Ժամանակագրութիւն

Եւ աստանոր նստան կաթողիկոս ի Սիս բազում ժամանակս. որչափ տեւեաց թագաւորութիւն Սըսոյ, նա' յարեւելից մինչ մուտս տիրէին ամենայն կողմանց կաթողիկոսքն Կիլիկոյ եւ անդ էր քօղն եւ գաւազանն եւ աջն Սուրբ Լուսաւորչին, ըստ այնմ թէ` Ուր արքայն բազմի, արքունիք կոչի: Եւ յետ խափանելոյ թագաւորութեանն, կացին մնացին մինչ ի ժամանակս Թումա վարդապետին Մեծոբոյ: Եւ եղեն կաթողիկոսք Սըսոյ թոյլք եւ անարիք եւ նուիրակք նոցա, որ շրջէին ընդ ամենայն տեղիս ուր հայք կային, եւ էին արբշիռ եւ անառակ գործովք, լի ամենայն ցոփութեամբ եւ մանաւանդ իբրեւ զգայլ յափշտակողք` հարեալ կուրութեամբ դաժան ախտիւն ագահութեան, զՍիմոնին եւ զՅուդային ստացեալ զախտակցութիւն: Եւ առաջին պատճառ որ վերացաւ ամենայն կարգ եւ կրօնք առաքելադիր կանոնական սահմանացն, որ Կոստանդին կաթողիկոսն վաղճանեցաւ եւ ի տեղին եդին թոյլ եւ թերի եպիսկոպոս մի` կաթողիկոս, որ մին աթոռոյ եպիսկոպոսարանին վերայ հինգ եպիսկոպոս արար հակառակ միմեանց եւ ի նոյն օրին երէց մի անառակ արբեցող հանին ի սեղանն պատարագ մատուցանել եւ ինքեանք նստան յուտել եւ յըմբել: Եւ յետ սորա այլ վեց կաթողիկոսք, որ լաւք էին սուրբք եւ ընդիրք` դեղակուրութեամբ սպանին, մինչ ի Թումա վարդապետն: Եւ կոյր եւ թերի կաթողիկոսունք եւ անաստուած նուիրակք նոցա լցին զաշխարհն Հայոց զուր անիծիւք եւ կապանօք, որ ամենայն ազգ նախատէին զազգս հայոց, որպէս Յակովբիկ ասորոց կաթողիկոսքն ի մէնջ առնուին զձեռնադրութիւնն, գարշեալ եղեն ի մէնջ, գնացեալ յԵգիպտոս ի խփթոց առին զձեռնադրութիւն կաթողիկոսութեանն: Եւ զձեռնադրութիւնն, որ արծաթով տային առնել, զոր Տէրն հրամայեաց ձրի տալ արժանաւորացն, նոքա վաճառէին զշնորհն աստուածային` ընչաւորացն, եւ զարժանաւոր աղքատսն խոտէին, որպէս այժմ ի ձեռնադրութիւն քահանայից եւ ամենայն աստիճանաւորաց եկեղեցականաց, եւ եպիսկոպոսէ մի առին հազար երեսուն ֆլորի եւ ապա եպիսկոպոս արարին: Եւ փոխանակ սուրբ մեռոնի` ձիթապտղի ձէթով ապականութիւն արարին եւ զՀոգոյն Սրբոյ շնորհն բարձին յազգէս հայոց: Որպէս այժմ ի մերում ժամանակիս այլ գործեցին զայս չարիքս Մելքիսեդեկի կատղիկոսի մոլեգին գինամոլ նուիրակքն, որ եպիսկոպոս մի` մականուն Գագաթում` մէկ թաս գինուն փարջ մի կանանչ ժանգառով ներկեալ ձէթ էր տուեալ մեր քաղաքի ըռատօզցի Ներսէս իշխանին: Յորժամ եկի յԵրուսաղէմայ, առի զօրով ի ձեռներաց եւ թաղեցի ամանովն: Յորժամ որ Աստուած ողորմեցաւ տառապեալ ազգացս, որ նոքա խափանեցան եւ անկան եւ կրկին լուսաւորիչ երեւեցաւ Տէր Մօսէս կաթողիկոսն, յորժամ զնորա լուսազարդ սուրբ մեռոնն որ բերին, նա' ի տեսոյն եւ յանուշահոտ իւղոյն զմայլեցաք, որպէս ասէ երգն թէ` Զհետ իւղոց քոց ընթասցուք, եւ` Հոտ իւրոց քոց անոյշ է քան զամենայն խունկս: Որպէս որ ի տօնի Ծննդեանն ի ջուրօրհնեքին ի ծովն իջաք, յորժամ զմեռոն նախ ի մէջ պղնծին հեղաք, զարմանալի հրաշք գործեցաւ, որպէս ծիրանի գետ յերկայնեցաւ եւ յետոյ ապա պտուղ պտուղ եղեւ յերեսաց ջրոյն, գոյնագոյն որակօք լուսատեսիլ որպէս զծիածան նշանն, որ աղեղ ասեն, եւ ամենեքեան` հայք եւ հոռոմք հիացեալ փառս ետուն Աստուծոյ:

Եւ դարձեալ դարձայց ի յոճ կարգի պատմութեանն անաստուած կիլիկեցւոց կատղիկոսացն եւ անառակ նուիրակաց նոցին, որ ի Նիկիտա մեծ տանուտէր մի կայր, անդ գնաց նուիրակ մի, ի տունն իջեւանեցաւ քանի օր եւ յետոյ զուր ասացին թէ` քսան կարմիր գողացար եւ նա երդուաւ եւ ոչ հաւատացին եւ գնաց. նուիրակքն ի կաթողիկոսէն անիծից գիր ղրկեցին եւ նա բարկացեալ ուրացաւ ամենայն տամբն իւրով եւ ի ժամ մահուն աղաղակէր թէ` Տէր Յիսո'ւս, զիմ հաւատոյ ուրացութեան պատճառն ի Կոստանդինէ խնդրէ եւ ամենապիղծ Ղազար նուիրակէն: Եւ այսպէս անպարտ անիծիւք զաշխարհս մեր լցին, կաթողիկոս` զեպիսկոպոսն, եպիսկոպոսն` զքահանայսն, քահանայն` զժողովուրդն, զոր Քրիստոս Աստուածն մեր աղբիւրն շնորհաց չարչարանօք խաչին եւ մահուամբն ազատեաց յանիծիցն Ադամայ եւ յանիծից օրինացն Մովսիսի: Եւ նոքա նոր նորագեցին վասն ագահութեան արծաթոյն եւ նոր դժոխք սահմանեցին հայկազն սեռիս, զոր քաջ սպառազէն Աթանաս եւ Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորիչն մեր գրեալ են ի գիրս կանոնաց իւրեանց. Եթէ ոք զոք վայրապար անիծանէ կամ նզովէ, անիծեալ լիցի ինքն ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերմէ: Եւ դարձեալ որպէս Հինիէլ (?) թողին զաստուածագիր օրէնսն Մօսէսի եւ ի տաճարն ապաւինելով եւ անուամբ տաճարին զամենայն անօրէնութիւնսն գործէին, որպէս Երեմիա գանգատի ասելով. Տաճար Տեառն եւ զամենայն չարիս գործէին եւ ասէին. քանի տաճարս ի միջի մեր է, ո՞վ իշխեսցէ մեզ ինչ առնել. որ այնպէս ասելոյն սակս յառաջ տաճարն քակեցաւ եւ ապա իւրեանք տամբ իւրեանց առ հասարակ կործանեցան: