Հայոց եկեղեցական իրաւունքը. Ա Գիրք

14) ԱՌԱՔԵԼԱԿԱՆ ԿԱՐԳԱԴՐՈՒԹԻՒՆՆԵՐ

Բացի Առաքելական կանոններից, հներում կար եւ մի ուրիշ ժողովածու, որ կոչւում էր «Առաքելական կարգադրութիւններ»` 8 գրքից բաղկացած: Այս կարգադրութիւնները մեր Եկեղեցին վաւերականների շարքում չի ընդունում, միւս Եկեղեցիները մերժեցին Տրուլլի ժողովում՝ համարելով արիոսական մտքերով եւ ձեւերով յաւելումներ ունեցող գրուածք: Բայց իբրեւ խրատական գիրք եւ նախկին 4 դարերի եկեղեցական կարգ-կանոնը պարունակող գիրք, համապատասխան Յուստինոսի, Հերմասի, Կղեմայ Աղեքսանդրացու գրուածներին, շատ յարգի էր եւ հեղինակաւոր: Որովհետեւ «Առաքելական կարգադրութիւններ»-ը մեծ վիճաբանութեան տեղիք են տուել եկեղեցական գրականութեան մէջ, ուստի նախքան Առաքելական կանոններին անցնելը, ծանօթացնենք այդ խնդրի վերաբերմամբ արծարծուած մտքերի հետ: Ռուսաց գրականութեան մէջ կան մի քանի հետախուզութիւններ այս առարկայիս վերաբերեալ. 1) Апостольские постановления. I. II. Казань, 1864, բնագրի թարգմանութիւն է առանձին գրքոյկով. 2)  Апостольские постановления, տպուած «Правос. обоз. » ամսագրի 1862 թ. համարում` Բլագորազումով քահանայի գրած. 3) «Историческое обозрение источников права православной церкви, Н. Заозерскаго. Москва, 1891 г. »։

Առաքելական կանոնների 85-րդ յօդուածում կանոնական գրքերի շարքում զետեղուած է եւ «Կարգադրութիւններ՝ շարադրուած 8 գրքի մէջ Կղեմայ ձեռքով»: Այս յիշատակարանը յայտնի եղաւ Դ դարու սկզբից: Եւսեբիոսը վկայում է (Գ գր., 25 գլ., 57-59, Է-7 գլ. ), թէ կայ «այսպէս կոչուած» «Առաքելական կարգադրութիւններ», որը «կասկածաւոր»  է:

Սբ Աթանասը թէեւ համարում է ոչ կանոնական, բայց նկատում է, որ սբ. հարք խորհուրդ են տալիս կարդալ Հերմասի գրքի հետ: Նոյնպիսի վկայութիւն էլ տալիս է սբ Եպիփանը: Զ դարում յիշատակւում են «Առաք. կարգադրութիւններ»-ը, նոյնպէս եւ Է դարում յիշում է Մաքսիմոս Խոստովանողը, Թ դարում էլ՝ Փոտ պատրիարքը: Բիկկելի կարծիքով` այդ 8 գիրքը պիտի գրուած լինեն Արեւելքում, Պաղեստինում կամ Ասորիքում, ասորաց լեզուով, որը մեծ վարկ ունենալուն պատճառով զանազան մասերով մուծուել է Աղեքսանդրիայի Եկեղեցու կանոնագրքի, Սքոլաստիկոսի ժողովածուի մէջ: Տրուլլի ժողովից յետոյ ժողովածուներից հանուեց եւ նորերի մէջ չմտաւ: Ընդհանուրի կարծիքով` Եկեղեցու իրաւունքի տեսակէտից՝ սա ունի շատ կարեւոր նշանակութիւն՝ իբրեւ պատկեր հին Եկեղեցու կարգ-կանոնի: Ահա՛ այդ 8 գրքի համառօտ բովանդակութիւնը:

Ա գիրքը տասը գլխից է բաղկացած. խօսում է աշխարհականների, նրանց վարք ու բարքի, մշտապէս աշխատելու եւ Սբ Գրքի ընթերցանութեամբ պարապելու մասին, մարդ ու կնոջ փոխադարձ սիրոյ եւ կնոջ բարեբարոյ կեանք վարելու մասին:

Բ գիրքը 63 գլխից է բաղկացած. խօսում է եպիսկոպոսների, քահանաների, սարկաւագների, սարկաւագուհիների, գրակարդացների, երգիչների, դռնապանների, այրիների, կոյսերի, որբերի մասին, առաւօտեան եւ երեկոյեան կարդալիք սաղմոսների (62 եւ 140-րդ սաղմոսների) եւ ագապի մասին: Հոգեւորականներին տալիք տուրքի համար ասում է. «Քահանաների մօտ դատարկ ձեռներով մի՛ երեւար, հապա միշտ մատուցիր բարեյօժար ընծաներ»: Աղօթատան համար ասում է` պիտի ունենայ երկայն` նաւի ձեւ, երկու խորաններով, մէջտեղը` եպիսկոպոսի աթոռը, կողքին՝ քահանաները նստած, սարկաւագները՝ սպիտակագոյն զգեստով կանգնած. աղօթատան երկրորդ մասում նստեն աշխարհականներ եւ կանայք առանձին: Մէջտեղում ամբիոնի վրայ բարձրանայ գրակարդացը եւ կարդայ Մովսէսի գրքերը, Յեսու Նաւեայ, Դատաւորները, Թագաւորութիւնք, Եզրը, Նեեմին, Յովբ եւ Սողոմոն եւ 46 մարգարէութիւններ: Ընթերցումից յետոյ թող մի ուրիշը երգի Դաւթի երգերը, ժողովուրդը թող ձայնակցի վերջին խօսքերին: Յետոյ կարդան Գործք առաքելոց եւ Պօղոսի թուղթը, ապա քահանան կամ սարկաւագը` Աւետարանը, Աւետարանը կարդալիս բոլորը լուռ կանգնեն եւ լսեն: Ապա քահանայք խրատեն, յետոյ եպիսկոպոսը    քարոզի:   Դռնապանները-սարկաւագները`   մարդկանց դռների մօտ, սարկաւագուհիները` կանանց դռների մօտ կանգնեն, ամէն մէկին իւր տեղը ցոյց տան, իւր տեղում չկանգնողը յանդիմանւում է սարկաւագներից: Երիտասարդները առանձին, հասակաւորները առանձին նստեն կամ կանգնեն, փոքրերը բոլորից առաջ սարկաւագների հսկողութեան տակ լինեն, որ չծիծաղեն, հասակաւոր մեծ կանայք եւ կոյսերը բոլորից առաջ կանգնեն: Բոլորը աղօթքի կանգնեն, սարկաւագներից մէկը Հաղորդութիւնը բերի երկիւղածութեամբ ծառայելով, միւս սարկաւագները հսկեն, որ խորին լռութիւն պահուի եւ ուշադիր լինեն, սարկաւագի բարբառելուց յետոյ համբուրուեն ի համբոյր սրբութեան` մարդիկ ջոկ, կանայք ջոկ: Ապա սարկաւագը քարոզ կարդայ եպիսկոպոսի, քահանայի... թագաւորի, հիւանդի, ճանապարհորդի եւ բոլորի համար բարեմաղթութիւն անի. եպիսկոպոսը օրհնի: Ապա սկսուի զոհաբերութիւնը, բոլորը լուռ երկիւղածութեամբ կանգնեն, ջոկ-ջոկ բոլորը հաղորդուեն. այդ ժամանակ սարկաւագները դուռը կը պահեն, որ անհաւատ չմտնի: Բացի այս, խօսում է եկեղեցականների դատի մասին:

Գ գիրքը 20 գլխից է բաղկացած. խօսում է այրիների, մկրտութեան կարգի եւ ձեռնադրութեան մասին. այրիները պիտի լինեն 60 տարեկան, մանկահասակները տանը իրենց կրթեն եւ երբ պատրաստ կը զգան, մտնեն այրիների դասակարգը: Երկրորդ ամուսնութիւնը թոյլ է տալիս, երրորդը համարում է ոչ ողջախոհութիւն: Մկրտութիւն  կատարելիս առաջ եպիսկոպոսը օծում  է  մկրտուողի գլուխը իւղով, եւ Հոգին Սուրբ իջնում է. նա կամ քահանան ասում է. «Յանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ» եւլն, եւ մկրտում է. եթէ տղայ է, կնքահայրը սարկաւագն է լինում, եթէ կին՝ աղջիկ սարկաւագուհին: Յետոյ արդէն եպիսկոպոսը օծում է միւռոնով, ապա խօսում է մկրտուածին երկիւղածութեամբ պահելու  համար:  Եպիսկոպոսին  պիտի ձեռնադրեն երկու կամ երեք եպիսկոպոս. քահանային, սարկաւագին ձեռնադրում է մէկ եպիսկոպոս. քահանան ձեռնադրել չի կարող, նա կարող է զոհ անել, մկրտել եւ օրհնել ժողովուրդը:

Դ գիրքը բաղկացած է 14 գլխից. խօսում է սրբերի, կոյսերի մասին: Եպիսկոպոսները պիտի պահեն, խնամեն աղքատներին,  որբերին, ժողովուրդը պիտի ընծայաբերութիւն անի եւ դրանցով պահի աղքատներին: Եպիսկոպոսը անմաքուր մարդկանցից, գինեվաճառներից, անառակներից, վատ հարկահաններից, կեղեքիչներից, դահիճներից եւլն, եւլն չպիտի զոհաբերութիւն ընդունի: Ապա խօսում է ծառայի եւ տիրոջ, երախաների եւ ծնողների փոխադարձ յարաբերութեան մասին: Կոյսերին յորդորում է լինել պարկեշտ, աղօթող եւ օրինակ ուրիշներին:

Ե գիրքը բաղկացած է 20 գլխից. խօսում է նահատակների, տօների եւ պասերի մասին:

Զ գիրքը բաղկացած է 30 գլխից. խօսում է աղանդների եւ հերձուածողների  մասին,  հոգեւորականների  պսակի, Մովսէսի  օրէնքի մասին, քրիստոնէութեան յարաբերութեան մասին դէպի հրէութիւնը եւ   կռապաշտութիւնը:

Է գիրքը բաղկացած է 49 գլխից. այստեղ կրկնում է այն, ինչ որ կար նախկին բոլոր գլուխների մէջ:

Ը գիրքը բաղկացած է 47 գլխից. վերջին գլխում զետեղուած են 85 Առաքելական կանոնները: Այս գիրքը նշանաւոր է նրանով, որ, բոլոր հայրերի եւ մասնագէտների կարծիքով, բովանդակում է ամբողջ պատարագի կարգը, ինչպէս գործադրւում էր 4 նախկին դարերի ընթացքում. սա մի պատարագամատոյց է: Որովհետեւ ձեռնադրութեան կարգը եւ պատարագը շատ հետաքրքրական են, ուստի համառօտ փոխադրութեամբ կ՚արձանագրեմ:

Առաջ խօսում է աստուածային շնորհքների բաշխման մասին, ապա անցնում է եպիսկոպոսի ձեռնադրութեան, պահանջում է, որ ընտրելի անձը լինի համեստ, հեզ, անբիծ եւ ժողովուրդի ընտրութեամբ. «Ով ամէն բանում անբիծ է, ընտրուած բոլոր ժողովրդից, ամենալաւը. երբ նրան կը կոչեն եւ կը քաջալերեն, այն ժամանակ ժողովուրդը, կիրակի օրը ժողովուելով, քահանաների եւ եղած եպիսկոպոսների ներկայութեամբ թող համաձայնութիւն տայ: Միւսներից ամենաաւագը թող հարցնի քահանաներին եւ ժողովրդին՝ սա՞ է այն անձը, որին խնդրում են ի գլխաւորութիւն» (տե՛ս Апост. постановления, 254 եր. ): Երեք անգամ այդ հարցը կրկնում են, ապա ձեռքները դնում են ձեռնադրուողի գլխին. յետոյ սարկաւագը քարոզում է. «Աղօթեցէ՛ք, երախայք (չմկրտուածներ)»: Բոլորն էլ աղօթում են «երախաների» համար. ձեռնադրուողը օրհնում է դրանց:

Սարկ. «Ելէ՛ք, երախայք», այսինքն՝ չմկրտուածներ (оглашенные):

Սարկ. «Աղօթեցէ՛ք, այսահարներ, աղօթենք եւ մենք». ձեռնադրուողը աղօթում է նրանց  համար:

Սարկ. «Ելէ՛ք, այսահարներ». ելնում են:

Սարկ. «Աղօթեցէ՛ք, լուսաւորեալք» (այսինքն՝ մկրտութեան արժանիներ): «Եւ մենք աղօթենք»՝ ձեռնադրուողի աղօթքից եւ դրանց գնալուց յետոյ:

Սարկ. «Աղօթեցէ՛ք, ապաշխարողներ, աղօթենք եւ մենք». ապա՝ «Աղօթեցէ՛ք, հաւատացեալք»: Սրանից յետոյ սարկաւագը կարդում է քարոզ վասն եպիսկոպոսաց, քահանայից, սարկաւագաց, գրակարդացաց, երգչի, կուսից, այրեաց, սրբոց, ներքինեաց, ճանապարհորդաց, ընծայաբերից եւլն, եւլն: Եպիսկոպոսը երկու անգամ աղօթում է. ապա սարկաւագը՝ «Համբուրուեցէ՛ք». կղերը եպիսկոպոսին է համբուրում, մարդիկ եւ կանայք` առանձին: Իսկ մնացած սարկաւագները կարգ են պահում, երախաների  վրայ հսկում, դռները պահում, որ անհաւատները չմտնեն:

Սարկ. «Մի՛ ոք յերախայից, մի՛ ոք յանհաւատից, մի՛ ոք յունկնդրաց եւ մի՛ ոք յայլահաւատից... » ասելուց յետոյ բերում է զոհարանի շնորհքները  եւ  եպիսկոպոսին  տալիս,  քահանայք  կանգնում  են երկու կողմում, սարկաւագները քշոցով, որը լինում է բարակ կաշուց կամ սիրամարգի փետուրներից կամ քաթանից շինած, քշում են փոքրիկ կենդանիներին, որ չընկնեն Բաժակի մէջ, եւ աղօթում են: (Այս ձեւով էլ նկարագրում են սբ Յուստինոսը եւ Տատիանոսը): Երկու երկար աղօթքից յետոյ.

Եպիսկ. «Խաղաղութիւն ամենեցուն»:

Ժղվրդ. «Եւ ընդ հոգւոյդ քում»: Սարկաւագը քարոզ է կարդում:

Եպիսկ. «Ի սրբութիւն սրբոց»:

Ժղվրդ. «Միայն սուրբ, միայն Տէր, միայն Յիսուս Քրիստոս, ի փառս Հօր  Աստուծոյ... »:

Ապա սկսւում է հաղորդութիւնը. եպիսկոպոսը ասում է. «Զմարմին Յիսուսի տամ... »: Ընդունողը` ամէ՛ն: Սարկաւագը, Բաժակը բռնած, ասում է. «Արիւն Քրիստոսի, բաժակ կենաց... »: Խմողը` ամէ՛ն: Մնացած ժողովրդականք 33 սաղմոս են ասում. սաղմոսից եւ հաղորդութիւնից յետոյ, գրում է. «Երբ կը հաղորդուեն բոլոր մարդիկ եւ կանայք, սարկաւագները վերցնելով մնացորդները՝ թող բերեն խորանը... »: «Երթայք խաղաղութեամբ» ասելով՝ արձակում է ժողովուրդը:

Ապա խօսում է ձեռնադրութեան մասին: Եպիսկոպոսը ձեռնադրում է քահանայ, սարկաւագ` ձեռքը դնելով գլխին եւ աղօթելով: Սարկաւագուհիներին,  գրակարդացին,  կիսասարկաւագին  աստիճան է տալիս ձեռք դնելով եւ աղօթելով: Խոստովանողի, կոյսերի, այրիների, երդմնեցուցիչների վրայ ձեռք չի դնում. դրանք կամաւոր պաշտօն են: Եպիսկոպոսին պիտի ձեռնադրեն երկու կամ երեք եպիսկոպոս, այլապէս ձեռնադրողը եւ ձեռնադրուողը զրկուեն եպիսկոպոսութիւնից: Մկրտութեան ջուրը եւ իւղը օրհնի եպիսկոպոսը, բացակայութեան  ժամանակ`  քահանան:  Երախայրիքը  (նոր  պտուղները)  ստանան եպիսկոպոսը, քահանան եւ սարկաւագը, իսկ տասանորդը` կղերը, կոյսերը, այրիները, աղքատները: Հաղորդութեան մնացորդների 4 մասը ստանայ եպիսկոպոսը, 3 մասը` քահանան, 2 մասը` սարկաւագը, մնացածները` մէկ-մէկ մաս:

Եկեղեցու հաղորդակցութիւնից զրկել անառակին, պոռնկին, դերասանին, ողիմպիական եւ այլ խաղերում մասնակցողներին, զուարճութեան տեղերում խաղացողներին, սրինգ, ջութակ ածողներին, պարողներին եւլն, եւլն, եթէ միմիայն չեն հեռանալ իրենց սովորութիւններից: Զինուորին հեռացնել, եթէ բամբասելը, վիրաւորելը, ռոճիկով չբաւականանալը չի թողնիլ: Կախարդներին, աստղերի, թուերի եւ ձեռքերի վրայ հմայութիւն անողներին զրկել եկեղեցուց, եթէ չհեռանան իրենց պարապմունքներից: Քառասնօրեայ պասը եւ Զատիկի Աւագ շաբաթը պահել:

Առաւօտեան 62-րդ եւ երեկոյեան 140-րդ սաղմոսը ասելուց յետոյ, սարկաւագը «Մի՛ ոք յերախայից... » քարոզելուց եւ 4 տեսակ ապաշխարողներին արձակելուց յետոյ, հաւատացեալները կ՚աղօթեն եւ եկեղեցուց կ՚ելնեն:

Դրեյը, քննելով այս 8 գիրքը իբրեւ գրականական երկ, հետեւեալ կարծիքն է յայտնում՝ ըստ ռուսաց հետախոյզների: Գրքի բաժանումները շատ անգամ անյաջող են, բովանդակութիւնը չի համապատասխանում վերնագրին, շատ անգամ անկապ կտորներ են մէջ սպրդւում, որը առիթ է տալիս կարծելու, որ շատ փոփոխութիւններ է կրել զանազան անձանց յաւելումներով: Գրքի քննութիւնից երեւում է, որ կազմուած է երեք առանձին հեղինակութիւնից. առաջին 6 գիրքը մի անձի գրուած է, 7-րդ գիրքը` երկրորդ անձի, 8-րդ գիրքը` երրորդ անձի:

Առաջին 6 գիրքը գրութեան ձեւի, ոճի, դասաւորութեան կողմից մի ամբողջութիւն են կազմում, անմասն 7 եւ 8 գրքերից: Գրուածքի տեղն Ասիան է, մասնաւորապէս՝ Ասորիքը:

«Առաքելական կարգադրութիւններ»-ի 8 գիրքը կազմուել են IV դարու երկրորդ կէսին, որոնց մէջ չի եղել 85 կանոնը, որը յետոյ պիտի մուծուած լինի: Դրեյի կարծիքը 8-րդ գրքի առանձին հեղինակութիւն լինելու մասին հաստատուեց վերջերումս ասորական, եթովպական եւ արաբական ժողովածուների հետ համեմատելիս: Աչքի ընկնող է ասորական խմբագրութիւնը, որը Փարիզի գրադարանի ձեռագրերում է եղել «Դիդասկալիա» վերնագրով, որ նշանակում է «Մեր Փրկչի սուրբ աշակերտների եւ 12  առաքեալների  ուղղափառ  վարդապետութիւնը»: Նա բաժանւում է 26 գլխի, որոնք իրենց բովանդակութեամբ համապատասխանում են առաջին 6 գրքի բովանդակութեան. թէեւ բնագիրը նոյն չէ, ասորականը աւելի համառօտ է: Բիկկելի կարծիքով՝ ասորականի համառօտ լինելը, քան յունական ձեռագրի, եւ 7-րդ, 8-րդ գրքերի բացակայութիւնը առաջինի մէջ, ցոյց են տալիս, որ յունարէնի վրայ վերջերում աւելացրած են 7 եւ 8 գրքերը, այսինքն՝ յունարէնի նախկին բնագիրը կազմում են եղել միայն առաջին 6 գիրքը, ինչպէս  ասորականը. ասորականը վերջանում  է  այսպէս.  «Վերջ  Դիդասկալիայի, այսինքն սուրբ առաքեալների կարգադրութիւնների: Աղօթեցէք Աստծուն մեղաւոր մարդուս` այս գրողիս համար» (տե՛ս Заозерский, Источники, 75 եր. ):

Արաբական ձեռագիր  վերնագիրն է «Վարդապետութիւն»  կամ «Ուսմունք». ուրիշ ձեռագրում` «Ամենաբարձրեալ Աստուծոյ օգնութեամբ մենք գրում են Դիդասկալիա տուած հայրերից 12 առաքեալների վարդապետութիւնը եւ Պօղոս առաքեալի եւ Յակոբի Տեառնեղբօր, Երուսաղէմի եպիսկոպոսի»: Եթովպականի վերնագիրն է «Հայրերի    վարդապետութիւնը. Դիդասկալիա»:

Դիդասկալիայի մասին տե՛ս Очерки из истории кодификации Восточной церкви» в «Чтение об люб. дух. просл. 1881-1883 гг. Заозерского»:

Բացի դրանից, կայ եւ մի հին ժողովածու այս վերնագրով՝ «Սուրբ առաքեալների  կանոնները  եւ  Կղեմայ  գրած կարգադրութիւնները»:

Բիկկելը կարծում էր, որ առանձին ինքնուրոյն մի գիրք է դա, անկախ կերպով կազմուած. բայց համեմատութիւնից երեւաց, որ սա ոչ այլ ինչ է, եթէ ոչ առաջին 5 գրքի կոպիտ կերպարանափոխութիւնը: Սրա մասին տե՛ս «А. Лебедевъ. Такъ называемые церковные каноны и ихъ значение въ вопросе церк. должностяхъ въ древности». приб. къ твор. св. от. ч. 40. 1887 г. »:

Այս ժողովածուի մասին Սօլօվեօվը ասում է. «Թէ՛ Կղեմայ գրած կարգադրութիւնները  եւ  առաքեալների  եկեղեցական   կանոնները   եւ թէ՛ 7-րդ գիրքը, եթէ ո՛չ ամբողջութեամբ, հապա մի քանի մասերով «Վարդապետութեան» վերամշակումն են»:

7-րդ գիրքը բոլորովին տարբեր մարդու գրչի արդիւնք է, ոչ մի հետեւողական  կապ չի  ներկայացնում  նախկին  գլուխների  հետ.  այդ գիրքը սկսւում է այնպէս, ինչպէս Ա գիրքը. կարգով խօսւում է այն նիւթերի մասին, որոնք շարակարգուած են 6 գրքերում, միայն այն տարբերութեամբ, որ տալիս է աղօթքների, պատարագի արարողութեան համառօտ կարգը, մկրտութեան կարգը եւ հին եպիսկոպոսների անունների ցուցակը: Ունի փոքր նախաբան եւ վերջաբան, որը ցոյց է տալիս նրա անկախ երկ լինելը: Թէ 7-րդ գիրքը անկախ հեղինակութիւն է, այդ երեւաց եւ վերջերումս գտնուած նոր յիշատակարանից, որ կազմում է 7-րդ գրքի նախատիպը: Այս նոր յիշատակարանի մասին կայ Սօլօվեօվ քահանայի հետեւեալ հետախուզութիւնը «чт. об. дух. просвещения» լրագրի 1866 թուի համարում, այս վերնագրով` «Несколько словь о древности и вжности новооткрытаго памятника Христиан. письменности»: Այդ յօդուածից քաղում ենք հետեւեալը. 1875-ին Նիկոմիդիայի մետրոպոլիտ Փիլոթէոս Բրիեննիոս Երուսաղէմի գրադարանում գտաւ մի ձեռագիր ժողովածու՝ գրած ոմն Լէոնտիոսի ձեռքով 1056-ին. մետրոպոլիտը ձեռագրի մի մասը հրատարակեց, իսկ ամբողջը իւր ծանօթութիւններով` 1883-ին՝ այս վերնագրով` «12 առաքեալների վարդապետութիւնը»: Հարնակը, համեմատելով այս նոր յիշատակարանի 7-րդ գրքի հետ, այն եզրակացութեան է գալիս, որ նոր յիշատակարանը կազմում է 7րդ գրքի նախատիպը: Հարնակը ենթադրում է, որ մի ասորական կամ Պաղեստինի եպիսկոպոս կիսարիոսականներից, յանդուգն խաբէութեամբ կամենալով յաղթել իւր հակառակորդ կուսակցութեան, հին առաքելական փաստագրերի վկայութեամբ վերցրել «Առաք. կարգադրութիւններ»-ի վեց գիրքը փոփոխել է՝ փոփոխելով նոյնպէս սբ Իգնատիոս Աստուածազգեացի թուղթը՝ մտցնելով այնպիսի մտքեր, որոնք համապատասխան են կիսարիոսական կուսակցութեան քարոզներին. ահա այդ միեւնոյն անձն է այս 7-րդ գրքի նախատիպի կեղծողը: Այդ կեղծութիւնները եղան պատճառ, որ Տրուլլի ժողովը չընդունեց «Առաք. կարգադրութիւններ»-ը կանոնականների շարքում: Սոլովեովի կարծիքով` 7-րդ գրքի առաջին 32 գլուխը այդ հին գրութեան վերամշակումն է:

8-րդ գիրքը բոլորովին տարբեր կազմութիւն ունի թէ՛ բովանդակութեան, թէ՛ ոճի, թէ՛ նիւթի կողմից: Ըստ Պիտրիի` յունական շատ ձեռագրերում կայ այս գրքի բովանդակութիւնը՝ քիչ տարբերութիւններով: Վիեննայի գրադարանում գտնուեց մի յունական ձեռագիր, որ մօտիկ նմանութիւն ունէր 8-րդ գրքի հետ: 1856 թ. արեւելագէտ Դը Լակարդ ներկայացրեց 2 եգիպտական ձեռագիր, որոնց մէջ կար 8րդ գիրքը: Առաջինը Մեմփիսի ձեռագիրն է, որը տպուեց 1848 թուին Լոնդոնում, Գիտտեմի ձեռքով, միւսը` Թեբէի ձեռագիրը՝ 74 կանոններով: Մեմփիսինը բաժանւում է 7 գրքի, 7-րդ գիրքը, որ է եւ 8-րդը, բովանդակում է 85 Առաքելական կանոնները, ունի նմանութիւն Վիեննայի ձեռագրի հետ: Սրանց մէջ պատարագի արարողութիւնները, աղօթքները աւելի համառօտ են, քան 8-րդ գրքի եւ Վիեննայի ձեռագրի մէջ: Ենթադրւում է, որ Կղեմայ վերագրած 8 գիրքը (85-րդ կանոնի մէջ յիշածը) է այս եգիպտականը եւ ո՛չ նախկին կարծածը: «Գիրք» ասելով` պիտի հասկանալ ոչ բառի բուն նշանակութեամբ, այլ իբրեւ բաժին, մասն, գլուխ կամ խօսք: Զաօզերսկու կարծիքով` 8-րդ գիրքը բաժանուած է եղել 8 մասի, որի ութերորդ գլխում զետեղուած են եղել եւ 85 կանոնները, որոնք եւ պիտի լինեն Կղեմայ յիշած այն 8 գիրքը եւ 85 կանոնները:

Մէջ  է  բերում  եւ  Դը Լակարդի նկատումը,  որ  մի  ձեռագրում «գիրք» բառի փոխարէն գործածուած է եղել «խօսք», «բան» բառը եւ սրանց փոխարէն` «գիրք»: Բացի այդ, Կղեմայ վերագրած կարգադրութեան մէջ թէ եղել է պատարագի կարգը, այդ մասին վկայում է Պոլսի պատրիարք Պրոկղը. «Շատ եպիսկոպոսներ եւ Եկեղեցու ուսուցիչներ թողել են գրաւոր պատարագներ: Ամենահին եւ ամենանշանաւորը դրանց մէջ են սբ Կղեմայ պատարագը, որը տուել են նրան առաքեալները, եւ սբ Յակոբի պատարագը՝ Երուսաղէմի առաջին եպիսկոպոսի»: Այս վկայութիւնը եւ Դրեյի կարծիքը, որ 8-րդ գիրքը «ամենահին օրինակ է քրիստոնէական պատարագի», ծառայում են յօգուտ այն կարծիքին, որ Կղեմէսին յատկացրած առաքելական 8 գրքի բաժանած կարգադրութիւնները Կղեմէսի գրածը չեն. Կղեմէսի գրածը պիտի համարել 8-րդ գիրքը, որի մէջ է եւ Կղեմայ պատարագը, 8 մասի (գրքի, գլխի) բաժանած, որի մէջ է եւ 85 կանոնը:

Համառօտ կերպով տեղեկութիւն տալով Ա-առաքելական, Բ-առաքելական կանոնների եւ «Առաքելական կարգադրութիւններ»-ի վրայ՝ անցնենք Առաքելական կանոնների արձանագրութեան` իրենց բացատրութիւններով: