Հայ Գիրքի Մատենագիտական Գործեր

ԳՐԱԿԱՆ ԵՒ ՀՐԱՊԱՐԱԿԱԳՐԱԿԱՆ ՅՕԴՈՒԱԾՆԵՐ

«ԻՄ ԲԱՂՁԱՆՔԸ» (Առ Մեծ. Յար. Յովհաննէսեան), Ծաղիկ, լրագիր ազգային, քաղաքական եւ գրական, տնօրէն-հրատարակիչ Յովնան Գ. Փալագաշեան, Կ. Պոլիս, նոր շրջան, Ա. տարի, թ. 25 (2 Մարտ 1891), էջ 7։ Խարբերդ։ Ուղղուած է Թլկատինցիին (Յարութիւն Յովհաննէսեան)։ Վերջինս կորսնցուցած ըլլալով իր կինն ու մանչ զաւակներէն Զաւէնը, հաւանաբար ժամանակաւոր դադար մը տուած է իր գրիչի արտադրութեանց։ Զարդարեան կը թելադրէ որ ան գրիչը ձեռք առնէ երբ այնքան նիւթեր կան իրեն սպասող։ Զարդարեանի լոյս տեսած առաջին գրութիւնն է այս։

 

«ԽԱՐԲԵՐԴԻ ԳԻՒՂԱՑԻՆ» (ուսումնասիրութիւն), «Ա. Իր նկարագիրը աշխատութեան մէջ». Մասիս, օրաթերթ քաղաքական եւ ազգային, ԽԷ. տարի, թ. 30 (7/19 Մարտ 1898), էջ 1-2. «Բ. Նկարագրին ուրիշ մէկ կողմը», թ. 31 (9/12 Մարտ, 1898), էջ 1. «Գ. Ընկերական կեանք», թ. 35 (13/25 Մարտ, 1898), էջ 1. թ. 103 (3/15) Յունիս, 1898), էջ 1898), էջ 1։ Խարբերդ։

 

«ՀԱՅ ՎԱՃԱՌԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆԸ – ԿԻՍԱՏ ՀՈԳԻՆԵՐ» (ուսումնասիրութիւն). Ցանկալի աղբօրս Ա. Անտոնեանին, Բիւրակն լրագիր (շաբաթաթերթ), ԺԶ. տարի, նոր շրջան – թ. 13 (2 Մայիս, 1898), էջ 197-199։ Խարբերդ։

 

«ՎԱՐԴԱՊԵՏԸ», Մասիս օրաթերթ, ԽԷ. տարի, թ. 120 (Յունիս 23/5 Յուլիս, 1898), էջ 1։ Խարբերդ։ Կը խօսի Մուշեղ վրդ. ի (հաւանաբար Մուշեղ վրդ. Սերոբեան) մասին, անոր Խարբերդ այցելութենէն իր կրած տպաւորութիւնները արձանագրելով։

 

«ՎԱՆԱԿԱՆ ՏՊԱՒՈՐՈՒԹԻՒՆՆԵՐ», Արեւելք օրաթերթ, ԺԶ. տարի, թ. 4089 (10/22 Օգոստոս 1899, Գշ. ), էջ 1. թ. 4090 (11/23 Օգոստ. 1899, Դշ. ), էջ 1. թ. 4092 (13/25 Օգոստոս 1899, Ուրբաթ), էջ 1-2։ Զարդարեան՝ պաշտօնակիցներով կը մեկնի Խուլավանք՝ տեղւոյն որբանոցին ուսումնական քննութեանց ներկայ ըլլալու համար։ Կու տայ վանքէն կրած իր տպաւորութիւնները, նաեւ որբանոցին վերաբերեալ տեղեկութիւններ։

 

«ՄԵԾԱՐԱՆՔ ՄԵՌԵԱԼ ՄԸ», Արեւելք օրաթերթ, թ. 4260 (Փետր. 29/13 Մարտ 1900, Գշ. ), էջ 1։ Կը խօսի Ս. Խաթուն Միննէթեանի մասին, որ հոգին աւանդելէ առաջ՝ «ունեցածը չունեցածը Մեզրէի երկու եկեղեցիներուն ու դպրոցին կտակեր է»։ Խարբերդ, Մէզրէ, 10 Փետր. ։

 

«ԲԺՇԿԱԿԱՆ ՀԱՐՑՈՒՄ ՄԸ», Արեւելք օրաթերթ, թ. 4307 (Ապրիլ 25/8 Մայիս 1900, Գշ. ), էջ 1։ Խարբերդի դաշտին մէջ հայ գիւղացիներ՝ պաճարախտով մեռած եզան մը մորթը աղելէ ետք արեւին փռած են չորցնելու համար։ Ողջ եզ մը լզելով եզենիին (եզան մորթը) աղը, քիչ մը կ՚անհանգստանայ, սակայն անկէ ետք վախ չ՚ունենար երկրորդ վարակումէ մը։ Այս յաջողութիւնը տեսնելով՝ գիւղացիք որպէս մեթոտ կը սկսին զայն կիրարկել։ Ռ. Զարդարեան հարց կու տայ՝ թէ «այս ուղղութեամբ դարմանում մը մինչեւ հիմա գործադրուա՞ծ էր ուրիշ տեղ մը, կամ գէթ ծանօթ մեթո՞տ մըն էր։ Թող որ՝ դրութիւնը շատ յայտնի տեսութեամբ Փասթէօռի պատուաստին, չէզոքացման սկզբունքը կը ցուցնէ»։ Հարցումին կը պատասխանէ Ս. Քիւչիւքեան «Բժշկական հարցումին պատասխանը» յօդուածով (նոյն, թ. 4320 (10/23 Մայիս 1900, Դշ. ) էջ 1-2։

 

«ԿՐԹԱԿԱՆ ՈԳԵՒՈՐՈՒԹԻՒՆ, Ա. ՀԱՆԴԷՍԻՆ ՆՇԱՆԱԿՈՒԹԻՒՆԸ», Արեւելք օրաթերթ, ԺԸ. տարի, թ. 4729 (1/14 Սեպտեմբեր, 1901), էջ 1 «Բ. ԿԸ ՅԱՋՈՂԻ՞», թ. 4731 (4/17 Սեպտեմբեր, 1901), էջ 1։ Ա. յօդուածին մէջ կ՚անդրադառնայ հանդէսին նշանակութեան, ապա կը նկարագրէ Մեզրէի Սանդխտեան Միջազգային վրժ. ին եւ Թլկատինցիի դպրոցին հանդէսները։ Վերջին հանդէսին Թլկատինցիէն բեմադրուած են թատերական երկու կտոր, որոնց մասին կը խօսի։ Բ. յօդուածին մէջ բաղձանք կը յայտնէ, որ Թլկատինցիի թատրերգութիւնները ներկայացուին հայ բեմի վրայ, իմա՛ պոլսահայ բեմին վրայ, թրքահայ թատրոնին վերածնութեան համար։

 

«ՎԱՂՈՒԱՆ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆԸ», Մասիս, 49րդ տարի, թ. 40 (30 Դեկտ., 1900), էջ 629-632։ Խարբերդ։

 

«ԳՐԱԿԱՆ ԽՆԴԻՐԸ – ՄԵՐ ՊԱՀԱՆՋԸ Ի՞ՆՉ Է», Մասիս, 50-րդ տարի, թ. 16 (21 Ապրիլ, 1901), էջ 249-251։ Վաղուան գրականութեան հարցին առթիւ. կ՚անդրադառնայ նաեւ Ռեթէոս Պէրպէրեանի յօդուածին։

 

«ԳԱՒԱՌԻ ԶԱՒԱԿՆԵՐ – ԹՈՐՈՍ ԷՖ. ՏԷՄԻՐՃԵԱՆ», Արեւելեան մամուլ, 31-րդ տարի, 1901, թ. 17 (Սեպտ. 1), էջ 720-724։

 

«ԲԱՐԵԿԱՄԻ ԽՕՍՔԵՐ» (Խ. Քէշիշեանին), Արեւելեան մամուլ, ԼԱ. տարի, թ. 22 (15 Նոյեմբեր, 1901), էջ 904-909։ Ուղղուած է Խոսրով Քէշիշեանին։ Վերջինս մալաթիացի է եւ Խարբերդի Եփրատ գոլէճի շրջանաւարտներէն։ Շրջան մը պաշտօնավարած է Թլկատինցիի դպրոցին մէջ եւ եղած Ռ. Զարդարեանի մօտիկ բարեկամներէն։ Գրելու կարողութեամբ օժտուած՝ օրուան գրական հոսանքին իր մասնակցութիւնը բերած է ազգային հարցերուն վրայ ակնարկելով, թարգմանութիւններով եւ տպաւորապաշտ էջերով։ 1901-ին կը մեկնի Պէյրութ՝ դեղագործական ուսման հետեւելու համար։ Խ. Քէշիշեան, Պոլսոյ մամուլին մէջ լոյս կ՚ընծայէ Ռ. Զարդարեանին ուղղուած իր բաց նամակը՝ («Գրական խօսքեր» (Ռ. Զարդարեանին), Բիւրակն հանդէս, ԺԹ. տարի, թ. 19 (12 Մայիս, 1901), էջ 296-298)։ Ռ. Զարդարեան իր ընկերոջ բաց նամակին կը պատասխանէ վերոյիշեալ բաց նամակով։ Կը խօսի վաղուան գրականութեան մասին։ Կայ ակնարկութիւն Փիեռ Լօթիի «Իսլանտայի ձկնորսին» գրութեան իր թարգմանութեան, որ Արեւելքի խմբագրութեան դարակներուն մէջ կը մնայ փոշելից։

 

«ԳՐԱԳԷՏԻ ՍՏՈՒԵՐԸ», Արեւելեան մամուլ, 32-րդ տարի, թ. 4 (15 Փետր., 1902), էջ 201-205։ Կը խօսի Աշուրի Բիւրակն ի մէջ լոյս ընծայուած յօդուածին դէմ (տե՛ս Գաւառի կեանքը – Ապրելու համար) գեղարուեստական գործին տակ դրուած ծանօթութիւնը։

 

«ՄԵՐ ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈՒԹԻՒՆԸ», Արեւելեան մամուլ, ԼԲ. տարի, թ. 12 (15 Յունիս, 1902), էջ 521-526։

 

«ԹՐՔԱՀԱՅ ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈՒԹԻՒՆԸ» – Ցոլքեր, գրեց՝ տիկ. Զապէլ Հ. Ասատուր (Սիպիլ), հրատ. Նշան Պապիկեանի, գրախօս՝ Ռ. Զարդարեան, նոյն, թ. 16, էջ 691-698։ Արտատպած է Արեւելք օրաթերթը, ԺԹ. տարի, թ. 5033 (Օգոստ. 24/6 Սեպտ. 1902), էջ 1. թ. 5034 (Օգոստ. 26/8 Սեպտ. 1902), էջ 1-2։

 

«ՏԱԿԱՒԻՆ ԿԸ ՇԱՐՈՒՆԱԿԷ», Արեւելեան մամուլ, 32-րդ տարի, 1902, թ. 19, էջ 806-810, թ. 20, էջ 845-851։ Տե՛ս նաեւ «Սարերու տղան» գեղարուեստական գրութեան կցուած ծանօթութիւնը։

 

«ՔԱՀԱՆԱՅԱԿԱՆ ՑԱՒԸ – ԴԱՐՄԱՆ ՄԸ», Արեւելեան մամուլ, 33-րդ տարի, 1903, թ. 4 (24 Յունուար), էջ 73-77։

 

«ՀԱՅ ԱՆՀԱՏԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆՆԵՐ – ՖԱՊՐԻԳԱԹՕՐ ԳՐԻԳՈՐ ԷՖԷՆՏԻ», նոյն, թ. 19 (10 Մայիս, 1903), էջ 438-442. թ. 29 (17 Մայիս), էջ 460-464։ Այս գրութիւնը, վերնագիրի փոփոխութեամբ – «Ֆապրիքաթորական եղբայրներու հիւսուածեղէնի ճարտարարուեստը» արտատպուած է Պատմութիւն Հայոց Արաբկիրի հատորին մէջ (կազմեց եւ երկասիրեց՝ Անդրանիկ Լ. Փօլատեան, Նիւ Եորք, տպ. Պայքարի, 1969, էջ 149-154)։ Արտատպուած է նաեւ Ոսկեգետակ տարեգիրքին (խմբ. ՝ Սարգիս Բախտիկեան) մէջ, Բ. տարի, Պէյրութ, 1946, էջ 5-13։

 

«ԲԱՐՈՅԱԿԱՆԸ ԳԱՒԱՌՆԵՐՈՒ ՄԷՋ», Մասիս շաբ., 52-րդ տարի, 1903, թ. 30 (26 Յուլիս), էջ 465-468։

 

«ԽԱՐԲԵՐԴՑԻ ԿՆԻԿԸ» (տեսութիւն մը). Անէծքն օրօրոցէն կը սկսի, Ծաղիկ շաբաթաթերթ, թ. 36 (573), 9 Հոկտ. 1903, էջ 406-407։

 

«ՆԿԱՏՈՂՈՒԹԻՒՆՆԵՐ», Մասիս շաբաթաթերթ, 53-րդ տարի, 1904, թ. 34 (19 Օգոստ. ), էջ 531-532։ Իզմիր։ Կորիւն վրդ. ի «Գաւառացի կինը» յօդուածին առիթով է։

 

«Ս. ԿԱՐԱՊԵՏԻ ՎՐԺ. Ը ԵՒ ՏՐԴԱՏ ԵՊՍԿ. ՊԱԼԵԱՆ», Արեւելեան մամուլ, 34-րդ տարի, թ. 24 (9 Յունիս, 1904), էջ 586-589, թ. 25 (16 Յունիս, 1904), էջ 610-615։

 

«ԱՆՐՋԱՆՔ, հեղ. Մերուժան Ա. Պարսամեան, Նշան Պապիկեան Մատենադարան», գրախօս՝ Ռ. Զարդարեան, Արեւելեան մամուլ, 34-րդ տարի, թ. 43 (20 Հոկտ., 1904), էջ 1044-1048։

 

«ԵՒԴՈԿԻԱՑԻ ՀԱՅ ԿԻՆԸ» (նկատողութիւններ), Արեւելեան մամուլ, 35-րդ տարի, 1905, թ. 11 (9 Մարտ), էջ 297-302։ Կ՚անդրադառնայ Յովհաննէս Գազանճեանի «Եւդոկիացի հայ կինը յօդուածաշարքին, որ լոյս տեսած է Արեւելեան մամուլի մէջ (1903-1904), բարձր կը գնահատէ գործը, բայց Խարբերդցի կնոջ կերպարէն մեկնած՝ կ՚ընէ կարգ մը դիտողութիւններ։

 

«ԱՌԻՒԾԻՆ ԺԱՆԻՔԷՆ» (բանտարկեալի մը յիշատակարանէն, գրեց՝ Հայ Աքսորականը, Ֆիլիպէ, տպ. Ռազմիկ ի, 1906, 52 էջ։ Դ. տիպ, էջ 541-580։ Գրախօսական «Առիւծին ժանիքէն», գրախօս՝ Ա. Արփիարեան, Շիրակ ամսաթերթ (Աղեքսանդրիա), խմբ. Ա. Արփիարեան, Բ. տարի, թ. 4 (Սեպտ. 1906), էջ 231-233։

 

ՍԻԱՄԱՆԹՕ, Հոգեվարքի եւ յոյսի ջահեր, Կ. Պոլիս, 1907։ Յառաջաբանը գրած է Ռ. Զարդարեան։

 

ԳԷՈՐԳ ՉԱՒՈՒՇ գրքոյկին խմբագրութիւնը (Ժընեւ, 1907) կը վերագրուի Ռ. Զարդարեանի։ Վերհրատարակուած է Պէյրութ, 1967-ին։

 

«ԹԼԿԱՏԻՆՑԻՆ», Ռազմիկ եռօրեայ, Գ. տարի, թ. 255 (11 Յունիս, 1908), էջ 1-2. թ. 256 (14 Յունիս), էջ 1-2. թ. 257 (18 Յունիս), էջ 1։ Վերհրատարակուած է այս գրութիւնը Թլկատինցիի Ամբողջական գործըի հրատարակութեան մէջ (Պոստոն, տպ. Պայքար, 1927, էջ 594-601)։ Նաեւ Նոր գիր ի Թլկատինցիին նուիրուած թիւին մէջ (ԺԲ. տարի, 1950, թ. 3-4 (47-48), էջ 194-198։ 1908-ի Բիւզանդիոն ի Յունիս 2-ի թիւին մէջ՝ Խարբերդէն ստացուած թղթակցութիւն մը կը յայտնէր, թէ Մայիս 22-ին մահացած է Թլկատինցին սիրտի կաթուածէ, եւ թէ յուղարկաւորութիւնը կատարուած է յաջորդ օրը՝ նախագահութեամբ Խարբերդի առաջնորդ՝ Խոսրով վրդ. Պէհրիկեանի։ Լրատուին անունը կը մնար անյայտ, սակայն Թլկատինցին՝ Արամ Անտոնեանին ղրկած նամակին մէջ կը յայտնէր անունը՝ Մելքոն Ղեւոնդեան։ Բիւզանդիոն ի Յունիսի 13-ի թիւին մէջ լոյս կը տեսնէր Թլկատինցիի «յետ-մահու» հեռագիրը, իր ողջ-առողջ ըլլալը աւետող։ Ռ. Զարդարեան, ինք ալ «խաբուող» մը, իր թերթին մէջ լոյս կ՚ընծայէր «Թլկատինցին» վերնագրով յօդուածը, հակառակ անոր հետ գժտուած ըլլալուն։

 

«ՄԵՌՆԵԼԷՆ ԵՏՔ» (Գէորգ Չաւուշի յիշատակին), Ազդակ շաբաթաթերթ, Ա. տարի, թ. 25 (1909, 6/19 Յունիս), էջ 385-386։

 

«ՄՏԱՒՈՐԱԿԱՆ ՀԵՐԿԸ», Ազատամարտ շաբաթաթերթ, Ա. տարի, թ. 1 (10/23 Յուլիս, 1910), էջ 1։

 

«ՆՈՐԱՀԱՍ ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՆԵՐ», նոյն, թ. 2 (17/30 Յուլիս), էջ 1718։ Արտատպուած է Գահիրէի Նոր շարժումին մէջ (Ա. տարի, թ. 8, 28 Ապրիլ 1923, էջ 105-107) խմբագրական նոթով մը։ Նկարը։

 

«ԱԲՈՒ ԼԱԼԱ ՄԱՀԱՐԻ. – գրեց՝ Ա. Իսահակեան. 1911. Մատենաշար Ազդակ, թ. 7», գրախօս՝ Ռ. Զարդարեան։ Ազատամարտ շաբաթաթերթ, Ա. տարի, թ. 32 (1911, Փետր. 21/6 Մարտ), էջ 512. թ. 34 (Մարտ 6/19), էջ 529-530։

«ՄԵԾ ԱՆՀԱՏՆԵՐԸ», Սգապսակ Եփրեմին, Կ. Պոլիս, տպագր. Ազատամարտ ի, 1912, էջ 9։ Գրուած է Պարսկաստանի հերոս Եփրեմ Դաւթեանի մահուան առիթով։ 1912 Մայիս 20-ին Պոլսոյ մէջ պիտի տօնուէր Եփրեմի սգահանդէսը, որուն առիթով կը տպուի վերոյիշեալ գրքոյկը։ Զարդարեանի այս գրութիւնը արտատպուած է Ազատամարտ էն։ Սգապսակ Փիեռ-Քիյառի յիշատակին, Պոլիս, 1913, 88 էջ։ Ռ. Զարդարեան մէջը ունի յօդուած։

 

«ԹՈՒՐՔԱՀԱՅ ԳՐԱԿԱՆ ՏԱՐԻՆ», Հորիզոն, Ե. տարի, 1913, թ. 12, Հինգշ. 17 Յունուար, էջ 2-3։ Արտատպուած է Ազատամարտ էն։

 

«ԼԵԶՈՒՆ ԵՒ ԻՐԱՊԱՇՏՈՒԹԻՒՆԸ» (Դանիէլ Վարուժանի), Գրական ասուլիսներ. Գ. Դ. Վարուժանի «Հեթանոս երգեր»ը, Կ. Պոլիս, տպագր. Օ. Արզուման, 1913, էջ 41-43։ Էսայեան Սանուց Միութեան Գ. գրական ասուլիսը՝ Դանիէլ Վարուժանի Հեթանոս երգեր ուն վերլուծման նուիրուած՝ տեղի ունեցած է 16 Ապրիլ 1913, Երեքշաբթի, Բերայի Էսայեան վարժարանի սրահին մէջ։ Օրուան խօսողներուն մէջ մաս վերցուցած է Ռ. Զարդարեան։ Դժբախտութիւն է, որ Զարդարեանի ճառին ամփոփումն է որ տրուած է։

 

«ՓԱԿԱՆ ԽՕՍՔ» (Սիամանթոյի Ամբողջական գործըի քննարկման առիթով), Գրական ասուլիսներ. Զ. Ատոմ Եարճանեան (Սիամանթօ), Կ. Պոլիս, տպագր. Օ. Արզուման, 1913, էջ 37։ Էսայեան Սանուց Միութեան Զ. գրական ասուլիսը տեղի կ՚ունենայ 2 Յունիս 1913, Կիրակի, Բերայի Էսայեան վարժարանի սրահին մէջ, նուիրուած բանաստեղծ Ատոմ Եարճանեանի (Սիամանթօ) Ամբողջական գործըին վերլուծման։ Ռ. Զարդարեան կը նախագահէ օրուան ձեռնարկին եւ կ՚արտասանէ փակման խօսքը։ Զարդարեանի խօսքը գրաւոր չըլլալով՝ կազմակերպիչները տուած են ամփոփումը։

 

«ՎԵՐԱԾՆՈՒՆԴԻ ԷՈՒԹԻՒՆԸ ԵՒ ՕՍՄԱՆԵԱՆ ՀԱՅՐԵՆԻՔԸ», Երկունք ամսաթերթ, Բ. տարի, թ. 6 (1/14 Դեկտ., 1913), էջ 146-148. թ. 7 (1/14 Յունուար, 1914), էջ 174-177։ Ստորագրած է Ասլան։

 

«ԵՐՈՒՍԱՂԷՄԸ ՏԱԼԷՔԱՐԼԻԻ ՄԷՋ», Սասունի համար, Հայրենիք ի բացառիկ, էջ 21-23։ Բացառիկի կողքը փրցուած ըլլալով՝ չկրցանք տարին ճշդել։ Որոշ է որ լոյս տեսած է 1914-էն առաջ։

 

«ՊԱՅՔԱՐՈՂՆԵՐԸ», Քառասուն տարուան աշխատաւորը – Մկրտիչ Փորթուգալեան, Կ. Պոլիս, 1914, էջ 34-35։

 

«ՏԱՂԱՆԴԱՒՈՐ ՀԱՅ ԲԺԻՇԿ ՄԸ ՄԵՐ ՄԷՋ», Ամէնուն տարեցոյցը, խմբ. Թէոդիկ, Կ. Պոլիս, 1915, էջ 324-325։ Կը խօսի Ռ. Սեւակի մասին՝ անդրադառնալով անոր՝ Բժիշկին գիրքէն փրցուած էջեր պատմուածքներուն։ Հետեւաբար արտատըպում մըն է Ազատամարտ օրաթերթէն։

 

«ԱՇԽԱՏՈՒԹԵԱՆՍ ԵՂԱՆԱԿԸ», Ամէնուն տարեցոյցը, խմբ. ՝ Թէոդիկ, Ժ. տարի, 1916-1920, էջ 46-47։ Մանիսա, 5 Ապրիլ 1905։ Նկարը։ Այս յօդուածը լոյս տեսած է Փարիզի Կեանք եւ արուեստ տարեգիրքին (1933, էջ 45-46), եւ Պէյրութի Ազդարար շաբաթաթերթին մէջ (Բ. տարի, թ. 61 (Շաբաթ, 1 Յունուար 1944), էջ 6)։ Այս գրութիւնը ունի իր պատմութիւնը։ 1915-ին, Մասիս շաբաթաթերթի խմբագրապետ Ենովք Արմէն հարցարան մը կը բանայ, ծանօթանալու համար մեր գրողներուն աշխատութեան եղանակը։ Վերոյիշեալը՝ Ռ. Զարդարեանի կողմէ ղրկուած պատասխանն է, «որուն ձեռագիրը Եըլտըզի մահափորձին ատեն կը գրաւուի ոստիկանութեան կողմէ եւ միայն Սահմանադրութեան շրջանին ետ կը ստացուի»։ Չակերտուած տողերը կը պատկանին Ազդարար ի խմբագրապետ Մանուկ Ասլանեանին, որուն հաղորդած տեղեկութիւնները կասկածէ զերծ են։

 

«ԳԵՂԵՑԿՈՒԹԵԱՆ ՄԱՍԻՆ ՄՏԱԾՈՒՄՆԵՐ», Շանթ, Դ. տարի, նոր շրջան, թ. 2 (23 Նոյ. 1918), էջ 21։

 

«ՅՈՒՇԱՏԵՏՐԻ ՄԷՋ», (Ս. Ռշտունիի), նոյն, թ. 25-26, էջ 292։

 

«ԶԱՊԷԼ ԵՍԱՅԵԱՆ», Էջեր հայ գրականութենէն, հրատ. Հայ Գիրքի Բարեկամներու Ընկերակցութեան, Ա. հատոր, Գահիրէ, տպ. Նեղոս, 1942, էջ 227։