Ժամանակագրութիւն

10. Յետ այսորիկ լու եղեւ նոցա թէ Հասան փաշան կուգայ յԸստամբօլու ի վերայ նոցա ի պատերազմ, եւ նոցա չու արարեալ ելեալ գնացին դէպ ի Կողոնիա, որ Շիպ_Ղարասար ասեն, նախ ի Չիթն իջեւանեցան, որ Թուրքմանի Ուրդ ասեն: Եւ վազիրն զկինն եւ զխազինան ի Յամիթ թողլով, որ իւրն էր յառաջագոյն տէրութիւնն եւ յետոյ տարան անտի յԸստամբօլ վազիր եդին, մարդիկ ղրկեց ի Յամիթն` զտունն բերեն ի Թոխաթն: Նա' կուգան, որ մեր Կամախովն գնան` վասն ահի Հասան պէկին, եւ կուգան ի գիւղ մի հայ_հոռոմի, զոր Հողիս կոչեն, նա' Հասան պէկն յիմաց կու լինի` թէ տուն վազիրին կուգայ Կամախովն, նա' զ[Կ]ամախն յետ թողլով եւ մազապուրծ եղեալ ճեպով գրոհ տուեալ անցանելով ընդ հուն գետին մերոյ Ափանազի, զոր ոմանք Եփրատ երկրորդ կոչեն, յանկարծում ժամու անկանելով ի վերայ կնոջ փաշային` սուլթանին, որ էր քոյր Սուլթան Մուհամմատին, արձակելով ի վերայ նոցա եւ զզօրքն կոտորեցին եւ այլքն ցրուեցան: Առին զխազինան եւ բազում ոճիրս գործեցին ընդ այրս եւ ընդ կանայս նոցա, եւ զինչ որ հաճոյ թուեցան աչաց նոցա` առին եւ զայլ մնացեալքն` թէ հանդերձեղէնք եւ դիպակք պատուականք ոսկեթել եւ եւ ոսկեզօծ վրանաւն` հրձիգ արարին եւ թողեալ գնացին ի բանակն իւրեանց:

Այլ կին փաշային սուլթան եղածն խառն ի խուռն ժամանակին, մինչ նոքա երկոսին կողմն կու պատերազմին ընդ իրեարս, նա' սուլթանն ի կառացն ի վայր կու ոստնու գաղտ յամենեցուն, ի քարածերպս վիմի միոջ կու զօղի եւ կու մնայ անդ, թէ մի օր թէ քանի` ոչ գիտելով մեր զորքանութիւն աւուրցն: Յետ ջալալոցն գնալուն, ցրուեալքն եւ զօղեալքն կու ժողովին ի մի վայր եւ սուլթանն ոչ ի միջի լինելով եւ կու կարծեն թէ տարան ջալալիքն եւ կու յուսահատին եւ կերթան ի մեր Կամախոյ բերդն մնացեալքն մերկ եւ ունայն: Եւ յետ այսր գործոյ եղելոյ, բոլորի գեղորէից մարդիկն ի յաւար կու ելանեն ի մնացեալ իրաց հանդերձեղինաց, յերկաթեղինաց, ի պղնծեղինաց եւ այլ ինչ կարասից նիւթեղինաց: Եւ ընդ որոնելն նոցա, մին ալեւոր այր` հայ ազգաւ եւ արուեստիւ դարբին անուն` ի յԱռւրտոց գեղջէն, որ յետոյ մեք ի տուն նորա իջեւանեցաք եւ հարցաք մի ըստ միոջէ զամենայն որպէս եղեալն եւ նա պատմեաց մի ըստ միոջէ զամենայն: Եւ այս պարզամիտ ալեւորս կու գտանէ զսուլթանն իւր ամենայն զարդիւքն, ոսկէթել, մարգարտաշար եւ ականակուռն հանդերձիւքն, եւ կու լռէ մինչեւ կու նսեմանայ եւ կու լինի գիշեր, կու բառնայ ի վերայ թիկանցն եւ կու տանի մէկ ճաշու ճանապարհաւ հեռի ի տուն իւր, կու պահէ ի մառանին անգիտելի գեղջէն, յիւրոցն եւ յօտարացն: Յետ այնորիկ կու գնայ խրատովն սուլթանին, կու գտնու զմարդիկն ի Կամախոյ բերդին եւ կու ազգեն աւետիս տալով նոցա թէ` ահաւասիկ սուլթանն ի մեր տունն է անվնաս եւ անփորձ: Եւ ուրախութեամբ եկեալ առ սուլթանն եւ տարան ի բերդն, եւ ես զկնի նոցա գնացի: Յորժամ որ օթեւանեցան, այլ զիս յերես չթողին եւ ոչ մէկ փողոյ չափ երախտեաց վճար արարին, եւ այսպէս տմարդութիւն գործեցին: Եւ փաշան ի Թոխաթ լինելով, տարան զսուլթանն առ ինք հասուցին:

Եւ Հասան պէկն յորժամ ետես զիւր աջողութիւնն ի վերին զօրութենէն լինելով, դարձեալ ուժ առեալ գրոհ տալով գնաց ի Թոխաթ ի վերայ փաշային ի պատերազմ: Եւ վազիրին երկուցեալ յերեսաց նոցա, ելեալ ամրացեալ ի բերդն Եւդոկիոյ: Եւ ջալալիքն եկեալ յանդիման բերդին, ուժգին ձայնիւ գոչէին եւ հայհոյէին եւ աղտեղի զրուց առնէին անարգելով զնա վասն կնոջն թէ` այսպէս խայտառակութիւն գործեցաք ընդ կինն քո: Եւ ոչ գիտելով նոցա զկնոջն ազատութիւնն, որ ի բազմութենէ աղախնեացն եւ նաժշտացն կարծելով թէ ի նոցանէ մինն է, զոր հաւասար պղծեցին: Եւ յետ այս անարգանացս վերայ` զփաշան այլ սպանին թվանգով, յորժամ հայէր ի պատուհանէն դէպ ի ջալալիքն, ի նշան առին ի դիմացէն եւ սպանին: Եւ ալեւորին ոգոց հանելն չմնաց իւրեանցն: Եւ այնպէս եղեւ չար մահուամբ վաղճան նորա: