Հայոց եկեղեցական իրաւունքը. Ա Գիրք

66) ՄԱԿԱՐԻ ԿԱՆՈՆՆԵՐԻ ԳՐԱԲԱՌ ԲՆԱԳԻՐԸ

Երանելոյն Մակարայ Սրբոյ քաղաքին Երուսաղէմի Հայրապետին կանոնական թուղթ ի հայս՝ վասն կանոնադրութեան կաթուղիկէ եկեղեցւոյ կարգաց զոր չէ արժան ընդ սահման եւ ընդ հրաման անցանել գլուխք Ժ

Ահա մասնաւոր եդաք զայս փափագ սիրոյ բարեպաշտութեան ձերոյ փութացայ զարթուցանել. զբարեսէր եւ զպարզամիտ սիրտս ձեր ի խնդիր ուղիղ բարեպաշտութեան ճշմարիտ կանոնադրութեան կաթուղիկե եկեղեցւոյ եւ կարեւոր որ կարգաց Աստուծոյ. զոր պարտ է բազում զգուշութեամբ ստանալ եւ աներկեւան հաւատով պահել ամենայն երկիւղածաց Աստուծոյ. յորս եւ դուք ոչ յապաղեալ զհեղգացուցիչ ինչ դանդաղանաւք ծուլացարուք, այլ փութացեալ շնորհաւք Սուրբ Հոգւոյն ջերմութեամբ եւ Աստուածային սիրոյն բաղծանօք, որ ոչ մերձաւորացն յաւժարեցուցանէ ժտել խնդրել զհոգեւոր աւգտութիւն, այլ եւ ի տար աշխարհ փութացուցանէ հասանել մեծաւ փափագանաւք եւ ըղձալի տենչանաւք՝ յաղագս ասուածահաճոյ խնդրոյ եւ հոգւոյ փրկութեան զմտաւ ածեալ զասացեալսն թէ մի դանդաղեսցես երթալ հեռի ճանապարհ թէ պիտանացու ինչ ուսանել խոստանայցէ որ եւ զսոյն փափագ հոգեւոր վաստակոց յանձինս ձեր երեւեցուսցէ զվասն մեծաշահ աստուածային գանձուցն հոգեւորաց առաքեցէք գիր ի հեռաբնակ աշխարհ ի կողմանց արեւելից ի սուրբ քաղաքս Երուսաղէմ, որ ի ձեռն երկիւղացած քահանայից մատուցաւ առաջի բազմութեան եպիսկոպոսաց որք մի մի ժողովեալք յիւրաքանչիւր քաղաքաց որոց առաջի անկեալ մաղթանօք խնդրեցին զգրոյն պատասխանիս՝ զոր թէպէտ եւ ոչ կամէաք ծանրացեալ տկարութեամբ հրամանատարութեանս մեծամեծ կրօնիւք եկեղեցւոյ՝ սակայն հոգեւոր ժտութիւն  եւ  փոյթ  աստուածասէր քահանայիցս հարկաւորեաց զմեզ գրել եւ տալ ձերում կամայաւժար բարեպաշտութեանդ զգլուխ կարեւոր կարգաց եկեղեցւոյ զհաստատութեան հաւատոց, ոչ մի ինչ երկբայութեամբ եւ զամենայն կանոնադրութիւն սրբոց ժողովոցն որ վասն հերձուածողացն եղեւ՝ զոր կարեւոր է ընդունել ամենայն բարեպաշտաց որ եղեւ վասն դրութեան կարգաց եկեղեցւոյ. այլ եւ տեսեալ զբազմազգուշալի կարգաւորութիւն կենդանարար մկրտութեան սրբոյ քաղաքիս, հիացեալ զարմացան թէ կողմանք յարեւելից թերի են զգուշութեամբ յայսպիսիսս բազում ինչ իրօք, զի ի տեղիս տեղիս աւազանս կարգաւոր ոչ ունեն, եւ յորպէս ամանի մկրտեն, եւ է որ սարկաւագունքն մկրտութիւն առնեն, եւ եպիսկոպոսք եւ քահանայք առանձնակ ձէթ աւծման աւրհնեն. զձէթ կնքոյ որ առաքելոցն եւ այսր պահի յաւելուածով ոչ ունին, եւ զբոլոր զգայարան մանկանն ոչ աւծանեն, եւ է զի զժողովոյն կարգեալսն ոչ ասեն ուրեք ուրեք քահանայքն ի ժամ մկրտութեան, եւ ձեռնադրութեամբ ժառանգաւորքն միապատիւ համարեն, եւ ոչ ընդ աւելեօքն հնազանդեն, եւ բազում եւ այլ շփոթութիւնք հպարտութեամբ եւ ծուլութեամբ զոր ի կարգս եկեղեցւոյ մուծեալ են մարմնասէրքն, զոր ծանուցին մեզ եկեալքս. ընդ որ հիացեալ մեծապէս զարմացաք, եւ վասն երկիւղին Աստուծոյ ոչ հեղգացաք գրել փութանակի: Ես Մակարիոս արքեպիսկոպոս Երուսաղէմի եւ ամենայն բազմութիւն եպիսկոպոսացս որ ընդիս են. առաքել ի կողմանս արեւելից առ քրիստոսասէր եւ երկիւղած եպիսկոպոսապետդ Վրթանէս եւ առ համօրէն եպիսկոպոսս եւ քահանայս հայոց. բազում զգուշութեամբ եւ երկիւղիւ կատարել զկարգադրութիւն մեծի խորհրդոյն Աստուծոյ որ կատարի ի կաթուղիկէ եկեղեցւոջ, որով պարգեւի ի շնորհաց հոգւոյն մեղաց թողութիւն եւ ոգւոց փրկութիւն մկրտելոցն ի սուրբ աւազանին, եւ Հոգին Սուրբ ոչ արհամարհէ զցանկացողս բարեպաշտութեան, այլ խոնարհեալ իջանէ եւ սրբէ ուղիղ դաւանութեամբն ի ձեռն ջրոյ սրբոյ աւազանին: Եւ յայսմ ամենայնի չէ պարտ ծուլանալ եւ դանդաղել եպիսկոպոսացն եւ երիցանցն, ի մկրտելոց զայնս որք կամին մերձենալ ի բարեպաշտութիւն աստուածպաշտութեան՝ զի այս է փոյթ քահանայից, եւ գործ կարեւոր առաջնորդաց եկեղեցւոյ, զկամաւղսն բարեպաշտութեան խրատել եւ ուսուցանել բանիւ եւ վարդապետութեամբ մերժել ի սատանայէ եւ ընծայեցուցանել Աստուծոյ, սրբոյ աւազանին լուսաւորութեամբ՝ եւ մի ումեք լինել պատճառք կորստեան անհնազանդութեամբ եւ թերակատար ինչ մկրտութեան կարգօք վասն դանդաղութեան իւրոյ առ ոչ ածել զամենայն կարգաւորութիւն ի վերայ մատուցելոյն ի մկրտութիւն սուրբ աւազանին, զոր բազում զգուշութեամբ եւ ցնծալից դողութեամբ առանց դանդաղելոյ կատարէ ընդհանրական եկեղեցի Աստուծոյ: Եւ արդ՝ եկեալ ի խնդիր ստուգիւ ըստ նախ ասացեալ գլխոցն, արասցուք սկիզբն ի գրոց հատուցեալ զոր պահանջէքն:

Ա. Թէ արժան իցէ սարկաւագաց մկրտութիւն առնել եւ կատարեալ իցէ խորհուրդն գիտութիւն լիցի քրիստոսասէր եղբայրութեան ձերոյ, զի եպիսկոպոսաց եւ քահանայից միայն է իշխանութիւնս այս՝ եւ սարկաւագի զայս առնել չէ արժան, քանզի սպասաւորք են, եւ խափանեալ է այս առ ի նոցանէ՝ եւ աւելի է խնդրելն թէ կատարեալ է առ ի նոցանէ մկրտեալն, բայց պարտ է նախ քննել թէ սովորութիւն իցէ գաւառին այնմիկ սարկաւագացն մկրտել, եւ եթէ գացի ոք արարեալ ընդ անմեղադրութեամբ է՝ վասն տգիտութեան կարգաց եկեղեցւոյ, զի սովորութեան գաւառին զհետ չոգաւ: Իսկ եթէ գիտէր զկարգս եկեղեցւոյ եւ անց զնոքօք եղիցին ի վերայ նորա պատիժք ըստ  կարգի  յանցանացն:

Բ. Եթէ աւազան սրբեալ ոչ ունին եւ յորպէս ամանի մկրտեն, զի թէ ոչ էր մերձ եկեղեցի շինեալ ի փառս Աստուծոյ եւ ի մուտս ժողովրդոց առանց մեղադրելոյ արդեօք էր, եւ եթէ եկեղեցիս ունիմք պարտ է եւ մկրտութիւնս առնել, եւ աւազան յորում մկրտէ որ գայցեն յուղիղ հաւատս բարեպաշտութեան, ապա թէ դիպեսցի ոք ուր ոչ իցէ եկեղեցի եւ կարգաւոր աւազան չէ արժան արգելուլ որ կամիցեն մկրտել, այլ կատարեալ զմկրտութիւն առանց կարգաւոր աւազանի. վասն ի հարկէ պիտոյիցն է՝ զի մի գտցի պարտական փրկութեան խափանելով զմկրտութիւնն, զի Հոգին Սուրբ ըստ մաղթողին տայ զշնորհն, եւ ըստ ամանին ոչ լինի արգելեալ. եւ յամենայն ժամ փափագեալքն բաւական են շնորհ ի հոգւոյն, եւ ոչ ի գլխաւոր տաւնսն միայն է կատարելութիւն զի առաքեալքն ոչ ըստ ընտրութեան տաւնից մկրտէին, այլ ըստ բաւականի եկելոցն լուսաւորէին ի ջուրց վերստին ծնանելով, եւ երեք կին ընկղմամբն թաղեալ ի ջուրն սուրբ աւազանին զերեք աւրեա թաղումն Տեառն նշանակեմք յանձինս մկրտելոցն, զոր եւ աստուածային առաքեալն յայտնապէս ցուցանէ ասելովն, թէ թաղեալք ընդ նմա մկրտութեամբն, նմանօղք եղիցուք նմանութեան մահու նորա, զի նորոգութեամբ յարութեան հաղորդ լինիցիմք նմա ի կեանս յաւիտենից, եւ այսպէս ուղիղ դաւանութեամբ ձեռս ի վերայ դնելով պարգեւեալ լինի Հոգին Սուրբ ի փրկութիւն մեզ. լուսաւորելով զկոչեցեալսն յորդեգրութիւն, եւ հաւատովք օծանեմք յիւղ սրբութեան, եւ այսպէս ըստ իւրաքանչիւր եդեալ մասանց կարգք սրբոյ եկեղեցւոյ յօրինին, ոչ ելանելով ըստ եդեալ սահման, եւ գլխաւորեալք ըստ երկնաւորացն դասուց որպէս ուսաք ի հարցն հոգեւորաց յաշակերտաց առաքելոցն սրբոց:

Գ. Եւ զի արդ, կարգք եկեղեցւոյ սրբոյ յօրինին վերատեսուչք ըստ կարգեալ Կայենիցն, կալցեն իշխանութիւն ուղղել ի բարին որոյ կոչեցան ի վերակացութիւն,  եւ  առեալ  ի  նոցանէ  մի  փքասցին  ամբարհաւաճութեամբ, զանձինս առ իմաստունս ունելով, եւ անկցին յիմարութեամբ եւ անկցին ի չարութիւն, զի թէպէտ միապէս տուեալ. շնորհք ի հաւատացեալքն, այլ ոչ միապատիւք ամենեքեան. եւ թէպէտ եւ փոքր կացոյց զինքն անբաւն, այլ զփառս աստուածութեան ոչ ընդ նմին կորոյս, եւ առաքելոցն ամենեցուն յետ յարութեան երեւեալ կենարարին, այլ զոմանս գեր ի վերոյ կարգէ, եւ նոյն սկզբնաւորեալ ի մեզ հաստատեցաւ, զոր եւ Պօղոս ոչ հրամայէ զմիմեամբք ելանել ասելովն, իւրաքանչիւր ոք յոր կոչումն կոչեցաւ ի նմին կացցէ:

Դ. Եւ որպէս հրամայեցի բաւականանալ յիւրաքանչիւր յեդեալն կարգի: Արդ. միաբանութեամբ ժառանգաւորացս եւ եպիսկոպոսաց եւ քահանայիցս եւ սարկաւագացս: Ես Մակարիոս արքեպիսկոպոսս սուրբք քաղաքիս Երուսաղէմի, աւանդեմ զկանոնադրութիւնս, զայս ձեզ ուսեալ յառաքելոցն պատմութեանց եւ աւանդութեամբ հարցն առ մեզ հաստատել հիմնանայ, զի զսուրբ մկրտութեան ձեռնադրութիւն որպէս առաջագոյն ասացաք եպիսկոպոսաց եւ քահանայից, միայն է կատարել, եւ զեւղ սրբութեան եպիսկոպոսապետն աւրհնեսցէ՝ եւ վասն հեռաւորութեան եւ կարեւոր պիտոյից հրամանաւ արքեպիսկոպոսին, երկու եւ երեք միաբանեալ եպիսկոպոսք, եւ սարկաւագունք սպասաւոր սրբութեան, եւ զեւղ աւծման մեռելոցն եւ հիւանդացն, մկրտելոցն առանձակ աւրհնեսցեն քահանայք եւ  եպիսկոպոսքն, զայս սահմանեցին սուրբ հարքն մեր, եւ մի ոք իշխեսցէ փոխել զուղիղ եդեալ սահման, զի մի զնոցին կապանք նզովիցն ընկալեալ որոշեսցի Աստուծոյ:

Ե. Եւ որպէս մերձեսցուք ի սեղանն սուրբ. եւ կենարար խորհուրդ: Առ այդ անմահութեան վիճակ, մի ոք երկմտութեամբ եւ մի թերահաւատութեամբ, եւ մի գործովք անարժանութեան մերձ լինել յանդգնեսցի, զի մի զկամս Աստուծոյ զբարկութիւն յամենայն երկրի շարժեսցէ, եւ ինքն լուիցէ զասացեալսն. դու ընդէ՞ր բնաւ պատմես զարդարութիւն իմ, զի դու ատեցեր զխրատ իմ այլ ուղիղ գնացիւք եւ ճշմարիտ հաւատով մատուցեալ լուսաւորեսցի, եւ այլոցն ինքեամբ գործեսցէ փրկութիւն:

Զ. Եւ զի արդ է արժան զխորհուրդն կատարել: Զփրկական խորհուրդ մարմնոյ եւ արեանն Տեառն պարտ է երկիւղիւ եւ զգուշութեամբ կատարել եւ ուղիղ դաւանել խոստովանութեամբ ուրոյն ի հերձուածողացն փորձիչն խորհրդոց զի մի արիանոսաց մերձ լինելով ըստ առաքելոցն անուան Աստուծոյ եւ ճշմարտութիւն հայհոյեցսի:

Է. Եւ որպիսի օրինակաւ նուէրք սրբութեան, յաւրինեսցի: Հանեալ ի սեղանն հաց սուրբ ջերմ ըստ առաքելոցն աւանդութեան եւ անապակ առանց երեք խառնման, զի ոչ ապականացու իւիք փրկեմք այլ անապական մարմնով անբիծ, եւ անարատ Գառինն. եւ զայս մինչեւ ի սեղանն սարկաւագունք յօրինեսցեն, եւ զկատարելն ի վերոյ քահանայքն կատարեսցեն:

Ը. Եւ զիա՛րդ եկեսցէ ի ձեւ սեղանն խորհրդոցն, եւ այլ եւս կարգն: Սեղանն քաւութեան ընդ վարագուրաւ յորում իջանէ Հոգին Սուրբ. աւազանն, յետոյ առ նմին տամբ, եւ պատուով հաստատեալ յաջմէ, եւ ժառանգաւորքն իւրաքանչիւր աշտիճանաւ պաղատեսցեն. եւ ժողովրդականքն արտաքոյ վարագուրին. եւ երախայքն առ դուրսն ունկնդրութեամբ զի մի ընդ միմեանս ելանելով եղծցեն կարգն, այլ իւրաքանչիւր կայանիւ անարատ մնասցէ:

Թ. Զայս աւանդեմ ձեզ պատուիրան հաւատոց եւ կարգաց եկեղեցւոյ ըստ խնդրոյ աղաչանաց ձերոց, եւ նզովեմք ի վերայ այսոցիկ զայլաձեւսն խորհեցեալս, զի ի միմեանց ընկալեալ ձեռնադրութեամբ զշնորհսն. ոչ բերեմք զպակասութիւն, եւ միապատիւ ոչ իրաւունս վարկանիմք զկարգեալսն ուղղապէս եկեղեցւոյ եւ զփառամոլ անձինս կշտամբեմք որք խորհին հակառակ, որպէս պատմեալ եղեւ մեզ, ըզտուր գայբագր եւ աւանդեալ եւ Բասենոյ եպիսկոպոսէ, որք սակաւուք ընդ Արիանոս միաւորեալ է եւ դարձեալ խղճեալ եւ արդ, այլ եւս յանդգնագոյնս խորհի եպիսկոպոս միայն աթոռաւ, եւ ընդ արք եպիսկոպոսին ինքեամբ անձին տայ պատիւ, զոր չէ արժան ընդունել, զի եւ ոչ հարքն աւանդեցին այսպիսի ինչ հակառակութիւնս յեկեղեցի մուծանել, եւ անվայելուչ է, համարիլ հաւասար մինչեւ կոչմամբ ի պատիւ աթոռոյն ժամանեսցէ եւ արդ պարտ է զայնպիսին քաղցրութեամբ ի հնազանդութիւն կոչել, եւ թէ ի նոյնս մնասցէ խորշել իբրեւ յաւտարէ: Ողջոյն տան ձեզ ամենայն յեկեղեցիս: Ողջոյն լերուք ի Տէր հաստատուն եւ ուղիղ հաւատով: