Ժամանակագրութիւն

Սա էր յերկրէն Տարօն, զոր ոմանք Բալուվայ ասեն, եւ եկեալ աշակերտեցաւ այս գոռոզ Կեսարացի վարդապետիս, որ այժմ է ստանուն Սողոմոն ի մեզ, եւ ի գազանաբարու սրտնութենէն ոչ կարաց կալ մօտն, եւ եկեալ ժամանակ մի առ Մկրտիչ վարդապետին, որ Խղճուկ ասեն, կացեալ առ նա եւ երկիւղէ եւ տրտնջանաց Կեսարացոյ Գրիգորին ելեալ ի նմանէ եւ գնացեալ մօտ ի Գրիգորն, կեցեալ բազում ժամանակս եւ ուսեալ զամենայն հանճարս իմաստից, եւ այնպէս յաճախապատում խրթնաքարոզ ասաց, [որ] ոչ ոք ելեալ է այժմոյս, որ ի մէկ բանից վերայ մէկ ամիս քարոզէր յՅովհաննու Որոտնեցոյ մեկնեալն էր յոյժ պահեցող եւ առաքինի, խոնարհամիտ, հեզ եւ հլու, որ առաւել խոնարհ հոգի լինելուն` զմականունն Հլու էին եդեալ: Եւ էր անձանձիր քարոզող, որ ժամանակ մի լուսաւորեց զՊուրսայու կողմն, զՆիկիոյ եւ զՆիկոմիդացոց, ուր հայք կան: Կու կամէր որ միաբանակեաց վանք շինէր ի լերինն Կուռլայու, եւ փայտաշէնք մէկ քանի տունք շինեաց եւ աղօթանոց պատարագի տեղի մի յանպատշաճ տեղւոջ` յանճարակութենէ: Ուր տեղիք որ պատշաճաւոր էին, երիցաներք գեղջիցն չկամեցան, որպէս զմերս, որ յայն կողմունքն շատ աշխատ եղէ վանք շինելու համար եւ շատ տեղիք գնեցի եւ բազում ծախս արարի վասն շինութեան համար, նա' ոչ կամեցան իրիցանին, որ դեռ պահեալ եմ առ իս զնոցա տղայից հուճաթներն տեղերոյն, եւ զայն գեղորէից աղօթարանքն մեք շիներ եմք եւ օծել զշատն: Եւ այս Ազարիայիս այլ ոչ կամեցան յեզեր գեղջից պատշաճաւորի շինել, վասն որոյ գնաց յանտառախիտ անապատի տեղոջ` յաղայիցն տափու արար, որ զնեց որ անդ փոխարկէր զվանքն, եւ մեծ գեղջի տեղրանք վայելուչք պատրաստեաց, որ գեղրանք շինուէր մերձ վանատեղացն եւ հաւանեցուցեր էր զշատ շինական մարդիկ, որ գալոց էին: Նա' այս չար վիշապս եւ անյագ գայլս` Կեսարացի Գրիգոր պատրիարգ անուանեալս, որ այժմ չար խորհրդով է ընդ մեզ ի տարապարտուց, վասն ագահութեան ախտից աղագաւ անհաշտ թշնամութիւն ունի ընդ մեզ եւ որոգայթել կամի, զոր հայցեմք յԱստուծոյ` մի բարձրասցի խորհուրդ նորա, այլ վաղճան կատարածի վաստակ շրթանց եւ այլն: Այս գազանացեալ Գրիգոր Կեսարացին հանգստութիւն չետուր նմա` վարպետ անուն սակին, որ երկոտասան ամ զաշխարհ կողոպտելով տալով իւրն, մինչ ի հինգ հազար ղուրուշն եւ այլ յաւելի, չկարացի յագեցուցանել զանյագ բնութիւն նորա: Եւ առնոյն զժողովեալ ինչս նորա եւ ոչ կամէր տալ գաւազան, զի մինչ իւր ծառայեսցէ, ինչս ժողովեսցէ եւ բերցէ առ ինքն, որ քան զՅուդային եւ զՍիմոնին առաւել ունի զախտ արծաթսիրութեան, զոր մի' լիցի աշակերտելոցն Քրիստոսի լինել այսպիսի:

Եւ յորժամ Ազարէն վանաց շինութեան հոգն լինելով, նա' եկաւ բազմակուլ վիշապս ի յԸստամբօլս վասն ագահութեան եւ հակառակութեան պատճառի, եւ յորժամ լուաւ եղկելին զգալուստ սորին եւ խնդրէր հեռագոյն ուրեք երթալ եւ թաքչել ի նմանէն վասն անիրաւ հարկապահանջութեանն գանձս ոսկոյ եւ արծաթոյ, զոր ոչ բաւականայր տալով: Եւ մեզ պատահեցաւ ի փախչելն յԱլով կողմ եւ առ ամօթի ոչ յայտնեաց մեզ, եւ գնաց փախստեայ ի յԱնտիոքու կողմն եւ անտից առ եզր ծովին եւ մտեալ ի նաւ եւ կամէր գնալ ի Տիմիաթն եւ անտից յԵգիպտոս: Նա' ձմերան եղանակին էր եւ ալէկոծութեան աւուրք, շատ ալէկոծութիւն կրելով ի նաւին մինչ յընկղմանէ բազում անգամ հազիւ զերծանելով, եւ ցաւ մահու դիպելով նմա ի խստութենէ ցրտութեան օդոցն, մանաւանդ ի ծարաւութենէ ջրոյ, որպէս աղաղակեաց ամենայն ի նաւի եղողացն` յիսուն ղուրուշ տամ միանգամ յագ ըմբելոյ ջրոյ, նա' չեղեւ հնար գտանելոյ: Եւ դարձաւ ասաց առ նաւավարսն թէ` մի' երկնչիք, դուք կու փրկիք անվնաս, այլ ես միայն կու մեռանիմ, քանզի Տէր այսպէս եցոյց ինձ: Եւ որպէս ասաց` այնպէս եղեւ, եւ յառաջագոյն խոստովանեալ եւ հաղորդեալ էր եւ կրկին խոստովանեցաք միմեանց, որ Թադէոս անուն այրի երէց ընդ իւրն էին եւ սարկաւագացուք երկու, հաղորդեցաք ամենեքեանս, եւ յետ միւս առաւօտին խաղաղութեամբ աւանդեաց զսուրբ հոգին ի ձեռս հրեշտակաց: Եւ զսպելով իւրով հանդերձիւն եւ ապա արկին ի ծով եւ ալիք ծովին հանին զնա ի գիւղ մի ասորոց ի կողմն Տրապօլեաց, որ են մարովնիք, եւ տեսեալ զնա վարսաւոր բոլոր կուլակաւ, եւ գիտացին որ քահանայ էր եւ թաղեցին զնա փառաւորապէս թվ. ՌՀԷ (1628):