Ժամանակագրութիւն

Եւ միւս տարին` որ թվ. ՌԾԳ (1604)ին էր, ապրիլ ամսոյն Ճղալի որդի անուն փաշա երեկ յԸստամբօլէն` գլուխ վազիր եւ ասպարապետ ամենայն զօրուն լինելով կու գնայր ի վերայ պարսից ի պատերազմն: Եւ յորժամ երեկ ի Սեբաստիա, նա' ամենայն ջալալեաց զօրագլխացն պատգամ ուղարկեաց եւ կոչեաց զնոսա առ ինքն եւ հրամայեաց թէ` եկայք հնազանդեցարուք հրամանաց թագաւորին մերոյ եւ ծանրագոյն երդումն լիցի ի միջի մերում, որ միոյդ վնաս ոչ եղիցի ի մէնջ, զի միաբանութեամբ գնամք ի պատերազմ եւ յետ դառնալոյն ի պատերազմէն, ամենեցունցդ ըստ արժանեաց տեղի տամ իշխանութեան, որ երթայք դադարիք եւ հանգստանայք ամենայն զօրովքն ձերովք: Կապա եւ զէն եւ վահան ուղարկեց զօրագլխացն ամենեցուն: Այսպիսի հնարական կերպիւ որսաց զնոսա եւ հաճել զմիտս նոցա ընդդէմ տալ պարսից զօրացն, գոնեա զի թերեւս օգնութիւն յԱստուծոյ լիցի, զի ի սպառ ի սպուռ ջնջեցեն զնոսա եւ բարձցեն ի միջոյ եւ որպէս եղեն իսկ:

Եւ յետ այս դաշնական բանիցս եկին ամենեքեան ի հնազանդութիւն. նախ` Ղարաղաշն երեկ իւր զօրօքն եւ ապա այլքն եկին իւրեանց զօրօքն: Եւ Ճղալի որդին երեկ նստաւ յԱրզրումի դաշտին, որ գարուն էր եղանակն: Նա' դաշտն լցաւ առ հասարակ կարաւանի զօրօք, այսինքն ասքարաց զինուորօք սեպհականօք եւ ապստամբօք` այսինքն ջալալօք, որ ջալալեաց զօրքն զիւրեանց չար սովորութիւնքն չէին թարկեր, այլ զնոյն կու գործէին որպէս յապստամբութեանն առնէին, մանաւանդ այլ առաւել եւս վասն պատերազմ գնալոյն պատճառաւն կատաղիք եղեն եւ արենարբուք: Կողոպտէին, թալանէին, զոր ինչ գտանէին` յաւարի առնէին եւ զոր ոչ գտանէին ի պէտս կերակրոց մարդոց եւ անասնոց եւ ի ձեռս անկելոց մարդոցն` վերին աշխարհաց չար ղուլիցն նմա առնէին, զերկորիսն ծամէին եւ այլ զանազան տանջանօք կու չարչարէին թէ` հոր գարոյ եւ ցորենոյ ցոյց տո'ւր, կամ այլ կարասիս ընչից եւ ստացածոց գանձուց, զոր թագուցեալ էք ընդ հողով: Եւ չարչարեալքն զոր ինչ որ գիտէին, ցուցանէին` թէ իւրն էր, թէ այլոց: Եւ այլ զոր ոչ գիտէին` զի՞նչ ասէին, եւ կրկին դառն տանջանօք չարչարելով սպանէին եւ կամ վէրս ի վերայ եդեալ թողուին կիսամահ եւ գնային: Բնաւին երկիւղ կասկածանաց չէին կրել ի վազիրէն եւ ո'չ ի միմեանց, որ միակամ էին եւ մի գործովք, որ սարտար վազիրն այլ սասանէր յերկիւղէ նոցա:

Եւ գեղորէից մարդիկն ի մի վայր ժողովեալ առին զվիրաւորսն եւ զսպանեալսն եւ զերկորիս ծասկեալսն, եւ բարձին ի վերայ սայլից եւ աղիողորմ, աղէտաշարժ ողբոց եւ աշխարանաց ձայնիւ աղաղակէին գոչելով ի լսելիս վազիրին, գոնեա թերեւս դատ արասցէ նոցա:

Եւ նա ի չար ժամուն ոչինչ կարէր առնել իրաւունս դատաստանի եւ ոչ պատասխանի արար նոցա, այլ միայն ողբս առեալ կոծէր վազիրն ի վերայ եղկութեանց եղելոց նոցին ի մարդակերպ գազանաց արենարբուացն: Եւ դարձեալ գոչէին մեծաձայն գանկատաւորքն առ վազիրն, ասելով թէ` ո'վ տէր մեր եւ փոխանորդ թագաւորին մերոյ, դու անգամ այլ եկիր, իշխան աշխարհիս մեր եղեր, ուղիղ դատաստան եւ իրաւունս կու առնէիր զրկելոցն եւ նեղելոցն, եւ յայնմ հետէ քեզ նման այլ ոչ ոք երեկ ի փաշայիցն` գթած եւ ողորմած եւ հոգաբարձու եւ խնամատար մեզ: Իսկ արդ, զի՞ եղեւ քեզ, միթէ դու այն ո՞չ իցես, զոր յուսով մեծաւ կու սպասէաք գալստեան քում: Եւ նա պատասխանի արարեալ բաղադրեալ ողբովք ասելով նոցա. ա~յ ըռաեայք իմ եւ թագաւորին մերոյ հնազանդք, եւ ա'յն եմ, զոր տեսեալ էք եւ գիտէք, բայց հեծելազօրքս չեն այնոքիկ, որ ընդ իսն էին ի ժամանակին յայնորիկ, այլ այժմ արենարբու գազանաց միջի կամ անկեալ որպէս զոչխար ի մէջ գայլոց. կու դողամ սարսափելով յահէ դոցա: Ես այլ եւ դուք այլ ձեռք ի վեր համբառնալով առ Աստուած, գոչեմք մեծագոչ աղաղակաւ. միթէ լսող լիցի աղաղակի մերում, որ մեծաւ պատժօք ի սպառ ի սպուռ ջնջեսցէ զդոսա յերկրէ, որ դուք այլ ազատիք եւ մեք այլ եւ ամենայն աշխարհք:

Եւ ելեալ գնաց մեծաւ ամբոխիւ եւ անթիւ զօրուք ընդդէմ զօրացն պարսից եւ զոր ինչ խնդրեաց յԱստուծոյ` փութով կատարեցաւ: Եւ յորժամ խմբեցաւ ճակատամարտութիւն պատերազմին, նախ զջալալի զօրսն ի դէմ ետուր, նախ զԱհմատ փաշան, որ Հարղուլումին փաշա անուն էր եւ ջալալի մարդովք, եւ ապա` զՊեխլու հասան փաշան, որ զնորա դառնութեան բաժակն մեք այլ արբաք յետ Ղարաղաշին ի ձմերան եղանակին, որ զնորա պատմութիւնն մի ըստ միոջէ թէ գրեմք, քան զՂարաղաշին յաւել կու լինի, թէ զոր ինչ գործեաց ընդ Կարին եւ ընդ Խախտիսն, որ է Բաբերդս, եթէ գրեմք, տաղտկութիւն է լսողաց, զնա այլ սպանին ի հետ Ահմատ փաշային:

Եւ այլ բազում զօրպա պաշիք, խայտառակ անուամբ ըստ չար գործոց իւրեանց, ի պարծանս վարկանելով ինքեանց, որոց Օլասըխմազ, որոց Շէթան Չաքուչի, այլ եւ այլ անուանս այլոց, զոր աղտեղի է յիշելն զպիղծ անուանս նոցա, որ սպառեցան եւ կորեան եւ պակասեցան միանգամայն յըռազմին յայնմիկ աջողելով Աստուծոյ եւ մաղթական խնդրուածովք վէզիրին եւ արտասուագոչ հառաչմամբ հեծեծանաց ժողովրդոցն եւ կականմամբ ողբոց եւ աշխարանաց մարց եւ մանկանց հաւատացելոց եւ անհաւատից: Բայց միայն երկու գլխաւորացն Ղարաղաշին եւ Մուրատխանցիքն` ոչինչ վնաս եղեն նոցա, զոր յայլում ժամանակի պահեաց զնոսա Աստուած այլ մեծագոյն պատժոց պատուհասից, զոր յայտնի կրեցին յետոյ որպէս իժի եւ քարբի ի ծակս իւրեանց, որպէս զսոդոմայեցիսն յետ դարձին գոդողգոմորայնցն ձեռամբ Աբրահամու, եւ ի նոյն մերձ աւուրց ամացն վաղվաղակի կործանեցան երկնատեղաց հրովն եւ յերկրէ բուսեալ ծծմբովն եւ բղխեալ ջրովն դառնահամով եւ դաժան հոտով եւ երկիր նոցա ծովացաւ, որ է ի սահմանս Երուսաղեմի` ակներեւ ամենեցուն, որ Մեռան Ծով ասի: Նմանապէս եւ սոքա` Ղարաղաշն եւ Մուրատխանցիք կրեցին պատիժս մեծահռչակ մահուամբ, զոր դրել եմք յայլում տեղոջ ի մէջ գրոցս զՄուրատխանցիքն: