Հայոց եկեղեցական իրաւունքը. Ա Գիրք

Բ ԲԱԺԱՆՄՈՒՆՔ

82) ԷՋՄԻԱԾՆԻ ԾԱՅՐԱԳՈՅՆ ՊԱՏՐԻԱՐՔԻ ՄԱՍԻՆ

1117. Հայոց եկեղեցու գլխաւոր կառավարութիւնը եւ նրա հոգեւորականութեան գլխաւորագոյն հսկողութիւնը եւ այս դաւանութեան կանոնների եւ ծէսերի ճիշտ կատարման վերահսկողութիւնը պատկանում է Էջմիածնի Պատրիարքին, իբրեւ հայ ազգի ծայրագոյն կաթուղիկոսին: Նրան ամէն բանում գործակցում է Էջմիածնի հայոց Սինոդը: Բայց Պատրիարքը ոչ մի դէպքում չի կարող տալ ոչ Սինոդին, ոչ մի ատեանի կամ անձի, իւր աստիճանին յատկացրած իշխանութիւնը, իրաւունքները եւ արտօնութիւնները (տե՛ս Նիկ. 6, 15, Պօլ. 2, 3, Անտ. 12, Շահ. 16, Դ Դւ. 12):

1118. Էջմիածնի ծայրագոյն Պատրիարքը ընտրւում է ամբողջ հայոց ազգից` լուսաւորչականներից, հետեւեալ սահմանուած կարգով:

1119. Երբ Ամենայն հայոց ծայրագոյն Պատրիարք կաթուղիկոսի տեղը թափուր է մնում, հայոց Էջմիածնի Սինոդը ուղարկում է ծանուցագրեր  թէ  Ռուսաստանի  եւ  թէ  նրա  սահմաններից  դուրս գտնուած հայոց թեմերն ու նշանակում է մի տարի ժամանակ նոր Պատրիարք ընտրելու համար:

1120. Իւրաքանչիւր թեմ Պատրիարքի ընտրութեան համար նշանակում է երկու պատգամաւոր՝ մէկը հոգեւորական, միւսը աշխարհական: Հոգեւորական պատգամաւորը պիտի լինի կամ ինքը առաջնորդը, կամ նրա՝ հոգեւորականների միջից նշանակած մի որեւէ անձն, աշխարհականը ընտրւում է բոլոր մելիքներից, իւզբաշիներից եւ Հայոց եկեղեցու մնացած աշխարհական պատուաւոր անձինքներից, որոնք Հայոց եկեղեցու հին սովորութեան համաձայն իրաւունք ունին ընտրելու: (Սրա մասին տե՛ս յետոյ փոխարքայի կանոնները):

1121. Այս ընտրուած պատգամաւորները եթէ անձամբ չկարողանան ներկայ լինել Էջմիածնում Պատրիարքի ընտրութեան համար նշանակած ժամանակին, իրաւունք ունին գրաւոր կերպով յայտնելու իրանց կարծիքը՝ ուղարկելով Էջմիածին Սինոդին:

1122. Բացի պատգամաւորներից Պատրիարքի ընտրութեան մասնակցում են Էջմիածնի Սինոդի բոլոր անդամները եւ Էջմիածնում գտնուած 7 մեծ եպիսկոպոսներ: Իսկ եպիսկոպոսների  պակասութեան դէպքում, թիւը լրանում է այնտեղի աւագագոյն վարդապետներով:

1123. Ընտրութիւնը կատարւում է Ս. Գրիգոր Լուսաւորչի Էջմիածնի տաճարում, Հայոց եկեղեցու այս մասին դրած ծէսերի ճիշտ կատարմամբ:

1124. Բոլոր ներկայ եղողների ձայները ժողովելուց եւ Սինոդը հասած 1121 յօդուածի վրայ գրաւոր կարծիքներ լսելուց յետոյ, չորս աւելի շատ ձայներ ստացող անձինք համարւում են կանդիդատներ. ձայների հաւասարութեան դէպքում, վիճակը որոշում է թէ ո՞րը պէտք է լինի աւագագոյնը: Դրանցից ընտրւում են բոլոր ներկայ եղողներից երկու հոգի ծայրագոյն Պատրիարքի պաշտօնի համար:

1125. Այս ընտրութիւնը վերջանալուց յետոյ, ժողովը երեք հոգուց  բաղկացած  պատգամաւորներ  է  ուղարկում  Կովկասի  Կառավարչապետի մօտ, երկու ընտրուած կանդիդատներին ներկայացնում է Ներքին Գործոց Նախարարի միջոցով ի բարեհաճ տնօրէնութիւն Նորին  Կայսերական  Մեծութեան:

1126. Թագաւոր Կայսրը, նշանակելով Էջմիածնի ծայրագոյն Պատրիարքին` Հայոց ազգի կաթուղիկոսին, ամենաողորմածաբար շնորհում է նրան իւր աստիճանին վայել բարձրագոյն հրովարտակ մեծ պետական կնքի դրօշմամբ, եւ հրամայում է ամենայն Ռուսաց գահին հաւատարիմ լինելու երդումից յետոյ, օծումն կատարել Հայոց եկեղեցու վաղեմի ծէսերի եւ սովորութիւնների համաձայն:

1127. Էջմիածնի Պատրիարքը կրում է այն տիտղոսը, որ ունէին ի հնուց Հայոց ծայրագոյն Պատրիարք կաթուղիկոսները:

1128. Հայոց եկեղեցիների մէջ ժամերգութեան ժամանակ Պատրիարք կաթուղիկոսի անունը  յիշատակւում  է անմիջապէս  ամենայն Ռուսաց Կայսեր եւ Նրա Օգոստափառ տան յիշատակութիւնից յետոյ:

1129.  Վաղեմի  սովորութիւնների  համաձայն,  Պատրիարքը դուրս գալով Վեհարանից եւ Էջմիածնի բակից, իրաւունք ունի ուղեկից վերցնելու պատուաւոր պահնորդախումբ, բաղկացած Էջմիածնին պատկանող հայերից, մի քանի հոգեւորականներ եւ երկու-երկու եկեղեցական, որոնցից մէկը կրում է հայրապետական գաւազանը, իսկ միւսը` խաչվառը:

1130. Հայոց եկեղեցու վաղեմի օրէնքների հիման վրայ, Էջմիածնի Պատրիարքը ինչպէս ծայրագոյն կաթուղիկոս հայոց ազգի, միայն ինքն իրաւունք ունի ս. մեռոնն օրհնելու այս դաւանութեան բոլոր եկեղեցիների համար (տե՛ս Ե Դւ. 9, Պար. 5, Մակ. 4, Սահ. 20):

Ծանօթութիւն. Ս. մեռոնի բաշխումը կատարւում է Պատրիարքի եւ նրա նուիրակաների ձեռքով բոլորովին` ձրի:

1131. Էջմիածնի Պատրիարքը իբրեւ հայոց ազգի հոգեւոր հովուապետ ձեռնադրում է թեմակալ առաջնորդներին եւ Հայոց եկեղեցու բոլոր մնացած եպիսկոպոսներին, ի նկատի առնելով Հայոց եկեղեցու վաղեմի կանոնները, որոնք թելատրում են թեմ չունեցող եպիսկոպոսների թիւը չշատացնել առանց յայտնի հարկաւորութեան:

1132. Ղեկավարուելով Հայոց եկեղեցու վաղեմի կանոնադրութիւններով եւ լսելով առաջուց Էջմիածնի Սինոդի կարծիքը, Պատրիարքը վերջնականապէս վճռում է բոլոր զուտ հոգեւոր գործերը, որոնք վերաբերում են հաւատոյ վարդապետութեան, եկեղեցու պաշտամունքներին եւ այլ դոյնանման խնդիրներին:

1133. Էջմիածնի ծայրագոյն Պատրիարքը իրաւունք ունի, Հայոց եկեղեցում գործադրուող կարգերի համաձայն, հոգեւորականութեան առաքինի եւ օգտակար անդամներին վարձադրել լանջական խաչով, կամիլաւկայով եւ արախչիններով:

1134. Էջմիածնի Պատրիարքը, իբրեւ հայոց ազգի ընդհանուր հոգեւոր հովիւ, ըստ օրինակի Ներսէս Շնորհալու, ուղարկում է ժամանակ առ ժամանակ օրհնութեան կոնդակներ ամէն տեղերի (երկրների) լուսաւորչական՝ բոլոր կացութեան պատկանող հայերին, յորդորելով նրանց խաղաղ եւ առաքինի կեանք վարել, հնազանդել օրինաւոր իշխանութեան ս. Աւետարանի կանոնների համաձայն:

1135. Ամենայն Ռուսաց Կայսրների նախահարց աթոռը բազմելիս, Էջմիածնի Պատրիարքը ուղարկում է հայոց հոգեւորականներից ամենայարգելի անդամներից մէկին, ամենահպատակօրէն շնորհաւորութիւն մատուցանելու Նորին Կայսերական Մեծութեան՝ խնդրելով ամենաողորմ բարեհաճութիւն ներկայ լինելու առաջիկայ թագադրութեան հանդէսին, կամ թէ անհնարաւորութեան դէպքում, ուղարկել իւր ներկայացուցիչը:

1136. Հայոց եկեղեցու կանոների համաձայն` ծայրագոյն Պատրիարք կաթուղիկոսը մշտապէս բնակւում է Էջմիածնի վանքում: Եթէ նա հարկաւոր է համարում հեռանալ այս վանքից չորս ամսից աւելի ժամանակով, խնդրում է Ներքին Գործոց Նախարարի միջոցով, Նորին Կայսերական Մեծութեան Բարձրագոյն հաճութիւնը:

1137. Էջմիածնի Պատրիարքը իրաւունք ունի արձակուրդ տալու թէ հայոց Սինոդի անդամներին եւ թէ թեմակալ առաջնորդներին եւ ընդհանրապէս այս դաւանութեան բոլոր եպիսկոպոսներին չորսամսեայ ժամանակով, աւելի երկար արձակուրդ եւ արտասահման գնալու իրաւունք տալիս է Պատրիարքը Բարձրագոյն թոյլտւութեամբ: Սինոդի անդամներից միաժամանակ երկուսից աւելի չեն կարող արձակուրդ ստանալ:

1138. Պատրիարք կաթուղիկոսը իբրեւ Էջմիածնի վանքի անմիջական պետ, կառավարում է վանքի գործերը իւր սեպհական հաճութեամբ, եկեղեցական կանոնների ճիշտ հիման վրայ:

Այստեղ վերջանում են կաթուղիկոսների իրաւանց  կանոնները ըստ 1896-ի  հրատարակութեան. հին  հրատարակութեան  մէջ  կայ  հետեւեալ  յօդուածը ծանօթութեամբ, որը դուրս է ձգուած նոր հրատարակութիւնից:

«Պատրիարք կաթուղիկոսի վախճանելուց յետոյ, Էջմիածնի Սինոդը անյապաղ ժողովւում է զգուշութեամբ պահելու թէ նրա մօտ եղած թղթերը, որոնք վերաբերում են եկեղեցու եւ կառավարութեան գործերին եւ թէ նրա տեսչութեան տակ եղած եկեղեցական գոյքին:

Ծանօթութիւն. Պատրիարքը տէր է իւր սեպհական գոյքը տնօրինել իւր հաճութեամբ. եթէ կտակ չի արել, նրա գոյքը անցնում են իրա օրինաւոր ժառանգներին. իսկ եթէ ժառանգներ չունենայ, գոյքը կհաշուի Հայոց եկեղեցու սեպհականութիւն»: Առաջի կտորը մտցրած է յաջորդ բաժանմունքի 2 կէտի ծանօթութեան մէջ: