Ժամանակագրութիւն

Եւ ի թվականիս ՌԼԶ (1587) լինելով, ի Սպեր գաւառին է գիւղ մի մեծ, զոր Քարցի ասեն, քահանայ ոչ ունելով, եւ յաւուր միոջ եկեալ այր մի օտարական կերպացեալ ի ձեւ քահանայի, հաւատացուցանելով զկոյր աշխարհական ռամիկսն եւ բազում ժամանակ առնելով նոցա քահանայութիւն, որ զայրին անուն կամ զկերպն բնաւ ոչ գիտելով կամ ճանաչելով: Եւ յորժամ եկեալ ի գիւղն յայն` օթեւան առնելով ի գլխաւոր տանուտեառ մի գեղջին, տալով ի նա փոքր արկղ մի նաշխած դեղագործ նկարօք եւ կնքօք ծանրագոյն, ասելով թէ` գունդ ոսկի եւ գունդ արծաթ լինելով ի միջին, ա'ռ զայս ի քեզ ի պահ եւ տո'ւր առ իս հարիւր ղուրուշ` վասն կարեաց պիտոյից մերոց, որ միասին ծախսեմք ընդ քեզ: Եւ առն ընչաւէտ եւ հարուստ գոլով, ետուր նմա հարիւր ղուրուշ վասն յարկեղի շահիցն աղագաւ, եւ նա առատութեամբ բաշխէր: Յորժամ գայր եպիսկոպոսն երկրին կամ վանաց աբեղայիցն եւ կամ այլ ոք ի ճշմարտաց կարգաւորաց ուսումնականացն պատահելով նմա հիւրութեամբ, նա' առնէր նոցա պատիւս եւ հարկէր զնոսա կերակրովք եւ ըմբելեօք եւ օժիտս տալով եւ յոյժ սէր եւ խոնարհութիւն ցուցանելով նոցա, այս ցեղ կերպիւ ամաչեցուցանէր զնոսա: Եւ յորժամ աղօթից ժամն լինէր, տանէր զնոսա ի տեղի աղօթիցն, եւ ինքն արտաքս ելանէր ի պատճառս պիտոյից հիւրոցն, եւ այսպիսի հնարական կերպիւ ուղարկէր շնորհակալութեամբ:

Եւ յաւուր միոջ հարսանիք առնելով միումն, եւ ի տեղի աղօթիցն պսակ առնելով սուտ քահանային այնորիկ, եւ Զաքարիա երէց մի այրի յայլ գեղջից գալով անդ ի պատճառս մուրողութեան, եւ ի նոյն ժամին որ պսակ առնէր սուտն այն, եւ երիցին յառաջագոյն ի կարծիս լինելով նմա, գնացեալ ի տանիսն մօտ երդն` դիտելով զինչ առնելն նորա, եւ նա եդեալ զմաշտոցն ի վերայ գլխոց փեսային եւ հարսին` ասելով. ալէլուիա, ալէլուիա, ալէլուիա, Տէրն մար Յիսուս Քրիստոս ասէ. հարսն եւ փեսան յԵրուսաղէմ երթան եւ գան. ալէլուիա, ալէլուիա. Տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս ասէ. հարսն եւ փեսան եւն: Զայս պատրողական բանս կրկնելով բազում անգամ, մինչեւ ձանձրացեալ Զաքարիա իրիցին, իջանելով ի մէջ ամբոխին, թքանելով ի նա, ասելով. սաստէ ի քեզ Տէր, մինչեւ յե՞րբ տանիս ղրկես զայտոնք յԵրուսաղէմ եւ ի մաշտոցէն մէկ գիր ոչ ասես, իբր զքանասար զայլ արաբացի` անկանելով ի մէջ ոչխարացս, փողոտելով զսոսա: Եւ կոյր եւ խուլ եւ անմիա ժողովրդոցն անզգամեալ, ոչ ծանեան զխօսս քահանային եւ ոչ ի միտ առին զյանդիմանութիւնն ճշմարիտ քահանային, այլ ի կողմն սուտ իրիցին լինելով ամենայն ամբոխին` առն եւ կնոջ, երիտասարդաց եւ մանկանց, ի մեծաց մինչեւ ցփոքունս` յարեան ի վերայ ճշմարիտ քահանային եւ բրօք եւ աքացի եւ մուրցացի եւ ոմանք ծղացի եւ բռնցի ողկոյզօրէն ճմլեցին. մինչեւ կիսամահ առնելով արիւնաշաղախ հազիւ զերծեալ ի նոցանէ:

Եւ ելեալ յարտաքս եւ անկանելով ի վերայ երիվարի իւրոյ, գնալով ի վանսն առ եպիսկոպոսն երկրին, պատմելով նմա զանցս աղէտի իւրոյ ի գեղջացեցն վասն սուտ իրիցին համար: Եւ յարուցեալ եպիսկոպոսին բազում սպասաւորօք եւ պաշտօնէիւք, գնացեալ ի գեւղն` զի ինքնին գիտասցէ զհաւաստին, եւ գնացեալ իջեւանեցաւ ի տունն այն, ուր սուտ երէցն լինէր: Եւ սկսաւ սուտն` այլ անգիտութեան աւուրց նման` չոգմոգութիւն առնել. եւ եպիսկոպոսին առժամայն ոչինչ խօսելով` մինչեւ ցճաշու ժամն, որ թողեալ էր ի ճանապարհին վասն փորձելոյ զնա: Եւ եպիսկոպոսին սկսեալ ճաշու ժամ ասել յիջեւանն, եւ նա ըստ սովորութեանն կամէր արտաքս ելանել ի պատճառս սպասաւորութեան պիտոյից, եւ եպիսկոպոսին բուռն հարկանելով զհանդերձիցն, ասելով թէ` մեզ չէ' պիտոյ սպասաւորութիւն քո, այլ կա'ց, ողորմեա, փոխ եւ աղօթք ասա': Եւ նա ցնցխեալ թօթափեալ զերծելով ի ձեռանէ եպիսկոպոսին եւ ելեալ արտաքս եւ փախեաւ: Եւ եպիսկոպոսին ելեալ գնացեալ բարկութեամբ ի Սպեր քաղաքին եւ եմուտ առ պարոնն եւ ծանոյց նմա զորպիսութիւն նորա, եւ պարոնին ուղարկելով գունդ մի զօրականացն ի գիւղն եւ կալեալ զնա կապանօք տարին առ պարոնն: Եւ յորժամ ետես քոհիան եւ ծանեաւ զնա եւ հրամայեաց ի վեր առնուլ զփակեղ գլխոյն, եւ ասաց. տեսէ'ք զգլուխ դորա, որ թասի ոռաց պէս լինելով. եւ ասաց ո'վ թալպիզ, եկեր ես փափա՞զ եղեր: Ասացին մեծամեծքն թէ` զիա՞րդ գիտացեր զդա: Ասաց թէ` դա Կեղու պարոնին մարդն, հաւատարիմ ամենայն տանն եւ ընչիցն լինելով եւ գանձապետ, ի դա տալով զքսակ գանձուցն ի գանձարանն դնելով, նա' շատ մի քեսայի մէջն առեր եւ աւազ լցեր ի տեղին: Եւ յորժամ ետես պարոնն այնպէս արարեալ, շատ չարչարեաց, ի խոստ չերեկ. եւ յետոյ հրացեալ թաս ագոյց ի գլուխն, զինչ պահեր էր` եբեր, եւ զոր մսխեր էր` չկարաց բերել, եւ դարձեալ եդ ի բանդի, զի վաղիւն սպանցէ չարաչար մահուամբ: Նա' ի գիշերի զերծեալ ի շղթայիցն եւ ի բուխերիկն ի վեր ելեալ փախեաւ, եւ արդ եկեալ աստ փափաղութիւն սուտ կառնէ եղեր: Եւ ամենեքեան ասացին թէ` արժանի է մահու, եւ եդին ի բանդի զի վաղիւն սպանցեն, նա' անտից այլ ելեալ փախաւ կախարդական հնարիւք եւ անյայտ եղեւ: Եւ տանուտեառ առն այնորիկ ուրախացեալ, զի արկեղ ոսկոյն եւ արծաթոյն իւրն մնալով փոխանակ հարիւր ղուրուշին, նա' յորժամ եբաց խորտակելով զկնիք արկեղին, եւ յորժամ ետես` սոսկացաւ ընդ չարահնարն, որ [եդեալ էր] մեծ գունդ մի կապար, այսինքն է արճիճ, եւ զահի հարան ընդ խաբէութիւն չարին: