Հայոց եկեղեցական իրաւունքը. Ա Գիրք

77) ԳԷՈՐԳ Դ-Ի ԿԱՆՈՆՆԵՐԸ (ԳՐԱԲԱՌ ԲՆԱԳԻՐԸ)

 

Վեհափառ Հայրապետի
Կոնդակ
Աւագ քահանայից պաշտօնի եւ պարտուց համար

 

«Յօրէ գահակալութեան մերոյ տեսանելով զինչ ինչ զեղծմունս եւ զնորամուտ սովորութիւնս ներմուծեալս յօտարաց յեկեղեցին մեր իբր ի միոյ դարէ հետէ՝ ջանացաք զնորամուտսն բառնալ իսպառ. իսկ զնախնական եւ զազգային բարեկարգութիւնսն խափանեալս անդրէն վերանորոգել: Մին ի բարեկարգութեանց եկեղեցւոյ է պաշտօն եւ պարտաւորութիւն աւագ քահանայից, զորմէ յառաջ քան իբր զվեց ամ ըստ հետեւեալ Հրահանգաց կանոնաւորեալ եւ յանձնեալ էաք Գաբրիէլ արքեպիսկոպոսի Այվազեան, յետ տալոյ նմա զառաջնորդականն պաշտօն վիճակին Վրաստանու եւ Իմէրէթի՝ գործադրել զայնս ի նոյն վիճակին, եւ որչափ կարելին էր՝ յիւրումն կենդանութեան ի գործ եդ, բայց այժմ պատշաճ դատիմք առաջադրել Սինոդիդ եւ հրամայեմք հրամանագրել ոչ միայն Տփխեաց՝ այլ եւ ամենայն վիճակաց, Թեմական Ատենից եւ Հոգեւոր կառավարութեանց անշուշտ գործադրել զայսոսիկ Հրահանգս վերաբերեալս պաշտամանց եւ պարտաւորութեանց Աւագ քահանայից, զորոց պատճէնն առաքեմք Դմին պատուիրելով եւ տպագրել առ ի տալ իւրաքանչիւր Աւագ երիցանց զմի մի օրինակ ի ձեռն Թեմական Ատենից, որոց եւ պատուիրել աչալրջութեամբ հսկել անշուշտ ի գործադրութիւն վասն պայծառութեան եւ բարեկարգութեան Հայաստանեայց սրբոյ առաքելական եկեղեցւոյ մերոյ եւ ի փառս»:

 

ՀՐԱՀԱՆԳ
Վասն աւագ քահանայից եւ պարտուց պաշտաման նոցա

 

Ա. Աւագ քահանայ կամ աւագ երէց ըստ վաղեմի կարգաց Հայաստանեայց եկեղեցւոյ՝ կարգի հրամանաւ Վեհափառ կաթուղիկոսի Ամենայն Հայոց իբրեւ եւ դիմաց առաջնորդի հսկող ի վերայ բարեկարգութեանց եկեղեցւոյն առ հասարակ, որպէս եւ ի վերայ գնացից այլոց քահանայից եւ պաշտօնէից նոյն եկեղեցւոյ, յորում եւ ինքն վարէ զպաշտօն քահանայութեան:

 

Բ. Աւագ քահանայութիւն ոչ է իբրեւ տիտղոս կամ լոկ պատիւ ըստ թիւր կարծեաց ոմանց ուսելոց յօտարամուտ սովորութենէ, այլ եւ կառավարչական պաշտօն եկեղեցւոյ [1]:

 

Գ. Աւագ քահանայն իշխէ միմիայն եկեղեցւոյ իւրում, յորում ինքն վարէ զպաշտօն, իսկ ի քաղաքս եւ ի վիճակս՝ յորս ըստ բազմութեան եկեղեցեաց բազմաթիւ իցեն եւ աւագ քահանայք կամ աւագերէցք, մարթ է եւ առանձին կառավարիչս կարգել գործակալ անուամբ՝ տալով նմա զոմն աշխարհական գանձապահ անուամբ, որպէս սահմանեալ եմք կանխաւ:

 

Դ. Աւագ քահանային պարտք են միտ դնել՝ զի մի ինչ գտանիցի յեկեղեցւոջ իւրում թերութիւն կամ հակառակ ինչ ծիսից եւ աւանդութեանց Հայաստանեայց եկեղեցւոյ ըստ ամենայն հանգամանաց, զի սպասք եւ անօթք եւ  հանդերձ  եկեղեցականք  իցեն  ի  մաքրութեան  եւ  բարեկարգութեան,  զի անթերի գտանիցին յեկեղեցւոջ ամենայն ինչ, որ պիտոյ իցէ ի կատարումն ս. խորհրդոց մկրտութեան, դրոշմի եւ հաղորդութեան, այլ եւ գրեանն կարգեալ ի կատարումն Աստուածային պաշտամանց, որպիսի են Աւետարան, Ճաշոց, Խորհրդատետր Սրբոյ Պատարագի, Տօնացոյց, Ժամագիրք Ատենի, Սաղմոս, Մայր Մաշտոց, Փոքր Մաշտոց, Շարական, Տաղարան եւ այլն այսպիսի մատեանք, եւ զի պատուհանք եւ լուսամուտք եկեղեցւոյն ունիցին վանդակս երկաթիս եւ փականց դրանց իցեն ամրապինդք, եւ առ եկեղեցեաւն գտանիցի միշտ գիշերապահ ոք ի պահպանութիւն:

 

Ե. Եթէ եկեղեցին պէտս ունիցի նորոգութեան, Աւագ քահանայն պարտէ ազդ առնել զայնմանէ երեցփոխանին եւ յորդորել զժողովուրդն՝ զի փոյթ կալցին  նորոգութեան  եւ  միանգամայն  ծանուցանել  զայնմանէ  Առաջնորդին: Եթէ ժողովուրդն առ չքաւորութեան անկարող գտանիցի նորոգել զհնացեալ եկեղեցին կամ լնուլ զկարօտութիւն նորին ի զգեստս կամ ի սպասս անօթոց, աւագ քահանայն հանդերձ երեցփոխանաւն եւ հաշուետեսիւք հայցէ յառաջնորդէն զժապաւինեալ մատեան  (տումար) վասն հաւաքելոյ տուրս կամաւորս ի բարեպաշտից, այլ ի միտ դնէ զի դրամքն հաւաքեալք մտցեն ի հաշուեմատեանս մտից եւ ծախուց, եւ ի գործ դիցին յայն դէպս միայն, յոր եւ կարգեալ են, եւ յաւարտ հաւաքեալ դրամոցն կամ ժամանակին սահմանելոյ առ այն մատուսցէ զմատեանսն թեմական ատենին հանդերձ տեղեկագրով:

 

Զ. Յորժամ տացի հրաման կառուցանելոյ ուրեք զեկեղեցի, աւագ քահանայն պարտի միտ դնել՝ զի շինութիւն եկեղեցւոյն լիցի ըստ ձեւոյ Հայաստանեայց եկեղեցւոյ եւ ըստ վայելչութեան, եւ ըստ կարի անյապաղ եւ անընդհատ շինութեամբ, եւ եթէ յանկարծ դադարիցի շինուածն, ծանուցանել զայնմանէ առաջնորդին:

 

Է. Աւագ քահանայն պարտի միտ դնել եւ ուշի ուշով նկատել եւ հսկել զի քահանայք եւ սարկաւագունք եւ դպիրք եկեղեցւոյ իւրոյ յամենայն աւուրսանխափան գտանիցին ի սուրբ եկեղեցի՝ յառաւօտ եւ յերեկոյ եւ կատարեսցեն անթերի զպաշտամունս իւրեանց, եւ ունիցին վարս պարկեշտս եւ խաղաղասէրս վայելուչս աստիճանի իւրեանց, եւ մի՛ երբէք հակառակ սուրբ կոչման իւրեանց պարապեսցին ի խաղս զանազանս, այլ կեցցեն զգաստութեամբ եւ ամենայն զգուշութեամբ որպէս վայելէ պաշտօնէից սրբոյն սեղանոյն: Իսկ եթէ տեսանիցէ զոք թերացեալ յայսպիսի պարտուց՝ նախ ինքն խրատեսցէ երկիցս եւ յանուղղայ գտանելն փութապէս ծանուցանել թեմական ատենին կամ առաջնորդին առ ի զգաստացուցանել եւ այլն:

 

Ը. Աւագ քահանայն պարտի փոյթ ունիլ՝ զի ամենայն բարեպաշտ ժողովրդականք կատարեսցեն անթերի զհոգեւոր պարտիս իւրեանց հաղորդելով կենարար մարմնոյ եւ արեան Տեառն յերիս նուագս ի տարւոջ, այսինքն ի սուրբ Զատիկին, ի սուրբ Ծննդեան կամ Աստուածյայտնութեան Տեառն եւ ի Վերափոխումն Տօնի Սրբուհւոյ Աստուածածնի:

 

Թ. Աւագ քահանայն պարտի ուսուցանել ժողովրդեանն՝ զի առ հասարակ արք եւ կանայք յառաջ քան զերկուս եօթնեակս կամ գէթ զութն օր յառաջագոյն քան զհաղորդութիւնն խոստովանեսցին սեպհական խոստովանահօր իւրեանց եւ յաւուր հաղորդութեան ընկալցին զարձակումն ի խոստովանահօրէն եւ ապա հաղորդեսցին սուրբ խորհրդոյն, բոլորովին հեռի կալով յօտարամուտ սովորութենէ, որ մուծեալ է յեկեղեցի մեր ի տեղիս տեղիս (հարիւր ամաւ կամ դոյզն ինչ աւելի ժամանակաւ յառաջ) ի մի եւ նոյն աւուր խոստովանել եւ հաղորդել: Եւ ի մէջ մեծի պահոց մինչ ծածկեալ է սուրբ սեղանն պատարագի, չէ օրէն հաղորդել զժողովուրդն սուրբ խորհրդոյն, այլ զկնի չորրորդ շաբաթու աղուհացից, եթէ պատահեսցի տօն Աւետման, կարելի է, նոյնպէս եւ ի տօնի մտին ի վիրապն սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչի, յորում լինի բաց պատարագ, հաղորդեսցեն, նոյնպէս ի Ծաղկազարդի եւ յաւագ Հինգշաբաթու, եւ ի Ճրագալոյցի երեկոյեան, նոյնպէս եւ Զատկի աւուրն հաղորդեսցեն, իսկ մինչ ծածկեալ է սեղանն Ս. պատարագի հաղորդելն սուրբ խորհրդոյն օտարաց է ներմուծեալ յեկեղեցի մեր, եւ միայն հիւանդաց եւ ընդ երկար ճանապարհ գնացողաց է ներելի:

 

Ժ. Աւագ քահանայն պարտի միտ դնել՝ զի անպակաս կատարեսցին յեկեղեցւոջ ժամասացութիւնք յառաւօտու եւ յերեկոյին եւ մատուսցի սուրբ պատարագ յաւուրս շաբաթուց եւ կիւրակէից անխափան, նոյնպէս եւ յայլ տօնական աւուրս. որք խաչ նշանաւ նշանակեալ են յօրացուցի մերում, եւ ամենայն կարգի Աստուածպաշտութեան կատարեսցին ջերմեռանդութեամբ առանց շտապելոյ կամ համառոտելոյ ինչ ի կարգադրելոցն, այլ եւ չթողուլ փոփոխել զեղանակս երգեցողութեան ի սրբոց հարց, որ ընկալեալ եւ սահմանեալ են ի մէնջ ըստ արհեստի Հայկական ձայնագրութեան, եւ մի ինչ աւելի մաղթանս կամ աղօթս կամ երգեցողութիւնս նորանորս յաւելուլ ի ժամասացութիւնս:

 

ԺԱ. Եթէ ոք ի քահանայից կամ յայլոց պաշտօնէից եկեղեցւոյ կամ յաշխարհականաց իսկ գործիցէ շփոթս ինչ յեկեղեցւոջ կամ անկարգութիւնս՝ բանիւ կամ գործով, մինչեւ խափանել առ վայր մի կամ բոլորովին զկարգս Աստուածպաշտութեան կամ ժամասացութեան, աւագ քահանային պարտք են ծանուցանել զայն առաջնորդին առանց յապաղանաց:

 

ԺԲ. Աւագ քահանայն պարտի միտ դնել՝ զի քահանայք եւ սարկաւագունք, որ ունիցին խէթ եւ հակառակութիւն ընդ միմեանս, մի երբէք մատուսցեն զպատարագն սուրբ, մինչեւ հաշտեսցին ընդ միմեանս. աւագ քահանայն պարտի հաշտեցուցանել ընդ միմեանս եւ զթշնամացեալսն, եւ եթէ չյաջողեսցի յայսմ, ծանուսցէ առաջնորդին:

 

ԺԳ. Աւագ քահանային պարտք են միտ դնել՝ զի հաղորդութիւն սուրբ պատուով եւ զգուշութեամբ պահեսցի յընծայարանին ի մէջ արծաթի ոսկեզօծ մասնատփոյ: Այլ եւ պահանջել՝ զի քահանայք պատուով պահեսցեն առ իւրեանս, ի  ստիպել հարկին զմասնատուփն սրբոյ հաղորդութեան ի պէտս հիւանդաց եւ հաղորդն կամ սրբութիւնն, որ ի նմա, մի յոյժ հնասցի, այլ նորոգեսցի ըստ կարի յաճախագոյնս:

 

ԺԴ. Աւագ քահանային պարտ է ի միտ դնել՝ զի փութով ի միջոցի ութն աւուր անխափան մկրտեսցին մանկունք նորածինք, եւ մկրտութիւնն անշուշտ կատարեսցի յեկեղեցւոջ, առ ընթեր ունելով իւրեանց ի պաշտամանն զսարկաւագունս  եւ  զդպիրս:

 

ԺԵ. Աւագ քահանայն պարտի զգոյշ լինել՝ զի մի մեռեալք պահեսցին ի ժողովրդական եկեղեցին առաւել քան զերկուս ժամս. եւ յետ կատարելոյ զհանգստեան պաշտօն ի վերայ մեռելոյն՝ տանել ի գերեզման եւ թաղել յետ անցանելոյ օրինադրեալն ժամուց, իսկ եթէ գտանիցի ի գերեզմանատուն առանձին մատուռն վասն ննջեցելոց, ըստ հնագոյն սովորութեան Հայաստանեայց եկեղեցւոյ, անդ կարեն պահել զմեռեալս, որքան միջոց եւ կամիցին, բայց զգոյշ լինելով առողջապահական կանոնաց:

 

ԺԶ. Աւագ քահանայն պարտի զգոյշ լինել՝ զի մի ոք ի քահանայից, ի սարկաւագաց կամ ի դպրաց եկեղեցւոյ իւրոյ աղտեղի կօշկօք կացցէ ի դասի. կամ առանց հանելոյ զկօշիկս եւ ագանելոյ զհողաթափս մաքուրս ելանիցէ ի բեմն:

ԺԷ. Չթողուլ զի յեկեղեցիս մեր հնարեսցին թափօրք եւ հանդէսք նորանորք կամ շինեսցին խորանք եւ մատրունք նորք հակառակ ձեւոյ Հայաստանեայց եկեղեցւոյ:

 

ԺԸ. Աւագ քահանայն պարտի միտ դնել՝ զի ի տօնս սրբոյ Զատկի եւ Աստուածյայտնութեան քահանայք ըստ պատշաճի եւ վայելչապէս կատարեսցեն զտնօրհնէս, նոյնպէս եւ զայլ այսպիսի արարողութիւնս, առանց բնաւ տեղի տալոյ անկարգութեանց եւ արբեցութեանց:

 

ԺԹ. Աւագ քահանայն պարտի փոյթ յանձին ունիլ՝ յաւուրս կիւրակէից եւ տօնից տալ ժողովրդեան խրատս հոգեշահս եւ առնել ծանուցմունս: Նաեւ բառնալ զօտարամուտ սովորութիւն քահանայից ի խոստովանութեան պահու ստանալ դրամս ի  խոստովանաորդւոց:

 

Ի. Աւագ քահանայն պարտի զգոյշ լինել՝ զի մի քահանայք զրկեսցեն զսարկաւագունս եւ զդպիրս, մի բնաւ հարկանել զնոսա, իսկ եթէ յանցաւոր ինչ գտանիցին նոքա՝ պարտին քահանայք ազդ առնել աւագ քահանային եւ եթէ շարունակեսցեն, յայտնել Առաջնորդին:

 

ԻԱ. Սարկաւագունք եւ դպիրք պարտին մեծարել զքահանայս իւրեանց եւ հնազանդիլ նոցա եւ ո՛չ երբէք անարգել զնոսին բանիւ կամ գործով, իսկ եթէ նեղիցին ի նոցանէ, յայտնեսցեն աւագ քահանային, եթէ շարունակեսցեն եւ կամ յաւագ քահանայէն իսկ նեղեսցին բողոքեսցեն առ Առաջնորդն:

 

ԻԲ. Աւագ քահանայն պարտի զգուշացուցանել զքահանայս եւ զսարկաւագունս ի զօշաքաղութենէ, եւ մի նեղեսցեն եւ զզուեցուսցեն զժողովուրդն պահանջմամբ առաւել քան զչափն արծաթոյ կամ այլ տրոց, եւ մի սակարկեսցեն վասն կատարման ս. խորհրդոց, Մկրտութեան, Պսակի, ս. Պատարագի եւ թաղման եւ այլն:

 

ԻԳ. Չէ օրէն սարկաւագաց եւ քահանայից առանց հրամանի աւագ քահանայի գնալ ուրեք հեռագոյն քան զվերստս 25. եւ ոչ առ մի օր, իսկ ի հարկաւոր  դէպս  գիտութեամբ  եւ  հրամանաւ  աւագ քահանային  կարեն գնալ եւ ի հեռաւոր տեղիս, բայց միայն յիւրեանց վիճակին իսկ յայլ վիճակ ոչ բնաւ:

 

ԻԴ. Ի մեռանիլ քահանայի կամ սարկաւագի ուրուք, աւագ քահանայն պարտի անյապաղ ծանուցանել թեմական Ատենին, տալով տեղեկութիւն զմնացելոց ընտանեաց նորին եւ մատուցանելով զթուղթս նորա պաշտօնականս, միանգամայն եւ յօրինելով զցուցակ ստացուածոց մեռելոյն՝ առաջի առնել թեմական Ատենին:

 

ԻԵ. Աւագ քահանայն ի մեռանել ուրուք քահանայի եկեղեցւոյ իւրում անյապաղ գնալով առ ժողովուրդն նորա ստուգեսցէ զեկեղեցական ստացուածս եւ զգրուածս, որ գտանիցի առ նմա, յանձնէ նորումն քահանայի որ փոխանակիցէ զառաջինն եւ կամ ցնշանակել նորոյն, այլում ումեք ի քահանայից յանձնէ՝ յանդիման երեցփոխանին, զնոյն առնէ եւ ի դէպս հրաժարման կամ մահու երեցփոխանի ուրուք, եւ եթէ պակաս երեւեսցի ինչ ի քննութեան, աւագ քահանայն զգին կորուսելոյ իրին եւ զանուն կորուսանողին ծանուցանէ  Առաջնորդին:

 

ԻԶ. Աւագ քահանայն պարտի հսկել՝ զի քահանայք եւ սարկաւագունք եւ դպիրք եկեղեցւոյ իւրոյ իցեն ի հանդերձս վայելուչս աստիճանի իւրեանց եւ մանաւանդ գլխարկք նոցին միատարազ եւ բարեձեւ եւ զանազանեսցին յաշխարհական անձանց արտաքին եկեղեցական բարեվայելուչ զգեստուք:

 

ԻԷ. Աւագ քահանայն յընդունել իւրում ի Հոգեւոր իշխանութենէ հրամանս եւ պատուէրս՝ քաջ խելամուտ լիցի իմաստից նոցին եւ ճշտիւ ի դէպ ժամու կատարումն տացէ նոցին, չյաւելլով յիւրմէ կողմանէ ի հրամանսն զինքնակամ բացատրութիւնս եւ զերկբայական եզրակացութիւնս, զտարակուսանսն այլոց եկեղեցականաց ինքն լուծցէ, իսկ յորժամ եւ ինքն երկմտիցէ, խնդրեսցէ զլուծումն ի թեմական Ատենէն կամ յԱռաջնորդէն:

 

ԻԸ. Աւագ քահանայն պարտի զգոյշ լինել՝ զի մի չհաս եւ ապօրինի պսակ դիցեն քահանայք եկեղեցւոյ իւրոյ, ի նկատել զապօրինութիւն ինչ՝ իսկոյն պարտի արգելուլ եւ անյապաղ գրութեամբ յայտնել Առաջնորդին եւ թեմական Ատենին:

 

ԻԹ. Աւագ քահանայն պարտ է զգոյշ լինել՝ մի բնաւ պսակ դնել եկելոց յայլոց ծխոց, խստիւ արգելեալ է նա եւ յայնպիսի դէպս, յորս մին յեկելոց յամուսնութիւն իցէ ի տեղական ժողովրդենէ եւ միւսն՝ յօտար քաղաքէ կամ ի գիւղէ, պարտի անպատճառ վաւերական վկայականս պահանջել յօտարականէն՝ հաստատեալ յառաջնորդէ վիճակին օտարականի, յոր վիճակաց եւ իցէ, թէ ի Ռուսաստանէ, թէ ի Տաճկաստանէ, թէ ի Պարսկաստանէ եւ յայլոց տեղեաց, ուղղակի գրել առ առաջնորդն նոյն վիճակի եւ տեղեկութիւնս պահանջել ստորագրութեամբ առաջնորդի իւրոյ քահանայի եւ համաքաղաքացւոց, մի իշխեսցեն պսակ դնել քահանայք, մինչեւ ստասցեն զյիշեալ վաւերական վկայականս ստորագրութեամբ քահանայի իւրոյ համաքաղաքացւոց  եւ  ազգակցաց օտարականին՝ հաստատեալ յառաջնորդէ  վիճակին:

Այսպիսի վկայական պահանջի նաեւ ի պատանեկութենէ անտի պանդխտեալ յօտարականէն, զի մի գուցէ արդէն ամուսնացեալ լիցի օտարականն եւ ամուսինն կենդանի լիցի:

 

Լ. Աւագ քահանայն պարտի փոյթ ունիլ՝ զի արձանագրական (մետրիքական) մատեանք ի դէպ ժամանակի պատրաստեալ տացին քահանայից եկեղեցւոյ իւրոյ անդէն ի սկզբան նորոյ տարւոյն: Նա ինքն միտ դնէ, զի ուղղութեամբ եւ ի ժամու եւ միօրինակ եղիցին յամենայն մատեանս արձանագրութիւնք, երկիցս եւ երիցս ի տարւոջ ստուգեսցէ զիրսն, իւրով ստորագրութեամբ  վաւերացուցանելով  զայնս:

 

ԼԱ. Աւագ քահանայն պարտի միտ դնել՝ զի անկորուստ պահիցին ի պահարանի եկեղեցւոյն ցուցակք անօթոց եւ սպասուց եւ ամենայն եկեղեցական իրաց: Այլ եւ զգուշութեամբ պահեսցին ամենայն հրամանագիրք պատշաճեալք եկեղեցւոյն, որպէս եւ արձանագրական մատեանք եւ հաշուեմատեանք ամացն անցելոց, եւ այլն:

 

ԼԲ. Աւագ քահանայն պարտի միտ դնել՝ զի մի քահանայք յափշտակեսցեն զմիմեանց ծուխս՝ կատարելով զպաշտամունս նոցա:

 

ԼԳ. Աւագ քահանայն պարտի միտ դնել աչալրջութեամբ՝ զի երեցփոխանք անպատճառ եւ ըստ օրինի գրեսցեն ի հաշուեմատեանս տուեալս նոցա ի թեմական ատենէն զհաշիւ մտից եւ ելից. եւ մի՛ ինչ ծախս երեւելիս արասցեն առանց գիտութեան իւրոյ եւ առանց հաւանութեան ժողովրդականացն:

 

ԼԴ. Աւագ քահանայն պարտի հսկել, զի ի ծխական երկսեռ դպրոցս անպատճառ աւանդեսցեն զքրիստոնէական վարդապետութիւն Հայաստանեայց եկեղեցւոյ ի ձեռն հմուտ եւ ուղղափառ ուսուցչաց, եւ աջակցել հոգաբարձութեան ի բարեկարգութիւն եւ ի յառաջադիմութիւն դպրոցացն:

 

ԼԵ. Աւագ քահանայն մի՛ իշխեսցէ թողուլ օտարական վարդապետաց եւ քահանայից փիլոն առնուլ յեկեղեցւոջ իւրում մինչեւ չունիցին յանձնարարական գիր ի Սինոդէ Սրբոյ Էջմիածնի:

Պատճէն կոնդակի Վեհ. Հայրապետի յանուն Սինոդի ի 4-էն Յունիսի 1875 ամի՝ ՌՅԻԴ, ընդ համարաւ 179

 

.. Եւ արդ՝ գուն գործելով մեր ըստ սրբազան պարտուց Հայրապետական պաշտամանս մերոյ՝ հաւատարիմ աւանդապահ լինել սրբազան կարգաց եւ կանոնաց Հայաստանեայցս ուղղափառ սուրբ եկեղեցւոյ՝ եւ ընդ նմին ոչ գտանել անփոյթ ի խնամս մատակարարելոյ ի Տեառնէ հաւատացեալ մեզ Հօտին զհարկաւոր առիթս բարոյական եւ ֆիզիգական վերակենդանութեան զոյգ ընդ մտաւորականին զարգացման՝ կարեւոր յոյժ համարիմք ընդ ձեռն Սինոդիդ դարձուցանել զխորին ուշադրութիւն Գերապատիւ առաջնորդաց եւ յաջորդաց ի վերայ այսր մեծի եւ սրբազան խորհրդոյ ամուսնութեան՝ իբրեւ ի վերայ անլուծանելի շաղկապի խաղաղ եւ անդորր կենակցութեան առն եւ կնոջ մինչեւ ցվախճան կեանց նոցին. եւ ըստ այնմ ընդ ձեռն նոցին պարտաւորել զամենայն քահանայս եւ զհոգեւոր իշխանութիւնս՝ որ ընդ տեսչութեամբ թեմական եւ Հոգեւոր կառավարութեանց գտանին՝ յանվրէպ կատարումն յետագայ կանոնաց ըստ հետեւեալ բանաւոր պատճառաց՝ ի գիւտ ամուսնական երջանկութեան եւ ազգային բարեկեցութեան: Եւ նախ՝ քաջ ի միտ առցեն քահանայք եւ ժողովուրդք, զի ամուսնութիւնն է առն եւ կնոջ ընկերակցական անվախճան միաւորութիւն ազատութեամբ եւ հաւանութեամբ երկոցունց եղեալ, զոր միայն մահն կարէ լուծանել: Ապա ուրեմն ի ժամ նշանադրութեան որ խորհրդաւոր մասն համարի առաջիկայ ամուսնութեան՝ ուշ կալցի խոստովանահայր քահանայն այնմ թէ արդարեւ յօժարամիտ սիրով եւ ազատ կամօք ցանկան ընկերակցութեան հարսնացուն եւ փեսայացուն, եթէ յո՛չ կամաց կամ յարտաքին ստիպողական ինչ պատճառաց յայն բերեալ իցեն բռնութեամբ:

 

Երկրորդ՝ առ քաջ ըմբռնումն բարոյական խորհրդոյ ամուսնութեան ընկերակցական երջանկութեան եւ առտնին խաղաղութեան՝ պարտ է ցանկացողացն ամուսնութեան լինել չափահաս, վասն որոյ քահանայից է գործ՝ խնամ ունիլ կատարեալ չափահասութեան պսակելեացն, քանզի անչափահասութիւնն խանգարման լինի պատճառ բնութեան կարգի եւ օրինաց: Երրորդ՝ վախճան ամուսնութեան գոլով միանգամայն լրումն յաւիտենական կամաց Արարչին որ ասաց. «Աճեցէք եւ բազմացարուք եւ լցէք զերկիր». ապա ուրեմն հաւասարապէս պարտք են եւ քահանայից եւ ժողովրդոց, այն է ծնողաց հարսին եւ փեսային՝ անաչառ մտօք ի նկատի ունիլ զպայման առողջութեան երկոցունց եւս կողմանց առ խափանելոյ զպատճառ ստգտանաց պսակելեացն յապակային եւ տարաբաղդութեան յամբողջ ընթացս կենաց միոյն կամ միւսոյն ըստ որում անլուծանելի է պսակն մինչեւ ցմահ միաբան կենակցութեամբ: Եւ չորրորդ` Հայաստանեայց սուրբ եկեղեցի իրաւամբ եւ արդարութեամբ արգելու զամուսնութիւն օրինակցաց եւ մերձաւոր ազգականաց, քանզի եւ ըստ ֆիզիկական պայմանաց առողջութեան ի վնաս յոյժ համարի ապագայ որդւոց եւ սերնդոց նոցա:

 

Պաշտօն գործակալ քահանայի

 

Գործակալ քահանայի պաշտօնն է յեկելոց ի նշանադրութիւն տեղեկանալ ընդ գանձապետի թէ երկոքին՝ այսինքն տղայն եւ աղջիկն հաւան իցեն միմեանց, թէ քանի ամաց իցէ տղայն եւ քանի ամաց աղջիկն, կամ չափահասք իցեն թէ չիցէն ի միջի մերձաւոր ազգականութիւն կամ խնամութիւն, կամ կնքահայրութիւն եւ կամ այլ ինչ արգելք, թէ հաճեալ իցեն ծնողքն նոցա ամուսնութեան եւ երբ ունին առնել զհարսանիսն, եւ թէ լինին երաշխաւոր կամ վկայ՝ եթէ չիք այլ ինչ արգելք օրինականք եւ այլն:

 

Երկրորդ՝ պաշտօն գործակալի է, յետ ընդունելոյ գանձապետի զհոգեբաժին անուանեալ նուէրս, գրել առ ծխական քահանայս հանգուցելոց կատարել զեօթն օրեայ կարգն:

 

Պաշտօն գանձապետի

 

Պաշտօն գանձապետի է նախ՝ յաւուրս նշանադրութեան անպատճառ ներկայ գտանիլ ի սենեկի եկեղեցւոյ ընդ գործակալ քահանայի, եւ միասին քննել զպարագայս նշանադրութեան: Երկրորդ՝ ընդունել զաթոռահաս արդիւնս ի հարսանեաց եւ զհոգեբաժին ի ննջեցելոց՝ եւ գրել ի ժապաւինեալ տումարս   ամենայն   հաւատարմութեամբ:   Երրորդ՝   յիւրաքանչիւր   ամիսս զգոյացեալ գումարն հասուցանել ի Սինոդին յայտարարութեամբ:

 

Կանոնք նշանադրութեան

 

Ա. Նախ քան զնշանադրութիւնն հարկ է ծնողաց կամ ազգականաց նշանելեաց յայտնել ծխական քահանայից զդիտաւորութիւնս իւրեանց: Յորոց իւրաքանչիւրն պարտի երթալ առ խոստովանորդիս իւրեանց՝ այսինքն՝ քահանայ աղջկան առ աղջիկն, եւ քահանայ տղային առ փեսայացուն, եւ առանձինն լսել ի բերանոյ նոցին զկատարեալ հաւանութիւն իւրեանց ի մտանել յամուսնութիւն: Եւ ապա ժողովեալ քահանայից ի մի վայր ընդ մերձաւոր ազգականաց նոցա պարտին քննել թէ՝ չիցեն արգելք ինչ օրինաւոր վասն նշանադրութեան, եւ յետ քննելոյն եթէ արդարեւ չգտանիցին պատճառք յապաղանաց պատրաստեսցին գնալ ի կենտրոնատեղին առ գործակալն եւ գանձապետն ի նշանադրութիւն:

 

Բ. Նշանն պարտի լինել նուիրմամբ միոյ մատանւոյ եւ եթ ի կողմանէ փեսայացուին առ հարսնացուն:

 

Գ. Յետ քննելոյ ծխատէր քահանայից եւ իմանալոյ զհաւանութիւն նոցա յամուսնանալ, առեալ զմատանին եւ անձինս երկու երկու ի մերձաւոր ազգականաց տղային եւ աղջկան՝ ի սահմանեալ աւուրս նշանադրութեան գնայցեն առ գործակալն եւ գանձապետն դնել զնշանն:

 

Դ. Ժամանակ նշանադրութեան են ուրբաթ աւուրք, յորս պարտին գործակալն եւ գանձապետն պատրաստ գտանիլ ի սենեակ եկեղեցւոյն՝ ունելով զտումար նշանադրութեան առ ի նշանակել ի նմին զանուանս նշանելեացն:

 

Ե. Նշանակեալ գործակալն ընդ գանձապետին ի լսելն ի բերանոյ ներկայից զբան նշանադրութեան, պարտին նախապէս զգուշաւոր եղանակաւ հարց եւ փորձ առնել ծխական քահանայից եւ ներկայիցն ըստ նշանակելոյն. եւ եթէ համաձայն իցեն օրինաց՝ տուեալ վկայութիւնք նոցին, եւ չիցէ ինչ արգելք  եկեղեցական գործակալ քահանայն  առեալ զմատանին ի ձեռանէ  քահանայի  տղային՝  տայ քահանայի  հարսնացուին  տանել  ի  տուն աղջկան ի հաստատութիւն նշանեալ լինելոյ նորա, յետ որոյ արձանագրին անուանք նշանելեաց ի յատկացեալ տումարի այսպէս: «(Անուն) ի հասակի (հասակ) նշանեցաւ ընդ (անուն) դստերն (անուն), կոյս ընդ կուսի (կամ այրի ընդ այրւոյ)»: Ի վերջոյ պարտին ստորագրել քահանայք եւ եկեալ վկայք, եւ նշանակել զմիջոցն հարսանեաց: Համար արձանագրութեան պարտ է տալ քահանայի փեսայացուին առ ի պահել առ ինքն, զի ի հատուցանել զաթոռահասն հարսանեաց յիւրումն ժամանակի ներկայացուսցէ զայն գանձապետին ի դիւրութիւն գտանելոյ ի տումարի զտեղին եւ նշանակել այսպէս թէ «պսակեցաւ ի (20 փետրվարի, 1875)»:

 

Զ. Միջոց հարսանեաց յորէ նշանադրութեան սահմանեալ ի մինչեւ ցվեց ամիս, իսկ եթէ պատահեսցին արգելք ինչ, մարթ է ընդարձակել զմիջոցն յետ քննելոյ զօրինաւորութիւն պատճառաց երկարաձգութեան:

 

Է. Եթէ նշանեալն ոք համարձակեսցի յետս կոչել զնշանադրութիւնն, պարտի դիմել առ Առաջնորդն եւ կամ առ Յաջորդն, եւ եթէ իցեն պատճառք օրինաւորք եւ անհրաժեշտ իմն տեսանի քակել զնշանադրութիւն, հաճել եւ զկամս խնդրատուին՝ առնելով ի նմանէ նուէրս յօգուտ որբոց եւ այրեաց, ուսումնարանի եւ եկեղեցւոյ այնր տեղւոյ, եւ արձանագրել ի տումարի, ազդ առնելով միանգամայն առ գործակալ եւ գանձապետ կենդրոնատեղւոյն առ ի ջնջել զանուանս նշանելոց ի տումարէ նշանատուութեան՝ յայտնելով զպատճառն յետս լինելոյ նշանադրութեան:

 

Ը. Բաց ի յիշեալ նշանէն՝ արգելեալ է ի նշանադրութեանն տալ այլ եւս ինչ յերկոցունց կողմանց մինչեւ ցօր հարսանեաց, եւ եթէ հակառակ հրամանի եւ պատուիրանաց մերոց առնիցեն եւ ի յայտ գայցեն մեղանքն, նուիրեալ ինչք դարձցին ի նպաստ որբոց եւ այրեաց, եւ եւս չունիցի իրաւունք պահանջելոյ զայնս ի միմեանց:

 

Թ. Թեմակալ Առաջնորդք փոյթ տարցեն խափանելոյ զշռայլ ծախս ի նշանադրութեան եւ ի հանդէս հարսանեաց, եւս եւ զբաշլըխ անուանեալ պահանջն՝ որ սովորութիւն եղեալ է ի գիւղօրայս: Քանզի այս ամենայն ոչ միայն ի վնաս են նիւթականապէս աղքատաց, այլ բազում այն է զի զհետ բերեն խռովութիւնս եւ պատճառեն զքակտումն հաստատեալ նշանին:

 

Ժ. Ի մերձեալ աւուրցն հարսանեաց՝ վեց կամ չորս աւուրբք յառաջագոյն ծխական քահանայքն պատրաստեն զվկայական հրամանի հարսանեաց եւ ստորագրեն ի նմին ինքեանք եւ երեցփոխան գեղջն: Յետոյ քահանայն ընդ հօր փեսացուին կամ ընդ միոյ մերձաւոր ազգականի նորին առեալ ընդ իւրեանս զհամար արձանագրութեան նշանին գնան առ գանձապետն ի վճարել զԱթոռահաս արդիւնս եւ ընդունել զանդորրագիր ի նմանէ:

 

Օրինակ վկայականս

 

Ի ժողովրդենէ հայոց (անուն) գեղջ (անուն) նշանադրեալ ընդ (անուն) կոյս ընդ կուսի (եւ կամ այրի ընդ այրւոյ), կամին ամուսնանալ ընդ միմեանս ըստ համահաճ յօժարութեան իւրեանց. առ այս չլինելով արգելք ինչ յեկեղեցական օրէնս՝ ստորագրեմք:

 

Քահանայ փեսացուի (անուն)

Քահանայ հարսնացուի (անուն)

Երէցփոխան (անուն)

 

 

ԺԱ.  Քահանայք  եթէ  առանց   գիտութեան  գանձապետի եւ  չընկալեալ տակաւին ի  նմանէ  զանդորրագիրն  վերոյիշեալ՝  յանդգնիցեն  կատարել զպսակն, ընդ պատժօք եւ ընդ տուգանօք ենթարկին:

 

Օրինակ անդորրագրի գանձապետի

 

  (Անուն) որ կամի ամուսնանալ ընդ (անուն) կոյս ընդ կուսի, վճարեաց զաթոռահաս արդիւնս հարսանեաց (այսքան) րուբլիս:

Գանձապետ (անուն)