Ժամանակագրութիւն

Դարձեալ դարձայց յոճ կարգին, որ թիւն ՌԾԵ (1606) էր, յորժամ էաք մեք յԵրուսաղէմ յաստուածակոխ սուրբ քաղաքին, նա' Կիպրոսի հոռմն գլուխ քաշեցին եւ զօրաժողով լինելով ի խառնախաղինճ ռամիկ ժողովրդոցն եւ կամեցան ապստամբութիւն առնել յիշխանութենէ թուրքացն առանց գլխաւորի եւ իշխանի, ի խրատտուէ ումեմն աբեղայէ եւ սուտ հաքիմ բժշկէ եւ սուտ մարգարէէ, որ ստութեամբ պատրելով զամենայն ազգն յունաց թէ` ես ուսեալ եմ ի գրոց սրբոց եւ ազդեցութեամբն յԱստուծոյ ինձ ազդ եղեւ տեսլեամբ, որ վերջ եղեւ տաճկաց իշխանութիւնն. արդ այսուհետեւ ժամ է նոցա տկարանալ եւ մեզ զօրանալ. այլ եկայք սպառեսցուք զնոսա սրով եւ բրովք եւ բարձցուք զնոսա յերկրէ մերոյ: Եւ զօրաժողով լեալ էին մինչեւ ցութսուն հազար արանց ռամկական դասուց: Եւ ի դիզանալ նոցա եւ յամբոխելն կու պատահի նոցա այր մի մսագործ, որ խասապ ասեն, անուանի եւ երեւանի` յերկրէն Կեսարու, ի ժամանակին յայնմիկ բնակելով ի Կիպրոսս ի Կոստանդինայ քաղաքին իշխանանիստ, որ այժմ Լեւգոշտ ասեն, եւ անտի ելեալ կնոջմով եւ որդովք շրջելով ի գեղջորէքն, որոնելով արջառս եւ ոչխարս ի սպանդութիւն առնելոյ աղագաւ եւ անկանելով ի ձեռս նոցա: Եւ նոքա կարեալ զնա, ասելով թէ` ե'կ, լե'ր կցորդ ընդ մեզ հեղման արեանց, եթէ ոչ չարաչար սպանցուք զքեզ, եւ զորդիսն քո եւ զկին քո ընդ քեզ կորուսցուք եւ բարձցուք զանուն քո յերկրէ: Եւ պատասխանի արարեալ այրն այն մսագործ ասելով, քա~ւ լիցի ինձ առնել զայդ գործ չար, եւ մեք նժդեհ եւ պանդուխտ գոլով` ազգայնովք մերովք բնակեալ եմք աստ, ոչ կարեմք իշխել առնել զայդ զոր ասէք հարկել ձեզ ինձ, վասն զի երկնչելով ի յահէ թուրքացն, յորժամ լուիցեն թէ հայ ազգ լինելով ընդ ձեզ, վասն իմ պատճառին զամենայն տառապեալ վշտատես ազգն մեր սրոյ ճարակ կառնեն, եւ զմնացեալն ի գերութիւն կու վարեն, յափշտակելով զկանայս եւ զորդիս մեր ի ծառայութիւն ստրկութեանց: Եւ մանաւանդ դաշն եւ երդման գիր կայ ի միջի մերում, որ մեք ձեռք չյերկարեմք եւ ոչ սուր ամբառնամք ի վերայ նոցա: Եւ յորժամ զայսպիսի հրաժարական բանքերս լսելով ի նմանէ` բորբոքեցան սրտմտելով եւ բարկութեամբ, դիմեցին ի վերայ նորա հարկանելով, անխնայաբար խոցոտելով: Եւ հրամայեալ չար իշխանի նոցա կենդանոյն ճեղքել զորովայնս նորա, եւ հանելով զխասապ նորա եւ զլեարդն հանդերձ սրտիւն, մասն մասն բաժանելով, արենաթաթախ ճաշակելով ի զովացումն հրաբորբոք սրտից իւրեանց եւ զբովանդակ մարմին ի հնոցին արկանելով: Եւ այսպիսի նահատակութեամբ վաղճանեցին զերանելին, եւ մնաց կինն որդոցմովն ի ձեռս նոցա: Եւ առ ահի նոցա կինն աղայիւքն ի հաւատս նոցա դառնալով եւ զգեցուցանելով կնոջն զիւրեանց կանացի հանդերձսն, նոյնպէս եւ որդոց զգեցուցանելով: Եւ արգելին յեկեղեցի մի ի գեղջն Պաֆու` մինչ դառնայցեն ի պատերազմէն:

Եւ յայնժամ ելեալ փաշան, որ տեղոջն եւ ամենայն երկրին էր իշխան` Խոսրով անուն եւ ձայն արարեալ ամենայն զօրաց եւ զօրավարաց եւ զօրապետաց իւրոց եւ երկրին, եւ եղեւ բանակ մեծ եւ գնալով ի վերայ նոցա եւ յանձնելով զմեծ քաղաքն ի հայոց ազգն, տալով նոցա սպառազինութիւն, զի ամենայն զգուշութեամբ պահեսցեն զքաղաքն, մինչեւ դառնայցեն ի պատերազմէն. եւ արարին այնպէս: Եւ ելեալ մեծաւ ամբոխիւ եւ յաճապարեաց եւ յեղակարծում ժամու անկանելով ի վերայ նոցա եւ խմբեցան ի պատերազմ: Եւ զօրացան Աստուծով տաճիկքն եւ տկարացան հոռոմքն, զի ոչ էր Տէր Աստուած ընդ նոսա եւ ոչ էին Աստուծով գործեալ, վասն որոյ ոչ կարացին ժամ մի ընդդէմ կալ տաճկացն եւ անխնայ կոտորեցին զխառնախաղինճ ազգն հոռոմոց անձինս քառասուն հազար: Եւ այլքն փախստական լինելով ի լերինս եւ ի մացառս եւ միջնորդ անկանելով այլոցն, ածին ի հնազանդութիւն խնայելով վասն խարաճին, վասն այնորիկ զկոտորելոց խարաճն` քառասուն հազարիցն ի մնացելոցն հրամայեցին առնուլ մինչեւ ցայսօր:

Եւ յետ դարձին ի պատերազմէն փաշան ամենայն զօրօքն եւ պատահեցան ի գեղջն, ուր կինն մսագործին որդովքն ի յարգելանոցի կային յեկեղեցի: Եւ յորժամ լուաւ կինն զձայն գուժին զօրացն թուրքաց, աղաղակելով ի ներքուստ առ արտաքս, եւ լուեալ զձայն աղաղակի կնոջն եւ մանկանցն եւ մտին ի ներքս, եւ կինն պատմեաց նոցա մի ըստ միոջէ զամենայն անցս աղէտիցն, զոր արարին չար ժողովն յունաց, եւ ամենեքեան ողբացին եւ աւաղեցին եւ գթացին ի նոսա եւ առեալ տարան հասուցին ի յազգս եւ յընտանիս իւր:

Եւ յորժամ գնացին ի պատերազմել, յանձնեցին զմեծ քաղաքն ի հայք եւ ետուն հրաման ի սպառազինել եւ շրջել ընդ պարսպաւ քաղաքին եւ այնպէս արարին: Վասն այնորիկ մեծ պատուով ունին տեղացի տաճիկքն զազգն հայոց որ անդ` հաւասար ինքեանց մինչեւ ցայսօր ժամանակի: