Քաղաքականք

ՀՍԿԱՆԵՐՈՒ ԿՌԻՒԸ ԵՒ ՄԵՆՔ

Արտակարգ ջղագրգռութիւն մը կը տիրէ նորէն, հիմա որ պատերազմը պաշտօնապէս յայտարարուած է, եւ բովանդակ Եւրոպան երկու ճակատի բաժնուած, հսկայական, խելագար մենամարտի մը կը պատրաստուի:

Թերթերը ձեռքէ ձեռք կը խլուին. երկրորդ, չորրորդ տպագրութիուններ իրարու կը յաջորդեն, թէեւ մեծ մասով միեւնոյն բովանդակութեամբ. ժամէ ժամ, վայրկեանէ վայրկեան նոր լուրի կը սպասուի. անյագ, հեւ ի հեւ հետաքրքրութիւն մը: Կացութիւն մը որ անուն չունի, որ նմանը չունի նոր ժամանակներու մէջ:

Եւ մենք ալ, ենթակայ ընդհանուր ջղագրգռութեան ու վրդումներուն, շնչասպառ կը հետեւինք դէպքերու ընթացքին, լուր կը մուրանք, բայց մանաւանդ, ինչո՞ւ չէ, «գուշակութիւններ» քաղաքական «տեսութիւններ» կը պարզենք մէկ-մէկու, տունը, խանութը, շոգենաւին մէջ կամ սրճարանը:

— Եթէ Գերմանիան միջամտէ… եթէ Ռուսիան ալ խառնուի… հապա անգլիական նաւատո՞րմը…

Հայկական, մանաւանդ պոլսական միջավայրին համար ընտանի ունակութիւն մըն է, արդէն, փօլիթիքայ է ճառել, տեղի կամ անտեղի: Հասուն թէ տհաս, առեւտրական թէ վարժապետ, քիչ մը ամէնքն ալ իրենց համար սրբազան պարտականութիւն կը նկատեն անմասն չմնալ ընթացիկ քաղաքականութեան ձեւաւորման հոգէրեն: Եւ մեր մէջ ամբողջ սերունդ մը կայ «քաղաքագէտներու», որոնք կրնան ժամերով խօսիլ ձեզի Պիզմարքէն եւ Թայմզէն, Սըր Էտուըրտ Կրէյի ծրագրէն կամ Սազօնօֆի մտադրութիւններէն…

Այս առաքինութիւնը, ի հարկէ, իր բարձրագոյն աստիճանի պիտի հասնի այս օրերուն, երբ Եւրոպայի հսկաները սաստկապէս սրած իրենց ժանիքները, կանգներ են դէմ դիմաց, մոլեգին ու սպառնալից, սնունդ փնտռելով իրենց արիւնածարաւ ու դիւային ախորժակներուն:

* * *

Բայց, հա՛րկ է որ դիտել տանք թէ այս չէր բուն ճանապարհը մեզի՝ հայ ժողովուրդին համար, ներկայ փոթորկալի օրերուն:

Ճիշտ է, ընդհանուր վերիվայրումի իրերու ընթացքին: Բայց այդ բնական հետաքրքրութիւնը երբ կը շեղի իր ճամբէն եւ կը դառնայ հիւանդագին մենամոլութիւն մը, ապարդիւն ժամանավաճառութիւն եւ վատնում, — մենք է որ կը կրենք հետեւանքները, մեր հաւաքական կորովն է որ կը ջլատուի ու կը սպառի վայրապար:

Մնանք արթուն եւ յստակապես, ուշադիր բոլոր անցուդարձներուն, սուր պահած մեր ականջը, — սակայն չմոռնանք ամէնէն կարեւորը. — Այսպիսի պարագաներու մէջ, բայց մասնաւորապէս ներկայ տագնապալի պահուն, մեր առաջին հոգը պիտի ըլլայ նուիրուիլ խելացի ու որոշ ինքնագործունէութեան մը, ամփոփելով մեր ուժերը, կեդրոնացնելով մեր կորովը: Ռամիկ եւ սնամէջ հետաքրքրութիւններով չէ որ պիտի կրնանք պատրաստուիլ անակնկալներուն: Բիւրազան պատահականութիւններ կան, — բայց անոնց հանդէպ մէկ է մեր պարտականութիւնը.

— Մնալ զգոյշ եւ արթուն, շարունակել եւ կրկնապատկել մեր ներքին վերակազմութեան աշխատանքները, ուժերը չցրուիլ եւ չպառակտիլ սնոտի վէճերով:

Ներկայ պատերազմն ալ իր կարգին ազդարարութիւն մըն է մեզի համար, անդրադառնալու մեր թերութիւններուն եւ ուղղելու, լարելու մեր ճիգերը: