Հայ Գիրքի Մատենագիտական Գործեր

ԵՐԿՈՒ ԽՕՍՔ

Մատենագիտական աշխատանքները անտեսուած մարզ մը կը ներկայացնեն Սփիւռքի մէջ եւ անշուշտ որ իրենց պատճառները ունին։

Սփիւռքի հայաշատ կեդրոններէն որեւէ մէկը՝ հաւաքուած եւ դասաւորուած ո՛չ մէկ ընդարձակ գրադարան ունի՝ մատենագիտական աշխատանքները դիւրացնող։ Ասկէ զատ՝ մեր պարբերական մամուլին բովանդակութեան եւ հայ տպագիր գիրքի ամբողջական ցուցակները տակաւին անտրամադրելի են։ Ուրեմն՝ մատենագիտական աշխատանք կատարողը ի՛նք՝ տաժանելի պարտականութիւնը պիտի վերցնէ մամուլը էջ առ էջ թերթատելով գտնել իրեն անհրաժեշտ նիւթը։

Գալով Լ. Շանթի մատենագիտական աշխատանքին՝ յոգնեցուցիչ եղած է մեզի համար, որովհետեւ նախ՝ Շանթ ունեցած է 60 տարուան գրական, մանկավարժական եւ հասարակական գործունէութիւն (1891-1951). երկրորդ՝ ոչ-հաստատուն կայք։ Շրջած է Պոլիս, Թիֆլիս, Լայբցիկ, Միւնիխ, Փարիզ, Մոնպելիէ, Մարսէյլ, Աղեքսանդրիա, Պէյրութ, յիշած ըլլալու համար գլխաւոր կայանները։ Այսպիսի կեանք մը պիտի ազդէր նաեւ անոր գործերուն հրատարակութեան տարտղնումին, եւ ուրեմն պիտի դժուարացնէր մատենագիտական աշխատանք կատարողին գործը։ Երրորդ՝ հազիւ երկու ամսուան ժամանակամիջոց տրուած է մեզի այս մատենագիտութիւնը պատրաստելու համար։ Ինչ որ շա՜տ անբաւարար է նման գործի մը համար։

Մեր աշխատանքը մասամբ դիւրացած է Շանթի մատնանշումներով։ Արդարեւ Լ. Շանթ իր ամբողջական երկերուն մէջ՝ իւրաքանչիւր գործի պարագային յիշատակած է թէ տուեալ գործը ե՛րբ եւ ո՛ւր տպուած է։ Սակայն երբեմն սխալած է, որովհետեւ հաւանաբար այդ յիշատակումները կատարած է յեցած իր յիշողութեան։ Անձնապէս կատարած ենք բոլոր ստուգումները եւ ցուցակագրումը կատարած։ Երբ անկարելի եղած է գտնել տուեալ թերթը կամ գիրքը, յիշատակած ենք իր կարգին։

Հակառակ մեր ճիգերուն՝ մաս մը մամուլ, մանաւանդ կովկասահայ, անկարելի եղած է գտնել եւ Շանթի վերաբերող նիւթերը ցուցակագրել։ Հայաստանի մէջ մամուլի եւ գիրքի մատենագիտական աշխատանքներ կատարուած են, սակայն Լ. Շանթ անտեսուած ըլլալով եւ վերջերս միայն նկատի առնուած ըլլալով, այդ աղբիւրներուն մէջ գրեթէ ոչինչ գտնուած է մեր գործը դիւրացնող։

Լ. Շանթի մասին գրուած յօդուածները երբեմն արտատպուած են այլ թերթերու կողմէ։ Մենք նախընտրած ենք յիշատակել սկզբնաղբիւրը։ Երբ անկարելի եղած է գտնել սկզբնաղբիւրը, յիշատակած ենք արտատպող թերթին անունը։

Զանազան առիթներով՝ Լ. Շանթի գործերէն արտատպումներ կատարուած են։ Չենք յիշատակած այդ գրութիւնները։ Զանց ըրած ենք նաեւ դասագիրքերու մէջ առնուած Շանթի գրութեանց ցուցակագրումը, մատենագիտական այս գործը չստուարացնելու համար։

Աչքէ չենք անցուցած մեր առօրեայ մամուլը, որովհետեւ՝ ո՛չ ժամանակը ներած է մեզի, ո՛չ ալ այդ մամուլին լրիւ հաւաքածոները գոյութիւն ունին Պէյրութի մէջ։ Առօրեայ մամուլէն օգտագործած ենք Հայրենիք (Պոլիս), Ազդակ (Պէյրութ), Յառաջ (Փարիզ) եւ Յուսաբեր (Գահիրէ) օրաթերթերը, եւ ա՛ն ալ որոշ տարիներու թիւերը միայն։

Լ. Շանթ իր առաջին գրութիւններէն իսկ ստորագրած է Շանթ ։ Լ. Սեղբոսեան (Լ. Ս. ) անունով լոյս ընծայած է կարգ մը քերթուածներ, Դերասանուհին վէպը (Մասիսի մէջ, 1898) եւ Լուսաբեր դասագիրքերու շարքը։

Լերմոնտովէն կատարած իր թարգմանութիւնը ստորագրած է Ցոլք ։

Մեր պրպտումներուն շնորհիւ կրցանք փաստել, որ ինք է Ցոլք ծածկանունին տակ թաքնուած անձը։

Հակառակ մեր ճիգին՝ չի կրնար ամբողջական ըլլալ մեր կազմած մատենագիտական այս ցուցակը։ Հայաստանի մասնագէտները, որոնք այնքան լայն ժամանակ եւ միջոցներ ունին իրենց տրամադրութեան տակ, մեզի կ՚ընծայեն ոչ-ամբողջական գործեր, ո՛ւր մնաց Սփիւռքի մեր պայմաններուն մէջ պատրաստուած նման գործ մը։

Լ. Շանթի ծննդեան 100-ամեակին առիթով պատրաստուած այս մատենագիտական ցուցակը կը յուսանք, որ կրնայ օգտակար ուղեցոյց մը ըլլալ Լ. Շանթի կեանքն ու գրականութիւնը ուսումնասիրողներուն համար։ Եթէ կրցաւ այդ դերը կատարել, մենք արդէն հոգեպէս բաւարարուած կը զգանք մեզ։

Վերջացնելէ առաջ՝ մեր խորին շնորհակալութիւնը կը յայտնենք այն հաստատութիւններուն եւ անձերուն, ի մասնաւորի Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութեան Մատենադարանի եւ Հայկազեան Գոլէճի հայագիտական գրադարանի պատասխանատուներուն, ինչպէս նաեւ պր.

Վահէ Սէթեանին եւ Արտաշէս Տէր Գէորգեանին, որոնք մեր տրամադրութեան տակ դրին իրենց մամուլի հաւաքածոներն ու գիրքերը, այդպիսով դիւրացնելով մեր գործը։