Ժամանակագրութիւն

Ի թվականի ՌԿԸ (1619)ին Մինաս անուն վարդապետ մի նստուցին ի յաթոռն կաթողիկոս, որ մականուն Քացախ կոչէին, վասն ահարկու եւ խրոխտ զրուցատրութեան գոլոյն, որ էր ի նոյն երկրէն Կիլիկեցւոց ի Սիս քաղաքամիջէն եւ ի տիս մանկութեանն առ ոտս Յովհաննէս կաթողիկոսին էր սնեալ եւ վարժեալ: Չեմք տեղեակ` թէ վասն զի՞նչ պատճառի որոշեալ եղեւ ի նմանէ. ոմանք ասացին` թէ ետես զմեծահանճար գոլն եւ զյառաջադիմութիւնն եւ յաչաղկութիւն արար եւ ընդ ակամբ հայեր, վասն որոյ մերժեալ եղեւ ի նմանէն եւ գնացեալ յԵկեղեաց գաւառին ի յԵրզնկայն եւ յարեցաւ ի տեղացի վարդապետն որ հոմանուն իւր Մինաս կոչեցեալ, որ էր աշակերտակից իւրն նոյն Յովհաննէս կաթողիկոսին, եւ աշակերտեցաւ նմա ամս երիս եւ կիսոյ ժամանակ, որ միայն անուամբն եւ հրաման տալով եւ գաւազան շնորհելովն եղեւ վարդապետ եւ ոչ վարժապետութեամբն ի պէս պէս ուսմունս երգոց եւ աստուածաշունչ սուրբ գրոց եւ հանճարիմաստից քերթածացն արտաքնոց նրբից եւ վիպասանական պատմութեանց երից ազգացն` հրէից եւ հեթանոսաց եւ քրիստոնէից, այլ լոկ էր ի սոցանէ, զոր ասացաք, եւ հեռի էր ամենեւին ի քաղաքավար առաքինութեանց եւ ոչ կամէր ի բարիս, այլ գինամոլ եւ զեխ եւ թոյլ եւ թերի եւ անարի, որպէս եւ ես, եւ ի նոյն վարս անառակ արբեցութեան գոլով եղեւ վաղճան նորա: Եւ այս Մինասս որքան մօտն էր, նա' չէր համարձակիր եւ առաւելոյր յանառակ հարբեցութիւնն, զի խորշէր ի սմանէ. այլ յորժամ ելեալ գնաց յիւր աշխարհին հեռի, յայնժամ հաւասարեաց զպասն եւ զուտիսն, այնպէս եկաց անզղջութեամբ մինչեւ ցօր մահուան: Այլ սա եբր ի փշոց վարդ էառ հոտեւան զիշխանութիւն վարդապետական եւ ինքն իւր ծննդական եւ աստուածատուր շնորհօքն, ներկուռ կրթութեամբն հասու եղեւ ամենայն իմաստիցն եւ էր իմաստուն եւ հանճարեղ ի բնութենէ եւ այլ առաւելաւ ի յանդադար կրթութեանց, որ եւ արժանացաւ կրկին աթոռոց եւ գաւազանաց յիւրում սեպհական գաւառին, որ եւ սա պարկեշտ էր ի կերակուրս եւ յըմբելիս եւ ջատագով էր ճշմարտութեանց եւ սիրող էր սրբութեանց եւ պատուող տօնախմբութեանց եւ ատեցող էր անառակից եւ մեղսասիրաց անզղջից, եւ ի վերջոյ աղքատսիրութեամբն եւ խնամատարութեամբ որբոց եւ այրեաց եւ նեղելոց կարօտելոց, նմանող եղեւ Յովհաննէս կաթողիկոսին եւ եղեւ հարազատ որդի նորա, ըստ այնմ թէ` Հարազատ որդի զնմանութիւն հօրն բերէ, եւ ոչ զնմանութիւն սուտանուն վարդապետին: Եւ շինեաց զԴրազարկն եւ զամենայն խախտեալսն, զեկեղեցեաց եւ զտանց վերստին նորոգութեանց եւ զվանքն շուրջ պատեալ պարսպեաց բարձր եւ ամուր, որ ոչ էին հոգ տարեալ առաջինքն ի թագաւորաց ժամանակին: Եւ այլ շատ բարի խորհուրդ ունէր կատարելոյ, նա' գնաց դէպ յԵրզնկան թէ` զվարպետ անունին զորպէս վաղճանելն յիմանամ եւ զգերեզմանն տեսանեմ, որքան որ մեզ պատճառ է եւ երախտաւոր, եւ ըստ կարի հատուցից զպարտսն աղօթիւք եւ պատարագօք եւ ծախիւք ընչից ի պէտս կերակրոց վասն քահանայից եւ աղքատաց` յաղագս հոգոյ նորա. որպէս արար եւ կատարեաց անթերի զոր ինչ կամեցաւ: Եւ կամեցաւ գնալ յԷջմիածին ուխտի պատճառաւ եւ տեսանել զկաթողիկոսն Մօսէս` զերկրորդ լուսաւորիչն արեւելեան եւ զամենայն անապատաւոր միանձունսն, վասն զի սիրող էր այնպիսի վարուց եւ կարգաւորութեանց. եւ գնաց մինչ ի Կարին ի Հարզուլումն, եւ ոչ գիտեմ` թէ զի՞նչ գրգռեցին չարին սիրողքն եւ բարոյն ներհակքն եւ փոշեմանեցուցին եւ անդրէն ընդ կրունկն յետս դարձուցին, որ եկաւ ի յԵրզնկան, վաղվաղակի ցաւ մահու դիպեցաւ եւ փոխեցաւ ի կենացս եւ գնաց առ Աստուած եւ թաղեցին ընդ վարժապետին իւրոյ: Եւ լուան Էջմիածնեցիքն եւ եկեալ զամենայն զոր ինչ ունէր` զգրեանքն, զթագն եւ զգաւազանն` առեալ տարան յԷջմիածին, որ եղեւ վերափոխումն նորա ի թվ. ՌՁԱ (1632):