Ժամանակագրութիւն

Եւ այս Կարապետ վարդապետս Մոկացի, որ տակաւին կենդանին է, յաշակերտաց երանելի Սիմէոն վարդապետին լինելով, սորին հանճարեղութիւնն եւ զլիով առատ իմաստասիրութիւնն, զներկուռ կրթութիւնն` թէ զաստուածաշունչ գրոց վարժումն, որ շատն ի բերան առեալ իբր զսաղմոս ի քաղ ունել անմոռաց պահելով, զոր ոչ ոք կարող է այսպէս առնել, եւ զարտաքին հանճարս փիլիսոփայից վարժեալ, մանաւանդ զքերականի արհեստն` զամենայն վեց մասունքն եւ զմասնկաց մասունքն վերծանութեան եւ ենթադատութեան եւ զութն մասանց բանին եւ զտասն առոգանութեանց, զլծորդութեանցն եւ զշաղկապիցն եւ զերկոտասան ոտից` զամենեսեան զսոսա հանդերձ մեկնութեամբքն եւ լմանցովքն ի բերան առեալ ի մտի ունելով որպէս զսաղմոսն Դաւթի: Եւ զամենայն վիպասական շարագրութիւն եւ պատմութիւնք ժամանակաց անցելոց ամենայն ազգաց, մանաւանդ հայկազանց պատմութեանց հնոց եւ նորոց առ ինքն հաւաքելով եւ վերծանելով զամենայն: Որ եւ մեք այլ շատ ինչ օգտեցաք ի նորին շարագրութեանցն, որ անգիւտ էր առ մեզ, իւր աննախանձ բարուքն շնորհեաց մեզ յընթերցումն եւ զքերականին լուծմունքն յԵրուսաղէմէն օրինակելով եւ ուղարկելով մեզ` առանց մեր խնդրոյն եւ անտես զմիմեանս լինելոյն, այլ միայն ի լրոյ` առաւել ջերմեռանդ եղբայրսիրութեան աղագաւ որ վասն Աստուծոյ: Եւ բազում ժամանակ է որ Յերուսաղէմայ սպասաւորութիւն կառնէ, յամենայն երկիր ընթանալով, շրջեալ ողորմութիւն խնդրելով վասն Սուրբ Յերուսաղէմայ կարեացն եւ պիտոյիցն եւ ծանր հարկապահանջութեանն աղագաւ: Մէկ երկու ամ մի ի շուրջ գալով եւ մէկ ամ նստելով. այսպէս ուխտ արարեալ: Որպէս ի թվին ՌՀԸ (1629) յԸստամբօլս այլ երեկ նուիրակութեան աղագաւ, նա որպէս զառաքեալ յԱստուծոյ ընկալան ջերմեռանդ սիրով եւ մեծաւ փափաքմամբ` մեք եւ ամենայն քաղաքայնոց քահանայք եւ ժողովուրդք հանդերձ առաջնորդաւն. որպէս լուեալ էաք ի բարեհռչակ համբաւոյն` այնպէս եւ տեսաք: Եւ մէկ ամ եւ կէս եկաց յԸստամբօլ եւ յԱտրանայ եւ մեր յԸռատօզս, եւ այլ ուրեք ոչ կամեցաւ գնալ վասն խառնափնդոր շփոթմանցն ի պատրիարգական երկիւղիցն, որ կամէին խաբկանօք յափշտակել ի հաւաքեալ ընչիցն Յերուսաղէմայ, վասն որոյ շուտ ելաւ գնաց ի հետ ուխտաւորացն ծովով յԵրուսաղէմ, եւ ամէնքս կարօտ մնացաք ի քաղցրաբարբառ լրութենէ նորա: Որ եւ յետոյ զքէնն ի մեր Մահտեսի Մարկոսէն կամէին առնել եւ զամենայն ժողովեալ ինչսն որ յանուն Սուրբ Յերուսաղեմայ` յափշտակել, որ Կարապետն նուիրակ առաքելով եւ զնոր նահատակ Մինաս երէցն զկնի դնելով, դէպ յամենայն Թրակացոց աշխարհն նուիրակելով` մինչ ի Պուղտան, ուր եւ հայք իցեն, եւ շատ յամեցին եւ վարդապետին ոչ ժամանեցին: Եւ յորժամ եկին յԸստամբօլ մտան, միւս օրն մատնեցին տաֆտարտարին զՄահտեսի Մարկոսն, որ տարեալ ի բանդ եդին եւ ըստամբօլցիք հազիւ հանին, եւ ոսոխն մէկ շէկ մօրուս անաստուած աշխարհական մի էր, իբր նա այլ նուիրակ անուն էր յՈւռումէլ, զուր ասելով թէ` ինձ ոչինչ ոչ ետուն, զամենայն դոքա ժողովեցին: Եւ ինքն զժողովեալն զամենայն ի յորկրամոլութեան եւ անառակ արբեցութեան եւ պոռնկութեան ճանապարհ ընդ վայր մսխելով եւ ունայն գալով, այսպէս չարահնարութիւն խորհելով. եւ յետ նորա կրկին կրկին մատնելով, որ ամենայն ժողովուրդն ըստամբօլցիք [ոչ] կարացին լռեցուցանել զկատաղին: Յետոյ Մարկոսն աստ եւ անդ անկանելով ի դրունս արքային մեծունեացն` ախոռապետին եւ թագաւորի չուխատարին, որ նոքա զրկեցին մարդիկ ի սպասաւորաց իւրեանց սպառնալիս սաստկագին, որ եւ ապա լռեալ ի չարութենէ դադարեցին: Եւ յետ սակաւ աւուրց իրաւունք անաչառ դատաստանացն Աստուծոյ ոչ եթող զնա առանց պատժոց, ըստ մարգարէին թէ` Զայր մեղաւոր չարիք իւր որսան ի կորուստ. որպէս այսօր զայս տուն էր մեկնութիւն դասի մերոյ: Եւ յաւուրսն յայնոսիկ անյայտ եղեւ, եւ ասացին` թէ յՈսկոտարն, որ կու լինէր ինքն տամբն եւ ընդ իւր հոմանեացն գնալով յանառակ արբեցութիւնսն, եւ անդէն սատակեցուցին ի գինարբունս եւ կորուսին ի գիշերի եւ այսպէս [բարձաւ] չարն ի միջոյ եւ ոչ ետես զփառս Աստուծոյ:

Եւ վարդապետիս Կարապետի Մոկացոյ ո՞վ կարողանայ զամենայն առաքինութիւն վարուցն պատմել` զտեսականացն կամ զգործնականացն, զկարի յոյժ առաւել հեզութիւնն եւ զխոնարհութիւնն եւ զընկերսիրութիւնն եւ զգութն եւ զողորմածութիւնն, որպէս առ մեզ եցոյց բազում գթութիւնս ի նեղեալ ժամանակին, յորժամ զեկեղեցի մեր առաք յազգէն յունաց: Եւ չարահնարն Բելիար նորա այլ որոգայթս պատրաստեաց եւ լարս էարկ շուրջ զշաւղօք ստից նորա, բայց ոչ կարաց ի մէջ բերել եւ ոչ կարաց արկանել ի գործիսն իւր, այլ փախեաւ սրատես գոլով որպէս զայծեամն յորսողաց, որ այսպիսի իր գործեցաւ: Յորժամ զԶաքարէն ըստամբօլցիք եւ դրսեցիք, որ շատ մեծ ջանիւք մէկ ամ դատելով հազիւ կարացին ի միջոյ պատրիարգ անունէն հանել վասն բազում յապականութեանն եւ նեխութեանն, եւ գրեցին զյամր ու պարաթն ի յանուն Կարապետ վարդապետին, որ ինքն բնաւ կարծիք եւ կուման չիք ունելով եւ ի հեռի աշխարհի գոլով եւ յորժամ լուաւ զայս գործ` թէ մօտեհաս էր, այլ հեռացաւ: Թէ որչափ կնքով նամակներ, կողկողագին պաղատանքներ ղրկեցին, գիտէր զմեծ շփոթումն որ լինելոց էր` փախեաւ եւ ոչ երեկ ի կոչն: Այլ երկու ամ եկաց յիւր անունն պատրիարգութիւնն, մինչ որ այս Կեսարացի Գրիգոր թիւնաւոր վիշապս եւ փառամոլս ինքնին երեկ, բռնութեամբ անկաւ ի վերայ եւ յինքն գրաւեաց զպատրիարգութիւնն: Ահա' երկու ամ է եւ ի մուտ երրորդին եւ զմեզ խիստ կու նենգէ եւ ջանք ունի` թէ զհին ոխն թափէ ի մեզ, զոր հայցեմք ի Տեառնէ Փրկչէն մերմէ Յիսուսէ` զխորհուրդն, զոր կու խորհի վասն մեր չարութիւն` մի' կատարեսցի, այլ ի վաղճան կատարածի նորա վաստակ շրթանց իւրոց ծածկեսցէ զինքն, ըստ մարգարէին:

Եւ Կարապետ վարդապետն, որ է տակաւին կենդանի, եւ նուիրակութիւն կառնէ Յերուսաղէմայ, անցեալ ամին անհուն ծախս [արար] ի ծռազատկին: Եւ հանապազ աշակերտաց դասասաց է, որ երեք չորս աշակերտ հաներ է մինչեւ ցայսօր` անուանի կատարեալ փիլիսոփայք եւ այլք ընտիր վարդապետք են կեցեր յիւրեանց Մոկաց աշխարհն եւ այլ Ոստանայքն զորոց անուանքն ոչ գիտելով մեր, զոր հայցեմք ի Տեառնէ` զիւր անեղական աջն հովանի եւ պահապան արասցէ ի վերայ Կարապետ վարդապետին եւ իւր ձեռնասուն հոգեզաւակացն եւ իւր ընկերակցացն եւ զօր ելից նոցա յաշխարհէս ի բարին կատարեսցէ. ամէն: