Ժամանակագրութիւն

Եւ էին արքս այսոքիկ` մին, որ ժամակոչ էր թվին ՌՀԴ … յԵդեսիա քաղաքին, եւ միւսն` օտարական յերկրէն Պարսից եւ տաճկահաւատ եւ էր շրջող ի վերայ երկրի անընչութեամբ մերկ եւ բոկ, միայն մին մորթ վայրենի ունելով ի վերայ թիկանցն, որ տաճիկքն տարվէշ եւ յապտալ ասեն, որ բազումք կու շրջին այնպիսիք մերկք եւ խայտառակք, բայց անառակ գործովք եւ պղծալից վարուք: Այլ սա ոչ նոյնպէս, այլ վասն Աստուծոյ եւ բարի վարուց եւ սուրբ հաւատոց` ցանկանալով վերայ հասանել ճշմարտութեանն եւ գտանել զյարկսն Աստուծոյ Յակովբայ:

Եւ եղեւ յաւուր միոջ ի լուսանալ առաւօտին, զկարիսն հարկաւոր կրիցն վճարէր ժամակոչն յատակ որմոյ, ընդդէմ հարաւոյ կողմն ունելով զերեսն իւր լրջմտութեամբ: Եւ պատահեալ սոխտայից գնալով ի մզկիթն իւրեանց, ասեն. ընդէ՞ր դէպ ի մեր աղօթարանի կողմանց ղպլային դիմացն կու ապաւառես հակառակաբար: Եւ նա ասէ. զայդ իրք որ դուք ասէք, մեք չեմք գիտեր` թէ մե՞ղք են կամ ոչ, զի ամենայն կողմունք Աստուծոյ է, ըստ այնմ` Տեառն է երկիր լրիւ իւրով` աշխարհ եւ ամենայն բնակիչք նորա, եւ երբ այդպէս ծանր մեղք է` այլ չենեմ, թօփա~յ: Այլ նոքա կատաղեալ բարուք ոչ լուան ասացելոց նորա, զի վաղուց հետէ կու որսային զնա, զի գիտելով զնա հայոց ժամակոչ լինելով, զի հանապազ շրջելով ի գիշերի եւ ի տուէ ի սպասաւորութիւն եկեղեցոյն, քահանայիցն եւ ժողովրդոցն եւ ի յաղօթ կոչելոյն, կու մախային հանապազ թէ` որո՞վ նենգութեամբ կորուսցեն զնա: Մինչ զարտաքսելն զկարիսն սուտ պատճառեցին եւ այնու որսացին թէ` ի դէպ մեր ղպլային միզեցիր եւ ապաւառեցեր: Եւ սկսան զուր եւ պուխտան ասել թէ` զմեր օրէնք ու հաւատ ու զհաւատագիր փեղամբարն անարգելով հայհոյեցիր, որ խրատեցաք թէ` արի' մեր փեղամբարին սալաւաթ ասա', նա' հայհոյեցիր յայնժամն: Մին ոսոխ լինէր այս ստոցս եւ այլքն վկայէին. եւ բազմամբոխ չար ժողովօք, շնօք բազմօք եւ ցլովք գերովք պաշարելովք առեալ տարան առ դատաւոր քաղաքին թէ` այրս այս մահապարտ է, կու միզէր դէմ աղօթարան ղպլային մեր, սաստեցաք թէ` մեզ աղօթից կողմն է, մեր փեղաբարն յայդ կողմանց ելեր, մեր Մաքային այլ կողմն է: Նա ասաց` չի գիտեմ զինչ ասէք. նա' ասացաք թէ` երբ չի գիտես, նա' մեր փեղամբարին սալաւաթ տո'ւր որ թողումք զքեզ: Նա դարձաւ զփեղամբարն այլ հայհոյեաց եւ զիւր եդեալ հաւատն եւ զօրէնքն այլ: Մինն ասեր եւ այլքն վկայէին: Եւ դատաւորին հարցեալ թէ` իրա՞ւ են սոքա զինչ վկայեն զքէն: Եւ նա այլ ոչինչ ետ պատասխանի, այլ միայն զայս թէ` Աստուած գիտէ: Եւ ամբոխն աղաղակէր թէ` մահապարտ է: Եւ դատաւորն ասէր. դարձի'ր յօրէնս մեր եւ տո'ւր սալաւաթ փեղամբարին մեր, զի արձակեցից զքեզ: Եւ նա ասէ. ես քրիստոնեայ եմ եւ Քրիստոսի ծառայ եւ զայլ ոք ոչ գիտեմ. եւ լռեաց եւ այլ ինչ ոչ խօսեցաւ: Եւ տարեալ եդին ի բանդի, գոնէ զի միտ արասցէ եւ հաւանեսցի յետոյ: Նա' մարդ ուղարկեցին քաղաքին տօլվաթաւորքն ի բանդին թէ` պինդ կա'ց, մի' գուցէ ուրացութեան բան ելանել ի բերանոյդ. մեք այսչափ դրամ կուտամք, զքեզ կազատեմք: Նա ասաց թէ` մէկ ստակ, մէկ փող մի' տայք ինձ համար, զի ես յօժար եմ ի մեռանելս, թէ ողորմութիւն կառնէք` նա' կնոջս եւ տղաքներացս տո'ւք, զի դառն աղքատ են եւ չքաւոր, զի ես առ Աստուած կու գնամ, զիս մի' հոգաք: Եւ էանց մէկ քանի օր, եկին ժողովեցան ոսոխնին եւ կոչեցին զնա յատեան: Եւ ասէ դատաւորն. արդ հաւանեցի՞ր հաւատոց եւ օրինաց մերոց եւ դառնալ ի կրօնս մեր: Եւ նա դարձեալ զնոյն առաջին բանն ասաց. ես քրիստոնեայ եմ եւ Քրիստսոսի ծառայ եւ զայլ ոք ոչ գիտեմ: Եւ ամբոխքն եւ ոսոխքն աղաղակեցին. զի՞նչ այլ վկայութիւն պիտոյ է մեզ, զի ոչ հաւանեցաւ փեղամբարին մեր եւ ոչ կրօնից նորա, զի մահապարտ է: Եւ դատաւորն հրամայեաց` զի տարցեն ի տեղի կատարմանն եւ այրեսցեն հրով:

Եւ յորժամ տանէին զնա ի յայրումն, այն յապտալն որ վերոյգրեցաք` թէ զինչ ազգէ էր, նա նստեալ առ աղբերին վերայ հացիկ ճաշակէր, ետես զամբոխն եւ ընթացաւ յառաջ եւ եհարց զպատճառն տանելոյն ի յայրումն: Ասացին թէ` այս այր զմեր փեղամբարն հայհոյեց եւ զմեր կրօնքն անարգեաց, վասն այն վճիռ եհատ դատաւորն եւ հրամայեաց այրել հրով եւ ահա կու տանիմք առ ի յայրել: Եւ լոյս մարդասիրութեանն Աստուծոյ ծաղկեալ ի սիրտս նորա եւ սկսաւ խոստովանել զՔրիստոսի աստուածութիւնն առաջի հրապարակին եւ ուրանալով զՄահմէտն, աղաղակէր ասելով թէ` եւ ես քրիստոնեայ եմ եւ Քրիստոսի ծառայ: Եւ ոմանք գնացին առ դատաւորն եւ ազդեցուցին վասն յապտալին, եւ դատաւորն բարկութեամբ հրաման արար թէ` զնա այլ ընդ ժամակոչին այրեցէ'ք: Եւ յորժամ վառեցին զհուրն եւ արկին ի մէջ հրոյն եւ հուրն շրջապատեալ զնոսա, եւ յարուցեալ երկոքին գիրկս արկեալ համբուրեցին զմիմեանս եւ օրհնէին զԱստուած: Եւ փոքր մի նեղացաւ ժամակոչն եւ կամէր ելանել ի հրոյն, եւ այլազգին քաջալերէր զնա եւ քարշէր ի մէջ հրոյն եւ յորդորէր զնա եւ ասէր. ա~յ մուխանաթ, սակաւ մնաց որ հասանինք հասրաթնուս եւ առնունք զպսակն լուսոյ եւ կենաց: Եւ այնպէս յորդորելով զմիմեանս եւ փառաւորելով զՔրիստոս աւանդեցին զհոգիս իւրեանց ի ձեռն հրեշտակաց եւ մարմինքն ողջակիզեցան հրով եւ պատարագեցան Տեառն եւ հոտոտեցաւ Տէրն ի հոտ անուշից նոցա: Եւ ի գիշերի սաստիկ լոյս ծագեաց ի վերայ խորովեալ մարմնոց նոցա, որպէս ի վերայ պատարագին Եղիայի, ի պատիւ պատուական մարմնոցն եւ ի յամօթ հակառակորդ թշնամեացն, որ ամենայն քաղաքին ակներեւ տեսանելով` յերեկորէ մինչեւ ցլուսանալ առաւօտին: Երիս գիշերս ոչ պակասեաց լոյս նոցա ի վերայ սուրբ մարմնոցն, եւ յետ երից աւուրցն գողացան քրիստոնեայք զխորովեալ մարմինսն ընդ ոսկերօքն:

Եւ ոմն Դաւիթ երիտասարդ արծաթագործ առեալ էր շատ մի ի մարմնոց եւ սուրբ ոսկերաց նոցա եւ եբեր յԵրուսաղէմ եւ ետուր ցիս եւ ես երկու փոքր ոսկր առի եւ զայլն տարեալ արկի արենագինն Քրիստոսի` ի Ճառներն` ի յԱգարակն Բրտի ընդ այլ բազմահոյլ սրբոցն ի պատիւ նոցին: Եւ զերկոսին սուրբ ոսկերքն եդեալ եմ ի մէջ դեղաթափ սուրբ նշանիս ընդ այլ մասանց աստուածահոտ անօրինականացն Քրիստոսի Փրկչին մերոյ եւ այլ սրբոց մասանցն, եւ առնեն մեծահրաշ սքանչելիս ի ցաւագնեալս եւ յախտաժէտս եւ մանաւանդ յայսահարս` ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյն մերոյ: Որոց յիշատակն օրհնութեամբ եղիցի եւ աղօթիւք եւ բարեխօսութեամբ նոցա Քրիստոս Աստուած համօրէն հաւատացելոցն եւ մեզ ողորմեսցի. ամէն: