Ժամանակագրութիւն

Սա էր ի ժամանակս մեր, որ փայլէր իբրեւ զլուսաւորս ի մէջ աշխարհի եւ էր յոյժ խոնարհամիտ եւ հեզահոգի եւ անփառասէր եւ գծուծ զգեստիւ եւ անցասումն եւ հանդարտ եւ առաքինասէր, գթած եւ ողորմած առ նեղելոցն եւ կարօտելոց եւ խնամատար որբոց եւ այրեաց, որ եւ մեք պատահեցաք սմա տեսութեամբ ի Հին Ջուղան: Թվ. ՌԾԱ (1602)ին էր, որ մեզ վերայ հարկ եդիր Մելքիսեդ կաթողիկոսն, որ մեք այլ նոր էաք եղեալ վարդապետ անուամբ միայն, եւ ի Սահաթի_փոսի յԱրարատեան երկիրն կու լինէաք բնակութեամբ ի վանս Սաղմոսայ լուսազարդ անապատին, եւ անտից առաքեաց զմեզ Մելքիսեդն եւ Ջուղա նուիրակութեան աղագաւ, եւ ի կոչումն մեռոն օրհնելի, որ գնացաք ինն ոգով, երկու եպիսկոպոսով եւ այլ ուխտական սպասաւորօք:

Յորժամ մտաք ի գիւղաքաղաքն Ջուղայ, նա' եօթն վարդապետք կային. մինն Արզրումցի աչաղկոտ Մինասն էր, որ շատ հակառակ եկաց մեզ ի տարապարտուց վասն իւր անխել նախանձոտ բարուցն, յոր եւ աղաչեմ զամենագութն Աստուած` մի համարեսցի նմա վասն իմ, եւ այլք ոմանք աննշանք եւ անծանօթք եւ անլուր մեզ, վարդապետք անուամբք` ի Ջուղայու բոլորիցն լինելով. եւ մինն ի նոցանէ սա գոլով, որպէս զարեգակն ի մէջ աստեղաց: Այլ մեք փութանակի գնալոց էաք, այլ վարդապետքն լռեցին եւ տեղի ետուն եւ փոխեցան ի յեկեղեցեացն յայլ եկեղեցիս եւ այսպիսի սուրբ այրս Աստուծոյ գնացեալ էր ի քարայատակ մի փոքր տաճար մի զետեղացեր: Եւ Մինասն հակառակաբար չելաւ եւ մեք այլ բուռն զօրութեամբ իջաք ի վերան, որ մեր գործն մեծաւ հարկիւ եւ շտապով էր, եւ թէ ոչ էր պարտ մեզ այլ հակառակաբար գնալ ի վերայ նորա: Եւ այս Բարսեղ վարդապետիս յայնժամն գնացաք ի մօտ եւ արժանացաք սուրբ տեսութեան գեղոյ նորին եւ անդրանիկ աշակերտի նորա` Յովհաննէսին, որ ի մանկութենէ հետէ առ ոտս եւ յակճիւռս վարդապետին Բարսեղի սնանելով եւ վարժելով եւ զարգանալով եւ ի կատարելութիւն հասեալ ի յարբունս ամենայն իմաստից եւ ոչ կամէր զանջատիլն ի վարդապետէն եւ ինքնագլուխ լինել, զոր բազում անգամ ստիպէր զվարդապետն իշխանութիւն առնուլ եւ քարոզ ասել, նա չէր առնոյր յանձն, այլ աղաչանօք հայցէր ասելով. վասն Աստուծոյ թո'ղ զիս ի չափու իմում կալ եւ զխոնարհութիւն սրտի մի' կորուսանել տայր ինձ. այլ յորժամ քարոզ ասիցեմ, յոչ կամայ կու փքանամ եւ սիրտ իմ կու բարձրանայ, ոչ միայն ի վերայ այլոց` մեծաց եւ փոքունց, այլ ի վերայ քեզ. այնուհետեւ ոչ հաւանելով քեզ, այլ թիւրեալ զկոկորդ իմ եւ զլեզու եւ եպերանս առնիցեմ բանից քոց, ըստ իմաստնոյն Սողոմոնի ասիցն:

Եւ բազումք եկին յաշակերտութիւն ի վերայ նորա եւ հասին յարբունս իմաստից եւ առին իշխանութիւն եւ գաւազան եւ գնացին, եւ նա ոչ ցանկայր եւ ոչ խնդրէր, որպէս զՏէր Կիրակոսն Տրապիզոնցի ճգնաւորն, որ բազում ժամանակս կեցեալ ի լսարանս Կարկառեցի Պետրոսին եւ էր կատարեալ փիլիսոփայ, եւ յորժամ բռնութեամբ կամէր վարդապետն հարկիւ տալ հրաման քարոզելոյ, նա փախուցեալ գաղտ յամենեցունց եւ մի ոմն յաշխարհականաց ընկերացեալ իւրն եւ եղեալ ի կերպարանս գռեհիկ աշխարհականաց եւ գնացեալ ի գիւղ մի, տաւարարծութիւն առնելով գեղջին: Ժամանակ մի յետոյ յայտնի կու լինի ի խօսիցն եւ ի սքանչելի վարուցն եւ անձանձիր ընթերցմանցն եւ շնորհաց բանին որ ելանէր ի բերանոյն, ի Վանայ երկիրն լինելով եւ մեր բանի եւ կամաց եղբօրն Մարտիրոս վարդապետին, որ առաջնորդ էր Վարագայ, նորա կու ծանուցանեն թէ` ի մեր գեղի նախրարածքն այսպէս եւ այնպէս են եւ սուտ աղուաշութիւն կառնեն ի ցոյցս, սոքա ի կատարեալ ոմանց են: Եւ Մարտիրոս վարդապետն ցանկացող էր այնպիսեացն եւ կարի յոյժ փափաքող. եւ ելեալ ուրախութեամբ գնաց ի գիւղն յորում էին, եւ եգիտ զնոսա եւ ծանեաւ, բայց ոչ յայտնեաց նոցա` թէ ո՞վ ոք են, այլ ըստ կամաց նոցա գնալով, աղաչելով թէ` եկէ'ք երթա'նք, կու կամիք աղօթաւոր եղիք, կուզէք վանացն նախիրն արածեցէք: Եւ բռնութամբ տարեալ ի վանքն եւ թողեալ ի կամս իւրեանց եւ ոչ յայտնեաց միաբանիցն: Բայց ոչ ծածկեցաւ ճրագն ի ներքոյ գրուանին եւ քաղաքն ի վերայ լերին ըստ Տեառն հրամանին, որ համբաւեցաւ յամենայն երկիրն եւ լուր եղեւ Պետրոսին, եւ նա ելեալ եկն ի համբաւ նորա եւ եգիտ որպէս լուաւ, եւ երդմամբ մեծաւ առեալ տարաւ ընդ իւր թէ` զքեզ ի կամս քո թողից: Եւ մէկ ժամանակ այլ փոք(?) կացեր մօտն եւ յետոյ խնդրեր էր հրաման տալ իւրն գնալ յԵրուսաղէմ բնակել: Եւ մեք այլ յԸստամբօլէս ի հետ գնացաք, Յեգիպտոսովն գնացաք յԵրուսաղէմ եւ անդ գիտացաք զմիմեանս, որ Սաղմոսավանից արքեպիսկոպոսն, որ երեք ամ հետ իրաց կացաք ի Սաղմոսավանքն, ես դեռ անդ լինելով նա եկաւ յԵրուսաղէմ: Եւ յետ երից ամաց եկի յԵրուսաղէմ գտի, որ լծակից եղեալ էին ի հետ Տէր Կիրակոս ճգնաւորիս, խստակրօն վարուք կային ի միասին եւ մեք այլ երկու ամ կացաք ընդ նոսա, որ թվ. ՌԾԵ (1606) էր: Եւ թէ ո՞րպէս եղեն կամ զիա՞րդ կատարեցան, նա ահաւանիկ գրեալ եմք ի թվականին ՌԾԸ (1609):

Եւ դարձեալ դարձայց յառաջին յոճ կարգի Բարսեղ վարդապետին Բաղշեցոյ եւ Յովհաննէս աշակերտի նորին, զաւարտ նոցա ոչ լուայ` թէ զիարդ եղեն: