Ժամանակագրութիւն

Եւ յորժամ որ վերջացան երկոքին կողմն` թէ որո՞ցն ստեցաւ եւ կամ որո՞ցն ճշմարտեցաւ եւ խնդրուածովք եւ աղօթիւք Սուրբ Լուսաւորչին հայոց եղջիւրն բարձրացաւ, որ ամենայն աշխարհի յայտնի եղեւ, եւ յոյնքն ամենայն ազգայնօքն զամօթի հարան եւ նկուն եղեն յԵրուսաղէմ առաջի ամենայն ազգաց` հրէից եւ տաճկաց եւ ամենայն ազգաց քրիստոնէից, յաղագս որոյ վասն աւելի երկիւղալից եւ ահաբեկ լինելոյն ի պարոնէն եւ ի դատաւորէն եւ ի շեխերացն` դատարկեցին զեկեղեցիքն յամենայն զարդուցն եւ թողեալ փախան վերակացուքն` եկեղեցականք եւ աշխարհականքն ի յառաջակայիցն, կէսք մի ի Հալապ գնալով առ ազգս իւրեանց եւ առ մեծ վազիր` ի գանկատ ի հայոց եպիսկոպոսի ձեռացէն թէ` հայոց ազգն շատ կաշառ տալով տաճկացն, վասն կաշառին ուժովն զմեզ ստեցին, որ ըղորդ էաք, եւ հայոց ազգն, որ սուտ էին, վասն յաճախ առնելոյ կաշառին` իրաւացուցին: Եւ ի Ըստամբօլս այլ եկն վերակացու չարախորհ աբեղայ մի, որ նա էր վաքիլ եւ վերակացու ի տեղի պատրիարգին, բազում միաբանօքն առ պատրիարգն իւրեանց Յերուսաղէմին, որ յայսմ ամի ոչ էր անդ, այլ ի Կոստանդնուպօլիսս էր ի վաղուց հետէ, եւ եկեալ առ նա բողոքեցին նոյնպէս ստայօդ բանիւք, որպէս վերոյ գրեցաք:

Եւ Գրիգոր եպիսկոպոսն այլ յորժամ լուաւ զնոցա փախստական գնալոյ պատճառն, որ վասն չար առնելոյ աղագաւ էր եւ սուտ հռչակ տանելով գանկատ առնելոյ պատրիարգացն եւ ամենայն ազգայնոցն, որպէս արարին իսկ. զոր ինչ խորհեցան յայնժամ, այժմ արդեամբք կատարեցին գործովք: Եւ գնալով Գրիգորն ի դատարանն եւ ազդ առնելով եւ ծանուցանելով դատաւորին եւ բդեշխին եւ օլամաց եւ սօլամացն ամենեցուն եւ ամենայն մեծամեծաց քաղաքին` զհոռոմոց պատրիարգի վերակացու վաքիլ եղածն ամենայն միաբանօքն եւ առաջակայիւքն զվանքն անապատ առնելով գնացեր են, կէսք մի ի Հալապ եւ կէսք մի վաքիլ եղածովքն ի յԸստամբօլ` ի մէնջ գանկատ առնել առ պատրիարգն եւ բուն ազգայինս իւրեանց, եւ նոքա բողոքեսցեն ի կայսրն եւ առ ամենայն արքունեացն թագաւորին թէ` Գրիգոր եպիսկոպոսն կաշառօք թիւրել ետուր զմեզ եւ զլոյսն, որ մեզ ելանելոց էր: Փակեցին զդուռն Գերեզմանին եւ կնքեցին կրկնապատիկ եւ ոչ թողացուցին զմեզ մօտիլ ի դրունս, այլ եւ ոչ բացին բնաւ ամենեւին. ոնց ժամն մերձ եղեւ. նա' զամէնքս յարտաքս հանին եւ փախուցին եւ զհայքն, որ սուտ են, նա' իրաւացուցին. կաշառացն արից ուժովն զինչ կամեցան ա'յնպէս առնել ետուն:

Եւ յորժամ զայս ստաբանքերս լուան դատաւորքն եւ բդեաշխն եւ ամենայն մեծամեծք քաղաքին Յերուսաղէմայ` յոյժ բարկացան, խռովեցան եւ երկունք կալաւ զնոսա, գուցէ թիւր ծանուցանելն զնոսա առ սպարապետն մեծ վազիրն, որ յայնժամ ի Հալապն կայր ի ձմերել ամենայն կարաւանի զօրօքն ընդդէմ պարսկական զօրուն` պատերազմի աղագաւ, եւ առ թագաւորն դոյնպէս ծանուցանելով, ստայօդ բանիւք հաւատացուցանելով զնոսա եւ դժրութիւն լիցի մեզ: Եւ կոչեցին դատաւորն եւ պարոնն զամենայն ուլամայք եւ սուլամայք հանդերձ շեխերովքն` ի դատարանն, եւ գրեցին մի ըստ միոջէ զամենայն որպէս եղեալն բազում ազգաց վկայութեամբն, մինչեւ հրէից խախամներացն խամուրսուղն ի վկայութիւն ածելով նոցա եւ Աստուծոյ դատաստանաւն այսպէս հայքն իրաւ են, եւ մեր ըռօզլամէն այլ զհայոց Զատիկն իրաւ ասեն` թէ ղզըլ իմուրթայ քֆարանուն ապրիլուն օն ուչինտայ տուր: Եւ զայս մասար արարին ամենեցուն վկայութեամբն եւ մոհրերովքն, երկուս բաժանեցին ամենեցուն կնքովքն, զմինն` վազիրին եւ զերկրորդն` ի յԸստամբօլ առ թագաւորն, եւ թագաւորին յատուկ յարզեր եւ գովասանութիւն ի մեծամեծ շեխերացն, եւ ետուն ի ձեռն Գրիգոր եպիսկոպոսին, որ մատուցանէ առ նոսա ի դէպ ժամու:

Եւ սիճիլ սուրաթներն այլ նոյնպէս յերկուս հատորս առնելով, զմինն առ ինքն պահելով` թէ' մասարք, թէ' սուրաթնիք տուեալ ի ձեռս Մարկոսին, իւր ձեռագիր նամակաւն յիսուսաւանդ ողջունիւ առ Ըստամբօլու բնակն հայերացն եւ նորեկ քահանայիցն եւ ամենայն ժողովրդոցն ծանուցումն առնելով թէ` գիտացի'ք, որ յունաց չար վերակացուքն յայսմ ամի զիս դառն եւ դաժան կրիւք չարաչար մահու ջանացին, որքան ճար ու հնար գիտէի ծածկելոյ ի տաճկացն զիւրեանց մոլորութիւնն եւ զծռութիւնն վասն Զատկին, թէ տաճկաց ազգն ոչ զմեզ կողոպտէ եւ ոչ զիւրեանքն, նա' վասն նենգաժոտ, խստասիրտ, ամբարտաւան բարուցն ոչ կամեցան առնել խաղաղութիւն. նա' որչափ աղաչեցի, այլ առաւել խստացան սրտիւք եւ շատ չարիք արարին ընդ մեզ եւ ելան եկին ի յայդ տեղիքդ` ի քաղաքիդ մեծի արքայարանի: Եւ դուք զգուշ կացէ'ք եւ արթուն` թէ ուր ի թագաւորի կամ մեծամեծաց դրունս դեգերիլ ջանայցեն, եւ զինչ ստայօդ բարբաջմունք եւ զուրասացութիւնք, որ ի հոս կու ղօղանջէին` թէ կաշառովք եւ տաճկաց բռնութեամբն զմեր լոյս խափանեցիք եւ Զատիկն ծռեցիք, թէ ինչպէս որ հոս ասէին` թէ ի հոտ այլ այնպէս չար համբաւ առնեն եւ գանկատին, հաւատացուցանելով զամենայն արքունեաց իշխեցողսն եւ զթագաւորն եւ զամենայն մեծամեծսն, նա' յայնժամն դուք ցոյց տայք զայս թասքիրայքս եւ զվկայական սիճիլի սուրաթներս եւ զարդերս եւ զմեծամեծաց մասարնիս: Տալով ի մի մեր հարազատ եւ համամայր եղբայրն` ի Մարկոս մահտեսին, որ ահա քսան եւ երեք ամ է որ սպասաւորութիւն կու առնէ Սուրբ Յերուսաղէմայ եւ տարին անգամ մի զարունահոտ ծովովն ի ղզմաթէ կարեաց պիտոյիցն համար կու ղրկեն. որպէս երկրորդ անցեալ ամին եկն հետ ուխտաւորացն: Դեռ երեք ամիս չէր անցեր, նա' ես հարկ դրի եւ բռին ուղարկեցի վասն ծռազատկիս որ եղեւ, որ յամին լինելոց էր, թէ լազո'ւր պիտի գնաս, զի մեծ խառնակութիւն եւ շփոթումն լինելոց է, դու զգաստ ես յամենայն իրաց եւ զամենեսեան կու ճանաչես` զչարն եւ զբարին եւ ամենայն լեզուաց գիտող եւ հնարագէտ: Նա' հազիւ ի ճանապարհի դրի հետ ուխտաւորացն. թէ որ չէր գնացեր, ո՞վ կու կարողանայր զնոցա չար խաբէութեան հնար գիտենար եւ խափան առներ:

Եւ եպիսկոպոսն զնա բռին դարձեալ կուղարկէ, եւ ինքն շտապով կու գնայ ի Հալապ վասն ահին հոռոմոց, զի մի չարախօսեսցեն զնմանէ առ վազիրն: Եւ յորժամ կու գնայ, ի Հալապ մտանելոյն պէս կու տեսնուն չարայոյղ յունաց ազգն իւրեանց ամենայն եկեղեցականօքն եւ աշխարհականօքն` հանդերձ արհեպիսկոպոսիւն եւ ամենայն արամբք եւ կանամբք, տղայովք եւ մանկամբք գրոհ տալով մեծաւ ամբոխիւք կու գնան առ վազիրն` ի գանկատ առնել ի ձեռանէ Գրիգոր եպիսկոպոսին եւ զատուն եւ պարոնին: Եւ վազիրն զայրացեալ ի վերայ եպիսկոպոսին, բարկութեամբ ուղարկեալ չաւուշք, զի վաղվաղակի կալեալ տարցեն զնա առ ինքն` զեպիսկոպոսն մեր եւ բարկութեամբ հարցեալ զնա զառաջինն, զպատճառն ոչ գիտելով: Եւ մեր եպիսկոպոսն այլ հանելով զայն սիճիլի վկայական սուրաթներն եւ զմասարն յամենեցուն գրովքն եւ կնքովքն եւ զարդերն` եդեալ առաջի վազիրին: Եւ յորժամ ընթերցան առաջի նորա դիւանադպիրքն` զամենայն թասքիրաքն եւ զշեխերաց վկայական յարզերքն ամենեցուն կնքովքն, նա' ապուշ ի վայր մնացեալ վազիրին եւ դարձուցեալ զբարկութիւն սրտմտութեանն ի վերայ հոռոմոց ազգացն եւ մանաւանդ առ մետրապօլիտն, սաստելով նոցա, մեծաւ ցասմամբ ասելով. ա'յ քաֆիրնի, դուք մէկ մատ մի չափ գիր չունիք յումեքէ, հանցե՞ղ եղաւ որ ի Խուցշարիֆին այնչափ մսըլմանքն եւ ուլամայքն ձեզ համար զալումք եղեն, հանցե՞ղ մէկ աստուածավախ մսըլման մի չէ գտուիր, որ ձեզ մէկ մատ թուղթ գրեր մատնահարի կնքով թէ` վասն Աստուծոյ սոցա զուլում արարին եւ թէ մսըլմանքն զալումութիւն արարին: Ձեր հաւատակից ազգեր նսարանին, որ են ասորիք եւ խփթիք եւ հապաշիք եւ ֆռանգք, վասն է՞ր ամէնքն ազգի ազգի եւ պէս պէս վկայութիւն են տուեր վասն հայոց եւ ջհուտքն այլ վկայեր են. այսչափ ազգաց վկայութիւնքն սո՞ւտ են եւս առաւել մսըլմանքն, եւ դո՞ւք իրաւք: Ամէնքդ ի սուր անցուցանելն արժան է. նա' տեսէք մեծ եւ փոքր, որ մեր ամէն մսըլմներացն դատաստանին եւ օլումաց սուտ կասեն, զմեր Շամուշարիֆ կու ստեն, զի՞նչ առնել պարտ է չար ազգացս այսոցիկ: Եւ դիւանի ամբոխքն բողոք բարձեալ թէ` դոքա արժան են չարաչար մահուան վասն մեր հաւատոց գլխաւորացն սուտ առնելոյն:

Եւ այլ դիտողք եւ լսողք ի ժամանակաց ծռազատկացն` յառաջ եկին ասելով մէկ հինաւուրց ոմն ի տաճկացն թէ` ես լուեալ եմ ի հարցն իմոց, որ ասէր թէ` ի ժամանակն Սուլթան Սուլէմանին այսպէս ծռացան հոռոմքն …, գանձ առին, որ յառաջմէ մուչալկայ էին դրէր, զոր շարտ ասեն, եւ յորժամ որ ծռեցան, յամէն գլխէ առին, նոյն արժան է առնել ի դոցանէ: Եւ հրամայեաց որ ութսուն հազար կարմիր դենար առնուլ յամենայն հոռոմոցն յԱնատօլիսն. այլ ասացին թէ` զմետրապօլիտն զայն, որ սուտ գանկատ էր եկեր ամենայն ազգօք, զնա յէշ եդիր եւ յամենայն յօրտուն շրջեցոյց, որ իսպահիք եկին եւ ասացին եւ այլ յումէքէ ոչ լուաք զիրաւացին, սակայն զմուչալկայն ստոյգ եւ իրաւ առեր էր, որ շատ եկեղեցեաց եւ վանորէից դրունք մոհրեր են հարկապահանջքն, որ երեք մետրապօլիտ եկին յԸստամբօլ, թագաւորին դուռն լացին ւÿաղաղակեցին, իւրեանց պատրիարգնին ձեռօքն, պօստանճու պաշուն միջնորդութեամբն հրամանագիր առին ի թագաւորէն վասն զեկեղեցիքն բանալու եւ իւրեանցն ազատութեան եւ թեթեւացուցանելոյ ի հարկապահանջութեանցն: Եւ վազիրն մեր Գրիգոր եպիսկոպոսին գերապատիւ եդեր եւ զամենայն զոր ինչ խնդրեր է` լիով կատարեր է:

Եւ ի մուտ ամսոյն յունիսի մեր ուխտաւորքն այլ քան զհոռոմոցն չորս հինգ աւուրց յետոյ ապա եկին եւ Մարկոս Մահտեսին ընդ նոսա: Աստ առ մեզ ոչ պատահեցան, այլ գնալով հետ Ըստամբօլու ուխտաւորացն շտապ ի Բուզանդիոնն, վասն խիստ պատուիրելոյն եպիսկոպոսին` ի կասկածանաց հոռոմոցն, մի' գուցէ չար ինչ գործիցեն, զուրասաց բանիւք որոգայթ պատրաստեն մեզ` թիւր ծանուցանելով թագաւորին եւ ամենայն իշխանացն արքունեաց, որպէս արարին տիրապէս բազում չարիս: Եւ յորժամ Մարկոս Մահտեսին գնալով անդ դեռ մէկ օր հանգիստ չէր առեալ, նա յիմացեր էր չար հոռոմոց վերակացու աբեղայն, որ քանի աւուրբք յառաջ գալով եւ կու մնայր գալստեան Մարկոսին, զի մատնեսցէ զնա նոցա, որ յառաջագոյն գանկատեր էին եւ շատ չարախօսութիւն էին առեր պոստանճի պաշուն, որ յայնժամն թագաւորն ամենայն զօրօքն ի յԱտրանայ կու լինէր եւ զքաղաքն ի պոստանճի պաշին եւ ի Քենան փաշան էր յանձներ թագաւորն:

Եւ յորժամ գիտացան զգալուստ Մարկոսին, նա' Յերուսաղէմայ պատրիարգն բազմամբոխ ժողովրդովք կու գնայ մօտն պոստանճի պաշուն եւ շատ կաշառ կուտան եւ կու խնդրեն հրապարակագոյժ խայտառակութիւն առնել, ի վերայ յիշոյ դնել, զերես մրել եւ քաղերդ արջառոյ ապառով ի պարանոցն անցուցանել եւ զամենայն քաղաքն շուրջ ածել. եւ նա կամէր վաղվաղակի կատարել զկամս նոցա: Եւ ի Սուրբ Սարգիսի եկեղեցին վանս կալեալ իբր ի հանգստեան լինելով, յեղակարծում ժամու հասին ի վերայ մէկ քանի պոստանճիք, ասելով թէ` պոստանճի պաշին զքեզ կուզէ, ե'լ որ գնամք մօտն, տե'ս թէ ի՞նչ կու հրամայէ: Նա' ելեալ գնացին շատ ըստամբօլցի եւ դրսեցի տօլվաթաւորօք ի հայերացն եւ ի քահանայիցն ընդ նմա: Շատ բանքեր ստախօսութիւն ի հոռոմոց կողմանէն, տաւեցաւ ի հետ Մարկոսին, եւ մեր Տէր Գասպար երէցն յԵրուսաղէմայ հետ ընկերակից դրեր ի հետ Մարկոսին` վասն հանճարեղ գոլոյն եւ ճարտարութեամբ լեզուին: Նա' շատ պատասխանի էր արարեր եւ ցոյց տուեալ էին զամենայն սիճիլի սուրաթներն եւ զմասարնին եւ զյարզերն, նա' նոցա կաշառն կուրացուցեր էր զաչս նորին, որ միտ չեդիր եւ ոչ ընկալաւ, այլ յետ շատ մաքառմանցն հրաման արար թէ` գնացէ'ք դուք, բայց Մարկոս թո'ղ աստ կենայ. վասն չարութեան աղագաւ: Նա' աղաղակեցին ասելով թէ` զնա որ կու արգիլես, զմեզ զամէնք արգիլէ, մեք զնա միայն չենք թողուր. զինչ նորա առնելոց ես` յառաջն մեզ արա': Յորժամ զայս ասացին, նա ասաց թէ` երբ այդպէս կասէք, նա' այժմոյս առէք գնացէ'ք, նա' երաշխաւոր կու լինիք դորա, յորժամ ուզեմ` նա' բերէ'ք: Նա' միաբերան աղաղակեցին. ոչ թէ միայն մեք, այլ ամենայն տամբք եւ ընտանօք մերովք քաֆիլ եւ յերաշխի կու լինիմք դմա. եւ յորժամ զայս ասացին, արձակել հրամայեաց գնալ ընդ նոսա:

Եւ ելեալ գնացին եւ խորհեցան բարեխօս արկանել ի միջի եւ գնացեալ առ Քենան փաշան, որ հայոց բարեկամ էր, եւ յետ այնորիկ ի Հալապ աֆէնդի մեծ մոլլան, որ իբրեւ զհայր հայոց էր, որ մեզ յոյժ բարեկամ, որ Յերուսաղէմայ ղատի եղեւ. նա' մեք անդ գոլով շատ բարութիւն արար ամենայն ազգաց քրիստոնէից, մանաւանդ հայոց ազգացս` ի խարաճի կողմանէն, որպէս գրեալ եմք յառաջագոյն ի մէջ գրոցս, եւ դարձին յԵրուսաղէմայ հետ իրաց եկաք յԸստամբօլ:

Եւ այս մեծ ղատիս, որ ի սրբոյ տեղի ունին, որ սալեհ եւ ազիզ ասեն վասն առաւել երկիւղածութեանն, սա շատ եւ յաճախ բարեխօսութիւն արար պոստանճի պաշուն, մինչեւ ցածոյց զսրտմտութիւնն եւ շիջոյց զբոց բարկութեան նորա: Եւ Քենան փաշան այլ շատ օժանդակութիւն արար, որ յայնժամն ի տեղի ղայմաղամին էր եւ կարի առաւել գութ ածէր հայոց ազգիս ցաւակցաբար: Եւ հազար ղուրուշ յաւել խարճ գնաց յայս դրունքս, եւ հազիւ ազատ եղեւ օգնութեամբն Աստուծոյ Մարկոսն յայնմ ժամու եւ խափան եղեւ չար խորհուրդն հոռոմոց:

Եւ յետ այսր գործոց եւ բանից` ոչ դադարեցին չար թշնամի հոռոմներն ի նենգութենէ եւ ի հակառակութեանց, այլ խորհեցան` միաբանութեամբ շատ մարդովք գնացին յԱտրանայ ի թագաւորն` գանմատ առնել ի հայոց ազգացս: Եւ զՄարկոս Մահտեսին, զՏէր Գասպարն եւ զՍուրբ Նիկողայոսի Երկան_մօրուս Մարտիրոս երէցն, ըստամբօլցիք եւ դրսեցիք յառաջակայ գլուխ մարդիկն միաբանութեամբ ուղարկեցին յԱտրանայ թէ` որչափ որ դրամ ու փող գնայ խարճ` նա մի' հոգար, գոնեա թերեւս ճար եւ հնար գտանիցես յայս մեծ դուռս այս` զիւրեանց ստութիւն խափան առնելոյ, որ կու ջանան ստով եւ զրասացութեամբ զմեզ յաղթահարել. նա' ելեալ գնացին նոքա յԱտրանայ: Մինչ սոքա գնացին, նա' հոռոմքն զՊայրամ փաշան եւ զղատիասքարն հաւատացուցեր էին այն առաջի ստերովն, որ կու խօսէին յԵրուսաղէմ, յԸստամբօլ եւ յամենայն տեղիս եւ շատ կաշառ էին տուել նոցա եւ կուրացուցեր էին զաչս նոցա, որպէս ասէ իմաստունն թէ` Կաշառ կուրացուցանէ զաչս դատաւորաց. եւ դարձեալ թէ` Ամենայն ունկն արծաթոյ լուիցէ: Այնքան կուրացեալք էին եւ զաչս իւրեանց կափուցեալք, որ նոքա մէկ պատառ թուղթ չունէին վկայական յումեքէ եւ մեզ բռամբ մի թասքիրաք եւ մեծամեծ վկայութիւնք դատաստանաւ գրեալ, նամակներք եւ յարզերք, նա' ոչ ի ձեռն առին եւ ոչ ի վերայ հայեցան Պայրամ փաշան զայմաղամն եւ ղատոց գլխաւորն, այլ թթուաբար զայրագին դիմօք սաստելով մերայնոցն եւ ի բաց մերժելով. եւ անյոյս եղեալ գնացին տրտմեալք եւ ոչ գիտէին յո՞ երթային:

Եւ ապա ոմն ջուղայեցի խափշիկ մարդ` Ղարաղաշ անուն` վաճառական լինելով Յապազայ փաշային, նա ասելով մերայնոցն թէ` զիա՞րդ կայք տխրեալք եւ վարանեալք, արդ արի'ք զկնի իմ, գնասցուք առ Յապազան եւ յանդիման կացուցից զձեզ նմա եւ պատմեցէ'ք զամենայն անցս աղէտիցն եւ տո'ւք զայս յարզեր եւ նամակներ առ նա եւ նա խաղընկեր է թագաւորին, որ հանապազ բերան առ բերան անմիջաբար կու խօսի ընդ թագաւորին, նա հայասէր է եւ ցաւակից հայոց, իբր զեղբայր եւ զուստերս եւ զդստերս գթալով կու ընդունի զհայոց ազգն եւ հանապազ կու յիշէ եւ շնորհակալութիւն կառնէ ամենայն ուրեք: Եւ ելեալ մերայինք նովին բանիւն, առեալ ընծայս նուիրանաց ի ձեռին` գնալով առ Յապազան, եւ յորժամ տեսեալ զնոսա, յոյժ ուրախութեամբ ընկալեալ, մեծարեաց եւ նստոյց եւ եհարց զիարդն ի պանդխտութեանն եւ այլ թէ` զի՞նչ կամիք յինէն խնդրել: Եւ հանաք, ասացին, եւ տուաք զամենայն Յերուսաղէմայ մասարն եւ զարզերն եւ զամենայն վկայական սիճիլի սուրաթներն, եւ յորժամ ընթերցան առաջի նորա, եւ գիտաց եւ ասաց. ես գնամ եւ ասեմ ցնոսա, եւ եթէ ոչ լուիցեն փաշան եւ զատիասքարն` նա' ես ցոյց տաց զսոսա առ թագաւորն եւ կատարեցից զխնդրուածս սրտից ձերոց: Եւ յարուցեալ գնաց առ փաշան եւ զատոց գլուխն եւ շատ խօսքեր ասաց թէ` վասն է՞ր զիրաւն կու ստէք եւ զսուտն կու իրացնէք. մի' առնէք այժպէս, եթէ ոչ` ես կու ծանուցանեմ թագաւորին. այլ կասեմ թէ` ձեր խաթրով լինի, զի հրաման ձեր ձեռն է: Նոքա ասացին թէ` այո', քո խաթրին համար կատարեմք զնոցա խնդիրն:

Մինչ յայս ջանս էր որ պիտի լինէր, նա' սատանայ մէկ չար մի այլ էարկ ի միջի, որ մէկ հայի չար ծնունդ աղջիկ` նշանած մէկ երիտասարդ հայոյ մի, նա դրացի եւ տնակից լինելով ընդ հոռոմ մի, նա հոռոմ երիտասարդն չար սիրով կու հարի ի սէր աղջկանն, գողանալով զմիտս նորա կու դարձուցանէ առ ինքեանս եւ կառնէ ի կնութիւն: Կու թողուն զիւրեանց տաւէն ու զնորայն կառնեն` թէ հաւատոյ ղայրաթ է, յՅապազան ի մեջ կու ձգեն. Պայրամ փաշան զհոռոմին դիհն չէր թողոյր, Յապազան` զմերն: Յապազան զօրով զաղջիկն ի հոռմէն քաշեց եւ ետուր հայ նշանածին, եւ յայսմանէ առաւել ոխացան հետ հայերացն եւ հետ Յապազէ. ժամանակի կու սպասէին զքէն առնուին, վասն որոյ օրէ յօր ձգելով` ժամէ ի ժամ, զթղթերն առեր Պայրամ փաշան յԱպազէն թէ` տո'ւր ես ցոյց տամ թագաւորին եւ ապա թղթերաց կորայ տեսանեմք` թէ ի՞նչ կու հրամայէ թագաւորն: Ոչ ցոյց ետուր թագաւորին եւ ոչ գործ կատար առնէին, այլ օրէ յօր ձգելով երեք բեռն ստակ շահով առին եւ խարճեցին եւ ոչ եղեւ. երկու ամիս դեգերեցան ի դրունս մեծամեծացն, Յապազային եւ Պայրամ փաշային եւ չարագլուխ մեծ դատաւորին, այնչափ յամեցուցին յապաղութիւն առնէլով, մինչեւ ելաւ եւ եկն թագաւորն յԸստամբօլ:

Եւ զմեր տաւէն յերկարելոյն պատճառն այն է, որ յԸստամբօլ բերին, որ իւրեանցն օգնական շատ էր, թէ' փաշային, թէ' հոռոմացն: Պոստանճի պաշին եւ մայր թագաւորին եւ տաֆտարտարն զթագաւորին սիրտ հաւանեցուցին հարիւր յիսուն բեռն ստակ կաշառ դրին առջի թագաւորին, ասելով ընդ թագաւորն թէ` հայոց ազգ ասածն մէկ սակաւիկ մÿեն որչափ հոռոմոց ճինկանայքն են եւ դոցա շատքն ի ղզըլպաշէն, հանապազ դոքա հետ նոցա մի են, նոցա լրտեսք են եւ եարտում կենեն յաստից ըստակ ուղարկելով: Զթագաւորն հաւատացուցեր էին, եւ ասելով վասն հոռոմոց թէ` նոքա մեծազգի են, այս աթոռ նոցա էր յառաջն ու զաղայքն այլ ի նոցանէ է` քո ղուլն ամէնն, քո խազինան ի հոռոմէն կու ելանէ: Շուն տաֆտարտարն ասելով թէ` ես կու ժողովեմ երկու տարին, հոռոմին հսապ չկայ եւ ոչ թիւ. հայուն ութն հազար խարաճ եղեւ ընդ ամէնն: Զփարաքանդան միայն ասացին եւ զբուն Հայոց երկիրն ի Վանայ ի վայր ծածկեցին: Իրօք ինչ իրաւ էին զոր ասացին. որչափ խասաքի, պոստանճի, պալթաճի կանայքն եւ աղջկունքն, պոստանճի պաշին երիցի տղայ ասացին, դէռ հայր կենդանի է, Պայրամ փաշան այլ նոյնպէս, զիւրեանց ազգայնոցն զայրաթն ջանացին: Բայց ի մէնջ ոչ ոք յարքունեաց տանէն, բայց միայն Աստուած. եւ Յապազան կու ջանայր ի սրտանց, նա' նորա ոչ ոք էր ընկեր ի ներքինեացն, այլ թշնամիք էին ամենեքեան` ներքին եւ արտաքին մարդիկ, վասն որոյ նենգով սպանին:

Եւ յորժամ զայսքան վկայութիւնս ետուն հոռոմոց, հաւանեցուցին զթագաւորն, հրամայեաց կերպաս ագուցանել երկուց պատրիարգացն` Յերուսաղէմայն եւ Կոստանդնուպօլսոյն եւ հրամայեաց հրովարտակ գրել եւ տալ` թէ դոքա առաջին են քան զհայք եւ քան զամենայն իսայիքն, եւ ղափուճովք յԵրուսաղէմ այլ ղրկեցին զայն գիրն, եւ այլ հայոց երես չտուին: Եւ լքեալ յուսահատ եղաք, մնացաք Աստուծոյ այցելութեանն լինելոյ:

Եւ յետ այսքան խռովութեանցս եւ արիւնահոտ վրդովմանցս մրրիկ լինելոյն, մեր պատրիարգ անուանեալն` Գրիգոր Կեսարացին բնաւ հոգ եւ փոյթ չունէր հայոց ազգացս կոխան լինիլն եւ ծաղր եւ նախատ ի հոռոմոց, որ իւրեանց միջին ցիր եւ ցան եւ խառն կան բնակեալ: Թէ որ տաճկաց ահն որ չլինէր ի վերայ հոռոմոցն, վաղ ուրեմն բնաջինջ կամէին առնել զայս տեղաց պանդխտացեալ եւ տարագիր հայերս. նա' բնաւ հոգ եւ փոյթ չէր, այլ թուլացուցանէր զսիրտս արիացելոցն եւ լքեցուցանէր զձեռս զօրաւորացն ընդդէմ արեան ծարաւեաց մերոց` հին թշնամեացն հոռոմոց, այլ նախանձաբեկ լինելով կայր լռութեամբ վասն բազում պատճառի, զոր ոչ կարեմ յերկարել:

Եւ եղեւ օր մի յանկարծ եկին գուժկանք եւ ասացին Գրիգորի Կեսարացոյն թէ` հոռոմին երկու պատրիարգին այլ կերպասի կապայ ագոյց թագաւորն եւ մեծափառ պատուով մեծարանս արար եւ հատտիշարիֆ տալով թէ` դուք իրաւ էք եւ հայքն` սուտ, դուք առաջին էք եւ այժմ նոր առաջինք եղէք եւ զթշնամիսն ձեր կոխան առնիջիք: Եւ յորժամ զայս լսելով մեր պատրիարգ անուանեալն Գրիգոր Կեսարացին, չեմ գիտել` թէ առ ահի նոցա զարհուրելո՞վ, թէ գուցէ չար ինչ ոչ առնիցեն իւր եւ կամ` թէ նոցա պատրիարգքն պատուեցան ի թագաւորէն եւ մեք անարգ եղաք, ի խռովութիւն շարժելով, մարդ ուղարկելով յամենայն եկեղեցոյ աւագերէցն եւ եկեղեցպաններքն, ժողովելով զամենայն քահանայքն հանդերձ արամբք եւ կանամբք, գնալով յարքայարանն ի բողոքել առ կայսրն` ի Պայրամ փաշայէն եւ ղատիասքարէն թէ` մեր դատաստանաւ քննած իրն յէ՞ր ծռեցիք եւ զյարդերն պահեցիք եւ թագաւորին չթողիք որ ցոյց էաք տուեր, որ մեք իրաւ լինելով դատաստանաւ եւ վկայական թասքիրայովք` զմեզ սուտ առնէք եւ զնոսա, որ մէկ մատ գիր չունին իւրեանց վկայական, զնոսա իրաւացուցանէք. արդ տո'ւր ի մեզ զմեր յարզերն եւ զմասարնին: Եւ զայն ոչ գիտելով` թէ զթագաւորն նախ հաւանեցուցեր են սուտակայ բանիւք եւ հարիւր յիսուն բեռն դրամով կաշառ տալով կուրացուցեր են զաչս մտաց նորա, որ աստ տեսողքն ի հոռոմոց Ըստամբօլ պատրիագի վաքիլն պատմեր էր մեր մահտեսի Ռայիս Ներսէսին: Եւ յորժամ արք եւ կանայք մեծաւ խառնախաղինջ ամբոխիւք դիմեցին ի դիւանին, նա' խեղճ Տէր Մինաս աւագերէցն Սուրբ Սարգիս եկեղեցոյն, որ ինն ամիս ի Թրակայն, այսինքն յամենայն Ուռումէլին կու շրջէր ի պատրիարգէն նուիրակ առաքելովն, որ լուսաւորեց զխաւարեալքն մեղօք ըստ չափու բարեյօժար կարողութեանն իւր, որ սրբասէր եւ հեզահոգի եւ խրատիչ անզգամաց եւ սրբակաց եւ պարկեշտ ի կերակուրս եւ յըմբելիս ամենայն բարեձեւութեամբ զարդարեալ, վասն որոյ ակներեւ պսակացն արժանացաւ: Նա ի մեր մօտէն որ գնաց` երեք աւուրբ անդ էր գնացեր, որ դեռ ոտից ցաւ չէր անցել եւ ոչ զբարեկամ կամ զսիրելի տեսեր, զնա գլուխ ժողովոյն կացուցեր եւ զՍաֆար անուն մարդ, որ իւրն վերակացու էր Գրիգոր վարդապետին, զնա այլ ընկեր Տէր Մինասին հետ ի տիւան ղրկելով: Եւ Մարկոս Մահտեսին եւ Տէր Գասպար երէցին ոչ ազգ առնելով նոցա վասն նախանձու եւ նենգութեան աղագաւ, զի առանց նոցա լիցի կատարումն բանից խնդրոյն. այլ նոքա յորժամ կու յիմանան զամբոխումն ժողովրդոց, գիտելով զկամս փաշային եւ զթագաւորին, որ զբազմամբոխ գումարումն խառնխաղնջոց, զբողոքումն աղաղակաց չի ուզեր, այլ կու սրտմտի բարկութեամբ, եւ զայս գիտելով նոցա, որ ի յԱտրանայ երեք ամիս յաւել դեգերելով ի դրունս նոցա վասն խնդրոյս այսորիկ եւ ընդ նոսա գալով մինչեւ յԸստամբօլ, այսպէս դիտելով զբարս փաշային եւ արքային, թաքուցանելով զինքեանս ի յանքոյթ տեղոջ: Եւ Մինաս եւ Ալաճաճի Սաֆարն առեալ զգումարեալ ամբոխն բազում քահանայիւք եւ խառնախաղինջ ժողովրդովք` արամբք եւ կանամբք հանդերձ գնալով յարքունի դիւանին ի յօգոստոսի ամսոյ … յետ արձակման աղօթից ժամին ընթանալով ի մէջ ատենին` ի սրահ թագաւորին եւ զաղաղակ բարձեալ բողոքելով առ կայսրն եւ ոգորելով եւ կաղելով ընդ Պայրամ փաշային թէ` զմեր հուճաթնին յէ՞ր թաքուցեր եւ թագաւորին ցոյց չտուիր եւ ոչ թողիր որ մեք ցոյց էաք տուեր. կամ սպանէ'ք զմեզ զամենեսեան, կամ տո'ւր առ մեզ յարզարն եւ հուճաթնին: Եւ նոքա մտեալ էին ի սեղանատեղին եւ ջամբէին խորտկաց կերակրոց, նա' մինչ կերակուր ի բերանս իւրեանց էին, յանկարծակի ել ձայն ուժգին աղաղակաց եւ վայից, որ գանկատեր են փաշային թէ` պատառ կերակրոյն ի ձեռաներացս վայր անկան, եւ Պայրամ փաշան այլ չաւուշ ուղարկելով ի դուրս առ ամբոխն թէ` ըռայեա'ք, զձեր հուճաթներն ի յԱտրանայ եկողն ի մօտ է, ես չունիմ, համբերեցէ'ք, սապռ արէ'ք, թողէ'ք գնացէ'ք այժմ, յետնուց ժամին յիմ յապարանսն եկէ'ք երկու կամ երեք խելացի մարդիկ, որ զձեզ խնդիրք քան զհոռոմոց լաւագոյն առնեմ: Նա' չեն հաւատար ասացելոց նորա` թէ գուցէ դարան գործիցէ, եւ ապա որոն կառնեն Մարկոսին եւ Գասպար իրիցին, նա' ոչ են անդ ի միջի. եւ ամբոխն աղաղակ բարձեալ թէ` հարկ է գալուստ նոցա աստէն ընդ մեզ, զի վասն նոցա է այս գործ հարկիս, թէ ուր եւ իցեն` լազո'ւմ անպատճա'ռ պիտի որ գտանէք զնոսա, որ առնունք զհուճաթներն ի նոցանէ եւ ցոյց տանք թագաւորին, որ նա ինքնին գիտասցէ զմեր որպիսութիւնն: Եւ վաղվաղակի վազս առնելով, շտապ գնալով դէպ առ Մարկոսն եւ Գասպար երէցն` գտանել եւ կոչել. եւ յորժամ գնացին կոչողքն, զՄարկոսն ոչ գտին, այլ զԳասպար երէցն գտեալ` առեալ բերին: Եւ ոնց ետես փաշան, որ կու ճանաչէր զնա յԱտրանու ի վեր, բարկութեամբ եւ զայրագին սրտիւ ասէ ցնա. զի՞ այքան ամբոխ մարդկան ի վերայ մեր եւ թագաւորին էք յարուցեր, որ ոչ զիւրեանց ասացն գիտեն եւ ոչ զայլոցն կու հասկանան: Եւ ասաց Գասպարն ցնա. ա'յ տօվլաթլու, մեք այդոցմէ խապար չունիմք: Ասէ դարձեալ փաշան. ա'յ այսպէս եւ այնպէս, դո'ւք յարուցեր էք զայսչափ հալխ ի վերայ ոտից եւ յետ էլ կացեր: Զայս ասաց եւ ել յաթոռոյն մրմռալով եւ զայրագին սրտիւք եւ հրամեաց թէ` զդոցա մէկ քանին ի լաւացն ըմբռնեցէ'ք, դրէ'ք ի զափուճոց օտայն` ի մահապարտաց տեղիսն, մինչ ես ի թագաւորն մտանեմ: Եւ ընդ ասելն ըմբռնեցին ինն ոգի եւ տարան յասացեալ տեղին եւ եդին ի կոճեղս` զՏէր Մինասն, զՏէր Գասպարն, զՍաֆարն եւ զայլ վեց մարդիկն: Եւ յորժամ այսպէս եղեւ, նա' ամբոխքն երկուցեալ` ամենեքեան թողին եւ փախան:

Եւ յետ այսպէս եղելոյ, յետ երեք չորս ժամին եկին դահիճքն ի դուռն եւ ասացին թէ` ի դոցանէ երկու զրուցան մարդիկ դուրս հանէ'ք, փաշան կուզէ. եւ կարծեցաք, ասացին, թէ ի բան հարցանել կու տանին: Նա' Տէր Մինասն եւ զՍաֆարն կալան զի տարցեն, նա' Տէր Գասպարն յառաջ եկն թէ` ե'ս գիտեմ զամենայն որպէս եղեալն, ե'ս կու գնամ տալ պատասխանի. եւ հանին զնա այլ ընդ նոսա արտաքս: Եւ մի ոմն ի դահճացն` գութ էարկ տէր Աստուած ի սիրտ նորա, դարձոյց յետս դէպ ի տուն բանտին` ասելով. գնա', վայր նի'ստ, վասն զի խնայեցի ի քեզ, զի մանկագոյն մարդ ես դու: Եւ դարձայ անդրէն առ այլ կալանաւորսն եւ նստայ: Եւ յայնժամ առեալ տարան զերանելիքն` զՏէր Մինասն եւ զՍաֆարն ի տեղի կատարմանն, եւ Տէր Մինասն կնքեալ զերեսս իւր նշանաւ խաչիւն ասելով թէ` ահաւասի'կ մեռանիմ յաղագս սուրբ հաւատոյն իմոյ վասն անուանն Քրիստոսի. եւ հատին զգլուխ նորա: Նա' մեծ հիացումն եղեւ, որ ոչ շրջեցաւ եւ կամ թաւալեցաւ ի մէջ արեան, որպէս զամենայն ոք, այլ նստեալ կայր ի վերայ ծնկացն ի գուճս անշարժ, եւ որք տեսեալ` զարմացան մեծաւ զարմանալեօք: Եւ ապա սկսեալ զՍաֆարին գլուխն հատանել, նա ոչ ետ թոյլ հատանելոյ, այլ այսր եւ անդր անկանելով եւ կռուելով ընդ դահիճսն, կագէր ասելով թէ` տարէ'ք զիս յանդիման թագաւորին ձերոյ եւ բան ինչ ունիմ ասել առ նա, ասացից եւ ապա նորին հրամանաւն զինչ առնել կամիցիք` արասջիք: Այլ ոչ գիտելով նորա` թէ թագաւորն յայնժամ ի միջի իւրեանց կայր եւ կու լսէր զամենայն ասացեալսն ունկամբ իւրով: Եւ չար թուեցաւ յաչս նորա մեծ ամբոխումն եւ անշնորհք աղաղակումն, եւ փաշային քաղցրութեան խօսիցն եւ խոստմանցն զխնդիրս նոցա կատարումն չանսալոյն խռովեր էր եւ կամէր իսպառ կոտորել զամենեսեան որ անդն կային: Եւ այլ ոչ ետուն խօսել եւ հատին զգլուխ նորին եւ թողին անթաղ մնալ ի մէջ պողոտային:

Եւ յայնժամ մինչչեւ էին եղեալ սոցին կատարման հրամանն եւ գումարտակքն կային աղաղակելով ի տիւանին եւ թագաւորն այլակերպ եղեալ եւ պոստանճի պաշիեղեալն նմանապէս ընդ իւր, եւ իջեալ առ նոսա ի մէջ ամբոխի հայերացն իբր մին իսպահի օտարական գոլով, եհարց ընդ մի պատանի եւ ասէ ցնա. զի՞նչ այս գանկատ եւ աղաղակ, վասն ո՞յր է եւ յումեքէ՞ էք վտանգեալ եւ նեղեալ: Եւ նա պատասխանեալ ասաց թէ` զմեր եւ զհոռոմոց դաւաճանութիւնն եւ զվիճումն վասն Զատկին եւ ՅԵրուսաղէմայ հուճաթներացն թագուցումն: Եւ ասէ թագաւորն. ո՞վ ոք են, որ այդպէս արարին: Ասէ պատանին. Պայրամ փաշան եւ պոստանճի պաշին, կերան շատ կաշառն հոռոմոց եւ զմեր հուճաթքն պահեցին: Ասաց թագաւորն. դուք այլ տուէ'ք կաշառս շատ դրամաց: Ասէ պատանին. մեք խիստ կարի աղքատք եմք, ուստի՞ց տամք. եւ ապա եհան զխարաճից թասքիրաքն եւ ցոյց ետուր նմա: Եւ դարձեալ ասէ թագաւորն. ձեզ համար կասեն` թէ դուք ղզըլպաշին թապիհ էք եւ լրտեսք եւ իմտատ կառնէք նոցա, աստից դրամ կու հաւաքէք եւ ի վեր ի ձեր մեծաւորն կուղարկէք, որ նա Շահին կուտայ եղեր: Ասէ ցնա պատանին. ես հոս եմ ծնեալ եւ սնեալ, ես զղզըլպաշն ոչ տեսեալ եմ եւ ոչ գիտեմք զնա. մեր թագաւորն Սուլթան Մուրատն է, մեք ա'յլ թագաւոր չունիմք բայց ի սմանէ: Դարձեալ ասէ թագաւորն. քո հօրէն չլուա՞ր երբէք: Նա պատասխանի ետ եւ ասէ. հայրս ասէր թէ` ղզլըլպաշն ի յաստից մինչեւ անդ հինգ ամսոյ ճանապարհ է, ասէր: Եւ զայս բանս հոռոմքն պոստանճի պաշուն այսպէս էին ասեր եւ թագաւորին այլ արզուհալ տուեալ թէ` հայքն լրտեսք եւ եարտումճի են Շահին: Եւ պատանին հանեալ ի մախաղէ իւրմէ երկու ցեղ խարաճի թասքիրայք եւ ցոյց ետուր նմա ասելով թէ` տե'ս եւ ընթերցի'ր զայս, երբ մեք ղզըլպաշին թահիհ ենք, զայսքան խարաճներս վասն է՞ր կուտանք, մին թասքիրայն չորս հարիւր` ի հոս եւ միւս թասքիրայն եօթն ղուրուշ` ի վերի սիլայն յամենայն ամի կուտանք հանապազ: Ասէ ցնա թագաւորն այլակերպեալ. երբ այդպէս զուլում կառնեն ընդ ձեզ, վասն է՞ր թագաւորին չէք յիմացներ: Ասէ ցնա պատանին. կու թողո՞ւն որ մեք փատիշահին մօտենանք: Ասաց թագաւորն. ո՞վ են չթողողքն: Ասէ երիտասարդ պատանին թէ` պսոտանճի պաշին եւ Պայրամ փաշան: Եւ ընդ ասել պատանոյն, մի ոմն այլակերպ ի թիկանց թագաւորին յետոյ կալով, ի ներքոյ վերարկու ձորձոյն սպառազինեալ զինօք, վերամբարձեալ զձորձ իւր եւ եցոյց մատամբ նշանակելով եւ մատամբն սպառնալով երիտասարդին` գաղտ ի թագաւորէն: Եւ տեսեալ երիտասարդին զսպառնալիսն եւ ապա ծանեաւ որ թագաւորն էր որ խօսէրն եւ միւսն` պոստանճի պաշին, եւ սոսկացաւ զարհուրեալ, եթող փախեաւ: Եւ ձայնեցին զնա թէ` ե'կ, ա'յլ խապար ունիմ հարցանել քեզ. նա ոչ դարձաւ. զի այս մանկագոյն երիտասարդ Տիպրիկի գեղորէիցն լինելով, թէ չէր թագաւորին այս ցեղ պատասխան արեր, նա' շատ չարութիւն տի լինէր հայոցս, որ ծուռ էին հասկացուցեր թագաւորին, որպէս Համան` հրէից ազգին, եւ կամէր բնաջինջ առնել, զի մի յիշեսցին, զոր Եսթերին միջնորդութեամբն ազատեցան:

Եւ յետ այսպէս եղելոյ, տակաւին դեռ անկեալ կային մարմինք նահատակացն սրբոց ի մէջ պողոտայիցն եւ ոչ ոք իշխէր մերձենալ առ նոսա վասն ահի սպանողացն: Եւ եղեւ երեկոյ ի մտանել արեգականն, գնաց ոմն հիւսանապետ` Խտըր խալիֆայ անուն, որ սիրելի էր փաշային, եւ խնդրեաց զմարմինք սրբոցն եւ ոչ ետ հրաման: Ասաց Խալիֆայ Խտըրն թէ` կու ապականի եւ կու հոտի: Ասաց փաշան. վասն այնորիկ թո'ղ կենայ որ հոտի: Եւ յուսահատեալ Խտըրին եթող եւ գնաց, սակայն մնաց այցելութեանն Աստուծոյ:

Եւ ի մեջ գիշերի, որ ի վաղ աւուրց հետէ բնաւ յերկինս ամբոյ նշան չէր երեւել, նա' ի քթթել ական գումարումն եղեւ ամբոց ի վերայ Ըստամբօլու միայն, մանաւանդ ի վերայ սարաւոյթի պալատի թագաւորին եւ ի վերայ դիականց սրբոցն. եւ եղեւ որոտ եւ փայլատակունք եւ ճայթմունք ահագինք` յերկնից, որ սարայն երերաց որպէս զնաւս ալէկոծեալ` ի յուժգին հողմոց, որ ձայնքն եւ ճայթմունքն եւ բորբոքումն ամբոցն գայր որոտման ձայնն անտից մինչեւ ի հոստեղ եւ երեւէր եւ զարհուրեալ սասանէին լսողքն, մանաւանդ ամենայն տունք փաշային եւ թագաւորին երկիւղալից կիսամահ լինէին մինչեւ ցժամ առաւօտին: Եւ ընդ փայլատակմանցն եւ ահագին որոտմանցն ծագեաց սիւն լուսոյ սեռն սաստիկ ակներեւ ամենեցուն տան թագաւորին եւ պահապանացն, երկիւղալից լինէին, եւ ընդ լուսոյն ձայնք հրեշտակաց լսելի լինէր յականջս նոցա:

Եւ ընդ առաւօտն ընթացեալ պահապանացն ի տուն թագաւորին եւ փաշային, ազդ առնելով նոցա զահագին ակներեւ զգալի տեսիլն, եւ յահի լեալ նոցա, հրաման արար փաշան երկուց ոմանց ի սպասաւորաց իւրոց զօրականաց` գնալով առ պատրիարգն հայոց եւ եւ ի ժողովս նոցա ազդ արասջի'ք, զի գայցեն վաղվաղակի մինչչեւ է լուսացեր, բարձցեն զդիակունս իւրեանց եւ տարցեն մեծաւ փառաւորութեամբ. որպէս օրէնն է իւրեանց` այնպէս արասցեն, եւ ոչ ոք մի' իշխեսցէ գնալ ընդդէմ նոցա եւ կամ խնդրել ինչ ի նոցանէ, այլ ձրի տարցեն մեծաւ փառաւորութեամբ ուր եւ կամեսցին: Եւ յայնմ ժամու եկին երկու զօրականն ի Սուրբ Նիկողոս եկեղեցին եւ ասացին զամենայն հրամայեալսն ի թագաւորէն եւ ի փաշայէն: Եւ վաղվաղակի առաքեց վարդապետն զամենայն ուխտ եկեղեցոյն ի վերայ սուրբ մարմնոցն առ ի բերել. եւ յառաւօտին ժամին էր, որ քահանայքն եւ ամենայն ժողովուրդքն հաւաքեալ էին, եւ յորժամ լուան, փառս ետուն Աստուծոյ եւ գրոհ տուեալ ամենեքեան որ անդն կային, ընթացան խնկօք եւ մոմեղինօք ի վերայ նահատակացն, եւ պահապանքն պատմեցին զամենայն հրաշս գիշերայն տեսլեանն եւ զսիւն լուսոյ սեռն ծագմանն ի վերայ մարմնոցն: Եւ յայնժամու բարձեալ եւ եդին ի վերայ դագաղացն եւ առեալ տարան մեծապէս ցնծութեամբ եւ ուրախութեամբ սաղմոսիւք ի Սուրբ Նիկողայոս եկեղեցին եւ եդին առաջի սրբոյ սեղանոյն եւ մատուցին զխորհուրդ պատարագին եւ կատարեցին զամենայն կարգ թաղմանն. եւ ի վճարման կարգացն եւ պատարագացն` բարձեալ տարան ի հանգիստ սաղմոսիւք եւ օրհնութեամբք եւ երգովք հոգեւորօք` մինչեւ ի հանգիստն, եդին ի տապանի փառաւորապէս: Եւ երկու մարդ եդին պահպանս ի մեր հայերացն անդ, զի մի հոռոմոց ազգն դաւ ինչ գործեսցեն ընդ սուրբ մարմնոցն:

Եւ ի գիշերին յայնմիկ դարձեալ եղեւ ահագին որոտն եւ փայլատակմունք եւ տեղատարափ անձրեւաց եւ փախեան պահապանքն եւ գնացեալ մտին, որ երկու տուքան կան նման խրճթի, որ մոմ եւ խունկ կու վաճառեն մեռելատեարցն: Եւ յետ փախստեան նոցա, անդ եղեն արհաւիրք եւ սիւն լուսոյ եւ ձայնք փառափանութեան հրեշտակաց, որ անդ ի գլուխ գերեզմաներացն հովիւք կային բացօթեայք, որ պահէին զպահպանութիւն հօտից իւրեանց, որպէս ի ծննդեանն Քրիստոսի. եւ զարմացեալ հովուացն եւ զարհուրեալք յոյժ ընդ ահագին տեսիլն եւ եկեալ առ դրան խրճթաց հայերացն, ձայն տուեալ ասացին թէ` արի'ք արտաքս եւ տեսէ'ք, թէ այս ի՞նչ հրաշք է որ եղեն ի գիշերիս: Եւ յարուցեալ եկին արտաքս եւ տեսին նշանս մեծամեծս եւ սիւն լուսեղէն յերկնից ի վերայ սրբոցն, այնպէս սեռն սաստիկ որպէս զարեգակն, որ ճառագայթ նշուլիցն ի վերայ Եօթնղուլլայիցն եւ ամենայն թաղիցն ծագէր: Որպէս պատմեաց ոմն ծեր անտից եկեալ թէ` ի մեր տնեցիքն ասացին թէ` Ըստամբօլ հրայրեցութիւն կայ, եւ ելեալ ի վերնատունն մեր եւ տեսաք որ ի Պալըխլուի գերեզմանատանց կողմանցն է եւ ոչ էր հրձգութիւն: Եւ ընդ լուսանալն համբաւն տարածեցաւ ընդ ամենայն քաղաքն, եւ երեք գիշեր մի զմիոյ զկնի այնպէս եղեն եւ բազումք վկայեցին թէ` ի վերայ արեանց հեղման տեղացն է կրկին իջեալ սիւն լուսոյն: Եւ այնպէս Աստուած զփառաւորիչս իւր փառաւորեաց յերկրի, որոց յիշատակն օրհնութեամբ եղիցի եւ սուրբ արեան հեղմանց նոցա Քրիստոս Աստուած համօրէն հաւատացելոցն եւ մեզ ողորմեսցի. ամէն: