Քաղաքականք

ՆՊԱՏԱԿ ՄԸ’ ՈՐ ԿՐԿՆԱՊԷՍ ՕԳՏԱԿԱՐ Է

Հ այկական շարժման պատճառով՝ երբ Թատրոնի դռները գոցուեցան Թրքահայոց դէմ, թրքահայ թատերական գրականութինն ալ մեռաւ:

Ճիշտ է թէ այդ շրջանէն առաջանալ, ուր թատրոնը ազատ էր, թրքահայ թատերագիրները, թիւոբ բաւական առատ, ապրող գործեր չեն թողած. — բայց, կար թատերական կենդանի շարժում, նոյն իկս անօրինակ՝ իր խանդավառութեամբն ու կենսունակութեամբը, որ անկասկած՝ եթէ շարունակուէր, պիտի տար նաեւ մնայուն եւ տեւական գործեր:

Բարեբախտաբար, Կովկասը համեմատաբար ազատ էր այս տեսակէտով, ուստի կրցաւ արդիւնաւորել այն՝ ինչ որ այստեղ անհնարին էր, քաղաքական արգելքներով:

Եւ կովկասահայ գրողներ տուին մէկէ աւելի թատերախաղեր՝ որոնք դրամագլուխ մը կազմեցին հայ թատերական գրականութեան համար, եւ չթողուեցին որ հայ մտաւորական պատմութեան այդ շրջանը բոլորովին խաւարով ծածկէ հայ բեմը:

Սահմանադրութեան վերհրատարակումէն ետք պէտք էր որ սակայն թրքահայ գրողներ մտածէին Թատրոնի մասին եւ իրենց ուժերը նուրէին նաեւ թատերական աշխատութեանց: Չենք ըսեր որ փորձեր չեղան բոլորովին. բայց, այդ փորձերը կա՛մ սկսնակներու կողմէ կատարուեցան ընդհանրապէս, կա՛մ եղան անցողակի, թեթեւ տրամադրութեամբ:

Ջարիֆեան—Սեւումեան խումբի այս վերջին ներկայացումներէն ետք է որ ոգեւորութիւն մը սկսաւ ո՛չ միայն պօլսահայ հասարակութեան, այլ եւ թրքահայ գրողներու մէջ՝ դէպի թատերական գրականութիւնը, թատերագրութի՛ւնը:

Մեծ ուրախութեամբ է որ այս երեւոյթը կը դիմաւորենք: Եւ աւելի ուրախութեամբ կ՚ողջունենք այն առիթը, որ ահա դերասան Պ. Զարիֆեան կ՚ընծայէ թրքահայ թատերագիրներուն, յայտնելով թէ որոշած է, յառաջիկայ տարուան համար իր խաղացանկը կազմել «միմիայն հայ հեղինակներու ինքնուրույն թատերախաղերէն», որոնք պիտի ներկայացնէ Կովկաս, Պարսկաստան, արտասահմաեան հայ գաղութներու մէջ, Թրքահայաստան ու Պոլիս: Եւ կոչ կ՚ընէ, որպէս զի հեղինակներն իրենց գործերը հասցնեն իրեն մինչեւ օգոստոս 5, հաղորդելով նաեւ իրենց պայմանները:

Այս հրաւէրը հարկաւ կը վերաբերի միայն այն գրողներուն՝ որ արդէն իսկ պատրաստ ունեցած կրնան ըլլալ իրենց աշխատութիւնը: Բայց պատճառ մը չէ սա՝ որ պատրաստի գործեր չունեցողները ձեռնաթափ մնան. ընդհակառակ՛կը. այդպիսիները կարող են սկսիլ աշխատանքի եւ պատրաստուիլ գալ տարուան համար:

Հաստատ կարելի է ըսել որ այսօր հայ ժողովուրդը կրնայ լաւ վարձատրել, անշուշտ պահերով ամէն համեմատութիւն, թատերական այն դրուածքները՝ որոնք անտարակուսելի արժէք մը կը կրեն իրենց մէջ: Ահա, օրինակ, Շիրվանզատէի մէկ քանի թատերախաղերը՝ որ այսքան տարիէ ի վեր կը ներկայացուին ու միշը կը պահպանեն իրենց հետաքրքրութիւնը: Ահա վերջապէս Շանթի «Հին Աստուածներ»ը որոնք Կովկասի մէջ տասնեակ ներկայացումներու արժանացան, դառնալով խանդավառ գնահատութեան առարկայ:

Եւ չի կայ, ներկայիս, գրականութեան մէջ ոեւէ այլ ճիւղ՝ որ վարձատրութեան աւելի արդար չափի մը մոտեցնէ հայ մտաւորականին աշխատանքը, քան լաւագոյն թատերախաղ մը:

Այս պարագան աւելորդ չդատեցինք վեր առնել, ըսելու համար առաւելապէս թրքահայ գրողներուն թէ՝ սոսկ գրական վաստակի մը հոգեկան վայելքովը պիտի չբաւականանային, եթէ բեմի վրայ հանէին աշխատուած եւ արժէքաւոր թատերախաղեր:

Եւ ապա մեզի կը մնայ կրկնել միայն Պ. Զարիֆեանի ճշմարիտ գնահատութիւնը հայ թատրոնի մասին. — «Հայ թատրոնը կարող է հիմնուիլ այն պարագայում միայն՝ երբ յենուած կը լինի հայ ինքնուրոյն թատերական գրականութեան վրայ, եւ կարող ա զարգանալ միայն այն դէպքում՝ երբ նա կը լինի հայ հոգու եւ հայ մտքի ճշմարիտ արտայայտիչ: »

Մենք կ՚աւելացնենք. գեղարուստի ոչ մէկը ճիւղ ա՛յնքան անմիջական եւ կենդանի ներգործութիւն կ՚ընէ հասարակութեան մը վրայ, հաստատելով Արուեստին եւ Հասարակութեան միջեւ ուղղակի կապ, եւ բարձրացնելով ժողովուրդը իր ոգիով, — որքան Թատրոնը, ա՛զգային Թատրոնը:

Այս պատճառով է որ սրտանց կը փափաքէինք արդիւնաւորուած տեսնել Պ. Զարիֆեանի կոչը, նկատի ունենալով թէ՝ հայ մշակոյթի շահը, թէ՛ մեր հասարակութեան կրկնակի օգուտը: