Ժամանակագրութիւն

Եւ էր այր մի մոնթ Ոսկան անուն, որ մականուամբ Պուռնսուզ ասէին, եւ էր ինքն յերկրէն Ջուղայեցւոց եւ աշակերտ անուանեալ Ազարիա անգաւազան վարդապետին, որ վերոյ գրեցի զբուն պատմութիւն նորին: Նա' մէկ երկու տարի զկնի նորա շրջելով, ձիապանութիւն առնէր նմա եւ այնպէս աշխարհական գոլով ուղարկել էր ի Կաֆայն ի սպասաւորութիւն պիտոյից իրիք, նա գնացեալ անդ վեղար եւ փիլոն ագեր եւ ձեւացեր սուտանուն աբեղայ, եւ այնու ոչ շատացեր, դարձեալ ասացեր թէ` ես այս անյաղթ Փիլիսոփոսի աշակերտն եմ որ Ազարիա վարդապետ ասեն, եւ ունիմ հրաման քարոզել եւ վարդապետել: Իւր բերանոյ բանիցն հաւատացեր են եւ իւր վկայութեան անձինն եւ ընդուներ են որպէս զքաջ րաբունի վարդապետ, եւ ընդունէր ի նոցանէ շատ պատիւ եւ մեծարանս եւ տուրս: Եւ դարձեալ եկն յԸստամբօլս եւ կու տեսանեն Կաֆայու վաճառականքն, որ յիւրեանց երկիրն վարդապետութիւն առնողն ի ժողովրդոց կարգն է կանգնած` ոչ վեղար եւ ոչ փիլոն զգեցեալ, եւ հարցուկս եղեալ գիտացին որ դեռ տակաւին աւագ սարկաւագ այլ չէ եղեալ: Եւ ապա կու պատմեն մի ըստ միոջէ զամենայն զոր արար ի Կաֆայն` Յովհաննէս վարդապետին, որ Զաքարէէն էր աշակերտ անուն եւ ի նմանէ էր առել գաւազան եւ էր խիստ շնորհաց ընդունակ, գրագիր եւ քաջ ծաղկող եւ նկարագիր եւ շատ արուեստից հմուտ եւ էր իմաստուն եւ հանճարեղ, կարի առաւել հլու, հեզ եւ խոնարհամիտ եւ ամօթախած եւ աննախանձ, որ վաղամահ եղեւ, ի սակաւուն ելից զժամանակս երկայնս, զի մի չարութիւն անզգամութեանն առաւելու: Այս անուն վարդապետս Յովհաննէս անդ ի Ղալաթիա կու հանդիպի, կաֆացիք կու պատմեն զխաբեբայութիւն նորա: Եւ դարձեալ գրել է մեծ եւ երկայն նամակ մի շաղփաղփուն բանիւք, որ ի Ջուղայ պիտի ղրկել առ մեր Խաչատուրն, իբր գովասան եւ պարծանք իւր թէ` դուք այլ գիտացիք զիմ խեղաթիւր խաբեբայ անզգամութեան գործն: Եւ կու ծանուցանեն Յովհաննէս վարդապետին եւ նա հնարիւք կառնէ ի ձեռանէն եւ կու պախարակէ զինքն, եւ զայն ձրի եւ ընդվայրհաջմանց թուղթն առ իս ուղարկելով թէ` տե'ս զայս անկարգութիւնս: Եւ էր գրել սկիզբն այսպէս թէ` ես Ոսկան աբեղայս, որ առի իշխանութիւն վարդապետութեան, որ է թագաւորութիւն, եւ այլ ընդվայրախօսութիւն բազում, որ տաղտկութիւն է լսողաց. եւ իմ տարեալ ի Սուրբ Նիկողայոսն, ցոյց ետու բազմաց: Նա' Խոճայ Գասպարն էառ զօրինակն թէ` ի Կեսարացին կուղարկեմ, եւ այլ ոչ ոք փոյթ չարար, եւ ես ի գնալու էի յԵրուսաղէմ, այն երկու օրն ի նաւ մտաք եւ գնացաք դէպ յԵգիպտոս, եւ այլ ոչ գիտացաք` թէ ինչ եղեւ: Եւ յետ երկու ամացն յորժամ դարձաք յԵրուսաղէմայ եւ եկաք ի յԸստամբօլ, նա հարցի թէ` զի՞նչ եղեւ չար խաբեբայն այն. ասացին թէ` ոչ գիտեմք: Եւ յետոյ լուաք զնմանէն` թէ ի մեր վերի աշխարհնին ի շուրջ կուգայ պերճ փառօք րաբունի եւ վարդապետ անուամբ: Գնացել ի մեր Աւագ վանքն, մեր կոյր առաջնորդ անուն Վարդան եպիսկոպոսն զբուն աստուածաշունչն կու վաճառէ նմա դիւրագին ընդ երեսուն եւ հինգ ղուրուշի, որպէս Յուդայ` զՏէրն, եւ նա յանգէտս եղեալ առեալ կու գնայ: Ի Կամախոյ քաղաքին մէկ Սարգիս անուն երէց ելեր հասկացող եւ իմաստուն, նա կու տեսանէ զվանաց աստուածաշունչն ի ձեռս նորա, կու ծանուցանէ ամենայն քաղաքացոցն որ բռնութեամբ կու խլեն ի ձեռանէն եւ կուտան զիւր արծաթն` երեսուն եւ հինգ ղուրուշն եւ կառնեն ի վար դնեն պահելով ի քաղաքին: Աստուած օրհնէ զիւրեանքն վասն այս իրացս:

Եւ այն խաբեբայն, որ յայն երկրայք ի քարշ գալով, գնալով դէպ Հարզուլումն, կու պատահի Մովսէսի աշակերտացն, կու ըմբռնեն զօրով, կուտան ի ջուղայեցի վաճառականքն թէ` տարէ'ք ի յԷջմիածին, տո'ւք ի ձեռն կաթողիկոսին, որպէս գիտէ` այնպէս արասցէ, որ վաղուց լուեալ էր զչար համբաւ նորա: Եւ յորժամ կու տանին առ Տէր Մովսէսն, նա կու խրատէ զնա եւ կու խառնէ յերամս աբեղայից միաբանութեանն, եւ կու դնէ կանոնս նմա, զի կացցէ ի չափ իւր, եւ նա յետ մէկ քանի աւուրց կու փախչի ի գիշերի եւ անյայտ կու լինի, եւ ոչ ոք գիտաց զտեղին` թէ ուր իցէ: