Ցայգալոյս

ՏԱՆ ՍԷՐԸ
Գ

Բնութեան մէկ կամշոտ անտարբերութեամբը՝ այնպէս եղաւ որ աշխարհի մէջ այդ սեւաւոր ընտանիքէն մահուան ամէնէն աւելի մոռցածը Առաքելը ըլլայ: Տարիներ ետք՝ երկար ատեն մը ուր միս—մինակ մնացին ինք ու տունը, երբ կնիկն ալ մեռաւ ու կատուն անգամ հեռացաւ գնաց այդ երդիքէն՝ ուրիշ տնուորի մը գթութեանը ապաւինելու:

– Տէ՜ր, պէթարդ շա՜տ է՝ կ՚ըսէին թաղեցիները ամէնքն ալ…

Որովհետեւ մարդ չէր գիտեր թէ ինչու կ՚ապրէր այլեւս այդ աւելորդ մարդկային շուքը, անտէր, անտիրական, անզգայ ու մահուան իսկ մտքէն, յիշողութենէն ելած:

Օտար ընտանիք մը՝ մօտաւոր ազգականի անունով ժառանգորդ ներկայացաւ աղքատութեան այդ յետին մնացորդներուն՝ տանն ու իր պարունակութեանը, մինչեւ որ վերջապէս թաղեցիք իրաւախոհութեան մը գալով, տանը կիսուն եկեղեցին տէր ըրին, կէսն ալ ժառանգորդ ճանչցուածներուն բաժին հանեցին, պայմանով որ Առաքելը պիտի պահէին ու ապրեցնէին՝ հող գերեզման ընելով զայն:

Ու բաժնուեցաւ տունէն ինչպէս մորթը կը բաժնուի մարմինէն ու եղունգը միսէն. բոլորովին ապուշ կտրած էր այն օրը. լուռ ու անզգայ՝ կը նայէր հեղ մը ասոր երեսը, հեղ մը անոր, երբ վերջապէս թեւէն բռնած առին տարին զինքը. կու լա՜ր՝ մանկան մը աչքերով՝ որքան գուցէ երբեք լացած չէր ո՛չ իր տղուն, ո՛չ ալ կնկան դագաղին ետեւէն. տունը այդ օրն էր աւրեր, ու գնաց ցաւով, հոգեկան անդարմանելի խշխիշով:

Այդ այնքան սիրելի խղիկը, այդ այնքան հոգատարութեամբ, սրտով ու գորովով շրջապատուած սեւ դարձեկները՝ անցան ուրիշներու, վարձակալներու ձեռքը, որոնք օտարի մը պէս պիտի նայէին անոնց, հոգ չընելով փրթած սալի մը համար, տեղէն խախտած շաղախի մը, ոչ ալ ձմեռները, բնականաբար, պատերուն քովն ի վեր հաւաքուած ձիւներուն համար: Ո՞ւր էր հին տունը, կարծես ինք իր վրայ կծկտած, այրի ու սգաւոր՝ կը թնծկտար, կու լար ա՛ն ալ. երթալով կը խարխլէր, կ՚երերար, հովին ու քամիին առջեւ կը կքէր. աւերանքը կը տարածուէր ու կը սպառնար իրեն:

Հեռանալէ ետք՝ Կով Առաքելն ալ հետզհետէ ինկաւ ուժէ ու կարողութենէ, սպառնալիք մըն ալ իր գլխուն կը կախուէր կ՚ըսես: Բայց նորէն՝ ամէն սաստկաշունչ, բքալից առտուներուն կը շարունակէր եկեղեցի գալ տանը սիրուն՝ որպէս զի գոնէ անցած դարձած ատենը հեղ մը կարողանար տեսնել զայն. ու կը կենար ժամուն անկիւնը, բոլոր մարմնին ծանրութիւնը կռթնցուցած երկաթածայր ցուպին՝ նայելով կուշտ—կուշտ դէպի լքաւեր տունը, դիտելով նախ տանիքը, յետոյ ցուիքները, պատուհանը, պատերը, մինչեւ ուր որ ձիւնէն չէր ծածկուած եւ կարելի էր տեսնել վերէն մինչեւ վար. ու գլուխը կ՚երերցնէր, ինք իր դէմ բան մը կը խօսէր, կը դժգոհէր, վստահօրէն յանդիմանութիւն մը կը մրթմրթար վարձակալներուն հասցէին՝ գտնելով զանոնք գէշ մարդիկ, անսիրտ, անխիղճ որ այսպէս անփութօրէն կը վարուէին իր սիրական տանը հետ: Ականջ անգամ չէր տար իր քովերէն անցնող ժամաւորներուն որ դեռ աղօթքի աւելցուկը իրենց պեխերուն տակ, բարեպաշտութեան լուրջ փոթերը չշտկած իրենց դէմքին վրայէն՝ իրենց ձեռքերը կուրծքերուն կը տանէին «Ողորմի Աստուած» ըսելով իրեն: Ցուրտը կը փչէր, օձի լեզուով կը խածնէր, կը կապուտցնէր դէմքը, ձեռքերը, կարճ զպունին տակէն սոթտուած վարտիքին բաց թողուցած մերկ սրունքները, եւ ինք չէր զգար կարծես, գրաւուած իր տանը անմխիթարական վիճակովը, գրաւուած անոր պատերովը՝ որոնց հետ կապեր էր երկար կեանք մը: Կը դառնար կ՚երթար վերջապէս, միշտ գլուխը երերցնելով, սրտնեղ ու վշտալից: Եւ ասիկա այսպէս կը կրկնուէր ամէն առաւօտ ու ամէն իրիկուն, առանց երբեք անդրադառնալու թէ կեանքը հալեր, գացեր է սառոյցի կտորի մը պէս, որմէ հազիւ բրդոն մը բան կը մնայ եւ որ իր կարգին ահա կը հատնի, կը վերջանայ յայտնապէս, դեռ խելքն ու միտքը այն տանը վրայ էր, իբր որմնադիրն ու հիւսնը նոր աւարտած, դուրս ելած ըլլային անկէ եւ ինք պիտի երթար հոն նոր ապրիլ ու սերնդագործել. սիրտը յաւիտենապէս երիտասարդ ու յաւիտենապէս անպարտելի՝ դեռ կը շարունակէր սիրել իր սիրածը՝ հին օրերուն հաւատքովը, հին օրերուն սիրովն ու վստահութեամբը:

Առտուան մէկն ալ ըսին որ Կով Առաքելն է մեռեր: Անակնկալ բան մը չկար այս լուրին մէջ, բայց վերջապէս մահ մըն էր, երկար տարիներ տեսնուած ծանօթի մը դէմքն էր որ կը կորսուէր, որ անդարձ պիտի երթար դէպի դիմացի գերեզմաննոցը: Յուղարկաւորնե՜ր, է՜հ, գտնուեցան շատէն քիչէն, որոնք աւելի իրենց հոգւոյն համար անտէր մեռելի մը դագաղին ընկերանալ ուզեցին մինչեւ գերեզման, մեռնողին հասակակից ու տարիքոտ ամէնքն ալ, կամ շուկային երեսը խանութ չունեցող, գործերնին ձախողածներ: Այդ օրը վերջին անգամն էր որ Առաքելը պիտի անցնէր իր տան դիմացէն: Դէմ լուսուն, կանուխ բերեր էին մարմինը եկեղեցի՝ հոգին աւանդելէն ետք գիշերը երկար չսպասեցնելով տան մը մէջ ուր ոչ մէկ սիրելի աչք պիտի լար վրան բնականաբար: Եւ երբ դագաղը փրթաւ ժամուն անկիւնէն ուրկէ սովորաբար կեցած ինք կը նայէր դէպի իր տունը, վայրկեան մը ամէնուն ալ նայուածքը՝ կարծես իրեն տեղ որ ա՛լ խաւարած էր այդ պահուն՝ դարձաւ հո՛ն, դէպի տունը. արեւ մը ինկեր էր անոր պատերուն վրայ. կարմիր, անուշ արեւ մը, եւ տանիքին վերեւ, ցուիքներուն ծայրը դրացիներուն հաւերը կռկռալով կը կտցահարէին անհոգ, ոտքերով կը փռտէին հողը. հոս ու հոն՝ խոնաւութենէն՝ կանանչ խոտեր բուսեր էին ափ—ափ եւ կը շարժէին հովէն հանդարտօրէն. խե՜ղճ անտէր տուն, որքա՜ն փոխուէր, որքա՜ն սգաւոր էր: