել թէ` մեք ոչ կամէաք, դու եղեր պատճառ պատրիարգութեան նորին: Ահա գիտէք ասէ ամենեքեան զի մեք անպարտ եմք առ յայդր: Եւ ինքն եւս ոչ կամելով, քանիցս հրաժարեալ է, եւ դուք մեծաւ ստիպմամբ արկեալ էք զդա ենթ այդմ լծոյ, երաշխաւոր լինելով յամենայնի: Որպէս եւ վկայեալ էին եւս ի բազմակնիք թուղթս իւրեանց: Կրկին պատուէր` զի մի ոք ի քահանայից եւ ժողովրդոց թարց նորին գիտութեան եւ հրամանին ձեռնամուխ լիցին ի գործս հոգեւորս օրինաց եւ եկեղեցւոյ: Զի ամենայն եկեղեցական արարողութիւնք եւ կարգք, նաեւ հաւատոյ եւ օրինաց բանք պարտին ասէ հրամանաւ նորին կատարիլ: Եւ թէպէտ գրեաց նոցա թէ` վասն շնորհակալութիւն Զաքարիա վարդապետի պատրիարգութեան զմէկ լաւ փիլոն եւ մատանի յղեցաք, բայց վասն նոցա գրեաց Խօջայ Նազարէթին, զի զայնս անդ հոգասցէ. եւ զմէկ շալ փիլոն եւս վասն նորին վէքիլ տէր Վարդանին հոգասցէ, (որպէս ասելոց եմք յետոյ ի թղթոջ նորին . ) եւ յետ ընթերցման կոնդակին ձգեսցէ ի վերայ նոցա :
       Թուղթ եւս առ Պօլսոյ գլխաւոր իշխանսն` այսինքն ` Պաղտասար` Մարտիրոս` Պետրոս` Արիստակէս, մհ. Գասպար. մհ. Յարութիւն, եւ Առաքել Ամիրայսն գրեաց: Ծանուցանելով նոցա զհասանելն բազմակնիք մահսարին իւրեանց առ ինքն վասն պատրիարգութեան Զաքարիա վարդապետին, եւ ըստ խնդրոյ իւրեանց զհաստատութեան եւ շնորհաւորութեան կոնդակ գրելն առ նա: Եւ յանձնարարութիւն վասն նորա: Եւ պատուէր` վասն ֆարմային իւրոյ շինելոյն, զոր ընդ մհ. Յօնանին յղեաց առ նոսա: (զորմէ յետոյ լիովին ասելոց եմք ի թղթոջ Զաքարիա վարդապետին : ) Յիշեցոյց նոցա եւ ի կոնդակոջն զկանօն եւ զպատուէր գրելն առ Զաքարիա վարդապետն, եւ առ ինքեանս: Որոց օրինակն է ի բոլորագրահամար տետրոջն, յերեսն` ՇԺԶ. ՇԺԸ. ՇԺԹ. ՇԻ :
       Թուղթ եւս առ նորոգ պատրիարգի Վէքիլ տէր Վարդանն գրեաց: Զի ի լինիլն Զաքարիա վարդապետին պատրիարգ տեղւոյն, զնա վասն առաւել հարազատութեան առ սուրբ Աթոռս վէքիլ էր կարգեալ իւրեան. եւ սրբ. վեհին ծանուցեալ: Եւ սրբ. վեհըն սակս հաւատարմութեան նորին սրբոյ Աթոռոյս հաճեցաւ ընդ այն : եւ պատուիրեաց նմա` զի վէքիլութեան գործոյն իւրոյ արի ի ժիր լիցի: Եւ որպէս Զաքարիա վարդապետին, եւ սմա եւս գրեաց զի զսրբոյ Աթոռոյս արդիւնսն թէ զնաղտսն եւ թէ զվէճսն ի պատրիարգական արդեանցն անխառն պահեսցէ: Թուղթ մի եւս առ Խոջայ Նազարէթն եւ յեղբօր որդի նորին պարոն Թադէոսն գրեաց ի պատասխանի ի յնվ. Ե գրեցեալ թղթոյն իւրեանց: Որոց եւ ծանոյց վասն հաստատութեան Զաքարիա վարդապետի պատրիարգութեան զկոնդակ յղելն առ նա: Եւ առ գլխաւոր իշխանսն տեղւոյն զյանձնարարութիւն գրելն վասն նորա: Եւ պատուէր` զի վասն Զաքարիա վարդապետին եւ նորին վէքիլ տէր Վարդանին ԲՃ ղռուշի կամ պակասի մէկ լաւ փիլոն եւ Ա լաւ մատանի եւ մէկ շալ փիլոն եւս հոգացեալ, զկնի ընթերցման կոնդակին զլաւ փիլոնն ձգեսցեն ի վերայ Զաքարիա վարդապետին եւ զմատանին դիցեն ի մատն, շնորհաւորելով զպատրիարգութիւնն նորին: Եւ զշալ փիլոնն եւս ի վերայ տէր Վարդանին ձգեսցեն. շնորհաւորելով զվէքիլութիւն նորին: Եւ զինչսն Չարքեազօղլուն այժմ յղեալ էին առ մհ. Փիլիպպոսն ի Կարին , եւ ծանուցեալ սրբ. վեհին զյղելն: Եւ խոստացեալ էին զմնացեալն զինչսն եւս յղել: Եւ սրբ. վեհն պատուիրեաց նոցա զի զմնացեալն զինչսն եթէ տակաւին չիցեն յղեալ առ մհ. Փիլիպպոսն, փութով առ նա յղեսցեն, զի նա անտի առ մեզ հասուսցէ: Եւ խոստացաւ նոցա, զի երբ մհ. Փիլիպպոսն զինչսն Չարքեազօղլուն ի սուրբ Աթոռս յղեսցէ, յայնժամ եւ ինքն զդրամն (ա ) մեր եւ զխարճն իւրեանց առեալ ի նմանէ, զինչսն իւր տացէ ինքեան : Որում եւ ծանոյց առ մհ. Փիլիպպոսն զդաւթար մի յղելն, եւ առ Զաքարիա վարդապետն եւս զգրելն վասն թղթոց: Եւ պատուէր` զի մհ. Փիլիպպոսն յորժամ զդաւթարն զայն առ ինքն յղեսցէ, զ ի նմա գրեալսն հոգացեալ առ մեզ առաքեսցէ: Եւ վասն թղթոց առնլոյն ինքն եւս մուղայէթ լիցի ընդ Զաքարիա վարդապետին, եւ առնուլ տացէ նմա, եւ ընդ այլ ընչից առ մեզ յղեսցէ: Ծանոյց եւս սմա զնորապէս փօլիցայ առնելն իւր ի վերայ Զաքարիա վարդապետին ի ձեռն իւրեանց. (ե ) եւ զփօլիցայագիրն առ յեղբայրն իւր մհ. Փիլիպպոսն յղելն ի Կարին, զի առ ինքն յղեսցէ: Եւ պատուէր` զի մհ. Փիլիպպոսն յորժամ զփօլիցայագիրն առ ինքն յղեսցէ, առեալ զդրամն ի Զաքարիա վարդապետէն, (ե ) տացէ նմա զփօլիցայագիրն: Թուղթ մի եւս առ հին պատրիարգ Գրիգոր վարդապետի սպասաւոր տիրացու Սարգիսն գրեաց: Զի նորոգ պատրիարգ Զաքարիա վարդապետն զսա եւս էր առ ինքն ընկալեալ վասն առաւել շնորհացն: Եւ առ ինքն պահել կամէր: Զոր եւ ծանուցեալ էր սրբ. վեհին: Եւ սրբ. վեհն եւս հաճեցաւ, եւ պատուիրեաց սմա հարազատութեամբ ծառայել պատրիարգին: Իսկ թէ ի պատրիարգարանոջն ո'չ կամիցի մնալ, յուրեք մի երթիցէ, այլ ի սուրբ Աթոռս եկեսցէ :
       Թուղթ եւս առ Ագուլեցի տիրացու Գէորգն գրեաց (որ ի յօգ. Լ յիշեցեալ է . ) ի պատասխանի ի նոյ. Է գրեցեալ թղթոյն: Եւ թէպէտ խոստանայր սրբ. վեհին զտպագիր տիրացու Պօղոսի պայմանի գրեանսն յետոյ յղել առ ինքն, բայց յԱբրահամ վարդապետի պահարանէն ելին հանդերձ դէվթէրաւն, զի ելանելն տպագիր տիրացու Պօղոսին ի քաղաքէն, եւ ի գալն ի սուրբ Աթոռս, խարճ էին արարեալ վասն նորա, եւ գրեալ: Առ այս սիրով մեղադրեաց զնա սրբ. վեհն : Եւ տպագիր տիրացու Պօղոսի գրեանքն զորս ընդ իւր բերեալ էր, վասն խոշորութեան ոչ պիտոյացաւ մեզ: Եւ մանաւանդ Բ տեսակ գիր ունէաք այժմ ի պատրաստի: Որոց մինն է` որով զնորատիպ Աղօթից գիրքն տպեցաք, եւ միւսն է` որով զտարեկան տօնացոյցն տպեցուցանեմք: Եւ սրբ. վեհին ոչ հաւանեալ Պօղոսի բերեալ գրեանցն, Ոսկանի գիրն յառաջադրեաց նմա ի շինել. եւ նա եւս ահա շինէ: Եւ մերձ է ի լրացուցանել: Զոր եւ ծանոյց սմա , եւ պատուիրեաց, զի յորժամ Պօղոսն զգիրն զայն շինեալ յաւարտ հասուսցէ, վասն հնոյն յետոյ որպէս գրեսցէ ինքեան այնպէս: Եւ Պօղոսն ասէր թէ` անթիմոնի եւ թուղթ կամեցայ բերել ընդ իս, բայց Գէորգն չեթող. ասելով թէ ` անթիմոնի յղեալ եմ, եւ թուղթ եւս յղելոց եմ. բայց դու մի ' յամեցուցաներ այնու զգնալդ ի սուրբ Աթոռն. այլ երթ փութով: Եւ պատուիրեաց սմա որոյ զստոյգն գրել ինքեան: Եւ վասն Ագուլեցւոց Մուրտիկեանց տալեաց դրամոյն (5կա ) որպէս քան զայս յառաջ յօգ. Լ, եւ այժմ եւս պատուիրեաց առնուլ ի նոցանէ. եւ յոչ տալն նոցա ծանուցանել ինքեան: Զի թէ չետուն ասէ նոքա զդրամն Մուրտիկեանց, ի Թօմայ վարդապետէն եմ պահանջելոց զի նա է երաշխաւոր նոցա: Եւ տիրացու Աստուածապահին Գրիգորին եւ Քրիստափորի ողջոյն գրեաց ի թղթոջս: Թուղթ եւս առ մհ. Մասեհի որդի պարոն Նիկողայոսն եւ պարոն Եսային գրեաց ի Պօլիս` ի պատասխանի յառաջագոյն գրեցեալ աղաչանաց թղթոյն իւրեանց: Զի թիֆլիզեցի Թաղօյենց Մկրտումն եւ Ագուլեցի մհ. Թօմայն դրամ էին տալոց նոցա: Որոյ աղագաւ գրեալ էին նոքա առ սրբ. վեհն, զի առցէ զդրամն իւրեանց ի նոցանէ: Եւ թէպէտ անհնարին էր զՄկրտումին բերելն առ ինքն, զի էր ի դրան Արքային Վրաց, բայց զմհ. Թօմայն ի Բայազիտու գրեցուցեալ եբեր ի սուրբ Աթոռս, եւ ի ներկայութեան եպիսկոպոսաց եւ իշխանաց ոմանց կոչեալ զնա առ ինքն, եցոյց նմա զթուղթն Մասեհի որդւոցն, եւ պահանջեաց ի նմանէ զդրամն: Իսկ նա երդմամբ ուրաստ եղեւ թէ` ոչինչ եմ տալոց նոցա: Բայց թէ իմ եւ եղբօրս յանուաննն սանատ եւ վկայս ունին ասէ, թող յառաջ բերցեն. առ այն զի՞նչ կարօղ եմ ասել: Եւ թէ` մեք Ագուլեցի համշիրակ ունիմք ի Պօլիս. եթէ նոքա վասն տալեաց մերոց վկայեսցեն, այն եւս է ասէ մեզ ընդունելի: Եւ յետ ամենայն հարցաքննութեան եւ խօսիցն իբրեւ ետես սրբ. վեհն թէ` ոչինչ ել ի նմանէ, տանել ետ զնա առ Աբրահամ վարդապետն, զի ինքն եւ խօսեցուցեալ զնա, գրեսցէ նոցա զորպէսն ի միամտութիւն իւրեանց եւ նա եւս ըստ հրամանի եւ պատուիրի սրբ. վեհին այսպէս արար :
       Թուղթ եւս օրհնութեան պարոն Գէորգն եւ պարոն Յարութիւնն գրեաց ի Զմիւռին: Զի յանուն սրբոյն Յօհանավանիցն Ա արծաթեայ սկիհ էին տուեալ ի յիշատակ ձեռամբ նուիրակին իւրեանց Ղուկաս վարդապետին :
       Թուղթ եւս առ Ջաւահիրճիզատէ խոջայ Յարութիւն գրեաց ի պատասխանի ի սեպ. ԻԲ գրեցեալ թղթոյն: Զի վասն վերանորոգելոյն զնուիրակութիւնն եւ յԱռաջնորդութիւն Ղուկաս վարդապետին, շնորհակալութիւն էր գրեալ առ սրբ. վեհն: Եւ յանձնարարութիւն վասն Ղուկաս վարդապետին: Եւ որդւոցն նորին տիրացու Յօհաննիսին եւ Իսահակին ողջոյն գրեաց: Թուղթ մի եւս առ Աստուածատուր, Գալուստ եւ Առաքել Աղազատայսն գրեաց ի պատասխանի ի սեպ. ԻԱ գրեցեալ թղթոյն իւրեանց: Զի վասն Ղուկաս վարդապետի կրկին նուիրակութեանն նոքա եւս էին գրեալ առ սրբ. վեհն զշնորհակալութիւն: Եւ սրբ. վեհն զյանձնարարութիւն գրեաց վասն նորա: Եւ պատուէր` զի մէկ կամ ԲՃ օզմայ լաւ քեասուքնար թուղթ առեալ յանձնեսցեն Ղուկաս վարդապետին, զի նա առ մեզ յղեսցէ: Թուղթ մի եւս առ Զմիւռնոյ նուիրակ եւ Առաջնորդ Ղուկաս վարդապետն գրեաց ի սեպ. ամսոյ գրեցեալ թղթոյն: Առ որ հասեալ էին նուիրակական կոնդակն եւ նորատիպ Աղօթից գրեանքն եւ տաղարանքն, զորս սրբ. վեհն քան զայս յառաջ ի ... յղեաց առ նա: Որոց աղագաւ եւ նա եւս զմիամտութիւն էր գրեալ առ սրբ. վեհն: Եւ ձեռնարկեալ էր նուիրակութեան գործոյն: Եւ Յօհանավանից գանձանակադրամն առեալ էր, եւ ծանուցեալ էր սրբ. վեհին զառնուլն: Որում եւ ծանոյց սրբ. վեհն ըստ խնդրոյ իւրոյ առ անձինս ոմանս զթուղթս օրհնութեան գրելն եւ յղելն առ ինքն, զի տացէ նոցա: (որպէս ի վերդ ասացաւ ). եւ վասն թղթառութեան եւս գրելն առ Աստուածատուր, Գալուստ եւ Առաքելն: Եւ պատուէր` ի յառնուլն նոցա զթուղթսն եւ ի յանձնելն ինքեան, յղեսցէ ի Թօխաթ. զի անտի փութով հասանի առ մեզ: Ծանոյց սմա ի ձեռն Պօլսոյ նուիրակ եւ պատրիարգ Զաքարիա վարդապետին նորապէս փօլիցայ առնելն ի վերայ իւր. (ե ) եւ եւ զփօլիցայագիրն հանդերձ բարեւագրաւան առ նա յղելն: Եւ պատուէր` զի տացէ նմա զդրամն, (ե ) եւ զփօլիցայագիրն իւր առցէ ի նմանէ: Եւ որպէս Զաքարիա վարդապետին` (որպէս ասելոց եմք յետոյ ) եւ սմա եւս պատուիրեաց, զի զաենայն նուիրակութեան գոյսն սրբոյ Աթոռոյս թէ զնաղտսն եւ թէ զվէճսն զորս ունի ընդ իւր, միըստմիոջէ դաւթար արարեալ, զդաւթարն առ ինքն յղեսցէ: Եւ յընչիցն եւս փոքր փոքր ծրար արարեալ կամ ի Պօլիս առ Զաքարիա վարդապետն յղեսցէ, եւ կամ ի Թօխաթ` որոյ մհ. Յօնանն գրեսցէ ինքեան: Զի անտի ի փութով հասանի առ մեզ: Քանզի` ի գնալն մհ. Յօնանին ի Պօլիս, պատուիրեաց նմա սրբ. վեհըն ի հասանիլն իւր ի Պօլիս անտի գրեսցէ առ նա, զի ի յընչիցն սրբոյ Աթոռոյս ծրար արարեալ յղեսցէ ի Թօխաթ առ սրբոյ Աթոռոյս գանձապետն եւ վէքիլ մհ. Աղամջանն, զի ի վերադառնալն իւր ի Պօլսոյ, առեալ ընդ իւր բերցէ ի սուրբ Աթոռս :
       Թուղթ եւս առ Գաղատիոյ նուիրակ Յովաննէս վարդապետն գրեաց (որ ի յոգ. Լ յիշեցեալ է , ) ի պատասխանի ի նոյ. Բ գրեցեալ թղթոյն: Զի ըստ հրամանի սրբ. վեհին ի Գաղատիա էր գնացեալ ի նուիրակութիւն, եւ զգնալն իւր ծանուցեալ սրբ. վեհին: Եւ ի նուիրակական արդեանցն իւրոց դրամ (45ղ ) էր յղեալ առ Զաքարիա վարդապետին ի Պօլիս, եւ գրեալ սրբ. վեհին զյղելն: Եւ սրբ. վեհն զթուղթս զայս իբր զղապզ գրեալ յղեաց առ նա, զի զդրամն (գ5ղ ) իւր առ մեզ հասեալ իմասցի, եւ միամտեսցի: Այլեւ նա ի կողմանէ Ուռումէլու հին նուիրակութեան իւրոյ (2) էր տալոց մեզ: Եւ սրբ. վեհն պատուիրեաց նմա, զի զդրամն զայն (2) առ Զաքարիա վարդապետն յղեսցէ: Եւ այսուհետեւ որքան դրամ առ ձեռն բերցէ, եւս յղեսցէ առ նա: Կրկին պատուէր` զի քանի մի թօփ վեղարացու եւ փիլոնացու զուֆ եւ շալեղէն հոգացեալ առ Զաքարիա վարդապետն հասուսցէ ի Պօլիս, որոյ եւ զդաւթարն առ մեզ յղեսցէ, զի անտի բերել տացուք զայն ի սուրբ Աթոռս առ մեզ :
       Թուղթ եւս առ Հնդկաց նուիրակ Փիլիպպոս վարդապետն գրեաց: Որում եւ ծանոյց քան զայս յառաջ ի յօգ. Լ զթուղթ գրելն առ ինքն ի վերայ Պօլսոյ: Եւ պատուէր` գրել զպատասխանին, եւ գործոյն իւրոյ արի եւ ժիր լինիլ: Թուղթ մի եւս առ Չաքիկենց Գիրգոր Աղայն գրեաց ի Մատրաս: Որում եւ ծանոյց քան զայս յառաջ ի յօգ. Լ զթուղթ գրելն առ ինքն ի վերայ Պօլսոյ: Եւ զի` առաջին տպագրատունն մութն էր եւ փոքր. եւ սրբ. վեհն յանցեալ ամին քակել ետ զայն, լայնացոյց եւ բարձրացոյց, եւ ի վերոյ դրանն նորին արձան կանգնել ետ յանուն նորա, եւ զյիշատակն նորին հանդերձ իւրայնովքն գրել ետ ի վերայ արձանին: Որոյ եւ զօրինակն այժմ յղեաց առ նա, զի տեսեալ ուրախասցի: Այլեւ` յայսմ ամի զմշտնջենաւոր տօնացոյց ձեռնարկեալ տպեցուցանեմք նորագոյն եւ պայծառ գրովք: Յորմէ եւ սրբ. վեհն զթուղթ մի եդեալ ի թղթոջս յղեաց առ նա, զի այնու եւս ուրախասցի: Որում եւ խոստացաւ` զի ի լրանալ տօնացուցին ի տպելոյ , յայնմանէ բաժին յղեսցէ վասն իւր: Նաեւ` սրբ. վեհն ակն ունէր զթղթաշինէն թէ` ըստ պայմանին իւրեանց գայցեն աստ, (որպէս ի ՌՄԻԱ ամին եւ ի նոյ. Ա ասացաւ . ) բայց Զաքարիա վարդապետն գրեալ էր վասն նոցա առ սրբ. վեհն թէ` զեղանակն տեղւոյդ եւ զայլ բանս պատճառելով, ոչ են կամեցեալ գալ յայդր: Եւ սրբ. վեհն առ այս կարի տարակուսի լեալ, գրեաց սմա ասել Մուսի Աղէքսանդր Դլաշին թէ` այս որպի՞սի բան է, զի դու վասն թղթաշինին հաւատացուցեր ինձ թէ յղեցից անդ. ես եւս կաթուղիկոսին մերոյ գրեցի եւ զգրեանսն քո առ նա յղեցի եւ հաւատացուցի. իսկ դու սուտ հանէր զիս առաջի նորա. զի նոքա սուտ պատճառս դնելով ոչ են գնացեալ: Մեր կաթուղիկոսն միթէ ոչ կարէր այնպէս պահպանել զնոսա, որ թող եւս ոչ իջանիցէր ի վերայ նոցա: Ուրեմն` նոքա յոմանց ի մէնջ հաստելոցն խարեցան եւ ոչ եկին, եւ զքեզ եւ զմեզ թեթեւացուցին: Եւ զայլս այսպիսի ասա նմա ասէ, եւ զոր ինչ պատասխանի տացէ քեզ, գրեա ' մեզ: Այլեւ` յանցեալ ամին զթղթաշինութեան խրատն թարգմանեցուցեալ էր նա եւ յղեալ առ սրբ. վեհն: Յորմէ ոչինչ իմացեալ եղեւ, զի թարգմանութիւնն եւ գրեալն կարի խառնափնդոր էին: Վասնորոյ` պատուիրեաց նմա, զի զտէր Աւետիսն վերակացու կարգեալ ի վերայ թարգմանութեան խրատն հայերէն բառիւ, եւ պարզ ոճիւ վերստին լաւ թարգմանի թարգմանել տացէ, եւ առ ինքն յղեսցէ: Եւ թէ այսու լիցի հնար, այնուհետեւ զայլ իմն հնարս հոգասցէ, զի թերեւս զթղթաշինութեան կերպն ի ձեռն բերցուք: Որում եւ ծանոյց քան զայս յառաջ ի ՌՄԻԱ ամին եւ ի յօգ. ԺԹ ընդ նորոգ նուիրակին իւրեանց Փիլիպպոս վարդապետին զթուղթ եւ զնորատիպ Աղօթից գրեանս յղելն առ ինքն :
       Թուղթ եւս առ մհ. Յարութիւն Աղայն գրեաց ի Բասրա: Որում եւ ծանոյց յառաջ քան զայս ի յօգ. Լ ի վերայ Պօլսոյ զթուղթ գրելն առ ինքն: Եւ պատուէր` զի թէ զմարգարտեայ թաղպէհ առեալ իցէ ըստ հրամանի իւրոյ եւ ընդ տէր Գէորգին յղեալ, (զոր գրեաց առ նա . ) բարւոք է. եւ թէ ոչ` յուստեքէ եւ իցէ գտեալ եւ առեալ, ընդ հաւատարմի առ ինքն յղեսցէ: Կրկին պատուէր` զի զորպէսն Փիլիպպոս վարդապետին եւ տէր Գէորգին գրեսցէ ինքեան: Զի ահա Բ ամ եղեւ յորս սրբ. վեհն զտէր Գէորգն վասն ընչիցն հանգուցեալ հնդկաց նուիրակ Յովսէփ վարդապետին ընդ Փիլիպպոս վարդապետին յղեաց ի Բասրա: Եւ այժմ լուաք թէ` եկեալ է ի Բաղդատ, զի անտի գրեալ էր նա սրբ. վեհի սպասաւոր Մկրտիչ վարդապետին զգնալն իւր անդ: Բայց ոչ իմացեալ եղեւ թէ` վասն է՞ր այնքան յամեցաւ նա ի Բասրա :
       Թուղթ մի եւս առ Միքայէլ Աղայն գրեաց ի Բասրա: Որում եւս ծանոյց քան զայս յառաջ ի յօգ. Լ ի վերայ Պօլսոյ զթուղթ գրելն առ ինքն: Զայն պատուէրն զոր առ Յարութիւն Աղայն գրեաց վասն Փիլիպպոս վարդապետին եւ տէր Գէորգին, զնոյնն եւ առ սա եւս գրեաց: Եւ զթուղթսն Փիլիպպոս վարդապետին եւ Չաքիկենց Գրիգոր Աղային ի թղթոջս եդալ յղեաց առ սա առ նոսա յղել :
       Թուղթ մի եւս առ սրբոյ Աթոռոյս գանձապետ Ալէքսան Աղայն գրեաց ի Բաղդատ: Որում եւս ծանոյց քան զայս յառաջ ի յօգ. Լ ի վերայ Պօլսոյ զթուղթ գրելն առ ինքն: Եւ որպէս յայնժամ, եւ այժմ եւս զթուղթսն Փիլիպպոս վարդապետին եւ Յարութիւն եւ Միքայէլ Աղայիցն յղեաց առ սա առ նոսա յղեալ: Եւ վասն Կարնոյ Առաջնորդ Սարգիս վարդապետին (որ ի ՌՄԵ ամին եւ ի ... յիշեցեալ է . ) լուաք թէ` փախստեամբ յայն կողմունսն գնացեալ, մերով կոնդակաւն ժողովք առնէ անդ: Որ եւ թէմէսուկով դրամ (8) էր տալոց սրբոյ Աթոռոյս: Եւ սրբ. վեհն պատուիրեաց սմա , զի զկոնդակն եւ զդրամն մեր առեալ ի նմանէ, զինքն ի բաց վարեսցէ անտի, զի մի ի Հնդիկս երթիցէ: Զվերոյիշեալ թուղթսն հնդկաց ընդ մհ. Յօնանին` եւս առ Պօլոյ նուիրակ եւ նորոգ պատրիարգ Զաքարիա վարդապետն յղեցաք ի Պօլիս, զի անտի առ սա յղեսցէ :
       Թուղթ եւս առ Պօլսոյ նուիրակ եւ նորոգ պատրիարգ Զաքարիա վարդապետն գրեաց ի Պօլիս` ի պատասխանի ի յնվ. Ե գրեցեալ թղթոցն իւրոց: Զորս ընդ բազմակնիք մահսարին պօլսեցւոց (որ էր վասն իւրոյ պատրիարգութեան . ) յղեալ էր առ սրբ. վեհն յորս եւ զամենայն եղելութիւնսն տեղւոյն մի ըստ միոջէ ծանուցեալ նմա: (որպէս ի մրտ. ԻԲ լիովին ասացաւ եւ ցուցաւ , ) եւ սրբ. վեհն ծանոյց նմա ըստ խնդրոյ պօլսեցւոցն վասն հաստատութեան պատրիարգութեան իւրոյ զկոնդակ գրելն եւ ընդ մհ. Յօնանին յղելն առ ինքն: Եւ առ գլխաւոր իշխանսն տեղւոյն եւս յատկապէս վասն իւր զյանձնարարութիւն գրելն: Եւ պատուէր` զի ի հասանիլն կոնդակին առ ինքն, հանդերձ ծանուցմամբ յեկեղեցիսն ընթեռնուլ տացէ, եւ զոր ինչ կանոնս եւ պա ... *)