Յիշատակարան. Մասն II (1767-1776)

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Թուղթ գրեաց սրբ. վեհն ի Կարին առ Մուրտիկեանց մհ. Փիլիպպոսն եւ Խոջայ Առաքելն, որ չէր պատասխանի թղթոյ նոցին, այլ յիշեցոյց նոցա զգրելն յառաջ քան զայս յամսոյս Թ ընդ Մասեհեան Եսայուն զպատասխանիս գրեալ բանիցն իւրեանց: Իսկ այժմ այս էր հարկաւորութիւն այս թղթոյս, զի էրէց ոմն ծեր եւ այրի` տեղեաւ Ղափանցի, եւ ի Պօլիս բնակեալ, ուխտագիր էր լեալ անձինն, գալ ի ս. Աթոռս, միաբան լինել աստ, եւ աստէն վախճանիլ : Եւ եկեալ հասեալ ի Թօխաթ` անդ վախճանեալ էր: Եւ չարախօս եւ թոզաբերան անձինք ոմանց մերազնեայք, զինչս նորա մատնեալ էին տեղւոյ Բօյվատային, եւ նա իւրովի գնացեալ ի տուն եկեղեցպանին, բռնութեամբ առեալ էր զինչս հանգուցելոյն, որք լեալ էին, ԵՃ ոսկի եւ ԵՃ ղռուշ ճերմակ դրամ: Եւ բազում թամասուկք եւս դրամոց` զորս առնուլ պարտ էր յայլոց, ի մէջ որոց եւ փօլիցագիր մի ԱՌ ղռուշի, զոր տուեալ էր ի Պօլիս Մուրտիկեանց Նազարէթին , եւ փօլիցայագիր առեալ ի նմանէ` զի եկեալ ի Կարին առնուցու ի նորին եղբայր մհ. Փիլիպպոսէն եւ ի Խօջայ Առաքէլն: Եւ Թօխաթցիք զայս գրեալ էին պատրիարքին ի մէծն Պօլիս, եւ նա ֆարման էր հանեալ ի թագաւորէն , եւ կամէր յետս առնուլ զայն ի Բօյվատայէն: Ուստի` զայս գրեալ ծանոյց սոցա սրբ. վեհըն, եւ պատուիրեաց `` զի առանց իւրեան կամ պատրիարքին գիտելոյ` ոչ տալ ումեք զայն ԱՌ ղռուշն: Զայս ասէ ի զգուշութիւն ձեզ գրեցի, եւ նայիմ տեսանել` թէ զի՞նչ առնէ պատրիարքին, եւ զի՞նչ գրէ, յայնժամ եւ մեք հատեւելոց եմք վասն այդր, եւ զոր ինչ պատշաճն է` այնպէս եմ առնելոց: Նազարէթին եւ պատրիարքին դուք զայս գրեսջիք ասէ: Եւ վասն ի Կարին չունելոյն մեր զլաւագոյն վէքիլ ոմն եւ հոգացօղ մերոց մանր հոգալեաց` բանս գրեաց Եփրիկեան մհ Գրիգորին, եւ մեր գանձապետ Մսրլեան մհ. Գրիգորին, (զորս ասելոց եմ ի ներքոյ ) զորս ծանոյց սոցա, եւ գրեաց զպատուէր` զի զվէքիլութեան կոնդակն տէր Մանուէլ երիցուն առցեն ի նմանէ. եւ յղեսցեն աստ եւ զտօնացոյցսն, նաեւ զայլ ամենայն թուղթսն զորս գրեալ է առ նա մինչեւ ցարդ` ի ձեռացն առեալ յղեսցեն աստ: Զի որովհետեւ մեզ բանի իմիք չպիտոյացաւ դա ասէ, ապա ո'չ է մեզ պիտոյ դորա վէքիլութիւնն: (զորոյ որպիսութեանցն ասացաք եւս ի .. ) Այլեւ գրեաց, զի Ա լաւ սափրիչ յղեսցեն անտի վասն իւր, թէ տնաւոր թէ անտուն, եւ զվարձն կամ իւրեանք անդ կտրեսցեն, եւ կամ յղեսցեն աստ` զի ինքն կտրեսցեն: Եւ վասն Արապկերցի Մարտիրոսին` գրեաց զսպառնալիս, թէ որովհետեւ եւ զմեր դրամն տայ` եւ միամտեալ է, մէկ քանի աւուրց յետն ես զդա մէկ փառաւոր բազրկեան շինեմ յաշխարհի մէջ, որ գիտասցէ թէ զկաթուղիկոս խաբելն եւ զԱթոռոյ դրամ ուտելն որպէ՞ս կուլինի: Նաեւ յիշեցոյց սոցա զյղելն առ ինքեանս զթամասուկն թարջիման Ղազարին, եւ էհարց` թէ զի՞նչ արարիք, առի՞ք զդրամն (լե ) թէ ո'չ : Եւ վասն Կարնոյ Առաջնորդ Յարութիւն վարդապետին էհարց թէ` գալո՞ց է թէ ո'չ, (որում գրեաց զհրաման գալ աստ ի ... ) թուղթ մի եւս առ ս. Աթոռոյս գանձապետ Մսրլեան մհ. Գրիգորն գրեաց ի պատասխանի թղթոյն ի հոկտեմբերի ԺԶ գրեցելոյ: Առ որ յղեալ էր ի Թօխաթու ս. Աթոռոյս գանձապետ մհ. Աղամջանն. զայն դրամն, զոր Զմիւռնոյ նուիրակ եւ Առաջնորդ Եսայի վարդապետն, (գ ) հանդերձ այլ եւս որիշ դրամով` (1խա: ժ ) որ գրէր թէ ` ղապզ յղեա ', զի յղեցից առ մհ. Աղամջանն ի Թօխաթ` ի միամտութիւն նմին: Ուստի` ծանոյց սմա զյղելն յառաջ քան զայս յամսոյս Թ ընդ Մասեհեան Եսայուն առ նա զղապզ վասն սոյն դրամոյս: (գ ) եւ գրէր թէ` փօլիցայ արա ' ի վերայ իմ: Զի տացից զայս դրամս: Գրեաց թէ` աստ փօլիցայ տուօղ ո'չ գոյ. դու չըխըն 47) արա ', եւ ընդ հաւատարիմ եկողի առ մեզ յղեա ', կամ ի Բայազիտ առ տէր Վահանն հասո ', զի եւ նա առ մեզ հասուսցէ: Եւ գրէր թէ` ոսկին գլխով տան, եւ մանէթն Ը փարայով տան, եւ զայլ այսպիսի բանս գրէր: Առ որս գրեաց նմա թէ` կարծեմ թէ` միտս ոչ ունի ի բանս գտանիլ, վասն այն զայսպիսի ծանր բանս գրես մեզ` զի այլ չխառնեսցուք զքեզ ի բանս մեր: Ի հարկէ մեծ մեղք եւ ամօթ է եղեալ Էջմիածնի բանից հոգ տանելն, մէկ չիք երէց մի յայդր վէքիլ կարգեցաք, որ զոմանս բանս մեր յայդր հոգասցէ, նա եւս ծաղր արար զհրամանս մեր, եւ չպիտոյացաւ մեզ: Վասն որոյ ահա գրեցի ասէ մհ. Փիլիպպոսին առնուլ ի նմանէ զկոնդակն մեր, եւ այլ մի լիցի մեզ վէքիլ: Քեզ եւս գրեմ, զի ընդ նմա այսպէս արասջիք, եւ զթուղթսն մեր առջիք ի նմանէ: Վանորէից վէքիլ եւ գործակալ կայ յայդր քաղաքոջդ, Էջմիացնի վէքիլ չկայ: Վէնէտիկցիք յամենայն քաղաքս վէքիլ ունին, որք զիւրեանց խաբէական գրեանսն ծախեալ են յայդր քաղաքդ մեզ վէքիլ մի ոչ գտանեցաւ, որ զմեր ազգաօգուտ տպեալ գրեանսն մօտն պահէ եւ ծախէ: Եւ վասն դրամոյն հարկ` հանդերձ մեղադրութեամբ թէ զկէչար դրամս ընդէ՞ր ոչ յղես, զայն դրամսն գրես յղել ` որ յայս երկիրս ոչ անցանի: Եւ պատուէր, զի ղռուշ, վատսունանոց, ընտիր փարայ եւ Մսրու ոսկի յղեսցէ որք աստ անցանին: Եւ շատ բանք առ այսոսիկ :
       Գրեաց եւ զթուղթ առ Եփրիկզատէ մհ. Գրիգոր Աղայն , ի պատասխանի ի հոկտեմբերի ԺԶ գրեալ թղթոյն: Որոյ կողակիցն վախճանեալ էր, գրեաց զմխիթարութիւն: Եւ զնորին հոգեբաժինն յղեալ էր, գրեաց զշնորհակալութիւն: Եւ զնեղութեանց տեղւոյն գրէր, գրեաց զմխիթարութիւն: Եւ ահա հանդերձ ոմամբք իւրովք ներքսակրական ցաւովք, գրեաց եւ ծանոյց նմա զնոյն բանսն, զորս վասն անդ վէքիլ չլինելոյ մեզ` գրեաց մհ. Գրիգոր գանձապետին մերոյ ի վերդ: Իբրու տրտնջելով զայն քաղաքէն, թէ ի Պօլսոյ զմեծագոյն իմն մուննաթի առեալ ի վերայ մեր ` տէրունի արարաք իւրու, առ ի գտանել գոնեայ զփոքր մի թեթեւութիւն եւ սրտադիւրութիւն մեզ այտի: Յորմէ բաց ի գլխացաւութեանց զոչինչ շահեցաք: Եւ այլ առ սոյնս բանք յոլովք: Եւ ողջոյն եղբօրն իւրոյ մհ. Կիրակոսին, եւ որդւոցն` Հաճի Պապային եւ մհ. Յակոբին: Եւ եղբոր որդւոցն Մովսէսին եւ Գէորգին :
       Փուսուլայ մի եւս գրեաց առ մհ. Փիլիպպոսն եւ սրտադիւր արար եւ միամտեցոյց, զի մի յայլ եւ այլ կարծիս անկցի վասն գրելոյն զթուղթս երկու մհ. Գրիգորեանսն, եւ վասն վէքիլի զայնպիսի բանս գրելոցն առ նոսա եւ առ ինքն: Քանզի ստուգիւ ասէ խնայեմ ի ձեզ` զամենայն բանս եւ զհոգալիս մեր արկանել ի վերայ ձեր: Զի դուք եւս բազում զբազմանց տէր էք, զայն բանսն մեր որք ձեզապատշաճք են, հազիւ թէ հոգալ կարէք: Իսկ մեք ասէ զայս գործարանքս աշխատելով հաստատեցաք աստ, որոյ հարկաւոր եւ պիտանացու իրքն յայդրուստ ճարօղ եւ մեզ ուղարկօղ ըստ ժամանակին, կամ թէ ի սոցանէ ելեալ գիրքն եւ թուղթն տեղդ ծախօղ` մէկ յատուկ յանձն պիտոյ է, ձեր բանն չէ: Մեք ոչ ասեմք ասէ թէ` շուտով ծախեն եւ զդրամն մեզ յղեն, այլ պահեն յիւրեանց մօտն, եւ ըստ ժամանակին ծախեն ի վերայ խնդրողացն: Այս է ասէ մեր միտքն, զոր գանձապետ Մսրլեան մհ. Գրիգորին եւս գրեցաք: Ուրեմն` ընդ նմա խորհրդակցեալ ասէ` մէկ պատշաճաւոր անձն գտջիք, որ մեր այսպիսի բանիցս հոգացօղ լիցի: Եւ եթէ պատշաճ տեսջիք ասէ, վարձ եւս կտրեսջիք նմա, զի մեր վարձուն մեզ ծառայեսցէ: Զնոցին թուղթսն եւս առ սա յղեաց տալ նոցա :
       Թուղթ մի եւս ի Կարս առ Գէորգն գրեալ զթուղթ մհ. Փիլիպպոսին առ նա յղեաց, հասուցանել շուտով ի Կարին առ նա: Եւ Գրիգոր տղայն ի հոկտեմբերի ԺԳ յղեցաք ի բերել զփայտս, եբեր այժմ: Ընդ որում գրեալ էր Գէորգին զպատասխանի թղթոյ սրբ. վեհին, զոր գրեցաք ի հոկտեմբերի ԻԸ. ընդ թղթաշէն փոքր ֆռանկին: Որոյ սակս գրէր թէ` Աֆանտին խօսեցեալ է ընդ Օսման թաթարին ի Պօլսոյ եկելոյ` (որ յիշեցաւ յամսոյս Թ , ) զի յորժամ եկեսցէ այտի, առեալ տարցէ ի մեծն Պօլիս: Եւ սրբ. վեհն գրեաց նմա, զի զերբ գնալն ֆռանկին, եւ զի՞նչ գրելն իւր վասն նորա առ պատրիարքն, ծանուսցէ ինքեան: Նոյնպէս եւ վասն Կարապետ վարդապետին եւս հարկեաց, զի երբ գնալն յԱխլցխա` գրեսցէ: Որոյ սակս Իբրահիմ Աֆանտին գրեալ էր զթուղթ յանձնարարութեան առ Սուլէյման փաշայն, եւ փաշային եւս էր գրեցուցեալ վասն նորա զյանձնարարութեան թուղթ: Հարկեաց եւս` զի զպատասխանի այն թղթոյն զոր ընդ թաթարն գրեաց յամսոյս Թ, գրեալ յղեսցէ շուտով: Թէ ինքն` եւ թէ Աֆանտին :
       Թուղթ մի եւս Մկրտիչ վարդապետն գրեաց առ Գէորգն, զի զայն իրսն զորս ի հոկտեմբերի ԻԸ խնդրեցաք, յայնցանէ յղեալ էր այժմ, Դ հօխայ առչասպ, Ա հօխայ եւ կէս թօրթու, եւ զմնացեալն խոստանայր ի Կարնոյ բերել տալ եւ յղել : Սիմ, Բ կապ` վասն օրինակի, հաստ եւ բարակ: Իսկ մաւթուլ անդ չէր գտանեցեալ, ուստի նոր քաշել տուեալ եւ յղեալ էր, որ էր անյարման եւ անհաւասար: Որում չհաւանեալ ֆռանկին, գրեաց զի այլ մի քաշել տացէ յայնմանէ: Այլ թէ ի Կարին մաւթւկլ գտցի` առեալ յղեսցէ հանդերձ սմով, եւ թէ անդ եւս ոչ գտցի, մի յղեսցէ զսիմ, զի առանց մաւթուլի անպէտք է ասէ: Զայսոսիկ ընդ փայտից բերօղ քիրաջի Մանասին յղեցաք ի նոյեմբերի ԻԱ: