Հայոց եկեղեցական իրաւունքը. Ա Գիրք

5) ԵԿԵՂԵՑԱԿԱՆ ԻՐԱՒՈՒՆՔԻ ՅԱՐԱԲԵՐՈՒԹԻՒՆԸ ԱՍՏՈՒԱԾԱԲԱՆՈՒԹԵԱՆ ԵՒ ՈՒՐԻՇ ԻՐԱՒԱԲԱՆԱԿԱՆ ԳԻՏՈՒԹԻՒՆՆԵՐԻ ՀԵՏ

Եկեղեցական իրաւունքը իւր բովանդակութեամբ, հիմունքներով մեծ կապեր ունի աստուածաբանութեան եւ իրաւաբանութեան հետ: Եկեղեցու անտեսանելի մասը՝ խորհուրդները, բարոյական գաղափարները, պատկանում են դաւանաբանական եւ բարոյական աստուածաբանութեան, որը պարապում է քրիստոնէական հաւատի եւ բարոյական ճշմարտութիւնների պարզաբանութեամբ:

Իրաւունքը վերցնում է դաւանաբանութիւնից աստուածաբանութեան մէջ պարզուած, մշակուած, քննութեան տակ չընկնող էական գաղափարները եւ նրանց շօշափելի է դարձնում արտաքին գործողութիւնների միջոցով: Աստուածաբանութիւնը ուսումնասիրում է Եկեղեցին իբրեւ աստուածային հաստատութիւն. եկեղեցական իրաւունքը ուսումնասիրում է նրան իբրեւ արտաքին կրօնական հասարակութիւն: Աստուածաբանութիւնը ճգնում է պարզել եկեղեցու գաղափարը եւ մօտեցնել մարդկային հասկացողութեան ըմբռնման. իրաւունքը աշխատում է որոշ կանոնների մշակմամբ Եկեղեցին դնել այն աստիճանի վրայ, որ շուտով իրականացնի իւր վրայ վերցրած պարտաւորութիւնները: Աստուածաբանութիւնը բացատրում է, թէ ինչպէս Աստուծոյ շնորհքը իջնում է ձեռնադրութեան ժամանակ ձեռնադրուողի վրայ, մկրտութեան եւ դրոշմի ժամանակ` մկրտուողի վրայ, ինչպէս այդ շնորհքը սրբագործում է պսակուողների ամուսնութիւնը. իսկ իրաւունքը այդ շնորհատւութիւնը ընդունում է իբրեւ միակ օրինական միջոցը ձեռնադրուողին որոշ իրաւունքների մէջ դնելու, մկրտուողին ընդունելու Եկեղեցու անդամների շարքում՝ պսակուողներին որոշ իրաւաբանական հասարակական պարտք ու իրաւունքների մէջ կարգելու (տե՛ս Соколов, 41 եր. ): Այսպիսով՝ աստուածաբանութիւնը եւ իրաւունքը երկու տարբեր միջոցներով միեւնոյն նպատակին են ձգտում: Եկեղեցական իրաւունքը իւր գործադրական միջոցներով աւելի յարակցւում է իրաւաբանական գիտութիւններին, քան     աստուածաբանութեան:

Իրաւաբանական գիտութիւնների ընդարձակ ծաւալը կարելի է բաժանել երկու մեծ ճիւղի՝ պետական, քաղաքացիական, որոնց ստո- րադրւում են միւս մասնաւոր բաժանմունքները: Շատերը եկեղեցական իրաւունքը ստորադրում են պետական իրաւունքին (Государственное право)՝ նայելով Եկեղեցու վրայ իբրեւ հասարակական ընկերակցութեան, որի իրաւունքը կազմում է հանրական իրաւունքի (публичное право) մի մասը: Պետութիւնը, ասում են, մի միութիւն է գերագոյն բարձրագոյն իշխանութեամբ, նա չի կարող թոյլ տալ, որ իւր մէջ գոյութիւն ունենան այնպիսի կազմակերպութիւններ, որոնք անկախ նշանակութիւն ունին: Ոչ մի խմբակցութիւն չի կարող գոյութիւն ունենալ, եթէ նա ընդունուած չէ պետութեան կողմից եւ սրա իրաւունքին չի ենթարկւում: Կան եւ ուրիշ հայեացքներ Եկեղեցու մա- սին. նրան տալիս են մասնաւոր իրաւական բնաւորութիւն եւ ստորադրում են քաղաքացիական յարաբերութիւններին: Ուսուցչապետ Սոկոլովի կարծիքով՝ թէ՛ առաջինները եւ թէ՛ երկրորդները սխալւում են, որովհետեւ Եկեղեցին իւր կազմութեամբ, իւր ծագումով եւ կառավարութեամբ այնպիսի մի հաստատութիւն է, որ կարող է անկախ, առանց պետութեան գոյութիւն ունենալ, մինչեւ իսկ ծաղկել եւ բարգաւաճել այն ժամանակ, երբ պետութիւնը հալածում է, մերժում է եւ չի ընդունում, ինչպէս օրինակ I, II, III դարերում՝ Հռոմէական կայս- րութեան օրով: Եկեղեցին, շարունակում է նա, շարժւում է պետութիւնից տարբեր շրջանում, ունի իւր առանձին նպատակները, կարող է  իրագործել  իւր  գաղափարները  սեպհական  միջոցներով,  նրանց ճանապարհները տարբեր են: Գտնուելով պետութեան դաշնի մէջ՝ նա ստորադրւում է պետութեան՝ իւր արտաքին վիճակով քաղաքական եւ քաղաքացիական իրաւունքների սահմաններում, բայց իւր ներքին իրաւունքը, ներքին կազմակերպութիւնը մշակում է ինքն իրեն եւ կարող է իրագործել առանց պետութեան կողմից ընդունուելուն, ինչպէս օրինակ նախկին երեք դարերում Շոտլանդիայում, Միացեալ Նահանգներում եւլն, եւլն: