Ժամանակագրութիւն

Եւ ի ժամանակիս յայս, յորում եմք ի պանդխտութեան եւ ի նժդեհութեան յօտար երկրի, ցիր եւ ցան լինելով որպէս զփոշի հոսեալ ի վերայ երկրի մեղաց հողմովն` ի յԸստամբօլ եւ յԱնատօլիս եւ ի Թրակիա, որ է յՈւռումէլս, եւ յայլ հեռաւոր աշխարհին Գոթացւոց եւ մինչեւ յԵգիպտոս` ի մէջ խեղաթիւր ազգացն լինելով, ոչ ազգն զազգայինսն ճանաչելով եւ ոչ մի երկրի մարդ բովանդակ ի միում վայրի բնակելով, բայց յոմանց յոմանց, որպէս մեր երկրացիք մէկ քանի գեղի մարդիկ աստ եւ յԸստամբօլ եւ տիւրիկեցիք յԱլովու կողմն բնակութիւն առնելով եւ այլքն խառնիխուռն լինելով: Յառաջն որ եկաք` յայս երկրայք շատ քահանայք էին, որ զիւր հովուած ժողովրդեանն ոչ զհասոյթ գիտէին եւ ոչ զչհասոյթն ազգականութեան եւ խնամութեան եւ կնքաւորութեան, մակար ալվա նոր իւրեանք վասն նախանձու իրաց ծանուցանէին քահանայից եւ առաջնորդաց: Նմանապէս ոչ ոք գիտէր զկրօնաւոր քահանայ եւ զաշխարհի երէց, զկարդացող աշխարհական եւ ոչ զաստիճանաւոր սարկաւագ եւ ոչ զքահանայ, որ շատք ի յաշխարհական կարդացողաց եւ յաստիճանաւոր սարկաւագաց եւ ի պոռնիկ քահանայիցն քահանայագործութիւն առնելով բազում ժամանակս:

Որպէս ոմն աշխարհական Աբրահամ անուն` զամենայն ուսումն մանկութեան` զսաղմոս եւ զշարականն քաջ գիտելով, երեսուն ամ քահանայագործութիւն առնէր աշխարհական գոլով եւ ոչ մէկ աստիճան չունելով` ի կողմ Նիկոմիդացւոց, որ Ղօճայէլ ասեն, ի հայոց գեղօրէք, սերտ ունելով զհասարակաց գլխաւոր աղօթնին եւ զամենայն կարգ կատարէր, մանաւանդ եւ պատարագ հանապազ մատուցանէր յամենայն օր քառասուն անուն, որ ես այլ հիանայի վասն կեղծաւոր վարուցն եւ զրուցացն: Մինչեւ իւր համշահրի գիւղացի մի, որ Վօտռ ասեն` Տիւրիկցի, որ յԱլովու կողմն երեք գեղ են եղեր, որ Փոստոս անուն գեղն, որ Սահակ երիցու գիւղ կոչեն բազումք, ի նոյն գեղջէն այր մի շինական` Տատուր անուն, որ մականուն Աղբոտ բիր ասեն, վասն սոպռ եւ բիրտ բարուցն, նա յայտնեաց թէ` դա կարգ չունի, յէ՞ր երէց ասէք եւ տէր կոչէք, դա այլ ինձ նման մէկ աշխարհական է: Յորժամ ի սիլայու վայր կու գայք, նա' կինն ի ճանապարհին մեռաւ, եւ վասն կարդացմունք գիտենալոյ, սարկաւագ կոչէաք: Եւ յորժամ ի Թոխաթու մօտերն եկաք, ինքն գնաց ի հայերացն հաց մուրանալ, եւ յորժամ եկն ի մուրացութենէն, նա' յորժամ սարկաւագ եւ տիրացու անուն կոչեցի ըստ հանապազորդ սովորութեանն, նա ոչ կամեցաւ կոչել զիւր սովորական անուն, ասաց ինձ թէ` այլ մի' ասեր ինձ սարկաւագ եւ տիրացու, այլ երէց եւ տէր կոչեա' զանուն իմ, զի ի մուրանալն ասացի թէ` քահանայ եմ, նա' առատ տուրս տային եւ պատուով ընդունեցին ի մուրանալն: Եւ ես այլ վասն մեր կարեացն եւ պիտոյիցն երէց եւ տէր կոչեցի ի ճանապարհին մինչեւ ցայս վայր: Եւ յորժամ եկաք յայս կողմն, նա բաժանեցաւ յինէն եւ գնաց յանծանօթ տեղրանք, յայն ժամանակէն ի վեր քահանայութիւն կառնէ եղեր, որ յայնմհետէ մինչեւ ցայժմ երեսուն ամաց մերձ է: Ահա' ասացի ձեզ զստոյգն, այսուհետեւ ես անպարտ եմ, կու ընդունէք կամ չէք ընդուներ` դուք գիտէք: Եւ այս զրոյց համբաւեցաւ յամենայն տեղիսն գիտողացն զնա, եւ այլ ոչ ընկալան զնա իբրեւ զքահանայ կամ սարկաւագ, այլ արտաքսեցին ի գեղջէն յորում կայր` իբրեւ զաղբ անպիտան: Նա' Թադէոս անուն թերահաւատ ի պոռնիկ երիցաթողէ եղած եպիսկոպոս, որ կայր ի նորաշէն վանս Արմաշու, որ ոչ օրինաց հոգ ունէր, եւ ոչ յԱստուծոյ ահ եւ երկիւղ կու կրէր եւ ոչ ի մարդոյ ամօթ, ոչ պաս գիտէր եւ ոչ ուտիս ի գինամոլութիւնսն, ոչ մեղաց բնաւ զղջումն չունէր, այլ անյուսութեամբ գործէր զամենայն չարիս եւ էր բարիատեաց եւ չարասէր եւ այնպէս անզղջութեամբ մեռաւ: Եւ նա ընդ ամենայն անօրէն գործոցն վերայ` զնա այլ գաղտ ի գիշերի կրօնաւոր աբեղայ եւ քահանայ ձեռնադրելով, եւ ուղարկեր յԱլովու կողմն յիւրեանց գեղջացոց միջումն, որ Ղլիջգեղ ասեն, եւ ես Պուլամաճ կոչեցի` վասն առաւել մորտի ցեխ լինելոյն, որ ի ձմերան աւուրսն տանէ ի տուն ոչ ոք չէ կարող գնալոյ. ի յայս գեղս իրիցութիւն կառնէ ինն տարու ի վեր: Մէկ լոկ աշխարհական այրի երէց կայր բնական յիւրեանցմէն, նա հեգով հազիւ կարէ ասել, եւ զհասարակաց ժամի փոխերն կամ հարցին սաղմոսն չէ կարող յիստակ ասելոյ եւ այն չարն յամենայն ուսմունսն ճարտար գոլով, վասն որոյ ամենայն գեղն զնա ընդունելով եւ զէրէցն` ոչ: Ի վերայ տգիտութեանն հեղգ եւ ծոյլ է ի ժամ աղօթիցն, եւ այն խաբեբայն` ժիր, վասն որոյ գեղն զնա կամին եւ ոչ զերէցն: Քանի անգամ գնացաք եւ յայտնեցաք զամենայն կորստեան պատճառն հոգոց բազմաց եւ զայնքան ամաց վնասակարութիւնն եւ զգայթակղութիւնն կենդանեաց եւ մեռելոց եւ կորստեան պատճառ նոցա: Ասացաք` այդ չէ թէ ի քահանայութիւն մերձենալ կամ ի մէջ եկեղեցոյ լինել կու հրամայեն աստուածային օրէնքն եւ կանոնք սրբոցն, այլ զքրիստոնէն ի հեռաստանէ հրաման չեն իտար տեսանելոյ, ո՞ւր լինի որ ձեզ գլխաւոր քահանայ կացուցանէք ի վերայ ձեր: Թէ սուրբ աբեղայ այլ լինի, որչա~փ անէծք կայ ի կանոնաց սրբոց հարցն զճշմարիտ աբեղան յիրիցի տեղի ընդունողացն, ո՞ւր մնայ որ անօրէն անհաւատ չարեաց մայրդ, որ իւր օրհնողն ի կարգէն անկած ի պոռնիկ իրիցութենէ լինելով եպիսկոպոս: Նա' բնաւ միտ չդրին ասացելոցս, թէ վասն է՞ր` որ գնալով կաշառօք հրամանագիր առնելով ի Խլէն եւ ի Զաքոլէն, իբր նոցա լինելով հրամանաւ արքունի իշխանութիւնն առաջնորդական եւ այնու ուժովն զմեր հրամանն ստէին: Եւ յայնմ հետէ կայ ի նոյն գեղջն ողջ եւ առողջ եւ Կեսարացոյն նուիրակքն բազում կաշառօք եւ տրօք կրկին հաստատեցին, եւ մնաց ահեղ ակնարկութեան դատաստանին Աստուծոյ դատապարտութիւնն հրամանատուողացն եւ ընդունողացն զնա եւ իւր պատիժ պատուհասին: