Ժամանակագրութիւն

Եւ ի ժամանակին` յորժամ էր թվ. ՌՀԵ (1626), որ մեք մեր միաբան աշակերտելովքն` Տէր Սարգսովն եւ Դանիէլ եպիսկոպոսովն եւ Տէր Գասպար երիցովն գնացաք յԵրուսաղէմ եւ կացաք երկու զատիկ, որ Աստուծոյ աջողելովն երեք անգամ եմք գնացեր եւ ամէն գնալու երկու զատիկ եմք կացեր: Եւ յետին անգամբ որ գնացաք, նա' լսեցաք թէ` ի լերինն Թաբօրի միանձում կայ բնակեալ, որ մեր հայ յապտալն տեսեալ է: Եւ չէր անդ յապտալն … այլ ի Հալապ, եւ ի նուիրակութիւն էր առաքել Գրիգոր եպիսկոպոսն ժողովոց աղագաւ: Եւ յետ երկու ամացն երեկ յԵրուսաղէմ, եւ հարցուկս եղէ առ Թաբօրի միանձումին: Եւ նա պատասխանեալ ասաց. այո', տեսի. յորժամ ես միայնակ գնացի, եւ ցանկացայ ելանել եւ երկիրպագանել աստուածակոխ սուրբ տեղեացն, որպէս հանապազ սովորութեամբ գնայի, եւ յորժամ ելի ի կատար լերինն եւ երկիրպագելով համբուրեցի ամենայն եկեղեցեաց սուրբ լերինն եւ եկեալ դադարեցի առ ջրհորին եւ հանգեայ սակաւիկ մի, եւ յարեայ մտանել ի տուն մի, որ շինածքն ամենեքեան ի քարէ եւ ի կիրէ են, որ տակաւին բազումք կան շէնքն անխախտք, եւ որ հուպն էր ջրհորին` մտի առ նա, զի նա է օթեւան գիշերի մնացողացն: Եւ մտանելն իմ տեսի ի դրունս նորա նստատեղի մարդոյ` թաժաճայ եւ ոչ քարդու կամ վաղենի (?). եւ յորժամ մտի ներքս` ոչ զոք գտի, եւ որոնեցի զամենայն տեղիսն խաւարչուտ անկունացն, եւ ոչ ուրուք երեւեցաւ: Եւ եկի արտաքս եւ նստայ մերձ ջրհորին. ասացի թէ` այս առանց ջրոյ չիք հնար կալոյ եւ աստից ի զատ ոչ գոյ ջուր ի լերինս, եւ թէ ուր եւ իցէ` նա յերեկոյին ժամն անպատճառ կուգայ ի ջուրն. եւ կացի եւ մնացի գալստեան նորա: Եւ տեսի յինն ժամուն ել ոմն սեւադէմ այր յանտառէն եւ զայր դէպ ի ջրհորն. եւ յորժամ ետես զիս, եւ սկսաւ շփոթիլ եւ կամէր յետս դառնալ, եւ ձեռամբ նշանացի կոչեցի զինքն եւ եկն առ իս, գլխովն բարովեց եւ նստաւ: Եւ տաճիկ լեզուաւ խօսեցայ եւ ֆռանգաց եւ քանանացի լեզուաւ այլ խօսեցայ, ոչ գիտաց. նա սկսաւ պարսիկ լեզուաւ խօսել, որ այն լեզուացն այլ տեղեակ էի, որպէս սոցա: Եւ ասացի. զի՞նչ ազգաց ես. ասաց` պարսիկ եմ տաճկահաւատ: Ասացի. ո՞րպէս եկիր. ասաց թէ` ի մեր Մաքան գնացաք ի հետ ազգին իմոյ, եւ ոչինչ նշան տեսի ի նմա, բայց ի մեծ շինուց մի որ կայ ի դաշտաձեւ վայրի միոջ, եւ զանառակ գործոց ոճրագործութիւնս մարդկան բնակչացն եւ ուխտաւոր եկելոցն, եւ գարշեցայ յոյժ եւ ձանձրացաւ ոգի իմ եւ սիրտ իմ խռովեցաւ ի փորի իմում եւ խնդրէի որոշիլ ի յընկերակցաց իմոց եւ եկի ընդ նոսա մինչեւ ցայս վայր առ ստորոտ լերինս եւ հաճեցայ ելանել եւ բնակիլ աստ: Եւ ելի ի գիշերի գաղտ յընկերակցաց իմոց եւ եկի աստ. եւ ահա մէկ տարի է յորմէ հետէ եկի աստ, ոչ զոք տեսի բայց ի քէն ի լերինս յայսմիկ: Եւ հարցի. ո՞ւստ կերակրիս. ասաց` երբեմն կու իջանեմ ի քառասուն օրն անգամ մի, ի քանանաց գեղորէիցն հացիկ կու մուրամ եւ կու բերեմ չորացուցանեմ դէպ արեգականն, եւ այլ ի լերանս բանճարոց եւ ի մրգոցն կու շատանամ: Եւ ասացի. գիտե՞ս` թէ այս ի՞նչ տեղիք, որ բնակեալ ես: Եւ ասաց. ոչ գիտեմ բնաւ ամենեւին` թէ զի՞նչ է, այլ ի բազում շինուցս զարմացեալ եմ, եւ ոչ ոք իցէ որ պատմեսցէ զորպէս տեղոյս: Եւ պատմեցի միըստմիոջէ զամենայն խորհուրդ տնօրէնութեանն Քրիստոսի զոր կատարեաց յԵրուսաղէմ, եւ զայլակերպութեան խորհուրդն զոր կատարեաց Տէր ի լերինն յայնմիկ, եւ ցոյց ետու զտէրունեան կանգնեալ տեղին, զՄովսէսին եւ զԵղիային եւ զառաքելոցն, որ են հրաշազան եկեղեցիք եւ եկեղեցբեկք, եւ լիով պատմեցի զամենայն միըստմիոջէ զտեղոյն եւ զԵրրորդութեանն, հայրական ձայնին եւ զՍուրբ Հոգոյն լուսեղէն ամբոյ նման երեւումն ի վերայ Միածնին, մինչեւ փղձկեալ ելաց դառնապէս զանհաւատութիւն ազգի իւրոյ: Եւ դարձեալ եհարց ասելով. մեր փեղամբարն ո՞րպէս է, չէ՞ նա յԱստուծոյ, որ զայսքան ազինս հաւանեցուցեալ է: Եւ պատմեցի նմա զորպիսի խաբկանօք երեւումն նորա, եւ սրով սուսերի եւ բռնութեամբ դարձուցանելն զաշխարհ, եւ ոչ քարոզութեամբ եւ մեծամեծ սքանչելեօք որպէս առաքելոցն, եւ հաւանեցաւ ամենայն ասացելոցս եւ հաւատաց: Եւ ասացի թէ` կա'ց յարեւելս. եւ դաւանեցուցի զանուն Երրորդութեանն եւ զմարդեղութեան խորհուրդն, զհամբարձմանն եւ զմիւսանգամ գալուստն դատել զկենդանիս եւ զմեռեալս, եւ երկրպագեցուցի յարեւելս եւ ուսուցի զանուն Երրորդութեանն եւ զՔրիստոսի եւ Աստուածամօրն եւ խաչ յերեսն հանելն եւ «տէր ողորմեաե ասելն: Եւ յորժամ բաժանել կամեցայ ի նմանէն, բուռն եհար զհանդերձէ իմմէ եւ ելաց դառնապէս եւ ոչ կամէր բաժանիլ լինէն եւ ես այլ լացի զմեծ ժամս: Եւ եհարց. աղաչեմ զքեզ, հրեշտա՞կ ես առաքեալ յԱստուծոյ եւ թէ` մարդ որպէս առաքեալ յԱստուծոյ: Եւ ասացի թէ` մարդ եմ հողեղէն եւ սպասաւոր Սուրբ Յերուսաղէմայ, եւ ահա' ի պէտս վանացն կու գնամ ի Հալապ, եթէ ոչ` զքեզ ընդ իս կու տանէի յԵրուսաղէմ: Այլ կա'ց եւ զինչ որ ուսուցի քեզ` մի' մոռանար, եւ թէ Տէր կամեսցի` յետ դարձին տարայց զքեզ յԵրուսաղէմ եւ անդ թաքուցեալ պահեցից զքեզ մինչեւ յօր մահուան քո: Եւ ապա ուրախացեալ եթող զիս եւ գնացի ի Հալապ, յամեցի մէկ ամ:

Եւ յետ դարձին այլ ոչ գտի, եւ յետոյ յիմացայ որ գնացեր յարպու գեղորէքն զՔրիստոս գովեր եւ զՄահմէտն անարգեր եւ զօրէնս նորա արհամարհեր: Նա' պիղծ յարապնին սպանաներ են վասն վկայութեանն Քրիստոսի, եւ արեամբն իւրով եղեւ մկրտութիւն, որպէս բազմաց նահատակացն եւ մարտիրոսացն եւ վկայիցն եղեն, որպէս ասէ երգ չարականացն թէ` Արեամբն իւրեանց մկրտեցան, սոքօք աղաչեմք եւն. եւ պատկաց արժանացաւ, որոյ յիշատակն օրհնութեամբ եղիցի, ամէն. Հա~յր մեր: