Հայոց եկեղեցական իրաւունքը. Ա Գիրք

65) ԹԱԴԷՈՍ ԱՌԱՔԵԱԼԻ ԿԱՆՈՆՆԵՐԻ ԳՐԱԲԱՐ ԲՆԱԳԻՐԸ

 

Սահմանք  կանոնաց՝  սուրբ  առաքելոյն  Թադէոսի  ի  քաղաքին յՈւրհայ ի լուսաւորելն զնոսա:

 

Յորժամ լուսաւորեցաւ քաղաքն մկրտութեամբ ձեռնադրեցին եպիսկոպոսունս. քահանայս եւ սարկաւագունս եւ հաստատեցին վարդապետս օրէնս ուսոյցս՝ եւ եղեւ հաստատութիւն եկեղեցւոյ եւ սեղանոյ Աստուծոյ, սկսան հարցանել զնա զամենայն կարգադրութիւն եկեղեցւոյ, եւ զամենայն կրօնս քրիստոնէից, եւ նա պատուիրեաց նոցա կարգաւ ըստ հրամանի Փրկչին:

 

Հարցումն առաջին թէ որպէս պարտ է կալ եպիսկոպոսին ի տեսչութեան:

 

Ա. Ասէ առաքեալն, եպիսկոպոսն եղիցի անարատ, պարկեշտ, ուսուցողս, մի արծաթասէր, մի արբեցող, մի կերող, մի զաւշաքաշ, մի հարկանող, մի կաշառառու, այլ հանդարտ որպէս ասաց եղբայրն մեր եւ գլխաւորն Պօղոս, եղիցի աւրինակ բարոյ, տքնաւղ պահող, ատեցօղ զհանգիստ քնոյ, լինել օրինակ հաւտին ամենայն կարգաւ, առնել ձեռնադրութիւն արժանաւորաց, այնոցիկ որ հասու եւ գիտունք են գրոց եւ կարգաց եւ օրինաց Աստուծոյ, զտգէտսն խօտեալ ի բաց մի ձեռնադրեսցէ՝ քանզի տգիտութիւն Աստուծոյ խոտելի է քան զամենայն չարագործութիւն, յայսմանէ առաւել զգուշասցի քան յամենայն իրաց, քանզի տգէտ քահանայ կամ սարկաւագ, կամ ով ոք է յառաքելական աստիճանի, ի բարկութիւն շարժէ զԱստուած՝ զի բերանովն ի միտ առնու եւ ասէ՝ եւ սըրտիւն ոչ իմանայ զասացեալն եւ բարկացուցանէ զԱստուած. եւ վնասակար ամենին եպիսկոպոսն լինի, փախիցէ յայսմանէ, զուսումնասէրսն եւ զգիտունսն յառաջեցուսցին ամենայն պատուով, իսկ տգէտսն ամենեւին մի կացուցանել առաջնորդս կամ վերակացուս շնորհի եկեղեցւոյ, իսկ եթէ յանդգնեալ եպիսկոպոսն արասցէ զայն վասն կաշառոյ. կամ վասն մերձաւորութեան, կամ վասն բարեխօսութեան, այնպիսի եպիսկոպոսն նզովեալ եղիցի, եւ որ ինչ վնաս ծնանիցի տացէ վրէժս յաւուրն դատաստանի յանմահ տանջանսն:

 

Բ. Դարձեալ ասէ առաքեալն՝ արժան է եպիսկոպոսին, զամենայն հաւատացեալսն միապէս սիրել, եւ զիւր մերձաւորսն մի առաւել մեծարել քան զայլ հաւատացեալսն, թէպէտ եւ եղբայր իցէ, կամ քոյր, եւ կաշառ ամենեւին մի առնուլ, այլ զինքն մեռեալ համարել աշխարհի. մի երբէք քրքրել եւ զուարճանալ, կամ լկտի ինչ խօսել. կամ հրապարակաւ զոք յանդիմանել. առանց երկրորդ հարցմանց. նախ առանձինն, ապա երկու եւ Գ վկայիւք վարդապետօք հեշտական հանդերձիւք մի վարել. եւ մի բնաւ առանց ընկերակցացն հարցմանց գործել ինչ, զի այն է հաճոյ Աստուծոյ, կացուցանել ընդ ձեռամբ իւրով տեսուչ վարդապետս, տեսուչս գաւառաց, քաղաքաց հովուիլ զհաւատացեալսն, եւ ժողովրդոցն հնազանդել հովուացն կացուցելոցն յեպիսկոպոսէն, կարգեսցէ ի շէնս երկու կամ երիս քահանայս, եւ մի սարկաւագ. իսկ յագարակս քահանայ մի եւ սարկաւագ մի, զհաշմալ զոք մի ձեռնադրեսցի, թէ զարատաւորն պատարագ չտայր մատուցանել մարգարէն, որչափ եւս առաւել որ զայս պատարագ մատուցանէ՝ արժան է անարատ լինիլ, առանց վկայից եւ քննութեան մի զոք ձեռնադրել զի մահաբերք վնասք ծնանին»:

 

Գ. Դարձեալ ասէ առաքեալն, արժան է եպիսկոպոսին ձեռնադրիլ քահանայս երեսնամի, եւ զ. Լ. ամ կալ ի կարգին, եւ ապա լռեսցէ: Իսկ յիսնեմիք կամ թէ յաւելի մի ձեռնադրիլ քահանայ կամ սարկաւագ, եւ մի յամուսնութիւն հրամայել, զի յայսմ վայրի անձինք աղճատին, եւ միտք եւ ժամանակք. եւ զինքն պատրաստել յիւրում ուղեւորութեան պայծառացուցանել

զիւր զլապտերն, զի մի զայլսն հոգալով զինքն անփոյթ արասցէ եւ զրկեսցի յաւիտենից կենացն:

 

Դ. Դարձեալ ասէ առաքեալն, արժան է եպիսկոպոսին առաւել հրաժարել տգիտաց ձեռնադրութեան ի տխմարաց, ի յանմտից, ի ցոփասրտից, ի վատասրտից, յափշտակողաց, ի շնացողաց, եւ յայլ վատթարութենէ, զայնպիսին ամենեւին մի ձեռնադրեսցէ, եւ մի բարկացուցանէ զԱստուած:

 

Ե. Դարձեալ ասէ առաքեալն, արժան է եպիսկոպոսին հաստատիլ սեղան ի քարանց աւրինակ խաչին, եւ զայն ծածկիլ սրբովք կտաւօք եւ խնկարկութեամբ ընդ առաւօտս եւ ընդ երեկոյս եւ ի ժամ պատարագին խափան մի լիցի խնկոց եւ լուցմանց:

 

Զ. Դարձեալ ասէ առաքեալն զհաց պատարագին յորում աւուր մատուցանիցեն ի նմին աւուր եփեսցին, եւ խաչապէս դրոշմաւ, նոյնպէս եւ գինի սուրբ բաժակին սուրբ ամանաւք, հանցին ի սեղանն, եւ մի ոք յանդգնեսցի խառնիլ ջուր ի յայն բաժակն յայն աստուածահաճոյ, այլ անագորոյն մտաց՝ եւ որ առնէ ոք, զի այնպիսին չէ քրիստոնեայ, այլ նզովեալ եղիցի մինչեւ դարձցի յաղանդոյն:

 

Է. Եւ ժողով արասցէ եպիսկոպոսն քահանայի յաթոռակցաց իւրոց, սարկաւագաց ժողովրդոց յորժամ սեղան հաստատէ եւ մատուսցին աղօթս տքնութեամբ, եւ արտասուօք, մարգարէիւք եւ առաքելօք. եւ սուրբ աւետարանութեամբ աւծեալ սրբով իւղով եւ ապա մատուսցեն պատարագ:

 

Ը. Դարձեալ ասէ առաքեալն, յորժամ հաստատէ եպիսկոպոսն ըզսեղանն, արժան է ի նմին աւուր զենմունս առնել վասն Աստուծոյ. զուարակս եւ նոխազս, եւ ոչխարս, որպէս եւ Սողովմովն արար զշինուած տաճարին իւրոյ ի հաստիլ սեղանոյն եւ հաճոյ եղեւ Աստուծոյ, եւ հոտոտեցաւ Տէր ի հոտ անուշից:

 

Թ. Դարձեալ ասէ առաքեալն յորժամ ի մի վայր ժողովեսցին հաւատացեալքն յաղաւթս ի տուն Աստուծոյ, զայլ ինչ մի խօսեսցին, բայց միայն զաղաւթսն մի քրթմնջեսցին ընդ միմեանս այլ կացցին ընդ յարեւելս ձեռս ի վեր ամբարձցին խնդրելով զարդարանալ եւ արքայութեան արժանի լինել, եւ բարութեանցն նորա անդ է պատրաստեալ արժանանալ:

 

Ժ. Դարձեալ ասէ առաքեալն թէ ձեռնադրեսցէ զոք եպիսկոպոս քահանայ կամ սարկաւագաց յանցանք ինչ լինիցին առ նմա, որպէս եւ է մարդոյ զինչ եւ աղտեղութեամբ շնութեամբ, կամ գողութեամբ, կամ ըսպանութեամբ, եւ ի ժամ ձեռնադրութեան չգիտաց ոք, եւ ապա յետոյ ինքն զղջասցի. կամ զինչեւիցէ պատճառանաւք յայտնին, ոչ կարէ նա սպասաւորութիւն առնել սեղանոյն եւ ոչ պատարագ մատուցանել, այլ արտաքոյ ապաշխարել զանցանս իւր. զԺԲ ամ ապա որ ինչ արժան է շնորհել ի ներքոյ առաջի բեմին սպասաւորութիւն առնել եւ կալ ի պատիւ, միայն բեկեալ սրտիւ մինչեւ օր մահուանն իւրոյ:

 

ԺԱ. Դարձեալ ասէ առաքեալն իսկ եթէ ձեռնադրեսցէ զոք եպիսկոպոսն եւ մարդն ուղիղ էր՝ ապա շնացաւ. կամ գողացաւ. կամ այլ ինչ վատթար գործեաց, այնպիսին ամենեւին բարձցի ի քահանայական շնորհին. եւ ձեւն եւ նշանն, քանզի անհնարին է նմա այլ քահանայանալ. այլ արտաքոյ ապաշխարիլ ԺԵ ամ, ապա յորժամ եկեղեցւոյ արժանանայ, եւ հաղորդութեան սուրբ պատարագին ընդ այլ զինուորսն կացցէ յեկեղեցոջն, եւ անհնար լիցի նմա այլ ի բեմ ելանել, կամ կարդալ, կամ սաղմոսել, մինչեւ ցաւր մահուան իւրոյ՝ քանզի պղծեաց նա զսուրբ ամուսնութիւն եւ առ ոտն կոխեաց, մի համարձակեցուսցէ եպիսկոպոսն, քանզի չէ հնար նմա այլ քահանայ լինել:

 

ԺԲ. Իսկ եթէ յանդգնեալ եպիսկոպոսն վասն կաշառոյ. կամ վասն բարեխաւսութեան, կամ վասն մերձաւորութեան հրաման տացէ, այնպիսոյն քահանայութեան տացէ՝ վրէժ յաւուրն դատաստանին յաններելի տանջանսն:

 

ԺԳ. Դարձեալ ասէ առաքեալն, ամուսնացեալ քահանայքն, յորժամ զսուրբ պատարագն մատուցանել կամին, զերիս աւուրս հրաժարեսցին ի կանանց իւրեանց մատուցման օրն, զի եթէ զհաց զառաջնորդութեան ոչ ետ քահանայն առանց քննելոյ, եւ զսրբութիւն ոչ գտանելոյ, որչափ եւս առաւել որ զայս երկնաւոր պատարագս մատուցանեն պարտին սուրբ լինիլ եւ պատրաստ որպէս Աստուծոյ սպասաւորս ահիւ կայ եւ գողութեամբ զի արժանի լինիցին անմահ կենացն:

 

ԺԴ. Եթէ կուսութեամբ քահանայութիւն ընկալեալ է այնպիսին տքնաւղ լիցի, պահաւղ, յորում աւուր զսուրբ պատարագն մատուցանել կամին, պատրաստ լիցին զգիշերն ամենայն տքնիլ սուրբ խորհրդով առանց ամենայն կեղծաւորութեան՝ զի ընդ Աստուծոյ խորհուրդ մտանէ:

 

ԺԵ. Քահանայ որ երդնուցու՝ ամենեւին մի լիցի նմա ի քահանայութեան, զի զբանն Աստուծոյ արհամարհեաց:

 

ԺԶ. Արժան է քահանային զի աղքատասէր լինել, քաղցրաբան, խորհրդական զմեղուցեալսն ուղիղ ապաշխարութեամբ պահօք եւ աղօթիւք, եւ զամենեսեանսն արքայութեան արժանացուսցէ՝ զի յերեւիլն Քրիստոսի. ամենեքեան առնուցուն զանթառամ պսակն զոր անդնէ պատրաստեալ:

 

ԺԷ. Դարձեալ ասէ առաքեալն որ մի անգամ ի Քրիստոս մկրտեալ են, մի երբէք լիցի նոցա անկանիլ ընդ մեղաւք. այլ աստուածահաճոյ վարիլ զկեանս իւրենաց՝ մի շնալ, մի գողանալ, մի արբենալ, մի երդնուլ, մի բամբասիլ, այլ որպէս Աստուծոյ, իսկ ժողովուրդ առանց ամենայն կեղծաւորութեան:

 

ԺԸ. Դարձեալ ասէ առաքեալն, եթէ ոք այր կամ կին քրիստոնեայ շնացաւ արտաքոյ եկեղեցոյ ապաշխարեսցեն զԳ ամս տքնիլ պահիլ աղաւթել, եւ լուծումն շաբաթոյ եւ կիւրակէի միայն ի տէրունական տաւնսն, մինչ ի կատարել, Գ ամացն, ապա չորրորդումն լիցի արժանի հաղորդութեան, եւ որք գողասցի ոք զնոյն պատուհաս կրեսցէ ապա եթէ ի մեղսն աւելան, կրկին ապաշխարեսցին:

 

ԺԹ. Դարձեալ ասէ առաքեալն, եթէ ոք ի քրիստոնէից շնացեալ զորդէծնութիւն հեղուցու, եւ զԱստուծոյ երկիւղն ոչինչ համարի, զի մի մարդկան յայտնեսցի, յայնպիսին ընդ սպանողսն ապաշխարեսցէ բազում յառաջանաւք:

 

Ի. Դարձեալ ասէ առաքեալն, եթէ ոք անժուժկալաբար լըլկէ զինքն եւ հոսումն արասցէ մարմնոյ իւրոյ պիղծ է այնպիսին, ընդ շնացելոցն ապաշխարեսցէ, եթէ յաւելիցէ ի գործն կրկին ապաշխարեսցէ, եւ այնպիսիքն ձեռնադրութեան մի լիցեն արժանի:

 

ԻԱ. Դարձեալ ասէ առաքեալն, եթէ ոք պղծի ընդ արուի, պիղծ է այնպիսին, զամենայն աւուրս կենաց իւրոց ապաշխարեսցէ արտաքոյ եկեղեցոյն եւ ի ժամանակի որոշմանն հաղորդեսցի:

 

ԻԲ. Դարձեալ ասէ առաքեալն, թէ որ առ նա կին իցէ եւ շնացաւ. ԺԲ ամ ապաշխարեսցէ արտաքոյ արտասուօք զամենայն սրբապահս եւ յետ Զ ամի անցանել շաբաթի եւ կիրակէի, եւ ի տէրունական տօնսն լուծումն արասցէ. եւ ի տարւոջն զերրորդ մասն պահեսցէ՝ եւ ապա մտցէ եկեղեցի եւ ի հաղորդեսցի:

 

ԻԳ. Դարձեալ ասէ առաքեալն կախարդի, ուրացողի՝ մի կանոն եղիցի ի վերայ:

 

ԻԴ. Որ շնայ եւ զմանուկն սպանանէ՝ մինչեւ ցօր մահուանն իւրոյ ապաշխարեսցէ, եւ ի վախճանին հաղորդեսցի:

 

ԻԵ. Արժան է քրիստոնէից զուրբաթ եւ զչորեքշաբաթի պահիլ եւ աղօթել, զի աւուրք չարչարանաց Տեառն մերոյ են. տրտմիլ, արտասուիլ, յիշել զՆորա  վասն  մեր  զխոնարհութիւն,  եւ  գոհանալ  զնմանէ.  որ  եկն  եւ փրկեացն զմեզ իւրով չարչարանօքն, պահել մինչեւ ցԹ ժամն եւ ապա ճաշակել:

 

ԻԶ. Ասէ սուրբ առաքեալն, յորժամ զտէրունական տօնսն կատարեն հաւատացեալքն, նախ յառաջ պահեսցեն շաբաթ մի ի պատիւ եւ ի սպաս տօնին, եւ ապա տօնեսցեն:

 

ԻԷ. Դարձեալ ասէ առաքեալն. զսուրբ քառասունսն պահեսցեն. հաւատացեալք սրբութեամբ ուրոյն զշաբաթ եւ զկիրակի, եւ յորժամ որ չարչարանաց Տեառն հասանին տքնեսցեն եւ անդադար աղօթեսցեն, ժպիտ մի ումեք ելցէ այն աւուրսն, այլ արտասուս ընդ Տեառն մերոյ, եւ ապա զկենարար պասէքն արասցեն ցնծալով ընդ յառնելն Տեառն մերոյ աղօթիւք, փառաւորել զնա որ փրկեաց զմեզ յարութեամբ իւրով, եւ ետ մեզ երգակից լինել վերնոցն:

 

ԻԸ. Որ պղծի ընդ անասնոյ զինչ արասցուք: Պատասխանի: Որչափք ամք են մարդոյն ընդ ունկնդիրս կացցէ՝ Է ամ ընդ ձեռամբ, ապա մտցէ եկեղեցի ընդ ժողովուրդսն եւ ի վախճանին հաղորդեսցի: Հարցումն: Որ ուրանայ զՔրիստոս եւ զղջացեալ դառնայ զինչ արասցուք՝ պատասխանի. զամենայն աւուրս կեանց իւրոց ապաշխարեսցէ արտասուօք պահօք եւ աղաւթիւք եւ տրօք տնանկաց, եւ ի վախճանին հաղորդեսցի: Հարցումն:

 

Լ. Որ կամօք մարդ սպանեալ է՝ որպէս արժան է առնել: Պատասխանի, ԺԵ ամ ընդ ունկնդիրս կացցէ, Է ընդ ձեռամբ, եւ յելս անձին իւրոյ հաղորդեսցի: Հարցումն:

 

ԼԱ. Որ մի մօր կաթամբ սնեալ են աւտարք ի միմեանց, արժան է ամուսնանալ: Պատասխանի: Չէ արժան զի ծնօղն եւ սնուցաւղն մի համարին:

 

ԼԲ. Հարց, եթէ ազգականք ամուսնանան զինչ արասցուք: Պատասխանի: Քակիլ արժան է ի միմեանց. եւ ծանր ապաշխարութիւն ի վերայ դնել, զի չէ ամուսնութիւն, այլ յարակայ պոռնկութիւն եւ ընդ անիծիւք Արարչին:

 

ԼԳ. Հարց: Որ զսահմանս ընկերին յափշտակեաց որպիսի ինչ է: Պատասխանի: Զոր գրեաց Մովսէս հրամանաւն Աստուծոյ. իջցէ անէծք ի վերայ նորա եւ եղիցի նզովեալ ի կեանս եւ ի մահ:

 

Իբրեւ կատարեաց առաքեալն Թադէոս զայս ամենայն ասէ ցժողովուրդն, հայրք եւ եղբայրք որք Տեառն ետուք զանձինս ձեր՝ այս ձեզ յինէն օրէնք լիցի, եւ այլ որ ձեր լինելոց են արդ հաստատուն կացէք յամենայնի զոր լուարուք յինէն մի անցանէք ըստ սահմանս յայսմ, զի ձեզ բարի լինիցի, եւ երկայնակեացք լինիցիք, եղիցի ձեզ յիշատակ բանս այս, եւ մի մոռանայք յաղօթս ձեր, եւ զայլ կարգաւորութիւն ուսուսցէ ձեզ Ադդէ զոր լուաւ յինէն ըստ կարգին զոր եդին եղբայրքն առաքեալքն Տեառն. պահեսջիք խաղաղութեամբ ի փորձանաց չարին, խաղաղութիւն ընդ ձեզ՝ զայս աւրինադրութիւն: Ես Զաքարիայ աշակերտ առաքելոյն Թադէոսի գրեցի. որպէս լուա ի նմանէ՝ ամենայն հաւատացելոց ի Քրիստոս Յիսուս Նմա փառք յաւիտեանս ամէն: