Ժամանակագրութիւն

Քանզի սովորութիւն է սատանայի յամենայն ժամանակս զիւր չարութեան որոմն սերմանել ի մէջ բարի ցորենոյն, որպէս նախ յերկինս սերմանեաց ի մէջ հրեշտակաց, որ ինքն աստուածանալ կամեցաւ եւ ի մին դասէն զերրորդ մասն ապստամբեցոյց ընդ իւր, որ ի չորիցն մին մասն մնաց, որ եւ նոքա ի տէրութեանց դասն խառնեցան, որպէս ասէ Նիւսացին եւ վասն երրորդ մասին ի հետ բանսարկու չար վիշապի անկմանն: Ասէ Աւետարանիչն Յովհաննէս ի տեսլեան գիրսն թէ` Տեսի որ անկաւ մեծ վիշապն յերկնից եւ ատամբ իւրով զերրորդ մասն աստեղաց ընդ իւր ի վայր քարշեաց, եւ յետ անկմանն ի վայր ի կայանիցն, ոչ դադարեաց ի չար սերմանելոյն, այլ ի դրախտին ի մէջ Ադամայ եւ Եւայի էարկ զիւր հպարտութեան ախտից սերմանսն, որով ինքն աստուածանալ կամեցաւ: Եւ յետ այնորիկ ի մէջ ծննդոց նորա` Աբելի միջումն եւ Կայենին, որ զեղբայրասպանութիւնն ետուր գործել, որ առաջին սպաննող եղեւ: Եւ յետոյ` ի մէջ սկայիցն եւ ծննդոցն Սեթայ, որ զանկարգ խառնակութիւնն եւ զարեանց հեղմունսն առնէին, որ ի վերայ մին կնոջն քսան այր մեռանէր, որ վասն այն եկն ջրհեղեղն եւ կորոյս զամենեսին, որպէս ասէ աւետարանն: Եւ յետոյ ի մէջ որդոցն Նոյի` ընդ Սեմայ եւ Քանանայ, որ զՍեմայ վիճակն յափշտակեաց Քանան, որ կրկին անէծս ժառանգեաց ի հաւոյն` Նոյէ, մին` վասն զամօթալիս բանալոյն եւ խաղ առնելոյն ընդ առականսն եւ յայտնելով հօրն Քամայ եւ եղբարցն, եւ երկրորդ` վասն վիճակին յա (?): Եւ յետոյ` զաշտարակաշինութիւնն էարկ ընդդէմ Աստուծոյ եւ ի մէջ Եբերայ եւ եօթանասուն եւ մի տանտէրացն եւ ի մէջ Աբրահամու, որ եբեր բազում փորձանս, եւ ի մէջ եղբօրն Առանայ, որ կռատուն շինեաց եւ զջորոյ ծնունդն հնարեցաւ: Եւ յետ այնորիկ` ի մէջ հովուացն Աբրահամու եւ Ղովտայ կագն, եւ ի մէջ հովուացն Սահակայ եւ Աբիմելեքայ, եւ ի մէջ Սահակայ որդոցն` Յակովբայ եւ Եսաւայ եւ այլ բազմաց` մինչ ի Մովսէսն, որ յարոյց զՅանէսն եւ զՅամրէսն, որ հակառակն կացին ընդ Մովսէսի: Եւ ի մէջ Դաւթի եւ Սաւուղի, եւ ի մէջ ամենայն մարգարէիցն` զսուտ մարգարէսն, եւ ի մէջ առաքելոցն` զսուտ առաքեալսն, եւ ի մէջ հայրապետացն` զհերձուածող սուտ հայրապետ անունսն, որպէս զԱրիոս, զհոգեմարտն Մակեդոն, զՆեստոր եւ զԵւտիքեանքն եւ զՍաբէլ Լիբէացին` զհրէադաւանն եւ զՓլաբիանոս եւ զայլ բազմաց դասս հերձուածողաց:

Եւ ի մէջ վարդապետաց` զսուտանուն վարդապետսն առեալ նիւթ ինչ ի լուսաւոր բանից եւ նովաւ հպարտացեալ` որպէս եւ ես` ի վերայ նմանեացն. եւ յաղագս փառամոլութեան եւ արծաթսիրութեան ախտի ագահութեան` զմիմեանս ատել եւ խածատել, որպէս ասէ առաքեալն` եթէ զմիմեանս խածատիցէք, գուցէ ի միմեանց սատակիցիք, որպէս ասէ յերգսն սուրբ Ներսէս թէ` չար ասէ զագահութիւնն, զի շատ միջոց է ծնելութիւն, ի նմանէ է սպանութիւն եւ զմիմեանս ատելութիւն, եւ այլն: Եւ որք բանիբունք են` այսպիսի չարաչար ախտիւք լցեալք են, մանաւանդ որ մեծահռչակ գլուխ աթոռոց տեարք են, որպէս Յերուսաղէմայն Սըսայն, եւ Վաղարշապատուն, եւ Երուսաղէմայն եւ Կոստանդիանոսի Պօլսոյ սուտ անուն պատրիարգ նստողքն, ով ոք եւ իցեն` կու ջանան որ իւրեանք միայն բնակիցեն յաշխարհի, որպէս ասէ Եսայիաս մարգարէն թէ` Դուք միայն բնակելոց էք յաշխարհիս: Եւ վիշապօրէն կամին զամենեսեան կլանել, մանաւանդ զմեզ, որպէս Կեսարացի Գրիգորն որ զմեզ կու ատէ ի տարապարտուց, մէկ պատճառ` որ հին ոխ ունելով եւ երկրորդ` ագահութեան եւ փառամոլութեան ախտից աղագաւ, որ զյափշտակութիւն գայլոց կու գործեն, որպէս ետես Լուսաւորիչն մեր զգայլսն ի մէջ ոչխարաց, որ պատառէին զլուսակիզն յօդիսն, եւ բերանք նոցա լի էին արեամբ փողոտելոցն, եւ հրեշտակն որ վերակացուն էր տեսլեանն, նա ասաց թէ` վերջին առաջնորդքն գայլք լինիցին եւ զյափշտակութիւն գայլոյ գործեսցեն, եւ երանի մանկանց քահանայիցն, որ համբերեսցեն գայլոցն այնոցիկ. եւ Տէրն կու հրամայէ յաւետարանին թէ` Զգոյշ լերո'ւք, որ գայցեն հանդերձիւք ոչխարաց եւ ի ներքոյ են գայլք եւ այլն: Նա' կոյր քահանայք եւ ժողովուրդքն տեսանելով զայնպիսիքն` չեն զգայր եւ զգուշանայր եւ ի միտ առնոյր զասացեալն ի Տեառնէն եւ զերեւումն Լուսաւորչին, այլ միայն ի հանդերձն նայելով եւ ի սուտ պահսն. այս այսպէս գործով ի գլուխ ելեալ` կատարեալ է Տեառն գուշակումն եւ սրբոց յայտնութիւնքն այժմ արդեամբք եւ բանիւք:

Եւ ստոցն եւ խաբեբայիցն պատմեցից փոքր բանիւք, որ ոմանք յուխտականաց կամ յաշխարհէ իրիցանաց կամ յաշխարհական մոնթանց ոմանց` յարելով սուղ ժամանակ ինչ առ վարդապետաց, շրջելով ընդ նոսա, լսելով զքարոզութիւն նոցա, զնախերգան եւ զօրհնութեան աղօթանին եւ զպատմութիւնք ի բերան առեալ` կիսակտուր եւ ծայրախուզ առնելով եւ աշակերտութենէ կարգաց փախստական լինելով եւ վարդապետ ձեւանալով ի խաւարչուտ տեղրանք, որպէս ասէ Յովհաննէս Պլուզն յերկնից պատմութիւնն թէ` մանաւանդ ուսումնականքս, որ այժմս կան, նախ քան սկիզբն որ սկսանին, նա' համարին գիտել զվաղճան, յաշակերտաց կարգէ լինին փախստական, եւ րաբունիք անուամբ շրջին յոյժ պերճական, ի քրտանց ջանից եւ տքնութեանց լինին ունայնական, եւ վաստակոյ պտղոյն ցանկան առանց սերման: