Ցագալոյս

ԱԲՈՒ ԼԱԼԱ ՄԱՀԱՐԻ. – Գրեց՝ ԱՒ. ԻՍԱՀԱԿԵԱՆ
Բ

Իսահակեանի նզովքը՝ այն քանդիչ եւ խաւար փիլիսոփայութիւնը չէ որ կ՚ուրանայ Կեանքի գոյութեան իրաւունքը, զայն գտնելով անգութ, չար ու տանջառիթ։ Ընդհակառա՛կը. Կեանքի անհուն սէրը եւ վայելքի քաղցրութիւններուն ծարաւն է որ կը խլէ իր հոգիէն անէծքի ճիչը՝ ուղղուած մարդկային տկարութեան դէմ, այդ քաղցրութիւններն իմանալու եւ ճաշակելու անկարողութեան դէմ։ Եւ ուրիշ զգացում ալ չէր կրնար արտացոլացնել հոգին Աւետիք Իսահակեանի նման բանաստեղծի մը, որ թաթաւուած է եղեր իբրեւ ժողովրդական երգիչ, ցեղին ինքնայատուկ ներշնչումովը, ցեղին յոյզովը եւ ձգտումովը։

Հայ ժողովուրդին կեանքի փիլիսոփայութիւնը եղած է անսասանօրէն լաւատես, միշտ պաշտամունքը՝ Արեւին, եւ փառաբանութիւնը՝ Լոյսին։ Արեւապաշտութիւնը ժամանակաւոր կրօն մը չէր մեր ցեղին համար. անիկա է եւ կը մնայ ցեղական ոգին յատկանշող միակ խոր Զգացումը, որ չընկճիր ո՛չ Քրիստոնէութեան երկրատեաց շունչին եւ ոչ ալ ո՛ եւ է այլ յոռետես իմաստասիրութեան հարուածին տակ։

— Սալա՛մ քեզ, Արեւ, շիւքըր բիւրաբիւր, դո՛ւ իմ անմահ մայր, մայրական դու գիրկ,

Դո՛ւ միակ բարի, դո՛ւ յաւէտ գթոտ, դու միակ իմ սէր, դու միայն սո՛ւրբ, սո՛ւրբ։

Դո՛ւ, որ հիացքով եւ անմահութեամբ լցրեցիր հոգին մեծ Զօրոաստրի,

Ահա՛ իմ հոգին – մի ծարաւ բողբոջ, թափի՛ր նրա մէջ քո պուրպուր գինին։

Տիեզերական դուն անհուն բաժակ՝ ոսկի արբեցմանեւ երանութեան,

Դու՝ անհու բաժակ հրապոյրների եւ հրճւանքի անմահ գինով լի։

Հարբեցրո՛ւ ինձ, հարբեցրո՛ւ ինձ, քո անմահ գինով հարբեցրու ինձ,

Մոռանամ մարդուն, վիշտն ու չարիքը, սուտն ու մռայլը մոռանամ յաւէ՜րժ։

Դու միակ բարի, դու յաւէտ գթոտ, դու միակ իմ մայր, դու միայն սուրբ, սո՛ւրբ,

Մահը խորտակող, գարունների մա՛յր, դու գերահրաշ, միա՛կ գեղեցիկ։

Արեգա՛կը, կ՚ողջունուի բանաստեղծին կողմէ, որպէս «անմահ մայր», որպէս «տիեզերական անհուն բաժակ՝ ոսկի արբեցման եւ երանութեան», որպէս «մահը խորտակող» եւ «մա՛յր գարունների, գերահրա՜շ, միակ գեղեցիկ». ու Երգիչը կը պաղատի անոր որ արբեցնէ զինքը, մոռցնել տալու համար մարդը, վիշտն ու չարիքը, սուտն ու մռայլը։ Ցաւի, ցասումի եւ տրտմութեան պատճառը ո՛չ թէ Կեանքն է, այլ այդ կեանքին երանութենէն օգտուիլ չկրցող եւ ոսկի բաժակը իր ափին մէջ անդադար փշրող ու կտոր կտոր ընող Մարդը։

Աբու Լալա Մահարին կը դիմէ դէպի անապատը, դէպի միայնութիւնը, որ ոչ այլինչ է՝ եթէ ոչ բանաստեղծին հոգեկան յաղթապանծ առանձնութիւնը, Արեւի՛ն, տիեզերական Գեղեցկութեան հետ։

Եւ ոսկեփրփուր ծիրանին ուսին Աբու Մահարին յաղթական եւ վէհ

Թռչում էր աննինջ, թռչում էր անխոնջ դէպի արեւը, անմահ արեւը…։

Աբու Լալա Մահարին, համոզուած թէ մարդիկ պիտի մնան շարունակ ժանիք ժանիքի, ճիրան ճիրանի, պիտի դուրս չելլեն ատելութեան եւ գիշախանձ կրքերու տիրապետութեան տակէն, ինքն է որ կը բարձրանայ իր հոգիով դէպի Լոյսը եւ կը խմէ Գեղեցկութեանց շատրուանէն։

Աւետիք Իսահակեան կրցած է իր քերթուածը հագուեցնել ո՛չ միայն արեւելեան գոյներու եւ պատկերներու փարթամութեամբ, այլ եւ անոր տալ այնպիսի րիթմ մը, որ զգայութիւնը կ՚արթնցնէ օրօրուելու ասիական անապատներու աւազներուն մէջէն յառաջացող ուղտերու կարաւանային ծանրադանդաղ գնացքովը։

«Աբու Լալա Մահարին», իր յղացումով ու ձեւով, իր արուեստին կատարելութեամբ ու վրձինով կ՚աւելցնէ հայ բանաստեղծութեան մէջ բոլորովին նոր ու ամենագեղեցիկ էջ մը։