Հայոց եկեղեցական իրաւունքը. Ա Գիրք

17) ԱՌԱՔԵԼԱԿԱՆ ԿԱՆՈՆՆԵՐԻ ԳՐԱԲԱՐ ԲՆԱԳԻՐԸ

 

1) Ա-ԱՌԱՔԵԼԱԿԱՆ ԿԱՆՈՆՆԵՐ

 

Կանոնք եւ սահմանք զոր եդին աշակերտքն Քրիստոսի ի սուրբ եկեղեցիս՝ յետ վերանալոյն Տեառն ժողովեալք ի վերնատունն

 

Ա. Կարգեցին առաքեալքն եւ եդին հաստատութեամբ, թէ յորժամ յաղօթս կան եւ երկիր պագանեն Աստուածութեանն, ընդ արեւելս կայցեն՝ ըստ այնմ զոր ասաց Փրկիչն թէ՝ «Որպէս փայլակն զի փայլատակեալ յարեւելից եւ երեւի մինչեւ յարեւմուտս, նոյնպէս եղիցի գալուստ Որդւոյ Մարդոյ» (Մատթ. ԻԴ 27), զի արեգակն արդարութեան Քրիստոս Որդի Աստուծոյ յարեւելից ծագեսցէ եւ արասցէ փրկութիւն ի մէջ երկրի: Եւ այսու գիտասցուք, եթէ յարեւելս կոյս արժան է յաղօթս կալ եւ երկիր պագանել Արքային անմահի յաւիտենից:

 

Բ. Կարգեցին առաքեալքն եւ եդին հաստատութեամբ, եթէ յաւուր միաշաբաթւոջ յամենայն կիւրակէի եղիցի տօն եւ պաշտօն եւ խորհուրդ տէրունական մարմնոյ եւ արեան Տեառն, զոր պատուիրեաց մեզ Կենարարն: Եւ հաց պատարագին ի նմին աւուր ջերմ եփեալ ելցէ ի սուրբ Սեղանն, եւ արժանաւորքն հաղորդեսցին մի՛ արհամարհանօք, այլ մեծաւ երկիւղիւ: Եւ դատարկացեալ եւ փափկացեալ եղիցի միաշաբաթին, որպէս պատուիրեաց Աստուած Նոյի, Աբրահամու եւ Մովսէսի. զի եւ մեզ հանգիստ լիցի յերկրաւոր աշխատութենէս, եւ յեւթներորդում դարուն ի գալստեան Տեառն յարքայութեանն յաւիտենից: Եւ յամենայն միաշաբաթւոջ ընթերցցին գիրք սուրբք մարգարէականք եւ առաքելականք. եւ աւարտումն եւ գլուխ ամենեցուն կարդասցի Աւետարանն եւ մատուսցի պատարագ. վասն զի յաւուր միաշաբաթւոջ եղեւ լինելութիւն արարածոց, եւ յաւուր միաշաբաթւոջ յարեաւ Տէր Քրիստոս ի մեռելոց եւ յաւուր միաշաբաթւոջ ծագեցաւաշխարհի, եւ յաւուր միաշաբաթւոջ ի Պենտակոստէին վերացաւ Տէրն մեր յերկինս եւ յաւուր միաշաբաթւոջ երեւի ի վախճան աշխարհիս հայրական փառօք, երկնաւորական հրեշտակօք:

 

Գ. Կարգեցին առաքեալքն եւ եդին հաստատութեամբ, թէ օր չորեքշաբաթու ի պահս եղիցի, զի ի նմա գուշակեաց եւ յայտնեաց Տէրն կենարար զխորհուրդ չարչարանաց Իւրոց եւ մատնութեան եւ դատաստանի, եւ խաչելութեան եւ մահուան եւ յարութեան՝ աշակերտացն Իւրոց, եւ տրտմեցան առաքեալքն: Արդ եղիցի ի պահս եւ ի սուգ, եւ ի պաշտօն եւ յաղօթս ցնծութեան եւ ուրախութեան:

 

Դ. Կարգեցին առաքեալքն եւ եդին հաստատութեամբ, թէ ուրբաթ եղիցի ի պահս եւ ի սուգ եւ ի տրտմութիւն. վասն զի զոր ինչ ասացաւն յաւուր չորեքշաբաթւոջ վասն չարչարանաց Փրկչին մերոյ, յուրբաթուն կատարեցաւ, յորժամ շարժեցան արարածք ամենայն, եւ խաւարեցան լուսաւորք ի յերկինս. պահեալ լիցի մինչեւ ցիններորդ ժամն:

 

Ե. Կարգեցին առաքեալքն եւ եդին հաստատութեամբ, թէ օր շաբաթուն եղիցի տօն եւ պաշտօն ընդ ամենայն տիեզերս եւ եղիցի յիշատակ ամենայն մարտիրոսաց. պատարագ մատուսցեն ի նմա քահանայքն եւ ուրախութեամբ սաղմոսեսցեն, վասն զի կարապետ է մեծի Արքային գալստեանն: Պարտ է ամենայն սրբոցն ուրախ լինել ընդ առաջ Քրիստոսի:

 

Զ. Կարգեցին առաքեալքն եւ եդին հաստատութեամբ, թէ եղիցին երիցունք եւ սարկաւագունք որպէս Մովսէս եւ Ահարոն եւ ապա՛ մատիցեն ի պաշտօն սրբութեան, ի պատարագն եւ ի խորհուրդ տէրունական: Եւ զկէսսարկաւագացն՝ ի սպասաւորութիւն եկեղեցւոյ եւ ի տեսչութիւն այրեաց եւ վշտացելոց, որպէս ղեւտացիքն որ կրէին զսպասաւորութիւն, եւ զինուորական ձեւով չիշխէր ոք մերձենալ. նոյնպէս եղիցին յեկեղեցւոջ, եւ մի՛ ոք վայրապար ի բեմն սրբութեան

եւ ի սպաս օրինացն մերձեսցի: Եւ սարկաւագունք սպասաւորք երիցանցն. կարգեսցին եւ ընտրեալքն՝ երիցունք: Կաթողիկոսն դէտ եւ գլուխ եւ օրէնսդիր լիցի ժողովրդեանն, զի ըստ բերանոյ նոցա վճարեսցի ամենայն ինչ, որպէս Մովսէսին եւ Ահարոնին էր:

 

Է. Կարգեցին առաքեալքն եւ եդին հաստատութեամբ, թէ եղիցի տօն Ծննդեան եւ Յայտնութեան Տեառն եւ Փրկչին մերոյ, որ է գլուխ եւ սկիզբն տօնից Եկեղեցոյ, որ օրինակ Զ յունուարի ամսոյ ըստ յունարէն թուոյ. եւ մեծապէս խմբեսցեն զտօնն զայն ցնծութեամբ եւ ուրախութեամբ, սաղմոսիւք եւ օրհնութեամբ եւ երգովք հոգեւորօք, եւ ընթերցցին գիրք մարգարէականք եւ առաքելականք:

 

Ը. Կարգեցին առաքեալքն եւ եդին հաստատութեամբ, եթէ զԽ օր պահս կարգեսցեն յամենայն չարութենէ, ի մեղաց եւ ի կերակրոց յառաջ քան զօրն չարչարանաց Փրկչին մերոյ եւ ապա յարգեսցեն զյիշատակ չարչարանաց պասեք Տեառն եւ տօն յարութեան Փրկչին. ընթերցցին գիրք մարգարէականք եւ առաքելականք, որ պատմեսցեն զչարչարանացն Տեառն եւ գուշակումն յարութեան Փրկչին: Քանզի եւ Ինքն իսկ Տէրն մեր Քրիստոս՝ տէր տօնից եւ տարեկանաց, պահեաց զԽ տիւ եւ զԽ գիշեր, նոյնպէս եւ Մովսէս ի Սինէական լերինն ի ձեռն պահոցն իբրեւ սիրելի բարեկամ խօսէր ընդ Աստուծոյ եւ մեծապէս պատիւ գտեալ յերկնաւոր Արքայէն՝ ահեղ երեսօք,  արքունական օրէնս եւ կանոնս բերելով, իջանէր առ ժողովուրդն: Նոյնպէս եւ նախանձաւորն Հեղիաս, ի ձեռն քառասնօրեայ պահոցն մեծամեծ նշանս եւ զօրութիւնս գործելով, ապա կառավարեալ ասպատակէր յերկինս: Եւ երեք մանկունքն ի ձեռն սրբութեան պահոցն ի մահուանէ թագաւորին ապրեցան, զի հրեշտակ Աստուծոյ էջ առ նոսա. զբոցն բորբոքեալ շիջուցին, զթագաւորն ի գիտութիւն ճշմարտութեան ածին եւ ինքեանք բարի անուամբ կեցեալ՝ արժանի եղեն արքայութեանն Քրիստոսի:

 

Թ. Կարգեցին առաքեալքն եւ եդին հաստատութեամբ, թէ ի կատարումն ամենայն գրոց ընթերցցի Աւետարան իբրեւ զկնիք պատուական ամենայն գրոց, եւ յոտն կալով ամենայն ժողովուրդն լուիցէ նմա, զի աւետիք փրկութեան են ամենայն մարդկան՝ բանիւ Կենանարին:

 

Ժ. Կարգեցին առաքեալքն եւ եդին հաստատութեամբ, եթէ զկնի Պասեքին կատարեսցեն Ծ օր յետ յարութեան Նորա եւ արասցեն տօն յիշատակի վերացման Նորա առ Հայր յերկինս փառաւորեալ:

 

ԺԱ.  Կարգեցին  առաքեալքն  եւ  եդին  հաստատութեամբ,  եթէ  ի Զատկէն մինչեւ ի քառասներորդ օր վերացման Նորա ուրախութիւն եւ ցնծութիւն եղիցի, զի աւուրք յարութեան են եւ Փեսայն՝ յառագաստի: Ապա յետ տօնի վերացմանն պահեսցեն, եւ դարձեալ յիսներորդն տօն կատարեսցի, եւ իբրեւ զառաջին Զատկին՝ գառն զենցի:

 

ԺԲ. Կարգեցին առաքեալքն եւ եդին հաստատութեամբ, եթէ եկամուտ ոք կամ բնակաւոր, որ ոչ գիտէ զհաւատս ճշմարիտ Եկեղեցւոյ սրբոյ եւ զկարգս եւ զօրէնս որ կարգեալ է ի նմա, մի՛ լիցի առաջնորդ եւ հրամանատար յԵկեղեցւոջ, եւ մի՛ ոք կարգեսցէ զայնպիսիսն, զպոռնկեալսն եւ զշնացեալսն եւ զայլագործսն յերիցութիւն կամ ի սարկաւագութիւն եւ կամ յայլ ինչ սպասաւորութիւն եկեղեցւոյ մի՛ մերձեցուսցեն, զի մի՛ կարգեալքն ընդ նոքօք թիւրեսցին. զի եթէ ստուերք  հանդերձելոցն  Մովսիսի  զանարատն ընտրէր  ի  սպասաւորութիւն խորանին, ո՛րչափ եւս առաւել որ Նորոյ ուխտիս է միջնորդ:

 

ԺԳ. Կարգեցին առաքեալքն եւ եդին հաստատութեամբ, եթէ խօսեցաւ Աստուած ընդ Աբրահամու եւ ասէ. «Թլփատեսցի ութօրեայ մանուկ ձեր, եւ այն եղիցի նշանակ ուխտին յաւիտենական ընդ Իս եւ ընդ ձեզ» (Ծննդ. ԺԷ 12): Լինէր նոյն ուխտ եւ ընդ Մովսիսի՝ հրաման առեալ յԱրարչէն մշտական զոպայիւ սրսկել ջուր զժողովրդեամբն, որ գուշակէր զմկրտութիւն հեթանոսաց: Օրինակէր Մովսէս եւ Ահարոն զհանդերձեալսն լինելոյ փոփոխումն ստուերագրին. հրամայէր ջրով լուանալ յարտաքնում սրահին, ապա՛ մերձենալ ի սրբութիւնսն: Օրինակէր զայս մկրտութիւն Յեսու Նաւեայ՝ անցանելով ընդ Յորդանան, եւ ապա մտանել յերկիրն պարգեւաց: Օրինակէր զայս մկրտութիւն մեծն ի մարգարէս նախանձաւորն Հեղիաս. անցանելով ընդ Յորդանան՝ կենդանւոյն վերանայր յերկինս: Բերէր եւ Եղիսէէ զսափորն ի գուշակումն մկրտութեան: Մեծն ի ծնունդս կանանց՝ կնքահայրն Յովհաննէս, որ արժանի եղեւ մկրտել զանարատ զՏէրն Յիսուս ի Յորդանան գետ, օրինակ լինէր Նորոյ ուխտիս եւ մանկանց Եկեղեցւոյ: Եւ լուանալով զոտս մեր ի վերնատանն՝ ջրով մկրտութեան զօրացոյց զմեզ եւ անմեղացոյց սրբութեամբ աւազանին. օրինակ աշխարհի եթող, զի ի ձեռն քահանայութեան կարգի՝ մանուկ ութօրեայ մկրտեալ եղիցի քրիստոսազգեաց. եւ վկայք որք ոչ ունին զմկրտութիւն ջրոյն՝ արեամբ իւրեանց փրկեսցին:

 

ԺԴ. Կարգեցին առաքեալքն եւ եդին հաստատութեամբ, եթէ իցէ ոք երկմիտ ի հաւատս եւ չիցէ ճշմարիտ ի պաշտաման Տեառն, այնպիսին մի՛ պաշտեսցէ զպաշտօն Տեառն, մի՛ ձեռնադրեսցի, զի մի՛ այլոցն ի հեղգութիւն՝ խմոր չարութեան լիցի, որպէս գրեալ է, թէ անիծեա՛լ որ գործէ զգործ Տեառն հեղգութեամբ. նա զմարդիկ խաբէ եւ ո՛չ զԱստուած՝ այն որ ոչ հաստատին կամակորութիւնք առաջի Նորա:

 

ԺԵ. Կարգեցին առաքեալքն եւ եդին հաստատութեամբ, եթէ որ սուտ երդնու կամ սուտ վկայէ եւ կամ որ երթայ առ կախարդս եւ հարցուկս, եւ քաւդեայս, եւ վհուկս, եւ հաւատայ ծննդոց եւ աստեղագիտութեանց իբրեւ զայնոսիկ որ անաստուածքն են, խափանեսցի նա որպէս զանաստուած ի քահանայութենէ եւ մի՛ խառնեսցի ի պաշտօն Եկեղեցւոյ, եւ եթէ ժողովրդական ոք իցէ, մերժեսցի ի բաց:

 

ԺԶ. Կարգեցին առաքեալքն եւ եդին հաստատութեամբ, եթէ որ սիրէ զհրեայս եւ հաղորդի ընդ նոսա, կցորդ եղիցի Յուդայի Սկարիովտացւոյ, որ սիրեաց զհրեայսն կամ զհեթանոսս, որ երկիր պագանեն արարածոց փոխանակ Արարչին. մի՛ մտցէ յեկեղեցի եւ մի՛ բնակեսցէ ի մէջ հաւատացելոց, եւ եթէ իցէ ի միջի նոցա, մի՛ թողցեն զնա, այլ որոշեսցեն եւ զատուսցեն ի բաց յինքեանց. եւ մի՛ կացցէ ի միջի նոցա, զի մի՛ արմատ դառնութեան ի վեր երեւեալ՝ պղծիցեն նովաւ բազումք:

 

ԺԷ. Կարգեցին առաքեալքն եւ եդին հաստատութեամբ, եթէ ոք հրեայ կամ հեթանոս եկեսցէ եւ խառնեսցի յեկեղեցի եւ դարձեալ թողցէ եւ երթիցէ յիւր բնութիւնն եւ դարձեալ կրկնեսցի եւ եկեսցէ ի նոյն պաշտօնն զոր անարգեացն, մի՛ ընդունիցիք եւ մի՛ խառնիցէք ի մէջ ձեր, այլ որոշեալ զատուսցի ի միջոյ ամենեցունց եւ կացցէ ի նմին կարգի, ուր էր զառաջինն, եւ մի՛ հաղորդեսցին ընդ նմա որք ճանաչեն զնա:

 

ԺԸ.  Կարգեցին  առաքեալքն  եւ  եդին  հաստատութեամբ,  եթէ  որ փոխ տայ եւ առնու վաշխս եւ տոկոսիս եւ շահի շահս ագահութեան, այնպիսին մի՛ համարեսցի ընդ հաւատացեալսն եւ մի՛ կացցէ ի կարգ պաշտաման քահանայութեան. ո՞չ լսիցէ զոր ետ պատուէր Արարիչն Մովսիսի թէ՝ «Պատուիրեա որդւոցն Իսրայէլի, զի մի՛ պահանջեսցեն զփոխս ի մերձենալ ամին թողութեան եւ ամին եօթներորդի» (Ղեւտ. ԻԵ 40-54). ո՛րչափ եւս առաւել պատժոյ  արժանի համարիցիք զայժմուս:

 

ԺԹ. Կարգեցին առաքեալքն եւ եդին հաստատութեամբ, եթէ չէ իշխանութիւն քահանայապետի կամ երիցու, եւ ո՛ եւ իցէ առաջնորդ Եկեղեցւոյ, առանց իւրոց պաշտօնակցացն առնել զիրս ինչ յԵկեղեցւոջ. բայց կամօք եւ միաբանութեամբ ամենեցուն արասցեն զոր ինչ կամինն, զի մի՛ լիցի տրտմութիւն եւ հերձուածք ի մէջ իւրեանց, զի ի միաբանութենէ ամենեցուն եւ քարոզութիւնն հաւատարիմ լիցի եւ հաւատն՝ հաստատուն, որպէս եւ Փրկիչն ասէ թէ՝ «Ուր երկու եւ երեք ժողովեալ են յանուն Իմ, անդ եմ Ես՝ ի մէջ նոցա» (Մատթ. ԺԸ 20):

 

Ի. Կարգեցին առաքեալքն եւ եդին հաստատութեամբ, եթէ ի կարգէ քահանայութեան ընտրեալքն անարատքն, որ սուրբ ի մամոնայնի իցեն, օրինաց եւ կարգի Եկեղեցւոյ հմուտք, եթէ եւ յանարգաց ոք իցէ, ի քահանայապետութիւն եւ ի գլխաւորութիւն կացուսցեն միջնորդ լինել ընդ մարդիկ եւ ընդ Աստուած, զի երեւեսցի գլուխ եւ առաջնորդ ամենեցուն, զի ի ձեռն նորա խնդրեսցի չարութիւն եւ բարութիւն, մեղք եւ արդարութիւն յամենեցունց, զի դէտ եւ հովիւ է իբրեւ զՍամուէլն, զի շրջէր եւ կարգէր եւ հրաման տայր ըստ մարգարէութեանն Եզեկիէլի:

 

ԻԱ. Կարգեցին առաքեալքն եւ եդին հաստատութեամբ, թէ որ լոկ են ի ստացուածոց եւ սոսկ ի մամոնայէ եւ չերթան զկնի արծաթոյ շահից, եւ ձեռք իւրեանց սուրբ են ի կաշառոյ, եւ միտք իւրեանց սուրբ եւ յստակ ի չարութենէ, եւ սիրտք եւ խորհուրդք իւրեանց կատարեալ են ի սէրն Աստուծոյ, նոքա ընտրեսցին ի պաշտօն սեղանոյն Տեառն: Զի եթէ զղեւտացիսն յամենայն իմեքէ՝ ի կալուածոյ եւ ի բաժնէ եղբարցն հեռացուցեալ ապա՛ մերձեցուցանէր առ Ինքն, ո՛րչափ եւս առաւել որ Նորոյ ուխտիս են սպասաւորք, միջնորդք եւ պաշտօնեայք Քրիստոսի, անարատք իցեն եւ անմեղք:

 

ԻԲ. Կարգեցին առաքեալքն եւ եդին հաստատութեամբ, եթէ ամբարտաւանք եւ հպարտք եւ սէգք եւ սնապարծք եւ ատեցողք, եւ կերողք եւ արբեցողք, եւ ուսումնատեացք եւ քնէածք եւ յոյլք, եւ նախանձոտք չարեաց եւ ցանկացողք չարեաց, եւ պատուասէրք, խիստք եւ նեղասիրտք, ցոփասիրտք, եւ յանդգունք, անգութք եւ անողորմք, կռուողք եւ ոխակալք, քսմոսք եւ շոգմոգք եւ որ ինչ նման են սոցին, մի՛ մերձեսցին ի պաշտօն քահանայութեան, վասն զի գրեալ է. «Ի բա՛ց կացէք յԻնէն ամենեքեան, որ գործէք զանօրէնութիւն» (Սաղմ. Զ 9):

 

ԻԳ. Կարգեցին առաքեալքն եւ եդին հաստատութեամբ, թէ որպէս Տէրն մեր հրաման եդ եւ պատուիրեաց մեզ թէ՝ «Զոր արձակիցէք յերկրի՝ արձակեալ լիցի յերկինս, եւ զոր կապիրէք յերկրի՝ կապեալ եղիցի յերկինս» (Մատթ. ԺԸ 18). սոյնպէս եւ հրաման տուեալ քահանայութեան եւ երիցանց կարգի զարժանիս օրհնութեան միաբան օրհնել եւ զանարժանսն միաբան կապել եւ ըմբերանել: Եւ զոր կապենն՝ կապեալ կացցէ մինչեւ հնազանդեսցի առաջնորդին, ապա եթէ տարապարտուց եւ յանարժանս զոք կապեսցեն, պատիժ պատուհասի ընկալցին ըստ արժանի որք ի զուրն կապեցին, բայց որ կապեցաւն՝ ընկալցի ախորժելո՛վ զկապանսն, որպէս թէ իցէ արժանի կապանացն:

 

ԻԴ. Կարգեցին առաքեալքն եւ եդին հաստատութեամբ, թէ մի՛ ոք յանդգնեսցի ի մարդկանէ որոյ չիցէ զօծումն քահանայութեան ընկալեալ՝ եւ արասցէ իրս ինչ իշխանութեամբ իբրեւ զքահանայ, եւ կամ քահանայ աչառութեամբ եւ ակնառութեամբ գործեսցէ ինչ առանց օրինաց եւ իրաւանց, այլ արդարութեամբ եւ անաչառութեամբ:

 

ԻԵ. Կարգեցին առաքեալքն եւ եդին հաստատութեամբ, թէ մի՛ ոք անարգեսցէ եւ անգոսնեսցէ եւ արհամարհանօք կալցի զքահանայն, թէեւ կարի ոք անարժան եւ յանարգաց իցէ. գիտասցէ, զի զԱստուած անարգէ, զի Աստուծոյ սպասաւոր է ձեզ ի բարիս եւ համարս տալոց է ընդ ոգւոց ձերոց. ո՞չ գրեալ է. «Զիշխան ժողովրդեան քո ո՛չ բամբասեսցես» (Ելից ԻԲ 28):

 

ԻԶ. Կարգեցին առաքեալքն եւ եդին հաստատութեամբ, թէ որք են յաստիճան դատաւորութեան եւ իշխեն առնել դատաստան, եթէ թիւրեսցէ, եթէ աչառեսցէ երեսաց եւ պարտաւորեսցէ զարդարն եւ արդարացուսցէ զպարտաւորն, մի՛ եւս կացցէ ի կարգի դատաւորութեան եւ պատուհասեալ կշտամբեսցի, զի ո՛չ իմացաւ զգրեալսն աստուածային ձեռամբն յօրէնսն Մովսէսի թէ՝ «Մի՛ խոտորեցուսցես զիրաւունս ի դատաստանի» (Բ Օր. ԻԴ 17), եւ «Կաշառ ի վերայ իրաւանց մի՛ առնուցուս» (Սաղ. ԺԴ 5):

 

ԻԷ. Կարգեցին առաքեալքն եւ եդին հաստատութեամբ, եթէ ոք ելանիցէ յաշխարհէ ճշմարիտ վախճանաւ եւ կամ խողխողեալ յանօրինաց՝  վկայ  հաւատարիմ  վասն անուան  Փրկչին՝  խոստովանելով զՔրիստոս ի նեղութիւնսն որ վասն անուան Նորա լինի, արասցեն զյիշատակս նոցա յաւուր մահուան նոցա եւ զնշխարս ոսկերաց նոցա ի պատիւ առեալ փառաւորեսցեն զՔրիստոս, որ ետ նոցա զայնպիսի համբերութիւն՝ ի յորդորումն եւ ի թողութիւն մեղաց մերոց:

 

ԻԸ. Կարգեցին առաքեալքն եւ եդին հաստատութեամբ, եթէ թագաւորք,  որք  ունին  զհաւատս  Եկեղեցւոյ  սրբոյ  եւ  խոստովանին զՔրիստոս, իշխանութիւն լիցի ընդ քահանայս ի բեմի կալ իբրեւ զԴաւիթ եւ որ իբրեւ զնայն էին՝ ըստ մարգարէութեան եթէ՝ «Թագաւոր յուսացաւ ի Տէր, յողորմութեանց Բարձրելոյն նա մի՛ սասանեսցի» (Սաղ. Ի 8). բայց յայլ ինչ մի՛ համարձակեսցի, գուցէ որպէս զՈզիայն պատուհասեալ իջցէ:

 

ԻԹ. Կարգեցին առաքեալքն եւ եդին հաստատութեամբ, եթէ ի պաշտաման եկեղեցւոյ ասասցեն զսաղմոսս եւ զօրհնութիւնս Դաւթի՝ պաշտել օր ըստ օրէ յամենայն ժամ զմարգարէութիւնն Դաւթի ՃԾ սաղմոս, որպէս եւ ասէն իսկ. «Օրհնեցից զՏէր յամենայն ժամ, յամենայն ժամ օրհնութիւն Նորա ի բերան իմում». եւ «Յօրէնս Տեառն խորհեցայց ի տուէ եւ ի գիշերի». «Սաղմոս ասացից եւ ի միտ առից». եւ «Լսելի արարից զձայն օրհնութեան Նորա». եւ դարձեալ՝ «Սաղմոս ասացէք Աստուծոյ մերում, եւ Թագաւորին մերոյ սաղմոս ասացէք» (Սաղ. ԼԳ 2, Ա 2, Ճ 1, ԿԵ 8, ԽԶ 7):

 

Լ. Կարգեցին առաքեալքն եւ եդին հաստատութեամբ, եթէ յեկեղեցւոջ գիրք ընթերցցին՝ Հին Կտակարանք՝ Օրէնք եւ Մարգարէք, եւ Նոր Կտակարանք՝ որ լինիցին վասն կենարար չարչարանաց Փրկչին մերոյ Քրիստոսի, եւ գործք եւ խօսք աւետարանչացն քարոզութեան վասն բանին ճշմարտութեան, եւ վարդապետութիւն աշակերտաց Փրկչին, եւ այլ աւելի քան զայս մի՛ ընթերցցի ի բեմի:

 

ԼԱ. Կարգեցին առաքեալքն եւ եդին հաստատութեամբ, եթէ հաց պատարագին յորում աւուր եփեսցի, ի նմին աւուր ելցէ ի Սեղանն, եւ մի՛ լիցի իշխանութիւն զկնի աւուրց հանել, զի եւ Մովսէս ոչ պակասեցուցանէր զհացն ջերմ յերեսաց Տեառն:

 

ԼԲ. Կարգեցին առաքեալքն եւ եդին հաստատութեամբ, եթէ ոք ի կարգէ պաշտօնէից եւ յուխտէ Եկեղեցւոյ կամեսցի կուսան լինել, բարւոյ գործոյ ցանկայ, համարձակ լիցի վանս շինելոյ ի տեղիս տեղիս. ժողովեալ օրինաց եւ կարգի սրբութեան՝ զգուշասցին ի կերակրոյ պարկեշտանալ, ի զինուորական զգեստուէ հեռանալ, պճղնաւորեալ նմանեսցի[ն] պաշտօնէից հրեշտակաց Աստուծոյ եւ զուարթնոց երկնից: Զի եւ Յեսու պաշտօնեայն Մովսէսի եւ սպասաւոր սրբութեանն եւ Եղիա նախանձաւորն Աստուծոյ եւ Երեմիա մարգարէ եւ մեծ մարգարէն Մկրտիչն Յովհաննէս՝ սոքա ամենեքեան կուսութեամբ եւ պարկեշտութեամբ կատարեցին զկեանս իւրեանց, բռնութեամբ կալեալ յափշտակեցին զարքայութիւնն երկնից:

 

ԼԳ. Կարգեցին առաքեալքն եւ եդին հաստատութեամբ, եթէ որպէս ի սկզբանէ զուգեաց ամուսնութեամբ զմարդն եւ օգնական արար միմեանց եւ օրհնեաց զնոսա, նոյնպէս սահմանեալ եւ հաստատեալ հրաման առաքելական սրբութեամբ զուգել յամուսնութիւն, եւ օրինօք՝ ի ձեռն աջոյ քահանայութեան եւ օրհնութեամբ զուգեսցին: Բայց որպէս Մովսէսի պատուիրեաց արարիչն Աստուած թէ՝ «Պատուիրեա որդւոցն Իսրայէլի՝ Ես եմ Տէր Աստուած ձեր, պատուիրանաց Իմոց զգուշացարուք եւ մի՛ գնայցէք ըստ կրօնիցն եգիպտացւոց, ուստի ելէքն, եւ ըստ գնացից քանանացւոց մի՛ գործիցէք, յոր երթալոցն էք», եւ ասէ. «Մարդ ոք մարդ առ ամենայն ընտանութիւն մարմնոյ իւրոյ մի՛ մերձեսցի՝ յայտնել զառականս մերձաւորի արեան իւրոյ, զառականս դստեր քո մի՛ յայտնեսցես, զառականս քեռ քո՝ թէ առ ի հօրէ իցէ կամ ի մօրէ, մի՛ յայտնեսցես, զառականս կնոջ հօր քո մի՛ յայտնեսցես, զառականս հօրաքեռ քո մի՛ յայտնեսցես, զառականս քեռորդւոյ քո մի՛ յայտնեսցես՝ պղծելով ընդ նոսա» (Ղեւտ. ԺԸ 3, 6-18), նոյնպէս եւ յԵրկրորդումն կարգեաց օրէնսդիրն Մովսէս յանէծսն եւ ասէ. «Անիծեալ լիցի որ ննջիցէ ընդ կնոջ հօր իւրոյ, զի յայտնեաց զաներեւոյթս հօր իւրոյ. անիծեալ որ ննջիցէ ընդ քեռ իւրում, որ առ ի հօրէ իցէ կամ առ ի մօրէ. եւ ասասցէ ամենայն ժողովուրդն՝ եղիցի, եղիցի» (Բ Օր. ԻԷ 20-22): Նոյնպէս եւ սահմանեալ առաքելական կանոնաց՝ մարդ ոք մարդ առ ամենայն ընտանութիւն մարմնոյ իւրոյ մի՛ մերձեսցի կամ շնութեամբ, կամ ամուսնութեամբ. մինչեւ ի չորրորդ զարմն չունի իշխանութիւն առնել:

 

ԼԴ. Եւ արդ՝ զայս ամենայն զոր ինչ կարգեցին եւ եդին առաքեալքն՝ ոչ եթէ անձանց իւրեանց միայն կարգեցին, այլեւ այնոցիկ որ զկնի իւրեանց լինելոց իցեն: Քանզի կասկածէին թէ պատրաստեալ են գայլք զգենուլ զգեստ գառանց եւ առնել կոտորած ի մէջ հօտիցն Քրիստոսի: Քանզի ոչ եթէ նոցա պէտք ինչ էին կարգաց եւ օրինաց, որ ինքեանք իսկ էին օրէնսդիրք, զի խրատեալք եւ վարժեալք էին ի ճշմարիտ Վարդապետէն եւ մխիթարիչ Հոգին Սուրբ բնակէր ի նոսա, զի զոր օրինակ ետ կարգել նոցա Հոգին Սուրբ զկարգս եւ զօրէնս զայսոսիկ, առաւել եւս առաջնորդեսցէ նոցա ըստ կամաց Իւրոց: Զի որք ընկալան ի Տեառնէ զզօրութիւն եւ զիշխանութիւն, զիա՞րդ մարթ էր թէ յայլմէ իմեքէ դնիցի նոցա օրէնք: Նաեւ Պօղոս եւ Տիմոթէոս, որ շրջէին ի կողմանս ասորւոց եւ կիւլիկեցւոց, զսոյն իսկ զայս օրէնս պատուիրէին զառաքելոցն երիցանցն, եւ որք էին ընդ ձեռամբ առաքելոցն աշխարհականքն ամենայն՝ քարոզէին եւ աւանդէին յամենայն Եկեղեցիս.... Եւ ձեռնադրութիւն քահանայութեանն զոր ընկալան առաքեալքն ի Տեառնէ՝ բազմացուցին եւ լցին զամենայն աշխարհ, եւ որպէս ասաց Ինքն իսկ Տէրն ցնոսա թէ՝ «Տուաւ Ինձ ամենայն իշխանութիւն յերկինս եւ յերկրի. որպէս առաքեաց զԻս Հայր, եւ Ես առաքեմ զձեզ:

Գնացէք այսուհետեւ, աշակերտեցէք զամենայն հեթանոսս, մկրտեցէք զնոսա յանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ. ուսուցէք նոցա պահել զամենայն զոր ինչ պատուիրեցի ձեզ: Եւ ահաւասիկ Ես ընդ ձեզ եմ զամենայն աւուրս մինչեւ ի կատարած աշխարհի» (Մատթ. ԻԸ 18-20): Եւ որպէս պատուիրեաց նոցա Տէր, ըստ նմին օրինակի թռեաւ վաղվաղակի քարոզութիւն Աւետարանին ընդ ամենայն տիեզերս: Եւ յորժամ այց առնէին միմեանց եւ լինէր քննութիւն ինչ բանից, գային եւ հաղորդէին միմեանց ի պաշտօն եւ յաղօթս եւ ի բանս մխիթարութեան: Կարգեցան քահանայապետք գլուխք եւ առաջնորդք՝ քարոզել եւ աւետարանել եւ ուսուցանել զամենայն տիեզերս, որպէս եւ հրամայեաց նոցա Տէր առաջնորդութեամբ Հոգւոյն Սրբոյ....

 

2) Բ ԱՌԱՔԵԼԱԿԱՆ ԿԱՆՈՆՆԵՐ

 

Սահմանք եւ կանոնք սուրբ առաքելոցն՝ ի ձեռն Կղեմայ, առաքեալ հեթանոսաց. երկրորդ առաքելականք

 

Ա. Եպիսկոպոս ձեռնադրեսցի յեպիսկոպոսաց յերկուց կամ յերից:

 

Բ. Երէց կամ սարկաւագ կամ այլք ի ժառանգաւորաց՝ ի միոջէ եպիսկոպոսէ լինել:

 

Գ. Եթէ ոք եպիսկոպոս կամ երէց արտաքոյ քան զհրամայեալսն Տեառն ի պատարագն կամ ի սեղանն այլ ինչ պատրաստիցէ՝ մեղր կամ կաթն, կամ փոխանակ գինւոյ այլ ինչ պատրաստութիւնս, կամ հաւ կամ այլ ինչ կենդանի արտաքոյ քան զհրամայեալսն արասցէ, լուծցի. բայց ի դիպող ժամանակի նոր արմտեաց հասկ կամ խաղող մատուցանել առ սեղանն եւ ձէթ ի սուրբ աշտանակն եւ խունկ ի ժամ պատարագին:

 

Դ. Բայց այլ ամենայն միրգք ի տունս առաքեսցին եւ յերիցանցն, այլ ի սեղանն մի՛ մատիցեն, այլ զի եպիսկոպոսն եւ երիցունքն բաժանեսցեն  սարկաւագաց եւ  այլոց  ժառանգաւորաց:

 

Ե. Երէց կամ սարկաւագ զկին իւր մի՛ հանցէ պատճառանօք երկիւղածութեան: Ապա թէ հանցէ, ի բաց որոշեսցի, իսկ ի նմին յամառեալ՝ լուծցի:

 

Զ. Եպիսկոպոս կամ երէց կամ սարկաւագ, զաշխարհական հոգս յանձն մի՛ առցէ, ապա թէ ոչ՝ լուծցի:

 

Է. Եպիսկոպոս կամ երէց կամ սարկաւագ զսուրբ չարչարանաց զօրն, նախ քան զգարնանային զուգաւորութիւնն, թէ ընդ հրեայս կատարեսցէ, լուծցի:

 

Ը. Եպիսկոպոս կամ երէց կամ սարկաւագ, որ ժողովոց ոչ հաղորդի, զպատճառն ասասցէ. եթէ իցէ իրաւացի, թողութեան հասցէ, ապա թէ ոչ ասասցէ, որոշեսցի՝ որպէս պատճառք վնասու եղեալ ժողովրդոցն եւ կարծիս տուեալ զերիցուէն որ մատոյցն՝ որպէս ոչ առողջութեամբ մատուցեալ:

 

Թ. Զամենայն զմտեալսն յեկեղեցի զհաւատացեալսն եւ Գրոց լուեալս եւ  ոչ  մնացեալս  աղօթից  սրբոյ  Հաղորդութեանն,  իբրեւ զանկարգութիւնս արարեալ Եկեղեցւոյ՝ ի բաց որոշեսցին:

 

Ժ. Եթէ ոք ընդ անհաղորդին թէեւ ի տան աղօթակից լիցի, ի բաց որոշեսցի:

 

ԺԱ. Եթէ ոք լուծեալ ի քահանայութենէ, այլ ոք քահանայ աղօթակից լիցի իբրեւ քահանայի, լուծցի:

 

ԺԲ. Եթէ ոք ի ժառանգաւորաց որոշեալ երթիցէ յայլ քաղաք եւ ընկալցին առանց ընծայական գրոյ, որոշեսցին որք ընկալանն եւ որ ընկալեալն եղեւ, թէպէտ եւ էրն ընդունելի. առաւել եւս երկարեսցի որոշումնն իբրեւ ստոյ եւ պատրողի զԵկեղեցի Աստուծոյ:

 

ԺԳ. Եպիսկոպոսի ոչ է արժան թողուլ զիւր իշխանութիւն եւ այլոյ վազել, թէպէտ եւ ի բազմաց հարկեսցի, բայց եթէ իցեն պատճառք ինչ իրաւացիք, որ զայս բռնաբարեն զնա առնել, որպէս զի առաւել շահել կարացելոյ զնոսա որք անդն են, երկիւղածութեան բանիւ օգտեցուցանել, եւ զայս ոչ յինքենէ, այլ աղաչանօք մեծաւ:

 

ԺԴ. Եթէ ոք երէց կամ սարկաւագ կամ ով եւ իցէ ի ժառանգաւորաց, ի բաց ընկեցեալ զիւր պանդխտութիւնն, յայլ երթիցէ եւ ամենեւին փոխեալ շրջիցի յայլում պանդխտութեան առանց կամաց եպիսկոպոսին իւրոյ, զայնպիսին հրամայեմք ո՛չ եւս քահանայանալ, մանաւանդ թէ բազում անգամ յորդորեալ եպիսկոպոսին իւրոյ՝ ոչ լուաւ, այլ յամառեալ յանկարգութեանն, իբրեւ զաշխարհական հաղորդեսցի անդէն ընդ նոսա: Ապա եթէ եպիսկոպոսն առ որում է նա, առ ոչինչ համարեալ զ’ի վերայ նորա սահմանեալ դատարկութիւնն, ընկալցի

զնա ընդ ժառանգաւորս, ի բաց որոշեսցի իբրեւ զվարդապետ անկարգութեան:

 

ԺԵ. Որ ընդ երկուս ամուսնութիւնս խառնակեցաւ յետ մկրտութեան կամ հարճ ստացաւ, ոչ կարէ լինել եպիսկոպոս կամ երէց կամ սարկաւագ կամ բնաւ իսկ ի քահանայական կարգէ:

 

ԺԶ. Որոյ զայրի առեալ է կին կամ զհանեալ կամ զաղախին կամ զբոզ, ոչ կարէ եպիսկոպոս լինել կամ երէց կամ սարկաւագ կամ բնաւին ի քահանայական կարգէ:

 

ԺԷ. Որոյ երկուս քորս առեալ է եւ կամ քեռորդի, ոչ կարէ ժառանգաւոր լինել:

 

ԺԸ. Ժառանգաւոր ոք երաշխաւորս տուեալ՝ լուծցի:

 

ԺԹ. Ներքինի ոք եթէ ի բռնութենէ մարդկան եղեւ կամ ի հալածանս կտրեցան արականքն, կամ այնպէս իսկ ծնաւ, եւ է արժանի եպիսկոպոսութեան,  եղիցի՛:

 

Ի. Որ կրճատեաց զինքն, մի՛ եղիցի ժառանգաւոր, քանզի սպանող ինքեան է եւ արարածոյն Աստուծոյ թշնամի:

 

ԻԱ. Եթէ ոք ժառանգաւոր զինքն կրճատեաց, լուծցի, քանզի սպանող ինքեան է:

 

ԻԲ. Եթէ ժողովրդական ոք զինքն կրճատեաց, որոշեսցի զերիս ամս, քանզի դժրող է իւրոց կենացն:

 

ԻԳ. Եպիսկոպոս կամ երէց կամ սարկաւագ ի պոռնկութեան կամ յերդման կամ ի գողութեան ըմբռնեալ՝ լուծցի, այլ ոչ որոշեսցի, քանզի

ասէ գիր. «Ոչ առցէ Տէր վրէժ երկիցս ի միասին» (Նաւ. Ա 9). նմանապէս եւ այլք ի ժառանգաւորաց:

 

ԻԴ. Որք ի ժառանգաւորութիւն անցանեն չեւ ամուսնացեալք, հրամայեմք՝ թէ կամին ամուսնանալ՝ զգրակարդացս  եւ զսաղմոսասացս միայն:

 

ԻԵ. Զեպիսկոպոս եւ զերէց եւ զսարկաւագ հարկանողս զհաւատացեալս մեղուցեալսն կամ զանհաւատս զկռուողս եւ ի ձեռն այսոցիկ երկեցուցանել կամեցեալս՝ լուծանել հրամայեմք. քանզի ոչ ուրեք զայս Տէր ուսոյց, բայց եթէ ընդդէմ սորին՝ Ինքն հարաւ, այլ ոչ զոք եհար, թշնամանեցաւ  եւ ոչ  զոք  փոխարէն թշնամանեաց,  չարչարեցաւ եւ ոչ սպառնացաւ:

 

ԻԶ. Եպիսկոպոս կամ երէց կամ սարկաւագ՝ լուծեալ իրաւաբար ի վերայ  երեւելի  յանցանաց՝  եւ  համարձակեսցի  մերձենալ  յաւանդեալսն երբեմն նմա պաշտօն, սա ամենեւին ի բաց հատեալ անկցի յԵկեղեցւոյ:

 

ԻԷ. Եթէ ոք եպիսկոպոս ի ձեռն ընչից ժառանգաւորութեան այսմիկ հասանել կարաց, կամ երէց եւ սարկաւագ, լուծցի ինքն եւ որ ձեռնադրեացն, եւ ի բաց հատցի ամենեւին միանգամայն եւ ի Հաղորդութենէն, որպէս Սիմոն մոգ յինէն՝ ի Պետրոսէ առաքելոյ:

 

ԻԸ. Եթէ ոք եպիսկոպոս աշխարհական իշխանօք  վարեցեալ՝  նոքօք բուռն ի վերայ Եկեղեցւոյ եղիցի, լուծցի եւ որոշեսցի, եւ ամենեքեան որ հաղորդին ընդ նմա:

 

ԻԹ. Եթէ երէց արհամարհեալ զեպիսկոպոսով իւրով՝ առանձին ժողով արասցէ եւ Սեղան կանգնեսցէ՝ ոչ ինչ ստուգեալ զեպիսկոպոսն, բայց ի բարեպաշտութիւն կամ արդարութիւն, լուծցի իբրեւ զսիրող իշխանութեան, քանզի բռնաւոր է, եւ այլք ի ժառանգաւորաց որք հաւանեցան նմա: Իսկ ժողովրդականքն որոշեսցին, բայց այսոքիկ յետ մի անգամ եւ երկիցս եւ երիցս եպիսկոպոսին աղաչանաց եղիցի:

 

Լ. Եթէ ոք երէց կամ սարկաւագ յեպիսկոպոսէ եղեւ որոշեալ, սա ոչ է արժան յայլմէ ընդունել, այլ յայնմանէ որ որոշեացն զնա. բայց թէ դէպ լիցի մեռանել՝ որ որոշեաց եպիսկոպոսն:

 

ԼԱ. Մի՛ զոք յօտարաց եպիսկոպոսաց կամ երիցանց կամ սարկաւագաց առանց ընծայական թղթոյ ընդունել, եւ կամ թէ ընդունիցին, սակայն քննել. եթէ իցեն քարոզ բարեպաշտութեան, ընկալեալ լիցին, ապա թէ ոչ՝ զպէտս նոցա տացեն, իսկ ի Հաղորդութիւն մի՛ ընկալցին, վասն զի բազում ինչ լինի խաբէութեամբ:

 

ԼԲ. Զեպիսկոպոսունս իւրաքանչիւր ազգի գիտել պարտ է զիւրեանց առաջինսն եւ համարել պարտ է իբրեւ զգլխաւոր, եւ մի՛ ինչ աւելորդ առնել առանց նորա կամաց, բայց զայն միայն իւրաքանչիւր ումեք որչափ իւրում իշխանութեանն անկ է եւ որք ընդ նովաւ տեղիքն են. այլ եւ ոչ նմա առանց նոցա կամաց առնել ինչ. զի այսպէս միաբանութիւն իցէ, եւ փառաւորեսցի Աստուած ի ձեռն Յիսուսի եւ Սրբոյ Հոգւոյն:

 

ԼԳ. Եպիսկոպոս ոք մի՛ իշխեսցէ արտաքոյ իւրոյ սահմանացն ձեռնադրութիւնս առնել, որք ոչ ընդ նորա ձեռամբ են քաղաքք կամ գաւառք. ապա եթէ յանդիմանեսցի զայս արարեալ առանց կամաց այնոցիկ, որք ունին զքաղաքսն կամ զտեղիսն, լուծցի ինքն եւ որ ձեռնադրեցաւն:

 

ԼԴ. Եթէ ոք ձեռնադրեալ եպիսկոպոս ոչ ընկալաւ զպաշտօնն եւ զհոգս ժողովրդեանն ընձեռելոյ նմա, սա որոշեալ լիցի, մինչեւ ընկալցի. նոյնպէս երէց եւ սարկաւագ: Ապա եթէ երթեալ՝ ոչ եղեւ ընկալեալ, այս ոչ ի նորա կամաց, այլ ի ժողովրդեանն խստութենէ. ինքն եղիցի եպիսկոպոս, իսկ ժառանգաւորք քաղաքին որոշեսցին, զի այնպիսի ժողովրդեանն խրատիչք ոչ եղեն:

 

ԼԵ. Երկիցս ի տարւոջ ժողով լիցի եպիսկոպոսաց, եւ քննեսցեն առ միմեանս զհրամանս բարեպաշտութեանն եւ զպատահեալ եկեղեցական ընդդիմաբանութիւնս լուծցեն՝ միանգամ ի չորրորդ շաբաթու Պենտեկոստէիցն եւ երկրորդն՝ յաշնան:

 

ԼԶ. Ամենայն եկեղեցական իրացն եպիսկոպոսն կալցի հոգ եւ վարեսցէ զնոսա իբրեւ յԱստուծոյ հայեցեալ. մի՛ լիցի նմա արժան գողանալ ինչ անտի կամ ազգականաց իւրոց զԱստուծոյն շնորհել. բայց եթէ աղքատք իցեն, օգնել, այլ ո՛չ պատճառանօք սոցա զԵկեղեցւոյն օցտել:

 

ԼԷ. Երիցունք եւ սարկաւագունք առանց կամաց եպիսկոպոսին մի՛ ինչ կատարեսցեն, զի նմա հաւատացաւ ժողովուրդն Տեառն, եւ վասն ոգւոց նոցա պահանջեսցի:

 

ԼԸ. Եղիցի յայտնի եպիսկոպոսին իրք, եթէ առանձին ինչ ունի եւ Եկեղեցւոյն՝ յայտնի, զի իշխանութիւն կալցի իւրոցն վախճանեալ եպիսկոպոսն որոց կամի եւ որպէս կամի թողուլ. եւ զի մի՛ պատճառանօք եկեղեցական իրօքն անկանել յիւրմէ եպիսկոպոսին, զի թերեւս կին եւ մանկունս ստացեալ ունիցի, կամ ազգականս, կամ ծառայս, քանզի իրաւացի է այս Աստուծոյ եւ մարդկան, զի մի՛ Եկեղեցւոյն վնաս ինչ կրել անգիտութեամբ եպիսկոպոսին իրաց, եւ մի՛ զեպիսկոպոսն  եւ  զազգականս իւր  պատճառանօք Եկեղեցւոյն  յամենայնէ զերծանել, եւ կամ յիրս ինչ անկանել նորա ազգականացն եւ մահու նորա լինել պատճառք հայհոյութեան:

 

ԼԹ. Հրամայեմք եպիսկոպոսի իշխանութիւն ունել եկեղեցական իրաց. քանզի եթէ զպատուական ոգիսն մարդկան նմա հաւատալի է, առաւել եւս իրաւացի է զիրս կատարել, որպէս զի ըստ իշխանութեան նորա խնամ ունել կարօտելոցն եւ ի ձեռն երիցանց եւ սարկաւագաց լինել խնամակալութիւն երկիւղիւ Աստուծոյ, եւ ամենայն զգուշութեամբ առնուլ եւ ինքեանք իսկ, եթէ կարօտ ինչ իցեն եւ յօտարաց եղբարց ի պէտս, զի մի՛ ինչ իրօք նոցա պակասութիւն լինիցի: Վասն զի օրէնք Աստուծոյ հրամայեն՝ որք սեղանոյն պարապեն՝ ի սեղանոյ անտի կերակրել. ըստ որում եւ ոչ զինուորն իւրովք թոշակօք զզէնս պատերազմաց  բերէ:

 

Խ. Եպիսկոպոս կամ երէց կամ սարկաւագ քուէից պարապեալ կամ գինարբուաց՝ կա՛մ դադարեսցին, կա՛մ լուծցին:

 

ԽԱ. Կէսսարկաւագաց կամ գրակարդացաց կամ սաղմոսերգաց զնմանս արարեալ՝ կա՛մ դադարեսցին, կա՛մ որոշեսցին. նմանապէս եւ  ժողովրդականք:

 

ԽԲ. Եպիսկոպոս կամ երէց կամ սարկաւագ վաշխ եւ տոկոսիս պահանջելով ի փոխառուացն՝ կա՛մ դադարեսցին, կա՛մ լուծցին:

 

ԽԳ. Եպիսկոպոս կամ երէց կամ սարկաւագ թերահաւատից միայն աղօթակից լեալ՝ որոշեսցին, ապա թէ եւ նոցա՛ հրամայեսցի իբրեւ քահանայից աղօթել՝ լուծցին:

 

ԽԴ. Եպիսկոպոս  կամ  երէց  կամ  սարկաւագ զթերահաւատից զմկրտութիւն ընկալեալ կամ զպատարագ՝ լուծանել հրամայեմք, զի զի՞նչ միաբանութիւն է Քրիստոսի ընդ Բելիարայ, կամ զի՞նչ մասն հաւատացելոյն ընդ անհաւատին» (Բ Կոր. Զ 15):

 

ԽԵ. Եթէ ոք ժողովրդական զիւր կին հանեալ՝ այլ առցէ եւ կամ զարձակեալն յայլմէ, ի բաց որոշեսցի:

 

ԽԶ. Եպիսկոպոս կամ երէց կամ սարկաւագ կամ բնաւ իսկ ի քահանայական կարգէ՝ յամուսնութենէ, ի մսոյ եւ ի գինւոյ ոչ վասն ճգնաւորութեան, այլ պիղծ վարկանելով զայնոսիկ ի բաց մեկնի՝ մոռացեալ, թէ ամենայն ինչ յոյժ բարի է, զի արու եւ էգ արար Աստուած զմարդն, այլ հայհոյելով անգոսնեսցէ զգործաւորութիւնն, կա՛մ ուղղեսցի, կա՛մ լուծցի եւ յեկեղեցւոյն ի բաց ընկեսցի. նմանապէս եւ ժողովրդական   ոք:

 

ԽԷ. Եթէ ոք եպիսկոպոս կամ երէց զդարձեալսն ի մեղաց ոչ ընկալցի, այլ ի բաց մերժեսցէ, լուծցի, զի տրտմեցուցանէ զՔրիստոս, որ ասացն. «Ուրախութիւն լինի յերկինս ի վերայ միոյ մեղաւորի որ ապաշխարէ» (Ղուկ. ԺԵ 7):

 

ԽԸ. Եթէ ոք եպիսկոպոս կամ երէց կամ սարկաւագ յաւուրս տօնից ոչ ճաշակէ ի մսոյ եւ ի գինւոյ, լուծցի որպէս զհարեալ խղճիւ մտաց իւրոց եւ պատճառք գայթագղութեան բազմաց եղեալ:

 

ԽԹ. Եթէ ոք ժառանգաւոր ի կապելւոջ ըմբռնեսցի ուտելով, որոշեսցի, բայց ի պանդոկոջ միայն եւ ի ճանապարհի յաղագս հարկի լինելոյ:

 

Ծ. Եթէ ոք ժառանգաւոր թշնամանեսցէ զեպիսկոպոսն անիրաւաբար, լուծցի, քանզի «Զիշխան ժողովրդեան քո ո՛չ հայհոյեսցես» (Ելից ԻԲ 28):

 

ԾԱ. Եթէ ոք ժառանգաւոր թշնամանեսցէ զերէց կամ զսարկաւագ, որոշեսցի:

ԾԲ. Եթէ ոք ժառանգաւոր զխուլ կամ զկաղ կամ զկոյր կամ զդէմսն վնասեալ այպանեսցէ, որոշեսցի. նմանապէս եւ ժողովրդականք:

 

ԾԳ. Եպիսկոպոս կամ երէց անփոյթ առնելով զքահանայութեանն կամ զժողովրդոցն, ոչ խրատելով զնոսա ի բարեպաշտութիւն՝ որոշեսցի. ապա եթէ յամառեսցի չածել յուղղութիւն, լուծցի:

 

ԾԴ. Եթէ ոք եպիսկոպոս կամ երէց ի ժառանգաւորաց որ կարօտ իցէ եւ ոչ տացէ նմա զպէտսն, որոշեսցի իբրեւ զսպանող եղբօր իւրոյ:

 

ԾԵ. Եթէ ոք ստութեամբ զվերագրեալսն ամբարշտաց գիրս իբրեւ զսուրբս յեկեղեցի մուծեալ առ ի վնաս ժողովրդոց՝ լուծցի:

 

ԾԶ. Եթէ ամբաստանութիւն ինչ եղիցի զհաւատացելոյ՝ պոռնկութեան կամ շնութեան կամ այլ ինչ գործոց ի բաց հրաժարելոց, եւ յանդիմանեսցի, ի ժառանգաւորութիւն մի՛ եկեսցէ:

 

ԾԷ. Եթէ ոք ժառանգաւոր վասն մարդկային երկիւղի՝ հրէի կամ հեթանոսի կամ թերահաւատի, կորասցի եթէ զանուն Քրիստոսի ունի, լուծցի եւ որոշեսցի, իսկ եթէ զանուն ժառանգաւորի՝ լուծցի:

 

ԾԸ. Եթէ ոք եպիսկոպոս կամ երէց կամ բնաւ իսկ ի քահանայական կարգէ կերիցէ միս արեամբ շնչոյ կամ զազանաբեկ կամ մեռելոտի, լուծցի, քանզի զայս օրէնքն հրաժարեցուցին. ապա եթէ ժողովրդական ոք իցէ, որոշեսցի:

 

ԾԹ. Եթէ ոք ժառանգաւոր գտցի զօր կիւրակէին կամ զշաբաթու պահելով, որոշեսցի:

 

Կ. Եթէ ոք ժառանգաւոր կամ ժողովրդական մտցէ ի ժողովարան հրէից կամ թերահաւատից աղօթել, լուծցի:

 

ԿԱ. Եթէ ոք ժառանգաւոր ի կռուի զոք հարցէ, եւ ի միոջէ հարմանէն մեռցի, լուծցի՝ վասն յանդգնութեան իւրոյ. իսկ եթէ ժողովրդական ոք իցէ, որոշեսցի:

 

ԿԲ. Եթէ ոք զկոյս բռնաբարեալ կալցի, լուծցի վասն յանդգնութեան իւրոյ, ապա եթէ ժողովրդական ոք իցէ, որոշեսցի, եւ մի՛ լիցի նմա արժան այլ առնուլ, այլ զնոյն իսկ ընդ որ հաճեցաւն, թէպէտ եւ ի տառապելոց ոք իցէ:

 

ԿԳ. Եթէ ոք եպիսկոպոս կամ երէց կամ սարկաւագ երկրորդ ձեռնադրութիւն ընկալցի յումեքէ, լուծցի, նա եւ որ ձեռնադրեացն. բայց եթէ ցուցցէ ի թերահաւատից ունել նմա զձեռնադրութիւնն, քանզի յայսպիսեացս  զմկրտեալսն  կամ  զձեռնադրեալսն  ոչ  հաւատացեալս եւ ոչ ժառանգաւոր լինել հնար է:

 

ԿԴ. Եթէ ոք եպիսկոպոս կամ սարկաւագ կամ երէց կամ գրակարդաց կամ սաղմոսերգող զսուրբ Քառասներորդսն ոչ պահեսցէ եւ չորեքշաբաթի եւ զուրբաթ, լուծցի, բայց եթէ վասն հիւանդութեան մարմնոյ ինչ խափան լինիցի: Իսկ եթէ ժողովրդական ոք իցէ, որոշեսցի:

 

ԿԵ. Եթէ ոք եպիկոպոս կամ երէց կամ այլ ոք ի ժառանգաւորաց պահեսցէ ընդ հրեայսն կամ տօնեսցէ ընդ նոսա կամ ընկալցի ի տօնից նոցա ընծայս, որպէս թէ բաղարջ կամ այլ ինչ յայսպիսեաց, լուծցի:

 

ԿԶ. Եթէ ոք ի քրիստոնէից ձէթ տարցի ի մեհեանս հեթանոսաց կամ ի ժողովարանս հրէից ճրագունս, լուծցի եւ որոշեսցի:

 

ԿԷ. Եթէ ոք ժառանգաւոր կամ ժողովրդական առցէ ի սուրբ եկեղեցւոյ մոմեղէն կամ ձէթ, որոշեսցի եւ հինգպատիկ տուժեսցի հանդերձ որով առն՝ անօթով ոսկեղինաւ կամ արծաթեղինաւ սրբեցելով, եւ մի՛ ոք յիւր պէտս գողացեալ, զի օրինազանցութիւն է. ապա թէ ոք ըմբռնեսցի, պատուհասիւ որոշեսցի:

 

ԿԸ. Եպիսկոպոս ամբաստանեալ առաջի հաւատարմաց ոմանց կամ հաւատացելոց՝ կարդալ զնա հարկաւոր է եպիսկոպոսաց. եթէ եկեալ խոստովանեսցի, յանդիմանեալ զնա՝ սահմանեսցի պատուհասն. ապա եթէ կարդացեալ՝ ոչ լուաւ, կոչեսցի երկրորդ անգամ առաքելոց առ նա երկուց եպիսկոպոսաց. ապա եթէ եւ այսպէս ոչ լուիցէ, կոչեսցի եւ երրորդ անգամ՝ դարձեալ երկուց եպիսկոպոսաց առաքելոց առ նա. ապա եթէ եւ այնպէս արհամարհեալ եւ ոչ եկեսցէ, ի ժողովն վճիռ հատցի ի վերայ այսպիսւոյս որ ինչ արժան թուեսցի, որպէս զի մի՛ շահել ինչ թուեսցի փախուցելոյն:

 

ԿԹ. Եւ ի վկայութիւն զեպիսկոպոսէ զթերահաւատ ոք մի՛ ընդունել, այլ եւ ոչ զհաւատացեալ զմի, «քանզի ի բերանոյ երկուց եւ երից վկայից  հաստատեսցի ամենայն  բան»  (Մատթ.  ԺԸ  16):

 

Հ. Զի ոչ է պարտ եպիսկոպոսին՝ եղբօր կամ որդւոյ կամ այլում ազգականի շնորհել զպատիւ եպիսկոպոսութեան, որպէս ինքն կամի ձեռնադրել, քանզի ժառանգաւոր եպիսկոպոսութեան իւրոյ առնել չէ իրաւացի, զԱստուծոյն շնորհել մարդկային սիրոյ: Քանզի եւ ոչ զԵկեղեցին Քրիստոսի ընդ ժառանգաւորութեամբ արժան է դնել: Ապա թէ ոք արասցէ զայս, անհաստատ լիցի ձեռնադրութիւն նորա եւ ինքն որոշեսցի:

 

ՀԱ. Եթէ ոք խեղ ակամբ է կամ վիրաւորեալ անդամօք եւ արժանի իցէ յեպիսկոպոսութիւն, եղիցի. քանզի ո՛չ խեղութիւն մարմնոյ չլինել զնա արժանի հրամայէ, այլ անձին պղծութիւն:

 

ՀԲ. Խուլ եւ կոյր մի՛ լիցի եպիսկոպոս՝ ո՛չ իբրեւ զպղծեալ, այլ զի մի՛ եկեղեցւոյքն խափանեսցին:

 

ՀԳ. Եթէ զոք դեւ ունիցի, ժառանգաւոր մի՛ եղիցի. իսկ մաքրեալն ընդունելի եղիցի եւ եթէ իցէ արժանի, եղիցի:

 

ՀԴ. Զառ ի հեթանոսաց եկեալն եւ մկրտեալն եւ կամ ի խառնակ վարուց՝ ոչ իրաւացի է վաղվաղակի ընձեռել յեպիսկոպոսութիւն, քանզի անիրաւ է զոր չեւն փորձեալ է՝ այլոց լինել վարդապետ, բայց եթէ երբեք յաստուածային շնորհացն եղիցի:

 

ՀԵ. Ասացաք, եթէ ոչ է պարտ եպիսկոպոսի արկանել զինքն յերկրաւոր հոգս, այլ պարապել եկեղեցական պիտոյիցն, ապա թէ ոչ՝ ի բաց դիցէ, զի «ոչ ոք կարէ երկուց տերանց ծառայել» ըստ տէրունական հրամանին (Մատթ. Զ 24):

 

ՀԶ. Ծառայս ի ժառանգաւորութիւն ընձեռել առանց տերանցն կամաց՝ ոչ հրամայեմք ի տրտմութիւն ստացողացն, քանզի տանցն կործանումն է այս գործ, ապա եթէ երբեք արժանի երեւեսցի ծառայն առ ի ձեռնադրութիւն աստիճանի, որպէս Ոնեսիմոսն մեր երեւեցաւ, եւ թողացուսցեն տեարք իւր եւ ազատասցեն եւ ի տանէն ի բաց առաքեսցեն, եղիցի:

 

ՀԷ. Եպիսկոպոս կամ երէց կամ սարկաւագ զօրականութեանց պարապեալ եւ զերկոսեան առնել կամեցեալ՝ ունել զհռոմայեցւոց իշխանութիւն եւ զքահանայութիւն, լուծանել պարտ է, քանզի «զկայսերն՝ կայսեր եւ զԱստուծոյն՝ Աստուծոյ» (Մատթ. ԻԲ 21):

 

ՀԸ. Եթէ ոք թշնամանեսցէ զթագաւոր եւ զիշխան անիրաւաբար, պատուհաս կրեսցէ. եթէ ժառանգաւոր իցէ, լուծցի, իսկ եթէ ժողովրդական՝ որոշեսցի:

 

ՀԹ. Եպիսկոպոս կամ երէց՝ զոր ճշմարտութեամբ ունիցի զմկրտութիւնն՝ եւ վերստին մկրտեսցէ զնա կամ զպղծեալն յամբարշտութեանց մկրտեսցէ, անկցի յեպիսկոպոսութենէ որպէս ծիծաղելով զխաչիւն եւ զմահուն Տեառն, եւ ոչ ընտրէ քահանայն սուտ քահանայացեալն:

 

Ձ. Եթէ ոք եպիսկոպոս կամ երէց ըստ Աստուծոյ բարբառոյն ոչ մկրտեսցէ ի Հայր եւ յՈրդի եւ ի Սուրբ Հոգին, այլ յերիս հարս եւ յերիս որդիս եւ յերիս հոգիս, անկցի ի քահանայութենէն:

 

ՁԱ. Եպիսկոպոս կամ երէց, որ ո՛չ յերիս մկրտութիւնս միոյ սրբութեանն կատարեսցէ, այլ ի մի մկրտութիւն որ ի մահն Տեառն տուաւ, անկցի ի քահանայութենէն, քանզի ո՛չ ասաց մեզ Տէր՝ ի մահ Իմ մկրտեցէք, այլ՝ «Գնացէք աշակերտեցէք զնոսա, մկրտեցէք յանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ» (Մատթ. ԻԸ 19): Բայց որ մկրտելոցն է՝ ուսցի, եթէ Հայր ոչ խաչեցաւ եւ ոչ ծնունդ կրեաց մարդոյ, եւ ոչ Հոգին Սուրբ մարդ եղեւ եւ ոչ չարչարանս կրեաց, քանզի ոչ մարմնացաւ, բայց Փրկի՛չն փրկեաց զաշխարհս՝ ի վերայ հասեալ բարկութեամբ Միածին Որդին: Վասն զի մարմնացաւ Իւրով մարդասիրութեամբն՝ ի կուսէն մարմին ստեղծեալ, քանզի «Իմաստութիւն շինեաց Իւր տուն» (Առակ. Թ 1) որպէս արարիչ, քանզի խաչի համբերեաց եւ ապրեցոյց զաշխարհս յանակնկալ բարկութենէն: Արդ՝ մկրտիմք  յանուն Հօր ո՛չ որպէս մարդ եղելոյ կամ չարչարեցելոյ, եւ յանուն Որդւոյ՝ որպէս կրեցելոյ զծնունդ, որպէս համբերելոյ խաչի, որպէս մեռելոյ եւ յարուցելոյ, եւ յանուն Հոգւոյն Սրբոյ՝ համագոյական Հօր եւ Որդւոյ: Իսկ որ ո՛չ յայս մկրտեն՝ որպէս ոչ գիտելով զխորհուրդ բարեպաշտութեան, անկցին ի քահանայութենէ:

 

ՁԲ. Որ զՀայր ասէ չարչարեալ, ամբարիշտ է եւ ծանրագոյն քան զհրեայսն՝ ընդ Քրիստոսի եւ զՀայր բեւեռելով: Իսկ որ զՈրդին ուրանայ զՄիածինն վասն մեր մարմնացեալ եւ խաչի համբերեալ, աստուածամարտ է եւ սրբոցն պատերազմող: Իսկ որ զՀոգին Սուրբ Հայր անուանէ կամ Որդի, տգէտ եւ անմիտ է, քանզի Որդին արարչակից է Հօր եւ աթոռակից եւ օրէնսդրակից եւ դատաւոր եւ յարութեան   պատճառ,  եւ   Հոգին   Սուրբ՝   համագոյ,  քանզի  երեք  են առանձնաւորութիւնք համագոյական աստուածութեանն: Վասն զի առ մեօք Սիմովն կախարդ, զգայռեաւ ձգելով ժողովրդեանն մոլար եւ անհաստատ եւ չար յինքն հոգի, եւ մի եռանուն գոլ լեզուանեցաւ զԱստուած, իսկ  երբեմն  զչարչարանսն  Քրիստոսի  եւ  զծնունդն  եհատ:

Արդ դուք, ո՛վ տենչալիք, ի մի Հայր եւ յՈրդի եւ ի Սուրբ Հոգին մկրտեցէք՝ ըստ Տեառնն կամաց եւ ըստ մերոյ հոգւոյն հրամանի:

 

ՁԳ. Եպիսկոպոս ոք, թէ իցէ գաւառաց բազմաց եւ ունիցի իշխանութիւն ընդ ձեռամբ իւրով, մի՛ իշխեսցէ յայլոց իշխանութեանց առնուլ եւ զմիւսոյ եկեղեցին զարդարել, զի աչառութեամբ վարեցաւ եւ անձին իւրում դատապարտութիւն: Այնպիսին թէ չհաւանեսցի դառնալ յիրացն, ի բաց լուծցի, եւ այն զորոց առն եւ շինեաց զայլոյ եկեղեցին՝ մի կոչեսցեն զանուն նորա իւրեանց վարդապետ:

 

ՁԴ. Եպիսկոպոսք դէտ լիցին, գլխաւորք եւ հրամանատարք ի վերայ երիցանց Եկեղեցւոյն, որք են ի գեօղս եւ յագարակս, զի երեւեսցի գլուխ եւ առաջնորդ ամենեցուն, զի ի ձեռն նորա խնդրեսցին ամենեքեան: Քանզի եւ Սամուէլ այնպէս շրջէր տեղւոջէ ի տեղի եւ ոչ ինչ առնոյր ի տանէ պաշտօնէիցն եւ յընչից նոցա եւ ոչ տրտմեցուցանէր զնոսա, այլ այց առնէր եւ կարգէր եւ հրաման տայր:

 

ՁԵ. Զայսոսիկ յաղագս կանոնաց ձեզ հրամայեցաւ ի մէնջ՝ իբրեւ եպիսկոպոսաց, իսկ դուք կացեալք մնացեալք ի  նոսա՝ ապրեսջիք եւ զխաղաղութիւն կալջիք. իսկ անհաւանեալքն ընդ տանջանօք եղիցին, եւ պատերազմեալք ընդ միմեանս՝ անվախճան կրիցէք զպատուհասն՝  վասն ոչ լսելոյ ըստ արժանւոյն վտանգեալք: Այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն:

 

 

Ինչպէս յիշեցի, N740 ձեռագրի մէջ վերջին կանոնները տարբեր են միւսներից, նոյնպէս եւ թուահամարը:

740 ձեռագրում Բ առաքելական կանոնները վերջանում են Ձ(80)ում, ապա վեց տողի չափ տեղում սկսւում է հետագայ մի ինչ-որ Մինաս վարդապետի յիշատակարան, որի վերջին տողերն են. «Այս Զ գլուխս ոչ կայ յայլ աւրինակ»: Այս նկատողութիւնից յետոյ սկսւում են վեց գլխով կանոններ, որոնցից վերջինում յիշւում է յունա-սլաւոնական 85-րդ կանոնի կէսը գրքերի մասին, իսկ Նոր Կտակարանի մասին ոչինչ չկայ:

Ահա այդ վեց կանոնները:

Այս վեց կանոնների թուահամարը շարունակութիւն չէ 85-ի, այլ շարունակութիւն  նախկին  թուահամարների:

 

 

Ա. Եպիսկոպոս ոք, թէ իցէ գաւառաց բազմաց եւ ունիցի իշխանութիւն ընդ ձեռամբ իւրով, մի՛ իշխեսցէ յայլոց իշխանութեանց առնուլ եւ զմիւսոյ եկեղեցին զարդարել, զի աչառութեամբ վարեցաւ եւ անձին իւրում դատապարտութիւն: Այնպիսին թէ չհաւանեսցի դառնալ յիրացն, ի բաց լուծցի, եւ այն զորոց առն եւ շինեաց զայլոյ եկեղեցին՝ մի կոչեսցեն զանուն նորա իւրեանց վարդապետ:

 

Բ. Եպիսկոպոս  ոք  շինեսցէ, գլխաւորք եւ հրամանատարք ի վերայ երիցանց Եկեղեցւոյն, որք են ի գեօղս եւ յագարակս, զի երեւեսցի գլուխ եւ առաջնորդ ամենեցուն, զի ի ձեռն նորա խնդրեսցին ամենեքեան: Քանզի եւ Սամուէլ այնպէս շրջէր տեղւոջէ ի տեղի եւ ոչ ինչ առնոյր ի տանէ պաշտօնէիցն եւ յընչից նոցա եւ ոչ տրտմեցուցանէր զնոսա, այլ այց առնէր եւ կարգէր եւ հրաման տայր:

 

Գ. Եթէ առաջնորդ ոք իցէ, մի՛ իշխեսցէ առանց իւրոց պաշտօնակցացն իրս ինչ առնել յեկեղեցւոջն, բայց կամօք եւ միաբանութեամբ արասցէ զինչ կամին, զի մի՛ լինիցի տրտմութիւն ի միջի իւրեանց:

 

Դ. Քահանայ որ կապէ զոք տարապարտուց յանարժանս, ընկալցի պատիժ պատուհասի ըստ արժանի. բայց զոր կապեացն՝ ընկալցի զկապանսն որպէս թէ յարժանի:

 

Ե. Եթէ ամբարտաւանք եւ հպարտք եւ սէգք եւ սնապարծք, մի՛ մերձեսցին ի պաշտօն քահանայութեան, վասն այն թէ ամենայն ամբարտաւան ի մէջ մարդկան պիղծ է առաջի Աստուծոյ, եւ վասն նոցա է ասացեալ եթէ՝ «Հատուցից զհատուցումն ամբարտաւանից» (հմմտ. Սաղ. ՂԳ 2):

 

Զ. Եղիցին ձեզ ամենեցուն եկեղեցականաց եւ աշխարհականաց պաշտել Գիրք Սուրբք Հին եւ Նոր Կտակարանաց՝ Մովսէսի գիրք՝ Ծննդոց, Ելիցն, Ղեւտական, Թիւքն, Երկրորդ օրէնք. Յեսու Նաւեայ, Դատաւորքն, Հռութն, Թագաւորութեանցն Դ, Մնացորդացն գիր Բ, Եզրի բանք Բ, Յոբ Ա, Սաղմոսաց գիրք Ա, Սողոմոնի գիրք Ա, Եսայի, Երեմիա, Եզեկիէլ, Դանիէլ, եւ արտաքուստ պատգամաւորեսցի առ ի յուսուցանել զձեզ մանկունսն յուսման բազում Սիրաքս լի իմաստութեամբ: