Ժամանակագրութիւն

Եւ յետ երից աւուրցն սկսան արհամարհել եւ առաջի իւր զղարիպ քահանայքն յեկեղեցեաց արտաքսել, առանց իւրն հրամանին: Նա' այս անգամ չար թուաց իւրն գործք նոցա եւ բազում անարգանաց եւ նախատանաց բանս ասելով Նազարէթին եւ ընկերաց նորին: Եւ առ մեզ էր ուղարկել զոմանս ի քահանայից թէ` մեզ եղբայր է ի սրտանց, նա' թող գայ, որ դատաստանի բան ունիմք ընդ Նազարէթին եւ ընկերաց նորա: Եւ ելեալ բազում ամբոխիւ գնացաք ի Սուրբ Սարգիս եկեղեցին առ ինքն: Նա' բնաւ ամենեւին ոչ ոք ի նոցանէ չեկին առ մեզ եւ ոչ առ ինքն` ի յատեան: Եւ սկսաւ ասել թէ` պարտ է ամենայն դրսեցի ժողովրդոցն ազդ առնել, որ գան աստ հաւաքին, եւ միաբանութեամբ գնանք տիւանն ի գանկատ ի դոցանէ: Եւ երկոքինս գրեցաք գիր ողջունի առ ժողովուրդն որ ի գողբակս էին, որ ընթերցեալ ի լուր ամենեցուն, յորժամ լուան` յոյժ ուրախ եղեն զմիաբանութիւնն մեր, եւ առ ժամայն եկին ի կոչն: Եւ շատ բան ասաց վասն անկարգութեան վաքիլներացն: Եւ ասացին ամենեքեան. ահաւասիկ կամք առաջի ձեր եւ ուր որ կու հրամայէք, պատրաստ եմք: Եւ ելեալ մեր պատրաստեցաք առ ի գնալ, եւ ասացաք իւրն թէ` հրամայէ որ երթանք ի միասին: Նա յողոք անկեալ ասաց. ես չեմ կարողանայր գնալ ընդ ձեզ, զի վաղնջուց հետէ չեմ գնացեր ի տիւան եւ յայս թագաւորէս պարաթ չեմ նորեր. ահա Քոթահիացի Յակոբ եպիսկոպոսն եւ Երզնկացի Կարապետ երէցն փոխանակ իմ ընդ ձեզ:

Եւ ելեալ բազմամբոխ քահանայիւք եւ ժողովրդօք գանկատ առնել ի ձեռաց ամբարտաւան Մղայիմ Սաքինեցւոցն թէ` ամենայն միլլաթ գլխաւոր եւ առաջնորդ ունին, եւ իւրեանց առաջնորդին հրամանաց դուրս չեն ելներ. քան զհրէական ազգն անարգ կան ոչ, նոքա իւրեանց խախամին հրամանին հնազանդ են: Մեր յաճնապի ճամիաթ կան, մէկ քանի ոմանք զֆուխարայ ղարիպ քահանայք եւ ժողովուրդք կու չարչարեն, յեկեղեցոյ կու վարեն թէ` մեր մուլքն է եկեղեցիքն: Մենք կասենք թէ`մենք այլ թագաւորին ըռաեան ենք եւ այս եկեղեցիքս այս թագաւորին օժիտքն է եւ պաղշիշն. մեզ այս ցեղ նեղութիւն կու հասուցանեն ի քո աւուրքն: Այսպէս բողոքեցաք առաջի ամենայն նախարարացն Սուլթան Մուրատին եւ ամենայն մեծամեծաց նորա: Եւ յալէ մեծ մանշուրն, որ իւրեանքն ահանամա ասեն, ի ձեռաներս ունելով եւ գրեալ էաք ի մէջ արղուհալին զորպիսութիւն նորա, եւ յորժամ որ ընթերցան զարղուհալն, խնդրեցին զմանշուրն, եւ հանեալ տուաք ի նոսա, եւ առեալ վերծանեցին եւ յոյժ սիրով ընդունեցին եւ համբուրեցին ամենեքեան վազիրնին եւ ետուն առ մեզ: Եւ մէկ հրամանաց գիր ետուն, որ պոյուրտում ասեն, եւ մէկ չաւուշ զկնի մեր ուղարկելով առ մեծ դատաւորն ամենայն Ըստամբօլայ, զի ուղղութեամբ դատ արասցէ մեզ ընդ ոսոխից մերոց: Եւ մեր ելեալ անտի գնացաք առ դատաւորն եւ երկու մարդ գնացին հետ ոստիկանին զոսոխնին եւ զնեղիչքն ի բերել, որ գլուխ չարեացն Նազարեթն էր եւ Քոստ Եաղուպշահն եւ այլ ոմանք ընկերք նոցա: Եւ յորժամ եկան կացին յանդիման դատաւորին, դատաւորն եհարց. ո՞ր փափազ են որ դոքա ծեծեր են: Եկին ոմանք ի քահանայից` մեք եմք, որ այդ կարճահասակ մարդդ` Նազարէթ ասեն` դա գան եհար մեզ եւ վարեց յեկեղեցոյն, եւ կասէ թէ` ամենայն եկեղեցիք մեր հայրենիք են, ձեզ չենք թողուր: Նա' յառաջ կոչեաց զնոսա եւ բարկութեամբ եւ լի ցասմամբ եհարց ցնոսա թէ` վասն է՞ր գտնեցեր զփափազնին, ձեռդ հատանել կու հրամայէ մեր դատաստանն: Նա յուրաստ եղեալ` ոչ հարկաներ եմ, սուտ կասեն, այլ լո'ւր եւ ասեմ քեզ. մեք այսչափ մալ կուտամք թագաւորին ի տարոջն, նա' դոքա զժողովուրդն զապտ կենեն եւ մեզ եարտում չեն այներ. աշխարհ ամէնն աւիրեցան, մարդն ի հոս է, դոքա մէկ փող չեն իտար, մեք ուստի՞ց վճարեմք զղապալան. մեզ այլ ղուլմ է: Զայս եւ այլ սուտս բազումս յօդելով առաջի դատաւորին, եւ դատաւորն հաւատաց սուտ ողբոց եւ բողոքից նոցա, որ քահանայիցն լոկ հաց անգամ չէին թողուր ջամբել իւրեանց ժողովրդենէն: Եւ ի մկրտութենէն երեք հարիւր դրամ յեկեղեցին խարճ առնել տային, մէկ պսակէն` երկու ֆլորի, մէկ մեծ մեռելէն` չորս հինգ ղուրուշ առնուին եւ այլ անթիւ յափշտակութիւն կու առնէին: Յայնժամ ինքար եղեն առաջի դատաւորին, եւ ես յառաջ գնացի եւ զպույուրտում տուի, որ մեր գանկատն ի միջին էր, յորժամ ընթերցաւ` զահտնամէն ուզեց եւ տուաք առ նա եւ կարդաց փոքր մի եւ սկսաւ խօսել ընդ մեզ քաղցրութեամբ եւ հարցանել, եւ ես հասկացուցի ի սկզբանէ ի վեր զմեր աղէտն թշուառութեանց եւ զնոցա չարութեան արարսն եւ զգործս բազմադիմի նեղչացն, որով նեղէին եւ տառապեցուցանէին զմեզ եւ զողորմելի, վշտատես, աղքատ եւ տնանկ քահանայքն եւ ժողովուրդն մեր, զամենայն մի ըստ միոջէ ծանուցի դատաւորին: Նա' Նազարէթն լեզու յերկարեց ինձ եւ սկսաւ արհամարհել եւ անարգել զմեզ առաջի դատաւորին: Եւ լուաւ դատաւորն զոգորիլն ընդ իս, ցասմամբ եկաց ի վերայ ծնկացն եւ հրամայեաց գան հարկանել եւ ի բանտ արկանել: Եւ մեք եւ այլ բազումք յողոք անկեալ թողաք ոչ գանալից առնել, զի դատ արասցէ մեզ դատաստանաւ: Եւ ապա դատաւորն եհարց ցնոսա ցասմամբ թէ` քաֆիրնի, դուք Սուլթան Մուհամմատին Աղքըրմանի բերած սուրկուն չէ՞ք. զայդ քիլիսանիդ ի հոռմէն եւ ձեզ օժիտ արար. ձեր մուլքն ուստի՞ց է, որ զայդ ֆուխարաներդ կու նեղացնէք, իզրապ եւ ճաֆայ կենէք. սախին այլ չնեղէք եւ ըռանջուտա չենէք, թո'ղ պարաթ մուճիպինճայ չորսական ստակ տուն գլուխ տան ձեզ ի յօգնութիւն ձեզ, եւ ամենայն փափազ իւրեանց առաջնորդով թո'ղ զիւրեանց զապտ ենեն եւ յեկեղեցիքն թո'ղ անարգել եւ անահ մտանեն եւ ելանեն, ոչ ոք հակառակ եւ ման չլինի: Եւ այս կերպիւս գիր սահմանի արար, այսինքն սիճիլ, եւ թողեալ գնացաք իւրաքանչիւր ոք ի տեղի իւր, եւ յետ քանի աւուրց հազիւ կարացաք առնուլ զսուրաթ սիճիլին: Եւ ահաւասիկ տակաւին ունիմք առ մեզ ի պահեստ ի ժամանակէն յայնմիկ, որ էր թվ. ՌԾԷ (1608), մինչեւ ցայսօր ժամանակի, որ է այժմ թվ. ՌՁԳ (1634) եւ է Մուրատ չորրորդին: