Ժամանակագրութիւն

Թվ. ՌԽԶ (1597) ոմն ապստամբ Աղիճի անուն ել ի միջոյ իւրեանց եւ ապստամբեցոյց զբազումս ընդ իւր եւ անթիւ զօրս գումարեաց եւ ապականեաց զբազում գաւառս: Նախ ամրացաւ յամուր դղեկին Եդեսիոյ մի ամ եւ կէս, եւ եկին շատ իշխանք բազում զօրօք ի թագաւորէն, բազում ժամանակ պատերազմեցան ընդ Եդեսիոյ եւ անկարացան առնուլ զնա: Յոր կողմն որ խրամահատէին ի դրսեւէն` նա ի ներքուստ արագ արագ ամրցընէր ի գիշերի: Եւ յորժամ որ ոչ կարացին առնուլ զբերդն քաղաքովն, եւ մին փաշա մի այլ ապստամբեալ էր ի թագաւորէն եւ եկեալ յարեալ էր առ Ազիճին, եւ ասացին պատերազմողքն թէ` զայն փաշան առ մեզ տուէք, որ թողեալ գնամք: Նա' զառաջինն ոչ կամեցաւ տալ, նա' քաղաքացիքն եւ իւր զօրքն ամենեքեան միաբան աղաղակեցին թէ` տո'ւր զինչ նոքա խնդրեն, զի կու նեղիմք յերեսաց սովին. լաւ է մին մարդ կորնչել, քան մեք ամենեքեանքս: Յակամայ եւ ի հարկէ ետուր ի ձեռս նոցա, եւ նոքա կախեցին զպարսպէն եւ իջուցին առ նոսա: Եւ նոքա առեալ գնացին ի բաց եւ այլ ոչ կամեցան պատերազմել առ ժամանակ մի:

Եւ յետ այնորիկ երկուցեալ ի թագաւորէն, գուցէ աշխարհագումար ժողովով գայցեն ի վերայ եւ ի նեղ արկանեն զքաղաքն վասն չքաւորութեան ամենայն պիտոյից մարդոյ եւ անասնոյ, եւ ինքն իւրովի ել արտաքս ամենայն զօրօքն եւ գնաց ուր եւ կամեցաւ: Եւ զառաջին ոչ առնէին աւար եւ թալան եւ կամ վնաս ումեք, բայց ի պիտոյից կերակրոց մարդոց եւ անասնոց: Եւ եկին ի Չառոմայ երկիրն եւ անդ ձմերեցին եւ ոչ ընդ ումեք մարտնչել եւ կամ վնաս առնել կամէին, որ ի Բաբերդու քաղաքէն ոմանք վաճառական հայերք պատմեցին մեզ թէ` մինչ մեք գայաք յԸստամբօլէն, եւ եկեալ պատահեցաք Ազիճուն եւ առաջներովն անցաք, նա' բնաւ չխօսեցան ընդ մեզ, այլ քաղցրութեամբ եւ աղաչելով ողորմութիւն խնդրեցին, որպէս զմուրացիկս մին դաստառակ սփռելով ի վերայ ճանապարհին: Զինչ մեր յօժարութիւնն եւ կարն էր` արկաք եւ անցաք. նա' շնորհակալ եղեն եւ չար ումեք ո'չ խօսեցան, եւ անցաք եւ եկաք խաղաղութեամբ: Եւ անդէն ի նոյն երկրին մեռաւ Ազիճին իւր մահուամբն եւ եդին հեծելազօրքն զեղբայր Ազիճուն ի տեղի եղբօրն եւ ամենեքեան հնազանդ եղեն նմա:

Յետ այսոցիկ եղելոյ խորհեցաւ Սեբաստի փաշան գնալ ի վերայ նոցա ի պատերազմ բազում աշխարհագումար զօրօք: Եւ յորժամ գնաց, ի պարտութիւն մատնեցաւ փաշան ի նոցանէն եւ փախստական եղեալ հազիւ կարացին անկանել ի Սեբաստիա, եւ նոքա զհետ մտանելով նոցա, եկին ի Սեբաստիա մեծաւ բարկութեամբ պատերազմել ընդ քաղաքին եւ ամրոցացն: Եւ փաշան մունետիւ ձայնեցուց ի քաղաքացեացն` եթէ տաճիկք, եթէ հայք իցեն` ամենայն ռամկաց ելանել ի պատերազմ ընդդէմ Հասան պէկին, եւ վա~յ է նոցա յորժամ ոչ ելանել կամիցին: Յետ այս սպառնական բանիցս եւ կոչմանցս, տաճիկք եւ հայք գրոհ տուեալ եւ ելին ճակատեցան ընդդէմ նոցա: Զառաջինն սաստիկ կոտորումն եղեւ յերկուց կողմանցն, եւ յետոյ ոյժ առեալ ի հրամանէն Աստուծոյ վասն ծովացեալ մեղաց մերոց, կոտորեցին զօրսն փաշային եւ զինքն ի փախուստ դարձուցին: Եկաւ մտաւ ի միջնաբերդն եւ նոքա մտին ի քաղաքին եւ անխնայ կոտորեցին զհայ եւ զտաճիկ եւ ոչ ումեք ողորմէին: Եւ ոչ թէ միայն իւր սեփհական բնակիչքն միայն էին, այլ մերձ եղեալ շրջակայ աշխարհաց եւ գաւառաց մարդիկք անդ էին հաւաքեալ ի չարութենէ ժամանակին եւ յերեսաց սաստկութեանց սովոյն:

Եւ յորժամ սաստկացաւ սուր նոցա, ելին հայք եւ տաճիկք` արամբք եւ կանամբք եւ տղայովք ստնդիովք մազապուրծ եղեալ դիմելով ի լերինս: Աստ էիր տեսանել զբարկութիւնն Աստուծոյ, որ ի յերկնից ուժգին հողմունք եւ յորդահոս անձրեւք եւ ճայթմունք ամպոց եւ փայլատակմունք եւ կայծակունք եւ շաչիւն կարկտոց եւ յարուցմունք հեղեղաց ի վերայ փախուցելոցն: Անդ էին տեսանել զվայ յղեացն եւ ստընդիացւոցն յաւուրսն յայնոսիկ, որպէս ասաց Տէրն` զաղիողորմ կականմանց մօր եւ մանկանց դառնացելոց:

Եւ յետ այնորիկ ի վերայ ամրոցացն մարտնչէին հետ երկուց բերդիցն: Զմինն առին եւ լցան ընչիւք եւ շատ արու մանկամբք, քանզի ասախ էր հրամէր թէ` վա~յ այնոցիկ, որ ի կոյս աղջիկ եւ կամ ի կին մերձենայցէ ոք, բայց միայն` արու մանկանց, որ շատ մանկունք յաղջկան կերպիւք ազատեցան, որ մին ամիս յաւելի նստան ի յեղեր քաղաքին ի վերայ Ալիս գետոյն: Եւ այլ խիզանացն վնաս ոչ առնէին, այլ խառն շրջելով ի մէջ նոցա, ի փշրանացն եւ յաւելորդացն կերակրեալք լինէին: Որ ի ժամանակին յայնմիկ մեր ըստ մարմնոյ եղբայր մահտեսի Մարկոսն, որ անդ լինելով ի տիս մանկութեանն չորեքտասանամեայ գոլով, աղջիկակերպ բազում աւուրբք կու շրջէաք ի մէջ նոցա, եւ այնպիսի հնարիւք հազիւ ազատեցաք, ասէր: