Յիշատակարան. Մասն II (1767-1776)

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Թուղթ մխիթարութեան գրեաց սրբ. վեհն ի Պօլիս` առ Պաղտասար եւ նորին եղբայր մհ. Գասպար Ամիրայսն` (որք յապր. Ե յիշեցան . ) ըստ խնդրոյ Զաքարիա վարդապետին, վասն մահուան կնոջն մհ. Գասպարին, որ յայսմ միջոցի վախճանեալ էր: Եւ զի` սոքա եւ միւս գլխաւոր իշխանքն տեղւոյն զսրբոյն Սաղիմայ ժամօրհնօղ Սարգիս վարդապետին թելադրութեամբ նորին պատրիարգ Պօղոս վարդապետին յղեալ էին ի սուրբ Աթոռս: Եւ վասն նորա յանձնարարութիւն էին գրեալ առ սրբ. վեհն, զի եպիսկոպոս ձեռնադրեսցէ: Որոյ աղագաւ եւ սրբ. վեհն զմիամտութիւն գրեաց սոցա. եւ խոստացաւ առնել զհայցուածս իւրեանց: Բայց նորին պատրիարգ Պօղոս վարդապետն ոչ էր գրեալ յանձնարարութիւն վասն նորա առ սրբ. վեհն. քանզի վասն քանի մի ոչինչ պատճառաց ի վաղուց հետէ խռովեալ էր ի սրբ. վեհէն: (զորս յետոյ լիովին ասելոց եմք յիւրում տեղւոջն , ) վասնորոյ` զոմանս ի միաբանից իւրոց ի Սիս յղէր յեպիսկոպոսանալ, որպէս զԴաւիթն Զմիւռոյն, եւ զոմանս եւս ի սուրբ Աթոռս, միջնորդութեամբ այլոց: Որպէս զԿարբեցի Կարապետ եւ զՍարգիս վարդապետսն: Քանզի` գրեալ էր Կարապետին թէ` եթէ կարես` հնարիւք իմն եւ կամ ընտանեացդ միջնորդութեամբն եպիսկոպոս լե'ր, բայց ձրիապէս յամենայնի: Եւ զՍարգիսն եւս ի ձեռն գլխաւոր իշխանացն Պօլսոյ , որպէս ի վերդ ասացաք: Զորս գրեալ ծանոյց սոցա: Որոց եւ խոստացաւ զլիովին որպէսն նորին յետոյ գրել ինքեանց, զի իրաւամբ դատաստան արասցեն: Քանզի` գանգատանօք լցեալ էր նա զքաղաքն Պօլիս, եւ զանուն սրբ. վեհին ի բերան առեալ վատաբանէր: Եւ ... նոցին Յակոբին եւ Ռափայէլին ողջոյն գրեաց: Փուսուլայ եւս յատկապէս առ Պաղտասար Ամիրայն գրեաց վասն եղբօրի իւրոյ մհ. Գասպար Ամիրային, զի մի անմխիթար թողուցու. այլ կենակցութեամբ մխիթարեսցէ ' զնա :
       Թուղթ եւս առ Մուրտիկեանց խօջայ Նազարէթն եւ նորին եղբօցոցդի պարոն Թադէոսն գրեաց ի Պօլիս` ի պատասխանի ի նոյն: Թ գրեցեալ թղթոյն: Նախ շնորհակալութիւն վասն Խանի յինքենէ խնդրեցեալ մարգարտեայ թէսպեհին, զոր այսու գնով (8) առեալ էր, եւ ընդ սրբոյն Սաղիմայ ժամօրհնող Սարգիս վարդապետին յղեալ առ սրբ. վեհն: Եւ պատուէր` զի զթէսպէհի եւ զփիլոնաց գինսն (8) (8կ ) ի Զաքարիա վարդապետէն առցէ: Եւ խոստացեալ էր սրբ. վեհին ԱՃ օզմայ թուղթ յայլուստ բերել տալ եւ յղել: Եւ սրբ. վեհն պատուիրեաց նմա, զի ի հասանելն թղթոյն առ ինքն, փութով յղեսցէ: Եւ զի` թիֆլիզեցի հանգուցեալ Զոհրապ Խանն` ի կենդանութեան իւրում, Ղարայայ վազօղ պարոն Պօղոսին (որ ի պատմութեան ՌՄԺԹ ամին` եւ ի փտր. Գ յիշեցեալ է `) թամասուկով դրամ էր տուեալ փոխ: Եւ նորին որդի Գիւխանն զթամասուկ բերել ետ սրբ. վեհին, եւ խնդրեաց աղերսիւ գրեալ ի Պօլիս առ պարոն Պօղոսն, եւ զդրամն իւր խնդրել ի նմանէ: Վասնորոյ` եւ սրբ. վեհն ըստ խնդրոյ նորին, զթամասուկի սաւատն առեալ եւ ի թղթոջս եդեալ յղեաց առ նոսա. պատուիրելով նոցա` զի զպարոն Պօղոսն առեալ տարցեն առ պատրիարգն, եւ զիւր թամասուկին սաւատն ցուցեալ նմա, զի նմա գրեալ դրամն խնդրեսցեն ի նմանէ: Եթէ նա զդրամն յանձն առնուցու տալ, գրեաց ծանւսցեն ինքեան, զի զթամասուկն յայնժամ յղեսցէ ինքեանց զի տուեալ նմա, զդրամն առնուցուն ի նմանէ: Կրկին պատուէր` զի Բ հատ գեղեցկատես ջահ առեալ յղեսցեն, եւ զգինն նոցին ի պատրիարգէն առցեն: Որում եւ ծանոյց ի ձեռն եղբօրն իւրոյ մհ. Փիլիպպոսին զնորապէս փօլիցայ առնելն իւր ի վերայ պատրիարգին: (ժ ) եւ պատուէր` զի ի հասանելն փօլիցայագիրն առ ինքն, տացէ նմա եւ զդրամն առցէ ի նմանէ. եւ զառնուլն դրամոյն գրեալ ծանուսցէ ինքեան: Ծանոյց եւս զգրելն իւր առ մհ. Փիլիպպոսն վասն առնելի ճոթից: Եւ պատուէր` զի թէ ի Կարին ճոթ ոչ գտանիցի, ըստ գրեցելոյ մհ. Փիլիպպոսին առ ինքն, անտի առեալ յղեսցէ: Եւ զթուղթ պատրիարգին յղեաց առ նոսա տալ ինքեան :
       Թուղթ եւս առ Պօլսոյ նուիրակ եւ պատրիարգ Զաքարիա վարդապետն գրեաց (որ ի հոկ. ԻԹ յիշեցեալ է ) ի պատասխանի ի սեպ. եւ ի նոյ. գրեցեալ թղթոցն: Ծանուցանելով նմա զհասանիլն Սարգիս վարդապետին ի սուրբ Աթոռս: Եւ խոստացաւ` զի ըստ խնդրոյ իշխանացն տեղւոյն` յետ սակաւ միջոցի ընդ Թէքիրտաղու Առաջնորդ Յակոբ վարդապետին եպիսկոպոս ձեռնադրեալ զնա յղեսցէ ի տեղի իւր, եւ վասն նորին պատրիարք Պօղոս պետին ի զուր վատահամբաւելոյն զինքն, զթուղթ գրեսցէ առ գլխաւոր իշխանսն տեղւոյն, եւ ի նոցանէ իւրամբ դատաստան խնդրեսցէ: Եւ վասն Սարգիս վարդապետին` զարմանալի իմն է ասէ այս: Զի գոլով Երուսաղէմայ միաբան, ժամօրհնող` եւ ըստ վկայութեան ձերոյ գիտուն եւ արժանի պատւոյ եւ եպիսկոպոսութեան, ապա ընդէր եւ իւր մեծաւորն ոչ գրէ եւ ոչ վկայէ ասէ, կամ թէ յոր անունն եւ տեղւոյ վերայ օրհնեցից ասէ զսա. եւ կամ ըստ որոյ խնդրոյ. եթէ Երուսաղէմայ, անտի գիր եւ խնդրօղ չունի. չիմացայ ասէ թէ այս որպէս բան է. ինչ եւ իցէ, եւ ըստ խնդրոյ իշխանացն օրհնեմ, սակայն` անկանօն է ասէ: Եւ իշխանքն Պօլսոյ զմհ. Յօնանն վասն Բասենցի Յարութիւն վարդապետին դատելի էին արարեալ իբր թէ նա իցէ զպրուսացիսն դրդեալ ի գանգատել զնմանէ սրբ. վեհին: Եւ սրբ. վեհն այսպէս գրեաց առ նա թէ` մհ . Յօնանին աստ մեզ ոչ գոյ, զի պրուսացիքն քան զայս յառաջ երկիցս եւս էին ասէ գրեալ առ իս գանգատ զՅարութիւն վարդապետէն, բայց մեք զանցարարաք ասէ: Եւ մհ. Յօնանն վասն Յարութիւն վարդապետին գրեալ էր ասէ թէ` կարի անպատիւ է ի քաղաքս. զի ի մէջ սորա եւ ժողովրդեանն ամենեւին սէր ոչ գոյ: Եւ իմացայ զմիտն նորա` որ յԱթոռդ գալ կամի, բայց երկնչի, եւ թէ յուսադրական գիր գրեսցես առ նա, թարց կարծեաց ելեալ եկեսցէ ի սուրբ Աթոռդ: Այս է ասէ Յօնանի գրեալն առ մեզ եւ ոչ այլ ինչ: Որում եւ ծանոյց քան զայս յառաջ ի սեպ. ԻԵ ընդ յատուկ փայեկի նոցին զթուղթ մի միամտութեան առ Յարութիւն վարդապետն գրելն եւ խնդրելն զնա, եւ զթուղթ մի եւս առ ինքն եւ առ իշխանսն գրելն զի յղեսցեն զնա ի սուրբ Աթոռս: Ընդ նմին եւ զպրուսացւոց մահսարի սուրէթն առ ինքեանս յղելն, զի իմասցին զմիտս գրեցելոցն նոցին: Բայց թուի թէ` այն գրեանքն տակաւին ոչ էին հասեալ առ նոսա: վասնայսորիկ զմհ. Յոնանն դատելի առնէին: Վասնորոյ` պատուիրեաց սմա, զի զայն գրեանսն ի Պրուսայու քահանայիցն բերել տայցեն եւ ընդ գլխաւոր իշխանացն ընթերցեալ իմասցին զմիտս գրեցելոցն նոցին, եւ վասն Յարութիւն վարդապետին որպէս գրեալ է ինքեանց, այնպէս արասցեն: Զի ամօթ մեծ է ասէ յետ այդքան հռչակեցմանն թոյլ տալ. զի սիրօղն զսիրելին յարգանս պահէ ասէ եւ ոչ թէ յանարգանս: Զի նա որքան մնայ ասէ անդ, միշտ յանարգութենէ յանարգութիւն ընթանալ: Կրկին պատուէր` զի զմհ. Յօնանն իւր ապուռովն յետս դարձուսցէ: Զի որպէս եւ իցէ, անարգանքն դորին առ առաքօղն վերաբերի ասէ. եւ մանաւանդ թէ իզուր անարգիցի: Եւ վասն Առաջնորդաց որպէս յառաջ գրեալ էր, եւ այժմ եւս գրեաց` զի յետ տալոյն իւրոյ զմարմնաւոր հրամանն, յղեսցէ զնոսա ի սուրբ Աթոռս, զի եկեալ աստ յինքենէ եւս զհոգեւոր հրամանն առնուցուն: Եւ վասն թղթաշինութեան խրատուց թարգմանութեանն եւ ֆարմանացն կրկին գրեաց շուտով հոգալ եւ յղեալ: Եւ վասն Գիւխանի թամասուկին` որպէս Խօջայ Նազարէթին, եւ սմա եւս գրեաց զնոյն պատուէր: Որում եւ ծանոյց ի ձեռն Մուրտիկեան մհ. Փիլիպպոսին նորապէս Փօլիս (ժ ) առնելն ի վերայ իւր, եւ պատուէր զի տացէ զդրամն (ժ ) Խօջայ Նազարաէթին: Ծանոյց եւս Խօջայ Նազարէթին Բ պիլօր ջահ խնդրելն: Եւ պատուէր` զի առնուլ տացէ Նազարէթին զջահս եւ զգինս նոցին ինքն տացէ նմա: Եւ վասն Առաջնորդաց տալեաց դրամոց գրէր թէ` այս ինչ քեզ պարտի հասանիլ: Բայց դեռ ոչ էր հասեալ: Եւ սրբ. վեհն խոստացաւ սմա ի հասանելն` զմիամտութիւն գրել առ ինքն: Այլ եւ Չաքիկեանց Գրիգոր Աղայն (որ յապր. Ե յիշեցաւ ). վասն թղթաշինացն կրկին գիր էր առեալ ի Ֆռանկսզի թագաւորական մարդոյն եւ յղեալ առ սրբ. վեհն յղել ի Փարիզ առ թղթաշէնսն: Եւ սրբ. վեհն զգիրն զայն այժմ յղեաց առ սա, զի ձեռամբ Գասպար մաիրային յղեսցեն ի Փարէզ առ թղթաշէնսն եւ ինքեանք եւս միամտութիւն գրեսցեն նոցա զի ելեալ եկեսցեն ի սուրբ Աթոռս: Պատուիրեաց եւս` զթեսապեհի եւ զփիլոնաց գնիսն (8)(գկ ) եւս տալ Խօջայ Նազարէթին: Փուսուլայ եւս սրբ. վեհն իւր ձեռամբն գրեաց առ սա: Եւ զթուղթ ամիրայիցն յղեաց առ սա տալ նոցա: Եւ զթուղթ սորին եւս առ Խօջայ Նազարէթն յղեաց :
       Թուղթ մի եւս ի Կարին առ Մուրտիկզատէ մհ. Փիլիպպոսն: (որ ի դեկտ. Գ յիշեցեալ է ). ի պատասխանի` ի դեկտ. Է եւ ի ԺԵ գրեալ թղթոցն: Եւ ձեռամբ պարոն Կօշտօյին առ մեզ հասուցեալ դրամոյն` (բ ) որպէս ի դեկտ. Գ. եւ այժմ եւս կրկին զմիամտութիւն գրեաց առ նա: Որում եւ ծանոյց յառաջ քան զայս ի նոյ. ելն զգրելն իւր առ ինքն վասն ի վերայ Բայազիտու յղեալ դրամոյն: (բ ) Որոյ մեծ մասն (ա ) ձեռամբ տէր Վահանին յառաջագոյն առ մեզ էր հասեալ: Եւ վասն մնացելոյն` (9) գրեաց թէ` ոչ գիտեմք թէ զայն եւս ո՞վ է մեզ հասուցանելոց: Այլ եւ` նորապէս դրամ (ա ) էր յղեալ առ պարոն Կօշտօն, հասուցանել ի սուրբ Աթոռս: Որոյ աղագաւ եւ սրբ. վեհն զմիամտութիւն գրեաց, զի զդրամն զայն առ մեզ հասեալ իմաստի` եւ միամտեսցի: Եւ վասն մարգարտեայ թէսպեհին զշնորհակալութիւն գրեաց, զի ընդ սրբ. Սաղիմայ ժամօրհնօղ Սարգիս վարդապետին յղեալ էր ի սուրբ Աթոռս: Որում եւ պատուիրեաց գրել եղբօրն իւրոյ Նազարէթին, զի թէսպեհի (8) եւ զփիլոնաց (84) գինսն ի պատրիարգէն առնուցու, եւ մի ի Կարին ձգեսցէ զբանն: Եւ վասն տեղւոյ Առաջնորդ Ճռասոն Յարութիւն վարդապետին զմիամտութիւն գրեաց, զի ի գալ ֆարմանին իւրոյ, վերստին Առաջնորդական կոնդակաւ յղեսցէ զնա անդ: Եւ պատուէր` զի թէ ճոթք գտանիցին անդ, մէկ մէկ փաստահ գոյն զգոյն չուխայ` ԶՃ հալապի աթլաս, եւ ԳՃ հալապի խառայ առեալ յղեսցէ. իսկ թէ անդ ոչ գտանիցեն, գրեսցէ Նազարէթին, զի անտի առեալ յղեսցէ: Եւ վասն Ֆայատօղլու ընծային կրկին պատուիրեաց գրել ինքեան զորպէսն: Իսկ եւ` ձեռամբ սորին նորապէս փօլիցայ արար ի վերայ Զաքարիա վարդապետին: (ժ ) Որոյ աղագաւ եւ փօլիցայագիր մի գրեալ ի վերայ Զաքարիա վարդապետին յղեաց առ սա` յղել առ Նազարէթն, զի նա ի Զաքարիա վարդապետէն առնուցու զդրամն (ժ ): Եւ վասն Յակոբ եւ Սարգիս վարդապետացն զմիամտութիւն գրեաց: Եւ վասն իւր դրամին (բշզը ) զոր տուեալ էր Հաճ գնացողացն տեղւոյս, (որպէս ի հոկտ. ԻԹ ասացեալ է ). Իբրահիմ Աֆանտին որպէս յայնժամ եւ այժմ եւս զՍալահ անուն փոքրաւորն իւր յղեալ էր յԵրեւան. եւ վասն Խանին եւ հաճու տղայ Մահմատ Ռզայբէկին ուրոյն գիր եւ ընծայ էր յղեալ: Եւ վասն դրամոյն գրեալ էր թէ` մեզ պարտի հասանիլ: Հալպաթ առնուք եւ յղէք: Եւ որովհետեւ վասն մահուանն ի Կարսայ եկողացն խտրութիւն կայր ի մէջ երեւանցւոցն, ուստի` մինչ Սալահէկն եկն յԱթոռ, ոչ իշխեաց փութով երթալ յԵրեւան, եյլ սրբ. վեհին ասաց թէ` մարդ յղեա յԵրեւան, գիր գրեաց Խանին եւ Մահմատ Ռզայբէկին. եւ ծանոյց նոցա զորպէսն: Եւ Մահմատ Ռզայբէկն հրամանաւ Խանին գրեալ էր առ սրբ. վեհն վասն Սալահբէկին թէ` ոչ ինքն գայ եւ ոչ գիրն, զի մահոտ են դոքա. Ջուղապ տուր գնայ: Յետոյ որովհետեւ ծնունդն մէջ անկաւ, վասնորոյ` եւ սրբ. վեհն զՍալաբէկն աստ արգելաց, թէ քանի որ կաց, մինչեւ ծնունդն անցանի, յետոյ մեք եւս գրեսցուք նոցա, եւ տեսցուք թէ զին՞չ լինի: Ապա յետ ծննդեան ` կրկին գրեաց սրբ. վեհն խանին եւ Մահմատ Ռզայբէկին զգալն Սալաբէկին: Եւ նրանք գրեալ էին սրբ. վեհին թէ` զթէմէսուկն առ եւ ընդ քոյ մարդոյն յղեա ' առ մեզ, զի դրամն առեալ յղեսցուք: Եւ սրբ . վեհն եւս զթէմէսուկն առեալ ի Սալաբէկէն, ետ մեր Միրզային, եւ յղեաց յԵրեւան, զի գնացեալ առնուցու զդրամն ի նոցանէ: Ինչեւիցէ` յետ բազում գլխացաւութեանց, դրամի ջամն էր 2268 ղռուշ, 323 ղռուշ եւ կէս յԵրզրում էին հասուցեալ մհ. Փիլիպպոսին. 955 ղռուշ եւ փարայ աստ ետուն սրբ. վեհին. որ լինի հասուցելոց ջամն 1278 ղռուշ. մնացեալն որ էր 990 ղռուշ, ոչ ետուն: Որպէս կամիս` հիսապ արտ ասէ, եւ խրատ լինի քեզ: Եւ հաճիքն ի Քեապայէն դառնալն ի Կարին, ի կողմանէ տալեացն իւրեանց` ԳՃԷ ղռուշ հասուցեալ էին մհ. Փիլիպպոսին, եւ ղապզ առեալ ի նմանէ: Որում եւ խոստացեալ էին` զմնացեալ դրամն եւս յետոյ հասուցանել ինքեան: Եւ ի գալն նոցա աստ, թէպէտ սրբ. վեհն զայն ղապզն էառ ի նոցանէ զի յղեսցէ առ մհ. Փիլիպպոսն, որում եւս գրեաց թէ ղապզն ահա յղեցի քեզ բայց մոռացմամբ առ մեզ մնաց: Պօլսոյ պահարանն յղեաց առ սա, յղել առ եղբայրն իւր Խօջայ Նազարէթն, զի տացէ Զաքարիա վարդապետին :
       Թուղթ եւս առ Իբրահիմ Աֆանտին գրեաց ի պատասխանի թղթոյն: (Որ ի դեկտ. Գ յիշեցաւ ). ծանուցանելով նմա զորէսն հաճոնց տալեաց դրամոյն. (Որպէս եւ մհ. Փիլիպպոսին գրեաց: Եւ ընդ Սալահբէկին ընծայ յղեաց առ նա: Որ էր Բ լուլայ զարպապ. Ա լուլայ կանաչ ղրղօվու Ե թիլանի հնդու բրինձ. Ա մեծ ճերմակ մոմպատ, եւ Բ հոխայ վարդեջուր :
       Թուղթ մի եւս առ նորին վէքիլխարճ պարոն Գէորգն գրեաց` (որ ի դեկտ. Գ յիշեցեալ է ). ի պատասխանի` ի դեկտ. ԻԹ գրեցեալ թղթոյն: Որում եւս ծանոյց զորպէսն հաճոնց տալեաց դրամոցն: Եւ մհ. Փիլիպպոսն այժմ դրամ (ա ) էր յղեալ առ սա եւ առ պ. Կօշտօն յղեալ ի ս. Աթոռս, եւ նոքա ծանուցեալ էին ս. վեհին զհասանիլն դրամոյն առ ինքեանս: Եւ սրբ. վեհն պատուիրեաց նոցա, զի ընդ հաւատարմի յղեսցեն ի սուրբ Աթոռս: Բայց յետոյ ի գնալն աստի Սալահբէկին աստ դրամ (ծ ) ետ մեզ, զի ի Կարս տացուք ինքեան: Վասնորոյ` եւ սրբ. վեհն գրեաց Գէորգին, զի ի մհ. Փիլիպպոսի յղեալ դրամոյն (ա ) այս ինչ (ծ ) տացէ Սալաբէկին ի տեղի դրամոյն իւրոյ, եւ զմնացեալն (գծ ) ի սուրբ Աթոռս յղեսցէ: Որում պատուիրեաց եւս` զի ըստ գրեցելոյ Գալուստ վարդապետին առ ինքն, քանի մի ուղտ առեալ յղեսցէ ի պէտս սրբոյ Աթոռոյս եւ զՊօլսոյ պահարանն առ սա յղեաց, յղել ի Կարին առ մհ. Փիլիպպոսն :
       Թուղթ եւս առ Ալի Աղայն գրեաց ի Կարս` (որ ի դեկտ. Գ յիշեցեալ է ) ի պատասխանի թղթոյն, որ ընդ Ղօշավանից թղթոյն, որ ընդ Ղօշավանից սուբաշի Գեամալմասուն Ա բեռն զէյթուն էր յղեալ վասն սրբ. վեհին. եւ հրաւիրեալ զնա ի հարսանիսն իւր: Բայց ոչ գնաց: Եւ վասն զէյթունին` շնորհակալութիւն գրեաց առ նա: Եւ առ նա եւս ընծայ յղեաց ընդ Գեամալմասուն: Որ էր Ե լիտր քացախ, եւ ԻԵ լիտր բրինձ: Զվերոյիշեալ թուղթսն Սալահբէկին ետուք տանել ընդ իւր եւ տալ Գէորգին, զի նա եւս զՊօլսոյ պահարանն անտի յղեսցէ առ մհ. Փիլիպպոսն ի Կարին, Սալահբէկն եւ Գեամալմասին ելին ի յնվ . Ժզ: