Ժամանակագրութիւն

Եւ Դաւիթ կաթողիկոսն արգելեաց զմեզ թէ` Երեւան քաղաքին եւ ամենայն երկրին զքեզ կու սիրեն լաւ քան զամենեսեան` թէ կաթողիկոս, թէ վարդապետ, ու զինչ կու հրամայես` թէ օրինաց, թէ այլ ինչ, նա' սիրով կու կատարեն ու մեզ չեն լսեր բնաւ: Ե'կ երթանք յԵրեւան քաղաքն, լինի թէ խօսք անցանես վասն Սուրբ Էջմիածնայ անօթոց, արծաթեղէն սպասուցն` թէ' խաչ, թէ լապտերք, թէ քշոցք, թէ բուրվառք, թէ խնկատուփք, եւ աւետարանք ոսկետուփք եւ թէ հանդերձեղէնք սպասուց անթիւք, ամենեքեան ոսկեթելօք պատկերօք եւ գրովք սրբովք, ահաւասիկ բազում ժամանակաց հետէ ենք գրաւ եղեալ վասն անարժան պարտուցն, որ ոչ էր հարկապահանջութենէ թագաւորաց կամ յիշխանաց, այլ ի հակառակութենէ միմեանս անկանելով, յափշտակել ջանալով զկաթողիկոսութիւնն, կաշառս խոստանային անօրինաց ձեռագիր կնքեալ նամակով, մինչեւ քառասուն եւ վեց հազար ղուրուշն յաւելով, ով որ ղապուլ արար, նա նստելով յաթոռ: Եւ առնէին բազում ապականութիւնս եւ նեխութիւնս եւ անկարգութիւնս իւրեանքն եւ իւրեանց չար առաքեալ նուիրակքն ընդ ամենայն աշխարհին հայոց: Եւ զինչ ընդ ամենայն աշխարհն անիրաւութեամբ ժողովէին, յանարժան գործոց եւ որկորոյ մսխէին ընդ վայրս եւ ոչ կարէին հատուցանել ի պարտատետրոն եւ տոկոսիւ օր քան զօր յաւելոյր ի վերայ նոցա, վասն այսորիկ ոչ կարէին հատուցանել նոցա: Եւ անճարակեալ կաթողիկոսացն Դաւթին եւ Մելքին, զայսքան սրբութեան սպասքս ի ի գրաւ էին եդեալ, եւ շատ յամելով ի տունս նոցա, զոմանս յարծաթեղինացն խորտակեալ էին, եւ զայլս ի հանդերձից շուրջառիցն կտրատելով, ներքեւարկ եւ բարձ առնելով գիշերային պղծութեան անկողնոց պղծութեան աղագաւ:

Զայս աղէտս խոստովանաբար արտասուելով պատմեաց մեզ Դաւիթ կաթողիկոսն, որ ունէր մասն հաւատոց, եւ աղաչեաց թէ` ե'կ երթանք ի քաղաքն, գոնեա թերեւս յորդորական բանիւ կակղացուսցես զսիրտս ժողովրդոց եւ քահանայիցն եւ ի հաւանութիւն ածել զնոսա, զի մի մի առանձինն թէ որքան կարասցեն ի սրբութեանցն ազատել, թող պահեսցեն առ իւրեանսն: Յորժամ հնար լիցի ի խնամոցն Աստուծոյ յամենայն պարտուցն ազատելոյ, յայնժամ թող տան գրով յիշատակ ի Սուրբ Էջմիածինն: Եւ մեք յանձն առաք ապաւինելով ի Միածնին օժանդակութիւնն եւ գնացաք ի հետ Դաւթին յԵրեւան քաղաքն մտաք: Նա' պարտատեարքն եկին ի դէմ, որ կու պահէին զճանապարհն վասն նոցա, եւ կալան եւ տարան եդին ի գուբս բանտիցն ուրիշ ի միմեանց: Եւ ի տանելն նոցա, յետս դարձաւ Դաւիթն, ասաց ընդ իս թէ` դու մեզ մի' մնար, գնա' ի մեր դաշն եդեալ իրացն վերայ կա'ց: Եւ մեք այլ յորժամ գնացաք ի Սուրբ Սարգիս եկեղեցին, որ ի վերայ գետոյն Հրազդանին էր, յայնժամն ոնց երկու օր անցաւ ի վերայ, ձայն ետու եւ կոչեցի զերեւելի մարդիքն, զխոճաներն եւ զոմանս ի մաստակ եւ երկիւղած քահանայիցն, եւ պատմեցի զամենայն ասացեալն յականջս նոցա: Եւ հաւանեցան ասացելոցս կարի յոյժ եւ ելեալ գնացին թէ` վարդապետին Յովհաննէսի, զոր մականուն Գառնիկ ասէին, եւ այլոց տօլվաթաւորացն այլ ծանուցանեմք, յետ քեզ ազդ առնեմք զորպէս եւ զիարդ ասացելոց նոցա: Եւ յորժամ կու ծանուցանեն միմեանց, իսկոյն վաղվաղակի կու հաւանեցուցանեն զմիմեանս, եւ ի միւս աւուր ընդ լուսանալ առաւօտին կոչեցին զմեզ առ ինքեանսն եւ առին զվարդապետն այլ եւ զմեզ այլ եւ տարան ի տօլվաթաւորոջ այգի մին եւ նստաք ի տանիս հնձանին եւ գրեցին, ոմն երկու աւետարան, ոմն` երկու շուռջառ, ոմն` արծաթեղինաց եւ ոմանք ըստ կարեաց առին գրուեցան, որ սակաւ մնաց, եւ մնացելոցն այլ յանձին կալան վասն անդ ոչ եղելոցն եւ զորպէս գրաւին իւրեանքն լաւ տեղեակ էին քան զմեզ:

Ի միւսում աւուրն ելեալ էր ի բանտէն Մելքի կատղիկոսն եւ լուեալ էր զմեր արարմունքն եւ եկն առ մեզ յերկու երեսէն եկեղեցին: Ոնց աւետիս ետու վասն սրբութեանցն ազատութեան եւ կարծելով մեր ի նմանէ շնորհակալութիւն ընդունել, նա' զներհակ կարծեացս լսեցի, եւ դարձեալ ասաց թէ` երբ որ կառնուն թող բերեն ի ձեռս տան: Ոնց լսեցին մարդիքն, յետս չոգան, եւ ասացին` եթէ յորժամ ի նա որ տանք, կու տանի այլ ուրիշ տեղիք կու դնէ գրաւ. թող հոն կենայ` լաւ է: Ի միւս օրն խեղճ Դաւիթն այլ երեկ, շատ ջանք արաւ, չկարաց յաղթել, զի հրամանն նորա էր: Այս չարակամութեամբ գնաց մնաց սրբութիւնք մօտ անօրէնքն:

Յետ ութն ամսոյն Շահն երեկ, էառ զԵրեւան եւ կոտորեաց զնոսա զպարտատեարս եւ սրբութիւնքն ամենեքեան կորեան: Թէ կամեցեալ էր նա, մօտ քրիստոնեայքն ի մօտ տի մնայր ամբողջ, վասն այնորիկ որ քրիստոնէի վնաս ոչ արար: