Ժամանակագրութիւն

Ի Թվ. ՌԾԱ (1602) եկին զօրքն յարեւելից, որ գաւառապահք եւ բերդապահք էին, զոր ղուլք ասէին, մինչ մեք էտք յայնմ ժամանակին ի Սահաթի փոսին` յԵրեւանայ աշխարհին ի վանս մեծահռչակ ուխտին Սաղմոսայ ի լուսազարդ անապատին, որ եկին ոստիկանք եւ դեսպանք ի թագաւոր Սուլթան Մուրատէն մեծէ եւ ի փաշայիցն եւ ստիպով հանին` թէ տանին ի վերայ Աղիճու եղբօրն` Հասան պէկին, զի թերեւս յաղթեսցեն զնա եւ բարձցեն ի միջոյ: Այլ նոքա ոչինչ փոյթ արարին զնմանէն, այլ գնացին յիսուն հազար հեծելազօրօք, նստան ի վերայ վշտատես եւ տառապեալ ողորմելի Երզնկոյն եւ յաւարի առին եւ անասելի նեղութիւնք եւ վիշտք հասուցին: Եւ երկու ամիս եւ կէս նստան եւ այնքան բորբոքեցան եւ կատաղեցան, որ ըմբռնէին զմարդիկ եւ զերկորիսն բանային, դաստառակ արկանէին ի վերայ եւ ծակէին ատամամբ, որ եօթն մարդոյ այնպէս առնելով մեռան, զոր տեսողքն պատմեցին մեզ զամեանայն որպէս եղեալն: Եւ իւրեանքն աւերելով զբազում տեղիս` զԵրզնկան, զԿամախ, զՏիւրիկի եւ զայլ մերձակայ զաւառսն, եւ ուր որ պատահեցան` զամենեսեան յաւարի առին եւ դարձան յետս գնալով ի տեղի իւրեանց ուստից եկեալ էին, եւ յանմիաբանութենէ իւրեանց ոչ չոգան ի վերայ Ազիճուն: Եւ յիրաւանց եւ արդար դատաստանացն Աստուծոյ ոչ մնաց իւրեանց չարեացն փոխարէնն, զոր գործեցին տառապեալ եւ վշտատես ազգացն հայոց եւ ռամկաց տաճկացն:

Այլ եւ յետ միւս ամին, որ թվ. ՌԾԲ (1603)ին էր, որ երեկ Շահ Յապազն պարսից բազում եւ անհուն զօրօք եւ հատոյց զհատուցումն նոցա կրկնապատիկ, զոր արարին եւ առին զփոխարէնն եօթնապատիկ ի ծոցս իւրեանց, որ բնաջինջ արարին զիւրեանքն եւ գերեցին զամենայն կանայս եւ զուստերս եւ զդստերս նոցա եւ արար հարկանեցին զամենայն ինչս եւ զստացուածս իւրեանց եւ եղեն որպէս զչեղեալք:

Եւ ի Թարվիզու ի վայր մինչ ի Բասէն` զամենայն բերդ ու զքաղաք եւ զգաւառք էառ եւ զոմանս ի հիմանէ փլոյց եւ աւերակ արար, որպէս զՀին Ջուղան եւ գՆախչուան եւ զիւրեանքն` զտաճիկ չար ղուլքն սրով մաշեաց, զկանայքն եւ զտղայքն եւ զամենայն ինչսն յաւարի էառ եւ գերեցոյց, բայց հայոց ազգացն ոչինչ վնասեաց, այլ միայն սուրկուն արար տամբք եւ ամենայն ընչիւք եւ տարեալ բնակեցոյց ի Սօս քաղաք, որ ի Սպահէն եւ յայլ պարսկաց տունս մինչեւ ցայսօր, որ թվ. ՌՁԵ (1636)ին է, եւ խնամարկելով զնոսա առաւել քան զազգայինս իւր, որ են ջուղեցիք եւ այլ բազում գաւառաց մարդիկ, որ կան ի հանգստի ի հովանի թեւոց նորա վերին ակնարկութեամբն, որպէս զհայր գթալով նոցա եւ որպէս զուստերաց եւ դստերաց մինչեւ ցայսօր ժամանակի: