ԿԻԼԻԿԻՈՅ ԱՂԷՏԸ

ԿԻԼԻԿԻՈՅ ՈՐԲԱԽՆԱՄ ԿԵԴՐ[ՈՆԱԿԱՆ] ՅԱՆՁՆԱԺՈՂՈՎ

Կիլիկիոյ աննախընթաց աղէտի հետեւանքով անխնամ մնացած բազմաթիւ որբերու պաշտպանութեան համար Ազգ[ային] Կեդր[ոնական] վարչութեան քաղաքական ժողովը 1909 Օգոստոսին կազմեց Կիլիկեան Որբախնամ Յանձնաժողով մը, որուն 1909 Օգոստոս 7 — 1910 Դեկտ. 31 տեղեկագիրէն կը քաղենք հետեւեալ տեղեկութիւնները, —

 

Որբանոցներուն եւ որբերուն թիւը

Նախապէս վեց որբանոց բացուեցաւ հետեւեալ տեղերուն մէջ։

 

			մանչ	աղջիկ	գումար
1.	Ատանա հաստատուած	1 Օգոստոս 1909	146	87	233	որբեր
2.	Այնթապ հաստատուած	1 Հոկտեմբեր  1909	102	83	185	որբեր
3	Մարաշ հաստատուած	1 Սեպտ. 1909	105	73	178	որբեր
4	Հաճըն հաստատուած	15 Սեպտ. 1909	192	158	350	որբեր
5	Հասան-պէյլի հաստատուած	10 Հոկտ. 1909	120	87	207	որբեր
6	Տէօրթ-Եօլ	10 Հոկտ. 1909	152	121	273	որբեր
			817	609	1426	որբեր

 

Վերջերս որբանոցներուն թիւը վերածուած է չորսի, Ատանայի որբանոցը՝ տեղւոյն կուսակալին կարգադրութեամբ խառն յանձնաժողովի մը խնամքին յանձնուած է եւ Այնթապի որբանոցին որբերն ալ Մարաշ փոխադրուած են։ Այսօրուան որբանոցներն ու որբերը. —

1. Հաճընի որբանոց	318  որբ
2. Մարաշի   »»	274  որբ
3. Տէօրթեօլի »	273  որբ
4. Հասան պէյլիի »	251 որբ
համագումար	1116 որբ

 

 

Հաճընի որբանոցէն 66 եւ Մարաշի որբանոցէն 52 տղաքներ կը հետեւին արհեստի, եւ որբուհիներն ալ կը հետեւին գորգագործութեան եւ ձեռական աշխատութեան։

Տէօրթ-եօլի եւ Հասան պէյլիի որբանոցներն ալ միացան վաճառականական ակումբին 1000 ոսկիովը։

Օսմ[անեան] եւ օտար որբանոցներու մէջ գտնուող որբերը

	մանչ	աղջիկ	գումար
Հաճընի պետական որբանոց	75	40	115
Հաճընի Ամերիկեան որբանոց	140	210	350
Տէօրթեօլի պետական որբանոց	75	26	101
Այնթապի Անգլիական որբանոց	100	—	100
Այնթապի Ֆրիրսըն որբանոց	28	117	145
Մարաշի Գերմանական որբանոց	400	327	727
Մարաշի Անգլիական որբանոց	80	120	200
Հանրագումար			1738

 

Մօրերնուն գտնուող որբեր

	մանչ	աղջիկ	գումար
Ատանայի Նահանգ	2052	1925	3977
Հալէպի  Նահանգ	440	313	762
Ազգային որբանոցներուն մէջ գտնուող			1116
Օտար որբանոցներուն մէջ գտնուող			1738
համագումար			7593

 

Որբախնամ Հասոյթները

	Օսմ[անեան] ոսկի
Նուիրատոմսերու սպառումէ	939. 11
Նուիրատուութիւններ	2811. 90 ¾
Որբերու Պաշտպաններէ	1705. 08 ½
Բաժանորդներէ	72. 22 ¼
Նպաստից Յաձնաժողովէ	2062
Միջազգային	449. 52 ½
Վաճառականաց ակումբէ	300
Կառավարական նպաստներէ	1092. 65
Ազգային Պատրիարքարանէ	659. 81
Պետական նպաստէ	4872. 50
Հանրագումար Օ. Ո.	14964. 71

 

Որբախնամին ըրած ծախքերը մինչեւ 31 Դեկտ. 1910

	Օսմ[անեան] ոսկի
Հաճընի Որբանոցի	3370
Մէրսինի որբանոցի (գոցուած)	1631. 96 ¾
Այնթապի որբանոցի (գոցուած)	1802. 43 ½
Մարաշի »	1402. 13 ¼
Ատանայի »	693
Տէօրթեօլի եւ Հասան պէյլիի որբանոցներ	3882. 70 ¼
Թղթատարի եւ հեռագրի	29. 14 ½
Ճանապարհածախսի	93. 71 ½
Տպագրութեան	69. 03
Պաշտօնէից թօշակներու	427. 50
Պաշտպանուած որբերու	55. 41 ½
Ս. Կաթողիկոսին	3. 49 ¼
Դրամական տարբերութիւն
Դիւանական ծախսի	13. 15 ½
Պատուիրակութեան ծախսի	108. 75
Զանազան ծախս	42. 18. 3/4
	Օսմ[անեան] ոսկի13650. 88

 

Ծանօթ. — Կիլիկիոյ որբախնամ կեդրոնական Յանձնաժողովը կը շարունակէ պահել Կիլիկեան որբանոցները, որոնց յարատեւութեան համար ամէն կողմէ օգնութեան փութացող մեր բարեգործներուն մատուցած ծառայութիւնները անմոռանալի են։ Ապրին Կիլիկեան որբապաշտպան անհատներն ու կազմուած մարմինները։

Կիլիկեան Կեդր[ոնական] Որբախնամ Յանձնաժողովը կը կազմեն հետեւեալ անձնաւորութիւնները. Ատենապետ — Արշակ էֆ[էնտի] Շմաւոնեան, փոխ-Ատենապետ — Յովհաննէս էֆ[էնտի] Խօրասանճեան, Ատենադպիր — Սարգիս էֆ[էնտի] Սուին, փոխ Ատենադպիր — Ներսէս էֆ[էնտի] Օհանեան, Գանձապետ — Ալիքսան էֆ[էնտի] Թօփալեան, եւ անդամներն են — Աղեքսանդր էֆ[էնտի] Բարունակեան, Գէորք էֆ[էնտի] Շնորհքեան, Հեթում էֆ[էնտի] Սեթեան, Յակոբոս էֆ[էնտի] Ճէճիզեան, Յակոբ էֆ[էնտի] Գավաֆեան, Յարութիւն էֆ[էնտի] Ներկակարեան եւ Նշան էֆ[էնտի] Գալըպճեան։

Կիլիկ[եան] Որբախնամ Յանձնաժողովը յաջողեցաւ Պոլսոյ գիւղերուն եւ գաւառներու մէջ իրեն օժանդակ երկսեռ մարմիններ կազմել, որոնք շատ օգտակար եղան իրենց գործունէութեամբը. բաւական դիւրացնելով իրեն յանձնուած գործը։ Մասնաւորապէս յիշատակութեան արժանի է Մաքրի-գիւղի մէջ կազմուած Կիլիկեան Որբախնամ Տիկնանց ընկերութեան ջանքերը։

Կարծես միայն որբեր եւ այրիներ պահելու ու պաշտպանելու համար աշխարհ եկած Հայ-ազգը հակառակ իր փոքրաթիւ անհատներուն հարիւրաւոր տարիներէ ի վեր յաջողած է պահել մեծամեծ ծախքերով, որբանոցներ. եւ հետեւաբար վստահ ենք թէ մեծ հոգածութեամբ պիտի պահէ նաեւ դժբախտ Կիլիկիոյ անչափահաս եւ անպաշտպան որբերը, մինչեւ որ մեծնան ու ասպարէզ իջնեն, ապրելու համար իբրեւ հարազատ Հայ, եւ  պանծացնելու համար Հայութեան փառք։


 

ԿԻԼԻԿ[ԵԱՆ] ԿԵԴՐ[ՈՆԱԿԱՆ] ԱՅՐԻԱԽՆԱՄ ՅԱՆՁՆԱԺՈՂՈՎ

Կիլիկիոյ զարհուրելի աղէտին հետեւանքով անպաշտպան մնացած բազմաթիւ որբերու հետ, կային նաեւ հազարաւոր այրի կիներ մեծագոյն մասով երիտասարդ, որոնց պաշտպանութիւնն եւս անհրաժեշտ էր։ Ազգ[ային] Կեդր[ոնական] Վարչութեան Քաղ[աքական] Ժողովը որոշեց այրիներու հոգածութեան խնդիրը անջատել որբերու խնամարկութեան գործէն եւ Այրիախնամ Յանձնաժողով մը կազմեց, ասոր անդամակցութեան հրաւիրելով նաեւ Հայ-Հռովմէական եւ Հայ-Բողոքական հասարակութիւններէն անհատներ։ Ազգ[ային] Վարչութիւնը որոշեց նաեւ Պետութենէն գանձուած տարեկան 1. 000. 000 ղրշ. ի նպաստը Այրիախնամ եւ Որբախնամ Յանձնաժողովներուն մէջ բաժնուի կէս առ կէս։



Հաճընի երկսեռ եւ փոքրիկ որբերու մէկ մասը։

Կիլիկ[եան] Կեդ[րոնական] Այրիախնամ Յանձնաժողովը գործի սկսաւ 1910  Սեպտ. 15-ին, որուն 1910 Սեպտ. 11—տեղեկագրէն կը քաղենք հետեւեալ տեղեկութիւնները։

Այրիախնամ Յանձնաժողովը որոշեց նպաստի դրութիւնը մերժել ու աշխատանքի դրութեամբ խնամել անպաշտպան այրիները, իւրաքանչիւր քաղաքի մէջ միջավայրի տեղական պայմաններու համեմատ արտածութիւններու եւ բանուկ արհեստներու վրայ լուրջ եւ գործնական գաղափարներ ստանալէ ետք, աշխատանոցներ բանալ, գործ հայթայթելու համար հացակարօտ ժողովրդեան, ու այսպէսով վարժեցնել զանոնք աշխատութեան, իրենց իսկ ոյժերով օրապահիկնին հայթայթելու։ Միայն թէ  աշխատանոցներու ծրագրին իրականացումը բաւական երկար ատենի կարօտ ըլլալուն, Կիլիկիոյ մէջ թշուառութիւնը ծայր աստիճանին հասնելուն պատճառով Այրիախնամ Յանձնաժողովը ստիպուեցաւ նպաստի մասնակի բաշխում մը ընել եւ այրիներու թուական համեմատութեամբ իւրաքանչիւր վայրի համար բաշխելի նպաստի գումարներ յատկացուց։



Տէօրթ-եօլի որբերը պարտէզին մէջ ճաշած ատեննին։

Պատկ. Այրիախնամ Յանձնաժողովը պարագային շատ յարմար կարգադրութիւն մ՚ըրաւ այրիները բաժնելով երեք դասակարգի.

Ա. — Աշխատելու կարող, բայց  ամէն միջոցէ զուրկ այրիներ։

Բ. — Աշխատելու կարող, եւ գոյքեր ու կալուածներ, ագարակ, պարտէզ եւլն. ունեցող այրիներ։

Գ. — Աշխատելու բացարձակապէս անկարող եւ նիւթապէս կարօտ այրիներ։

Եւ որոշեց՝ առաջին դասակարգին համար բանալ աշխատանոցներ, երկրորդ դասակարգին ունեցած գոյքերն ու կալուածները արդիւնաբեր վիճակի մէջ դնելու համար միջոցներ ձեռք առնել, իսկ երրորդ դասակարգին համար վճարել իւրաքանչիւրին տարեկան պետական նպաստէն 40-ական ղրշ. ։ Եւ այս որոշումներուն գործադրութեանը սկսան, անմիջապէս կազմել տալով իւրաքանչիւր աղէտավայրերու մէջ Այրիախնամ մասնաժողովներ։

ԱՇԽԱՏԱՆՈՑՆԵՐՈՒ ԲԱՑՈՒՄ. — Այրիախնամ Յանձնաժողովը նախապէս որոշեց Հաճընի մէջ հաստատել գորգի աշխատանոց մը, 1910 Մարտի վերջերը եօթը թէզկեահով սկսաւ գործել այս աշխատանոցը եւ գորգի գործին դժուարութեանը պատճառաւ յետաձգուեցաւ եւ ոյժ տրուեցաւ գուլպայագործութեան եւ Անգլիայէն բերուած գուլպայի 42 մեքենաներով մեծ յաջողութիւն ձեռք բերուեցաւ։ Նոյնպէս Ատանայի մէջ դերձակատուն մը, Տարսոնի, Գօգ-Օլուգի, Մարաշի, Անտիոքի Սուէյտիոյ, Քէսապի մօջ գուլպայագործութեան եւ մանիսայագործութեան աշխատանոցներ (վերջը փակուած) բացուեցան, որոնք եւս մեծ յաջողութեան արժանացան։

Կիլիկ[եան] Այրիախնամ Յանձնաժողովը վերջերս աղէտավայրը շրջուն քննիչ պաշտօնեայ մը ղրկելու պէտքը զգալով ղրկեց իր անդամներէն Ժագ Սայապալեան էֆէնտին, որուն այս առթիւ մատուցած ծառայութիւններն ու պատրաստած խղճամիտ տեղեկագիրը գնահատելի են։

Կիլիկ[եան] Այրիախնամ Յանձնաժողով գովելի ձեռնարկ մ՚ալ ըրաւ, աղէտավայրերու գլխաւոր կեդրոններէն դեռատի եւ ուսեալ այրի կիներ բերել տալով մանկաբարձութեան եւ հիւանդապահութեան ճիւղերուն կը հետեւցնէ, որոնք շրջանաւարտութենէ ետք իրենց տեղերը պիտի դառնան առողջապահական տեսակետով օգտակար ըլլալու համար իրենց պատկանած շրջանակներուն։

Կիլիկ[եան] Այրիախնամ Յանձնաժողովին միակ եկամուտն է Օսմ[անեան] Կառավարութեան կողմանէ վճարած տարեկան 10. 000 ոսկի գումարին կէսը 5000 ոսկի, զոր աշխատանքի դրութեամբ կը ծախսէ Կիլիկիոյ աղէտավայրերը։

Կիլիկ[եան] Այրիախնամ Յանձնաժողով կը կազմեն հետեւեալ անձնաւորութիւնները. — Ատենապետ — Եդուարդ էֆ[էնտի] Շիրինեան, Ատենադպիր — Վարդ-Պատրիկ էֆ[էնտի] Կիւլպէնկեան, Գանձապետ — Լեւոն էֆ[էնտի] Տնտեսեան եւ անդամներ — Գրիգոր էֆ[էնտի] Ոսկեան, Դաւիթ էֆ[էնտի] Տէր-Մովսէսեան, Տօքտ. Ստէփան էֆ[էնտի] Թէրզեան, Յարութիւն էֆ[էնտի] Պօշկէզէնեան, Համբարձում էֆ[էնտի] Պօյաճեան, Ժագ էֆ[էնտի] Սայապալեան, Ոթոն էֆ[էնտի] Ճիլաճեան, Տիրան էֆ[էնտի] Կիւմիւշճեան։

Կիլիկ[եան] Այրիախնամ Յանձնաժողովը գործառնութիւն ունեցած գաւառներուն մէջ եւս կազմեց տեղացի վստահելի անձերէ օժանդակ մարմիններ, որոնք եւս օգտակար եղան իրենց կարողութեան չափով։



Մարաշի որբերէն մէկ մասը տեղական տարազով ու ցնցոտիով՝ որբանոց ընդունուելէ առաջ։

 

ԿԻԼԻԿԻՈՅ ԱՅՐԻ ԿԻՆԵՐՈՒՆ ԹԻՒԸ

 

Ատանայի նահանգ	Հայ Լուսչ.	Հայ Հռովմ.	Հայ Բողոք.	Ասորի	Քաղդ.	Գումար
Ատանա	859	60	184	105	39	1247
Հաճըն	711	33	41			785
Հայ-գիւղ	29					29
Ինճիրլիք	14					14
Միսիս	67					67
Համիտիէ (Ճիհանիէ)	19					19
Ապտօղլու	48					48
Շէյխ-Մուրատ	24					24
Կէմի սիւրէն	5					5
Թարսուս	56					56
Քէօմիւք	8					8
Գօզօլուգ	20	6				26
Չօգ-Մարզուան	75					75
Էօզէրլի	8					8
Օճագլը	42					42
Ֆէքէ	8					8
Եէրէ-պագան	4					4
Ղարս-Փազար	11					11
Ռումլու (Հաճըն)	3					3
Շար-տէրէ (Հաճըն)	12					12
Պաղչէ	80					80
Ղըզլաճ	6					6
Ապտին Փաշա	4					4
Գուշճու	6					6
Քէլլէր	7					7
Քիւրտ Պաղչէ	2					2
Էյինթիլի	19					19
Քիշնէզ	21					21
Արփալը	1					1
Քիւնէպէր	13					13
Սաֆրանլը	2					2
Հասան Պէյլի	184		21			205
Գուրտլար	10					10
Խառնի	98	1	34			133
Խոյուկ	12					12
Կէօվ-չայիր	15					15
Լափաճլը	99		1			100
Եանըգ տէյիրմէն	19					19
Ֆասըլը	17					17
Օսմանիէ	63		1			64
Սիս	55					55
Աճէմլի	55					55
Գարասու	5					5
Չօգագ	3					3
						3285

 

 

Հալէպի նահանգ	Հայ Լուսչ.	Հայ Հռովմ.	Հայ Բողոք.	Գումար
Անտիոք	103		9	122
Սուէյտիա	45	6	15	66
Իսկէնտէրուն	17			17
Գըրըգ-խան	26	4	3	33
Պէյլան	10	1	2	13
Այնթապ	9			9
Մարաշ	142	51	237	430
Տէօնկէլ	4			4
Շիվիկլի	2			2
Տրդատլը	2			2
Աճէմլի	5			5
Անաճըգ-քէօյ	7			7
Տավուտլու	1			1
Տէյիրմէն տէրէ	2			2
Տաշ օլուգ	13			13
Կէօլ փունար	3			3
Քիրէճ քէօյ	7			7
Կապան	20			20
Պունտուգ	11			11
Սարըլար	9			9
Քիլիֆլի	2			2
Ֆընտըճագ	7			7
Տէրէ քէօյ	2			2
				787
Ատանայի նահանգ				3285
Հալէպի  նահանգ				787
				4072

 

ՀԱՅՈՑ ԵՒ ԲԱՐԵՆՊԱՏԱԿ ՀԱՍՏԱՏՈՒԹԵԱՆՑ ՕԳՆՈՒԹԻՒՆՆԵՐԸ

Կիլիկիոյ աղէտով կիլիկեցւոց սրտին մէջ բացուած ահաւոր վէրքին դարմանումին համար պէտք եղած նիւթական եւ բարոյական օգնութիւնները չի խնայուեցան համայն հայութեան կողմէ։ Ամէն հայ՝ իր կարողութեան չափով մասնակցեցաւ թէ առանձնաբար եւ թէ հաւաքաբար, իր լումայէն մինչեւ հազարաւոր ոսկիներն տրամադրելով Կիլիկեան աղէտեալ ազգակիցներուն։ Թէ Պոլսոյ, թէ գաւառներու եւ թէ արտասահմանի հայերն՝ կը կարծենք թէ նոյնիսկ առանց բացառութեան, քիչ շատ իրենց կարողութեան չափով օգնութեան հասան իրենց արենակիցներուն։ Այս ճշմարտութիւնը անկարելի է մոռնալ եւ բոլոր աղէտեալներս պարծանքով ինքզինքնիս երախտապարտ կզգանք մեր ազգասէր եղբայրներուն հանդէպ։ Իսկ գալով բարենպատակ հայ հաստատութեանց, Պոլսոյ, Գաւառի եւ Արտասահմանի մեծ ու պզտիկ բոլոր բարենպատակ Հայ Կուսակցութիւններն ու Ընկերութիւնները իրենց նիւթական ու բարոյական օգնութիւնները շռայլեցին կատարեալ անձնուիրութեամբ։ Ատանայի ջարդերէն անմիջապէս ետք Հայ Բարեգործական Ընկերութենէն հեռագիրով ղրկուեցաւ 500 ոսկիի գումար մը, որ միլիոնաւոր ոսկիներ արժեց՝ անօթութենէ կմախացած աղէտեալներուս։ Հազիւ թէ մի քանի օր անցաւ եւ ահա Հ. Յ. Դ. Կարմիր Խաչի առողջապահական խումբը հասաւ՝ դեռ կրակը չի մարած աղէտավայրերուն կեդրոնը՝ Ատանա։ Խումբ մը բժիշկ, դեղագործ, հիւանդապահ հայ երիտասարդներու Եւրոպական արդուզարդերով յանկարծ Ատանա թափուիլը ամենամեծ մխիթարութիւն պարգեւեց աղէտեալներուս եւ որոնց մատուցած ծառայութիւնները անմոռանալի են։ Նոյնպէս չենք կրնար մոռնալ Ատանայի եւ Մէրսինի Անգլիական, Ամերիկեան, Ֆրանսական եւ Գերմանական հաստատութեանց կողմէ՝ աղէտեալներուս հանգստութեան համար շռայլուած խնամքներն ու հոգածութիւնները։

Աշխատանքի տուն. — Կիլիկիոյ աղէտէն ետք մէջտեղը անպաշտպան մնացած այրիներուն ու որբերուն օգնելու եւ իրենց աշխատութիւններովը ապրեցնելու նպատակով, Պոլսոյ մէջ կազմուած աշխատանքի տան վարչութիւնը մասնաճիւէ մը բացաւ Հաճընի մէջ եւ 100 ոսկի դրամագլուխով մը բաւական օգտակար հանդիսացաւ։

Ազգանուէր Հայուհեաց Ընկերութիւն. — Կիլիկիոյ Որբանոցները հաստատուելէ ետք, աղջկանց կրթութեան հոգը ստանձնեց այս բարենպատակ ընկերութիւնը, օգնելու նպատակով Կեդր[ոնական] Որբախնամ Յանձնաժողովին, որ բոլոր ուժը կը սպառէր հէք անտէրունջ տղոց նիւթական պիտոյքը հայթայթելու համար։ Այսօր այս բազմօգուտ ընկերութիւնը ունի Կիլիկիոյ շրջանակին մէջ 17 վարժարաններ, որոնք փայլուն վիճակով մը կը կառավարուին, շնորհիւ կեդրոնի աչալրջութեանը։ Յիշատակութեան արժանի է նաեւ Մաքրիգիւղի Կիլիկ[եան] Որբախնամ Տիկնանց եւ Օրիորդաց ընկերութիւնները որոնք իրենց ջանքերով աջակցեցան Ազգանուէր Հայուհեաց Ընկերութեան։

Միացեալ Ընկերութիւն. — Այս բազմերախտ Ընկերութիւնն ալ Կիլիկիոյ շրջանակին մէջ ունեցած վարժարաններուն թիւը աւելցուց եւ այսպէսով մեծ շնորհ մը ընծայեց Կիլիկեան Ուսումնատենջ եւ սակայն թշուառ սերունդին։

Դպրոցասէր Տիկնանց Ընկերութիւն. — Այս Ընկերութիւնն եւս բաւական ծառայութիւններ մատոյց Կիլիկեան Որբուհիներ առնելով իր Պոլսոյ մէջ հաստատած գիշերօթիկ վարժարանին մէջ։ Ասոնցմէ զատ Գալֆայեան եւ Ազգային Որբանոցներն եւս իրենց մէջ առին դժբախտ Որբեր ու Որբուհիներ, որոնք յաւէտ երախտապարտ պիտի մնան այդ յարկերուն։

«Վաճառականաց ակումբ»ի ու Պաղտատի երկաթուղիի Հայ պաշտօնեաներու միութիւնն եւ Վերջապէս բոլոր Յառաջդիմասէր, Բարեսէր ու Կրթասէր եւ այլ բարի նպատակներով կազմուած Ընկերութիւններն ու կուսակցութիւնները իրենց նիւթական ու բարոյական օգնութիւններովը բնաւ ջանք չի խնայեցին օգնելու համար իրենց եղբայրներուն։

Այս կարգին մէջ կարժէ յիշատակել Թրքահայ եւ արտասահմանի բոլոր Հայ օրաթերթերն ու պարբերականներն, որոնք Կիլիկ[իոյ] աղէտին առթիւ պէտք եղած ամէն ջանքերն ի գործ դրին, նոյնիսկ շատեր իրենց գոյութիւնն իսկ վտանգի տակ դնելով եւ պատիժներու, տուգանքներու ենթարկուելով։

Ասչափ զոհողութիւններու փոխարէն Կիլիկեցի բոլոր աղէտեալներս մեր երախտագիտութիւնը կ՚արձանագրենք պատմութեան մէջ։

ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ՆԵՐՈՒՄ

Կիլիկիոյ ջարդին մասնակցող տասնեակ հազարաւոր կատաղի ոճրագործներէն միայն երկու հարիւր մարդակերպ ճիւաղներ՝ կարծես ձեւակերպութեան համար այլ եւ այլ աստիճաններով դատապարտուեցան եւ բանտարկուեցան։ Հազիւ թէ մի քանի ամիս անցաւ եւ ահա մեծ մասին ներում շնորհուեցաւ, որով իբր թէ բանտը կը մնային ութսուն եւ վեց հոգի։ Ասոնք եւս 1912 Դեկտ. 20-ին ընդհանուր ներման արժանանալով ամբողջովին արձակուեցան, եւ հետեւաբար առայժմ Կիլիկիոյ երեսուն հազար անմեղ հայ նահատակներու հաշիւը գոցուած կը համարուի …։




Ատանայի յիշատակներէն. Տ. Մուշեղ արքեպիսկոպոսի՝ եպիսկոպոս ձեռնադրուելէ ետքը Սիսէն վերադարձը, Միսիսի մէջ։




Կիլիկիոյ նահատակներէն. 1. Հաճընցի Յակոբ էֆ[էնտի] Թուրսարգիսեան (որ մեծ քաջութիւն ցոյց տուաւ Ատանայի ինքնապաշտպանութեան միջոցին եւ վերջերս մեռաւ), 2. Օսմանիէի մէջ նահատակուած Սամուէլ էֆ[էնտի] Քըթըֆեան, 3. Օսմանիէի մէջ նահատակուած Տիգրան էֆ[էնտի] Քէչէճեան