Ժամանակագրութիւն

Ի թվին ՊՂԷ (1448) նոյեմբիրի ա. յունաց թագաւորն Ըստամբօլայ` Կալաւոնն փոխեցաւ առ Քրիստոս: Թվին ՊՂԸ (1449) մարտի ջբ. թագաւորեաց իւր եղբայր Կոստանդին, որ Տրաղատին կոչիւր: Թվին ՊՂԹ (1450) մարտ դ. Կալաւին մայրն փոխեցաւ առ Քրիստոս: Թվին Ջ (1451) փետրուարի գ. Օթմանին ոդին Սուլթան Մուրատ պէկն մեռաւ յԱտրանու եւ իւր որդին Սուլթան Մուհամմատն նստաւ փոխանակ հօրն իւրոյ: Թվին ՋԱ (1452) մարտ իզ. երեկ Սուլթան Մուհամմատն յԱտրանու, ի վերի պողոզն բերդ շինեց ի սոյն ամի: Յուլիսի ժզ. Վարդաւառի տօնին տաճիկն զՏառափիա եւ զԱռքըլան էառ եւ փլոյց: Յուլիսի ժե. օրն եշի. տաճիկն թօփ եդիր Ըստամբօլայ թագաւորի ղատրղանուն դիմաց: Թվին ՋԲ (1453) յունուարի զ. օրն բշի. էառ այս Մուհամմատս զԱռաքելոց եկեղեցին, զմեծ Հրեշտակապետ եկեղեցին եւ դարձոյց: Եւ զԿոստանդիանոսի մեծին, որ ի ծիրանի սեանն ի վերայ էր շինեալ զիւր պատկերն եւ ի ձի հեծեալ եւ խաչ ի ձեռին, նա ի վայր իջուց այս Սուլթան Մուհամմատս: Թվին ՋԴ (1455) յունուարի ժե. զԸստամբօլայ մեծ եկեղեցին սրբոյն Սոփիայ, ի սեանն վերայ կայր Ուստիանոսի կայսեր պատկերն պղնձէ ձիաւոր, զնա այլ ի վայր իջոյց Սուլթան Մուհամմատս` յաւուր ուրբաթու: Թվին ՋԶ (1457) նոյեմբերի ա. տաճկին նաւերն ու զատրղանին գնացին ի վերի պողոզն զճինիվիզի հարամուն երեք նաւն առին գշի. օր: Թվին ՋԹ (1460) պարոն Մուհամմատս զԱմասարիա էառ: Դարձեալ ի սոյն ամի յուլիսի ժը. առաջի ժամի աւուրն արեգակն խաւարեցաւ կէս ժամ, որ օրն ուրբաթ էր: Թվին ՋԳ (1454) յունուար լա. այս Մուհամմատս եօթն հարիւր քրիստոնեայ կոտորել ետուր ի միջացն: Թվին ՋԺ (1461) այս Սուլթան Մուհամմատս բազում զօրօք ծովով եւ ցամաքով գնաց զՍինապ էառ` յուլիս ամսոյն: Թվին ՋԺԱ (1462) դեկտեմբերի ժգ. էառ զՄիթէլն իւր երկրովն: Դարձեալ ժգ. յունուարի առաջի գիշերն շարժ ելաւ եւ ի ցերեկին վաթսուն եւ երեք մարդոյ գլուխ կտրեցին ի ջհուտ գոռերն: Թվին ՋԺԶ (1467) Հասան պէկն զՃիհանշան որդոցմովն եսպանեց, եւ զերկիրն էառ: Թվին ՋԺԷ (1468) Ուզուն Հասանն զՃաղաթայն որդոցմովն սպան եւ զերկիրն էառ: Թվին ՋԺԷ (1468) Ուզուն Հասանն զՃաղաթայն որդոցմով սպան եւ զերկիրն ղառ: Թվին ՋԺԷ (1468) այս Սուլթան Մուհամմատս գնաց բազում զօրօք ի Ղարամանն եւ զերկիրն էառ եւ զմարդն սուրկուն եբեր ի Ըստամբօլ: Թվին ՋԺԸ (1469) յունուարի իը. ի գիշերի երեք ժամին լուսինն խաւարեցաւ մինչեւ ի վեց ժամն: Թվին ՋԺԸ (1469) զհարամոց զայեխնին բռնեցին թուրքերն ի վերայ ծովին եւ բերին յԸստամբօլս ի պարոնն ի մօտ, մարտ ի. օր գշի. եւ զմարդիկ զամէն կոտորել ետուր ի ջհուտ գոռերն` երկու հարիւր քսան եւ հինգ ոգի: Յայս թվիս յուլիսի ամսոյն Վէնէտիկն զԷնօղ էառ եւ զմարդն գերի տարաւ: Ի սոյն ամի սեպտեմբերի տ. խիստ սաստիկ կարկուտ երեկ եւ զամենայն այգեստանն կորոյս, եւ յայգեստանոյն խանդակնին ինն թիզ կարկուտ չափեցին: Թվին ՋԺԸ (1469) նոյեմբեր իթ. ուժով ֆրթօնա եղեւ յԸստամբօլս, որ զինչ զտարղանի կայր եւ մաւսնայք` զումէնքն ի ցամաք եհան ի ծովէն: Թվին ՋԻԲ (1473) Սուլթան Մուհամմատս գնաց թովով եւ ցամաքով բազում զօրօք եւ զԿիպրոս ղառ` յուլիսի ժդ: Թվին ՋԻԲ (1473) Սուլթան Մուհամմատս գնաց բազում զօրօք յարեւելք ի յՈւզուն Հասանին վերայ եւ կոտորեց զնորա հեծելազօրքն եւ զորդին սպան, որ էր անունն Զայրան պէկ: Թվին ՋԴ (1455) Ահմատ փաշան, որ մականուն Կետուկ էր, գնաց եօթն հարիւր կատրկայով ի վերայ Սեւ Ծովին, զԿաֆայն էառ երկրովն, Սուղայսովն, Պալըխլուովն յունիսի զ: Աշունն զՄանկուբն այլ տվին եւ զպարոնեայքն կոտորեցին: Թվին ՋԻԵ (1476) այս Սուլթան Մուհամմատս գնաց բազում զօրօք, ծովով եւ ցամաքով ի Ստէֆան ի Վոյվստային վերայ, մտաւ յերկիրն, բազում կոտորումն եղեւ յերկու կողմանցէն եւ շատ գերի էառ եւ դարձաւ: Այս ձմեռս ի վերայ Ունկռուզին գնաց եւ զերեք փայտաշէն բերդունայքն էառ: Թվին ՋԻԷ (1478) Սուլթան Մուհամմատս բազում զօրօք գնաց ի վերայ Իսկանդարիու, զոր յոյնքն Ուսկուտարի կոչեն, եւ ոչ կարաց առնուլ, զոր յետոյ Վանատիկն ետուր եւ պարիշեցան: Թվին ՋԻԸ (1479) յուլիսի իը. ի կէս աւրէն ի վեր գոռալով ուժգին շարժ եղեւ, որ բազում ծերք տեսել չէին: Այսմ ամի զՂուպայն էառ թագաւորս: Թվին ՋԻԹ (1480) Մասիհ փաշան գնաց բազում զօրօք ի մեծ Ըռատօզու վերան, թօփով զբերդն քակեց, շատ կռիւ եղաւ եւ շատ մարդիք անկան, բայց ոչ կարաց զքաղաքն առնել, զի տունք նոցա որպէս ամուր աշտարակք են եւ անառիկք: Դարձեալ յայս ամի Ահմատ փաշան, որ Կաբիտան Եաղուպ ասեն, գնաց բազում զօրօք ի Պուլիայ, առին զքաղաքն ու զլիմանն եւ ամրացոյց իւր իւր հեծելովքն: Թվին ՋԼ (1481) մայիսի գ. օրն եշի. Սուլթան Մուհամմատս մեռաւ ի ճանապարհին եւ բերին յԸստամբօլս: Այս ամսոյս մայիսի ժթ. իւր մեծ որդին Սուլթան Պայազիտն երեկ եւ նստաւ յաթոռն: Թվին ՋԼԳ (1484) այս Սուլթան Պայազիտս բազում զօրօք` ծովով եւ ցամաքով գնաց ի Կիլու վերայ եւ էառ զԿիլի եւ յետոյ գնաց զԱղքրման այլ էառ եւ զհոն եղած հայերն սուրկուն արար, եւ զհոռոմքն այլ եւ զինչ ազգ որ անդ կային` զամէնքն կնոջմովք եւ տղոցմովք` զամէնքն հանեց եւ եբեր յԸստամբօլս: Թվին ՋԼԴ (1485) յուլիս իզ. կէս օրէն յետոյ ուժով կարկուտ երեկ եւ շատ վնաս արար այգոց եւ պարտիզաց: Յայսմ ամսոյս իե. կրկին կարկուտ երեկ մանր եւ ուժով: Թվին հայոց ՋՁԸ (1539) եւ էր վերադիր տարոյն Թ. էր եւ եօթներեակն Գ. գիր տարուն Շ. որ այլազգիք ծռազատիկ արարին ապրիլ զ. եւ հայք` ժգ. ի թագաւորութեան Սուլթան Սուլէմանին: Եւ յորժամ ել մին զատիկն եւ ի մուտն ապագայի միւս զատկին, սկսան ամենայն ազգերն մարտնչիլ ընդ հայոց, զատ ի Յակոբիկ ասորոյն, եւ ուր որ հայք եւ հոռոմք եւ վրացիք եւ խպթիք եւ այլ ամենայն ազգերացն, որ խառնակեացք էին բնակեալք ամենայն ուրեք, մարտնչէին ընդ միմեանս վասն զատկին, մինչեւ ծանուցին թագաւրին, որ խափուճիք զրկեց յԵրուսաղէմ եւ հրաման արար` որ ազգ որ ծռին նշանաւ լուսոյն, նա ութսուն հազար կարմիր դահեկան մուչալկայ տայցեն` թէ' հայքն են եւ թէ' ամենայն հոռոմադաւանքն են: Եւ ամենայն աշխարհէ, ուր կային հայք եւ հոռոմք եւ այլ ազգ հոռոմադաւանացն ի միասին բնակեալք, յամենայն երկրէ եւ զաւառաց, մին հայ եւ մին հոռոմ եւ մին վրացի, ուղարկեցին յԵրուսաղէմ, որ խապար տանին նշանագրով դատաւորին: Եւ յորժամ Լուսաւորչին սուրբ աղօթիւքն ի մեր զատկին վառեցաւ լոյսն հրաշալի ակներեւ տեսութեամբ ի Սուրբ Գերեզմանէն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ եւ հայոց եղջիւրն բարձրացաւ եւ յոյնք յամօթ եղեն ամենայն համախորհօքն իւրեանց, որպէս ի միւս անցեալ ամին եղեն, եւ եղին հարկն մուչալկային ի վերայ գլխոց եւ ձաղանօք եւ գանիւք առին յամենեցունց մեծաւ իստիպով:

Մինչեւ ցայս վայր գտաք այսպէս գրեալ յոմանց յայլ եւ այլ գրենաց եւ ժողովեցաք ի մի վայր հաւաքելով բազում աշխատանօք եւ մեծաւ ջանիւ: Եւ աստանօր ապաւինելով ի Հոգին Սուրբ Աստուած ճշմարիտ, զի սատար եւ օժանդակ լիցի մեզ ի ձեռնարկութիւն վիպասանական շարագրութեան մերում, զոր ի յաւուրս մեր գործեցաւ: