Ժամանակագրութիւն

Եւ թէ յաղագս որոյ իրաց աշխատ եղէ կարի ծերացեալ տկար եւ դողդոջոտ անձամբս գրել զայսպիսեաց խաբեբայից չար վարուցն, զչար գործոցն զչարութիւնն: Որ մարդկային ազգ դիւրախաբ գոլով, եւ ստոցն յոյժ վաղվաղակի հաւատալով քան ճշմարտիցն եւ իրաւացն, վասն այն` որ սուտն ճարտարախօս եւ շատագրուց կու լինի, եւ լալակոտ եւ ողբերգակ եւ աղէտաշարժ եւ արտասուամէղ լինելով, որպէս ասէ Իմաստունն թէ` այր թշնամի յորժամ ոչ արկանէ զարտասուսն, մղէի (?) եւ յորժամ արկանէ` արեամբ քով ոչ յագի: Այլ եւ մեզ պատահելով բազում անգամ խաբուիլ յայնպիսեաց ստոց եւ խաբողաց, որպէս յԸստամբօլ յԱստուածածնի Փոխման տօնից աւուրցն, որ ամենեքեան ի գերեզմաներն կու ելանեն, նա' մեք այլ ընդ քահանայից գնալով: Նա' աղքատք եւ կոյրք եւ կաղք նստեալ ի ճանապարհին` խնդրելով ողորմութիւն, այլքն լռութեամբ նստելով հեզիկ ձայնիւ խնդրէին, եւ մինն բողոք բարձեալ աղաղակէր եւ երդմնեցուցանէր եւ ողբերգական բանք ասէր աղէտաշարժ, որ մէկ անգամ տուելոյն` յետ դարձայ, կրկին ետու նմա, որ բազում ժտութիւն արար: Նա' ծիծաղեցան, որ ընդ իսն էին. ասացի թէ` զիա՞րդ ծիծաղեցաք զինեւ: Ասացին. վասն ոչ ճանաչէլոյն քո զողորմելին եւ զանողորմելին, զսուտն եւ զիրաւն. ահա ա'յդ է, որ զկինն զարդարել է դիպակով, ոսկով եւ արծաթով, որպէս ի նմանութիւն տաճարաց կռոց եւ տուն եւ դարպաս չինելով. եւ ես լուեալ էի զհամբաւ նորին:

Եւ բազում արք եւ կանայք բազում անգամ խաբելով զմեզ թէ` գերոյ տէր ենք, հաւտացնելով, նամակ առնելով յառաջնորդաց, որպէս մինն զմեր հին եկեղեցին թալանեց, զարծաթի խաչերն զամենայն տարեալ խորտակեր էր, որ յետեւէ գնացեալ գտին յԸստամբօլ, զոմանց բեկորք բերին եւ զմեր սուրբ նշանին` ոչ: Եւ կանանցն այլ խաբուսիկ եկին երեք` թէ գերոյ տեարք ենք, որ աղաղակէին թէ` այրս եւ մին տղայս գրաւ եմ դրել: Անկիւռացի կին մի թուրքազրուց, որ եկն թէ` նամակ տո'ւր, ես չետու: Մեր Սարգիս վարդապետն ի նոյն ժամն դեռ աշակերտ էր, ի հոս տեսել էր զնորա չարաչար գինամոլութիւնն եւ մէկ ալեւոր մարդ ընդ իւր ունելով թէ` այրս է: Ասաց թէ` ո՞ւր է այն այրն քո որ յԸռատօզ տեսի, որ ի գիշերին սակաւ մնաց որ արիւնահեղութիւն էր գործեալ յիւրեանց միջումն: Նա յուրաստ եղեւ թէ` ես այն չեմ: Եւ ստելով զՍարգիս վարդապետն այնքան բողոք բարձեալ աղաղակ արար, որ նմա հաւատացին ամենեքեան որ անդն կային եւ վարդապետին ոչ հաւատացին, այլ գնացեալ Պետրոս Չալապի ասեն` նամակ առնելով ի Խլէն իւր բերանոյ վկայութեամբն: Եւ յետ աւուրց անցելոց գնացաք, ի յԱլովայ Տէր Սարգիսն ընդ իս էր աշակերտ գոլով եւ ձմերեցաք ի Տէր Պօղոսի գիւղն` ի Չարչախն, որ ես Բլրակ եմ կոչեր ըստ տեղոյ վայրացն: Նա' սինօռակից գիւղ մի մերձ լինելով այն Բլրակին, որ վախուֆ ասեն, վասն մեծ ճումայի եւ չեխերաց վախուֆ լինելով, որ յառաջն քառասուն տուն յաւել երզնկացիք կային, նա' ի չար հաւայէն ամենքն կոտորեցան, որ մեզ մեք ազգային կայր` սիրուն մարդ, որ զիւր դուստր անդ տալով ի յամուսնութիւն առն միոջ` Նորարեւ անուն, որ Պարոնիկն դստերն գնալով` ինք այլ մեռաւ ի հաւայէն եւ յետ ժամանակի` դուստրն այլ, որ ի քառասունէն ութն տուն մնաց եւ այժմ չորս են մնացեր: Եւ յայնմ ժամանակին որ ութն էին, գնացաք ի նոյն գեղն, որ Վայաձոր եմք կոչեր զնա վասն վնասակարութեան օդոցն, նա' տեսաք` որ այն գինամոլ կինն անդ է եւ մեր փեսային մէկ բոշայ մշակ կայ` նմա կին եղեր: Եւ կերթայ ի բոլորի հայ գեղորէքն զնամակն ցոյց կուտայ թէ` այրս ու մէկ տղայս գրաւ են ի յերկիրն Տաթարաց, կու ժողովէ, կու բերէ գինոյն կուտայ, ոնց կու սպառի` այլ կու գնայ: Եւ մեք ծանուցաք նոցա թէ` այսպէս անառակ է, յամէն երկիր այր մի կառնէ, այսօր եւ վաղն մուրալու տեղրանքն կու վճարի, քեզ կու թողու կու գնայ ի խամ երկիր, մէկ այր այլ կառնէ: Լսեց բոշէն մեզ եւ եթող զշուն կինն զայն. նա' թուրքացաւ տղայովն եւ ելեալ կորաւ: Եւ յետոյ լսեցաք` թէ յերկիրն Կիզիկոնի, որ Մըխալիչ կոչի ի տաճկաց, անդ է գնացեր մէկ հայ առեր եւ զնոյն չարիսն ի գործ կու ածէ: